NGƯỜI TÙ ĐƯỢC THẢ

“Thế nào, anh hiểu rồi chứ, anh Záruba?” ông giám đốc nhà tù hỏi, sau khi sang sảng đọc quyết định của Bộ Tư pháp. “Điều này có nghĩa rằng anh được tha bổng có điều kiện thời gian tù còn lại của án tù chung thân. Anh đã ngồi tù mười hai năm rưỡi và suốt quá trình này anh khu xử... ừ, nói ngắn gọn là mẫu mực. Chúng tôi đã cấp cho anh lý lịch tù tốt nhất... e hèm... nói ngắn gọn là anh có thể về nhà, anh hiểu chứ? Nhưng anh hãy ghi nhớ, anh Záruba ạ, nếu anh làm bất cứ sai phạm gì thì việc tha bổng có điều kiện sẽ mất hiệu lực và anh sẽ phải ngồi nốt hạn tù chung thân đối với cái án giết vợ anh là Marie, khi đó trời cũng không thể giúp được anh. Vậy anh chú ý nhé, anh Záruba, lần sau là chung thân.” Ông giám đốc cảm động khịt mũi. “Chúng tôi rất quý anh, anh Záruba ạ, nhưng không muốn nhìn thấy anh vào đây lần thứ hai đâu. Nào, chào vĩnh biệt, và ông quản lý sẽ trả tiền cho anh. Anh có thể về.”

Záruba cao đến gần hai mét, đứng cựa quậy và lắp bắp điều gì đó. Anh ta quá sung sướng đến mức đau đớn và trong cổ anh phát ra âm thanh như bị nghẹn.

“Nào, thôi nào,” giám đốc ầm ừ. “Đừng có khóc ở đây. Chúng tôi đã chuẩn bị quần áo cho anh và ông Málek bên ngành xây dựng hứa với tôi là sẽ cho anh việc làm. Nào, anh muốn về nhà trước? À hay ra mộ vợ? Tốt, cái này tốt. Chúc lên đường may mắn, anh Záruba nhé,” ông giám đốc nói nhanh và bắt tay Záruba. “Nhớ cẩn thận, trời ạ, nhớ là anh được thả tự do có điều kiện đấy!”

“Nó ngoan thế,” ông giám đốc nói sau khi cánh cửa tù khép lại sau lưng Záruba. “Tôi phải nói với anh, anh Formánek ạ, những kẻ giết người thường rất ngoan ngoãn, tệ nhất là bọn biển thủ công quỹ, bọn này cho vào trong tù cũng chả ăn thua. Tiếc cho cậu Záruba!”

Khi Záruba ra khỏi cổng sắt và sân của nhà tù Pankrác, anh cảm thấy không tự tin và rụt rè vì anh sợ người coi tù sẽ tóm anh và đưa anh trở lại. Và anh đi ra chầm chậm để người ta khỏi nghĩ là anh chạy trốn. Khi ra đến phố anh bối rối, bao nhiêu là người, chỗ kia trẻ con chơi đuổi nhau, hai tài xế cãi nhau, trời ạ, bao nhiêu là người, ngày trước không đông người như thế này. Bây giờ mình đi đâu nhỉ? Kệ, toàn xe là xe và cả ngần nấy phụ nữ. Có ai tìm mình không nhỉ? Không, nhưng biết bao nhiêu là xe! Anh đi xuống phía Praha, nhưng khi đã đi được một đoạn xa, anh nhớ đến cửa hàng bán thịt hun khói, nhưng giờ thì chưa phải lúc. Sau đó anh lại nhớ mạnh mẽ hơn... một ngôi nhà mới xây. Anh dừng lại ngửi mùi vôi sơn nhà và xà gỗ. Anh ngắm nhìn ông già đang khuấy vôi, anh muốn nói chuyện với ông ta, nhưng anh không thể, không nói được một tiếng, người bị tù biệt giam đã có thói quen không nói. Záruba đi xuống phía Praha bằng những bước dài. Trời ơi, bao nhiêu là công trình xây dựng! Chỗ này họ xây toàn bộ bằng bê tông mà cách đây mười hai năm chưa xây như thế, chưa, thời mình đi làm thì chưa thế, Záruba tự nhủ, nhưng khéo mà nó đổ mất, cột mỏng thế kia! “Chú ý chứ! Cái anh này, mù à?” Suýt nữa anh bị xe đâm, suýt nữa anh bị xe điện leng keng cán chết; bố khỉ, mười hai năm mình quên cả phố phường, mình muốn hỏi ai đó cái công trình to này là công trình gì; mình muốn hỏi đi ra ga Tây Bắc hướng nào, vì anh nghe thấy tiếng loảng xoảng của xe tải chở sắt thép, anh thử nói to với chính mình: “Xin làm ơn chỉ giúp đi hướng nào ra ga Tây Bắc?” Không được, giọng nói bị kẹt lại trong anh hoặc cái gì đó đã bị han rỉ hay câm lặng trong người; ba năm đầu mình còn hỏi ai cái gì đó, nhưng sau đó thì thôi. “Xin làm ơn chỉ giúp đi hướng nào...” Nhưng nó chỉ ậm ừ trong cổ, không phải là giọng của con người.

Bằng những bước dài anh đi xuống phố. Anh cảm thấy như mình bị say rượu hay đang mơ; cái gì cũng khác với mười hai năm trước, to hơn, ầm ĩ hơn và hỗn loạn hơn. Và sao nhiều người thế! Záruba thấy buồn vì việc ấy, dường như anh đang ở đâu đó như ở nước ngoài nên không nói chuyện được với ai. Nhưng ước gì ra đến ga để về nhà, về nhà... Anh mình có nhà ở quê và các cháu... “Xin làm ơn chỉ giúp tôi đi đường nào,” Záruba thử phát âm, nhưng môi rung rung không có tiếng nói. Không sao, về nhà cái này sẽ qua, về đến nhà mình sẽ nói; chỉ cốt làm sao ra đến ga!

Bỗng có tiếng hét sau lưng anh và ai đó kéo anh lên hè phố. “Người ơi, sao không đi lên hè hả?” người lái xe quát anh. Záruba muốn trả lời, nhưng không được; anh chỉ ồ ồ trong cổ rồi chạy tiếp. Trên hè anh nghĩ, hè phố quá nhỏ cho mình; bao nhiêu là người vội vàng, tôi muốn về nhà, xin làm ơn chỉ cho tôi đường ra ga Tây Bắc? Chắc sẽ là cái phố đông người nhất, anh quyết định, chỗ này, chỗ có cả dãy tàu điện. Người đâu ra mà đông thế? Cả những đám đông, tất cả cùng đi về một hướng, hẳn là ra ga, tại sao họ chạy nhỉ, chắc để tàu khỏi đi mất. Záruba cao lớn rảo bước, để khỏi bị tụt lại sau; thấy chưa, hè phố không đủ rồi, họ đi cả xuống phố, cả đám đông và ồn ào; rồi lại những người mới đến nhập vào, họ chạy chậm và hét lên cái gì đó; và họ bắt đầu gào lên với những tiếng gào to và dài.

Záruba bỗng chóng mặt. Trời, đẹp tuyệt, ngần nấy người. Phía trước người ta bắt đầu hát trong đám diễu hành. Záruba bước kịp nhịp rồi vui vẻ tiến, kìa, tất cả mọi người xung quanh anh đều hát, cổ họng anh bắt đầu khởi động, cứ như nó ép, nó phải phát ra ngoài, đó là lời hát, một-hai, một-hai. Záruba hát bài hát không lời, anh ầm ừ và kêu lên giọng trầm sâu theo bài hát. Không hề gì, tôi đi về nhà, tôi về nhà. Anh chàng Záruba cao lênh khênh bước lên hàng đầu và hát, không lời, nhưng rất hay, một-hai, một-hai, tay giơ lên cao và anh hú lên như voi, và anh cảm thấy như toàn thân anh đang hát, bụng rung lên như trống, ngực đẩy hơi ra và cổ họng đang hoạt động tốt như khi được uống nước hay khi khóc. Hàng nghìn người gào lên: “Nhục nhã! Chính phủ thật nhục nhã!” nhưng Záruba không hiểu họ gọi cái gì và anh hú lên “Aaa! Aaa!” Tay anh vẫy lên và anh đi đầu đoàn người. Người ta thổi kèn và la hét, hát và đánh trống, anh vỗ bàn tay vào ngực như đánh trống, tiếng anh gào lên trên đầu mọi người y như ngọn cờ đang bay. “Uavaa, uavaa! Huraa!” Bây giờ đoàn người dừng lại, không đi tiếp được nữa, bắt đầu lùi như làn sóng lẫn lộn, co lại, xù ra rồi la hét: “Uavaa, uavaa! Huraa!” Záruba nhắm mắt chịu đựng cái tiếng nói tự do to lớn đang phát ra từ bên trong anh. Bỗng nhiên anh bị mấy cánh tay giữ chặt và một giọng nói quát vào tai anh: “Nhân danh pháp luật chúng tôi bắt anh!”

Záruba mở to mắt; một tay anh bị người cảnh sát giữ chặt và kéo anh ra khỏi đám đông người, người cảnh sát kéo anh đầy căng thẳng. Záruba kêu lên khủng khiếp và muốn giật tay người cảnh sát đang vặn tay anh, anh hét lên đau đớn và bằng cánh tay thứ hai anh nện vào đầu người cảnh sát. Người cảnh sát đỏ mặt tía tai thả anh ra, nhưng ngay lập tức anh bị nện bằng dùi cui vào đầu và nhát nữa, nhát nữa và nhát nữa! Đôi tay khổng lồ quay túi bụi như cối xay gió đã nện trúng một vài cái đầu; lập tức hai cảnh sát đội mũ bảo vệ bám lấy anh như cặp chó dữ, Záruba ngập ngừng sợ hãi và run lên, hai cảnh sát bẻ tay anh ra sau và dẫn anh theo con phố vắng người, một-hai, một-hai, Záruba đi như một con cừu ngoan ngoãn. Xin cho hỏi, đường nào dẫn đến ga Tây Bắc? Tôi phải về nhà mà.

Hai cảnh sát đẩy anh vào phòng cảnh sát.

“Anh tên gì?” một giọng hung ác và lạnh lùng cất lên.

Záruba muốn nói, nhưng môi chỉ rung rung lên.

“Nào, anh tên gì?” giọng hung ác gắt lên.

“Záruba Antonín,” anh chàng lênh khênh nói nhỏ, giọng khàn khàn.

“Địa chỉ nhà?”

Záruba nhún vai bất lực. “Na Pankráci.” “Bị biệt giam.”

oOo

Việc này lẽ ra không nên có, nhưng đã xảy ra: ba vị luật sự trao đổi với nhau xem nên làm thế nào đưa Záruba ra ngoài. Đấy là chủ tịch hội đồng xét xử, công tố viên và trạng sư được tòa chỉ định.

“Vậy cứ để cái tay Záruba không nhận tội,” công tố viên nói.

“Không được,” chủ tịch hội đồng xét xử ầm ừ. “Nó đã bị điều tra và nhận là đánh nhau với cảnh sát. Ngu thế, ai lại tự nhận tội...”

“Nếu cảnh sát khai,” trạng sư đề nghị, “rằng họ không nhận ra Záruba, rằng đấy là người khác...”

“Thưa quý vị,” công tố viên phản đối, “thế có mà dạy cảnh sát nói dối à! Họ chắc chắn sẽ nhận ra hắn ta. Tôi tính nên áp dụng tình trạng mất cảm xúc . Ông nên đề nghị kiểm tra tình trạng tâm thần của nó, đồng nghiệp ạ, tôi sẽ ủng hộ.”

“Nhưng” trạng sư nói, “tôi sẽ đề nghị; nhưng nếu các bác sĩ không công nhận là nó bị điên?”

“Tôi sẽ nói chuyện với họ,” chủ tịch hội đồng xét xử tình nguyện. “Cái này lẽ ra không nên, nhưng... Quỷ ạ, tôi không muốn cái thằng Záruba ấy phải ngồi tù đến chết vì cái việc ngu ngốc này. Tôi muốn nhìn thấy mình ở đâu cơ. Trời ạ, tôi muốn phạt nó sáu tháng mà không cần đọc hồ sơ, nhưng ngồi tù cả phần còn lại của đời người thì, ông ạ, tôi không thể chấp nhận.”

“Nếu cái mất cảm xúc không xong,” công tố viên tính, “vụ này sẽ rất tởm. Trời ạ, xin lỗi quý vị chứ tôi sẽ phải buộc tội hắn là phạm tội; chúng mình sao mà làm khác đi được chứ? Giá thằng ngu ấy vào quán bia có hơn không! Nếu thế tôi có thể coi như nó bị khùng lên thôi...”

“Xin thưa các ông,” chủ tịch hội đồng xét xử đề nghị, “các ông hãy làm thế nào để tôi thả nó ra. Tôi già rồi và không muốn phải gánh một mình... vâng các ông biết rồi mà.”

“Việc này khó đấy,” công tố viên thở dài. “Vâng, chúng tôi sẽ cố gắng. Ít nhất là các ông bác sĩ tâm thần sẽ bị chậm trễ. Mà ngày mai là ngày xử, phải không nhỉ?”

Nhưng phiên xử đã không được tiến hành. Đêm ấy Antonín Záruba đã treo cổ tự tử vì anh sợ bản án. Anh quá cao nên treo cổ rất lạ, y như ngồi bệt trên mặt đất.

“Một vụ chết tiệt!” công tố viên gầm lên. “Trời ơi, một vụ ngu xuẩn. Nhưng ít ra chúng ta không có lỗi gì.”