PHIÊN TÒA CỦA ÔNG HAVLENA

“Khi ông biên tập viên bắt đầu nói về báo chí,” ông Beran nói, “thì tôi cũng xin nói gì đó với các ông: phần nhiều độc giả tìm trên báo cột tin về tòa án. Không ai biết việc họ chăm chỉ đọc là do các tội ác bí mật hay là vì sự thỏa mãn về đạo đức và pháp lý, nhưng điều chắc chắn là họ đọc say sưa. Vì vậy tin tức về tòa phải hằng ngày xuất hiện trên báo. Nhưng bây giờ các ông xem nhé, thí dụ dịp này tòa nghỉ phép; tòa sẽ đóng cửa, nhưng cột báo ‘Từ phòng xử án’ vẫn không được phép thiếu tin tức. Hoặc là thường thì không có vụ án nào thú vị nhưng biên tập viên phải có những vụ thú vị bất kể lấy ra từ đâu. Trong các trường hợp như vậy các vị biên tập viên phải nghĩ ra một vụ án ly kỳ nào đó. Và với các vụ án được nghĩ ra như vậy họ phải mua bán, vay hoặc đổi lấy hai mươi điếu thuốc lá hoặc cách nào đó tương tự như vậy. Tôi biết việc này vì ở chỗ tôi thuê nhà có một biên tập viên, anh ta là người ranh mãnh và biếng nhác, ngoài ra anh ta có tài bẩm sinh và được trả lương thấp.

“Có một lần ở một quán cà phê, nơi các biên tập viên hay tụ tập, có một người đàn ông kỳ quặc, già cỗi, bẩn thỉu và mặt bị sưng húp xuất hiện. Ông ta tên là Havlena, một gã lêu lổng và có hiểu biết đặc biệt về tội phạm hay pháp luật. Nếu một nhà báo nào đó cho ông ta một cốc bia và một điếu xì gà thì ông ta liền nhắm mắt và reo lên mấy tiếng và bắt đầu kể cho người ấy nghe về một vụ hình sự đẹp nhất và lạ lùng nhất mà ai đó có thể nghĩ ra; sau đó ông ta đưa ra các điểm chính cho việc bào chữa và bản buộc tội của công tố viên rồi sau đó ra quyết định nhân danh nước Cộng hòa về vụ án. Sau đó ông ta mở mắt ra cứ như vừa tỉnh giấc mơ và gầm lên: Cho tôi vay năm koruna. Họ đã một lần thử nghiệm ông ta: trong một buổi ông ta đã nghĩ ra hai mươi mốt vụ hình sự, vụ này hay hơn vụ kia; mãi đến vụ thứ hai mươi mốt ông ta dừng lại và nói: Khoan đã, vụ này không phải là vụ để cho một thẩm phán xử hay hội đồng xét án xử mà vụ này phải qua đoàn bồi thẩm và tôi không là đoàn bồi thẩm đâu nhé. Về mặt nguyên tắc ông ta luôn luôn chống lại đoàn bồi thẩm. Cái này phải mặc kệ ông ta, các quyết định của ông ta rất nghiêm khắc, nhưng về mặt luật pháp thì mẫu mực; về mặt đó ông ta đặc biệt khắt khe.

“Khi đám nhà báo phát hiện ra ông Havlena và thấy các vụ án mà ông ta cung cấp không hề thông thường và nhàm chán như những vụ án thực thụ tại Karlak* thì họ lập ra một hội; Havlena được nhận cho mỗi vụ án mà ông ta nghĩ ra một khoản gọi là thuế tòa, tức là mười koruna và một điếu xì gà; ngoài ra đối với mỗi tháng tù mà ông ta kết án ông được nhận hai koruna; các ông biết đấy, vì thế án càng nặng. Các độc giả của báo chí trước đây chưa bao giờ được đọc trên cột ‘Từ phòng xử án’ những vụ hay như từ khi Haylena bắt đầu cung cấp các vụ án tưởng tượng của mình. Chưa bao giờ báo chí lại hay như thời ông ta; còn bây giờ thì toàn tin chính trị và họp báo, tôi không biết ai mà chịu đọc báo nữa.

(*) Karlovo náměstí, địa chỉ của tòa án Praha.

“Một lần ông Havlena nghĩ ra một vụ án, ông ta thường có những vụ án hay hơn, nhưng chưa bao giờ xảy ra, mãi đến lần ấy vụ này mới vỡ ra. Vụ này nói gọn như sau: một người đàn ông lớn tuổi chưa lập gia đình cãi nhau với một bà góa đáng kính sống trong căn nhà đối diện; ông ta mua một con vẹt và dạy nó hễ bất cứ khi nào bà này xuất hiện trên hiên nhà thì con vẹt ấy kêu to: Đồ đĩ! Bà góa đã đệ đơn kiện ông này vì đã xúc phạm danh dự của bà. Tòa án huyện đã xác nhận là bị can đã thóa mạ danh dự của nguyên đơn tại nơi công cộng thông qua con vẹt của mình và nhân danh nước Cộng hòa tòa đã phạt ông ta mười bốn ngày tù có điều kiện và phải trả các chi phí tòa. Tôi được nhận mười một koruna và điếu xì gà, ông Havlena nói khi kết thúc phiên tòa.

“Vụ này của ông Havlena được hầu hết các báo đăng, nhưng các bài đăng được xử lý bằng văn vẻ khác nhau. Ở một tờ báo vụ này mang tên: ‘Trong ngôi nhà yên tĩnh’. Ở tờ báo thứ hai vụ này mang tên: ‘Ông già và bà góa nghèo’. Tờ thứ ba thì đặt tên vụ này là: ‘Con vẹt bị kiện’. Vân vân. Nhưng bỗng nhiên sau đó tất cả các tờ báo này đều nhận được thư của Bộ Tư pháp với nội dung là: Bộ đề nghị được thông tin là vụ xử vụ nhạo báng danh dự đã được đăng trên quý báo xảy ra ở tòa án huyện nào; việc xử và quyết định của tòa án về tội của bị can là rối rắm và bất hợp pháp, bởi vì câu xúc phạm nêu trên không phải do bị can nói ra mà là con vẹt nói; chưa chứng minh được là câu xúc phạm do con vẹt nói ra hoàn toàn nhằm vào nguyên đơn; vì vậy câu xúc phạm không thể được coi là xúc phạm danh dự mà chỉ được coi là hành vi sai trái hay gây phiền toái công cộng, việc này có thể bị phạt bằng việc bị cảnh sát nhắc nhở, phạt vi cảnh hoặc là lệnh yêu cầu xử lý con chim đã được nhắc đến. Vì vậy Bộ Tư pháp mong muốn phát hiện tòa án nào đã xử vụ này để có thể điều tra vân vân; tóm lại đây là vụ scandal hành chính.

“Trời ạ, ông Havlena ơi, ông làm khổ chúng tôi rồi, một biên tập viên trách móc nhà cung cấp. Ông xem này, rõ ràng là quyết định của ông đối với phía con vẹt là rối rắm và bất hợp pháp! Bố khỉ, cái này mà Bộ dám chứng nhận hả? Với tôi, với Haylena hả? Các nhà báo chưa bao giờ thấy một người bị xúc phạm và căm phẫn như thế. Tôi sẽ xẻo tai họ, ông Havlena hét toáng lên. Tôi sẽ cho họ xem quyết định của tôi có phi pháp không! Cái này tôi không để yên. Vừa nuối tiếc vừa bực mình ông ta uống say mèm dưới bức tranh Thượng đế và sau đó ông ta lấy giấy ra viết thư cho Bộ Tư pháp một bài phân tích luật pháp sâu rộng để bảo vệ quyết định trên đây: ông chủ đã dạy vẹt chửi bà hàng xóm và vì thế rõ ràng là muốn thóa mạ và coi thường bà ta; con vẹt không phải là đối tượng mà là công cụ của vụ việc vân vân; tóm lại đây là một phân tích pháp lý tinh tế tuyệt vời mà các nhà báo được thấy. Sau đó ông ta ký tên JUC. Václav Havlenav* và gửi cho Bộ Tư pháp. Thế đấy, ông ta nói, nếu vụ này chưa xong thì tôi sẽ không xử nữa; trước hết tôi phải nhận được sự đền bù.

(*) JUC. (juris utriusque candidatus) nghĩa là cử nhân Luật khoa.

“Tất nhiên là Bộ Tư pháp không phản ứng đối với thư của ông Havlena, trong khi ấy ông ta đi đi lại lại bực bội, khó chịu, ông ta xấu đi và thậm chí gầy đi. Khi biết là sẽ không nhận được trả lời của Bộ Tư pháp ông ta ủ rũ, lặng lẽ nhổ bọt và nói những lời phỉ báng và cuối cùng ông ta tuyên bố: Đợi đấy, tôi sẽ cho họ biết là ai đúng!

“Hai tháng sau không ai nhìn thấy ông ta, sau đó ông ta đến, mặt mày sáng láng và vui vẻ tuyên bố: Họ đã đâm đơn kiện tôi rồi! Ối chà, cái bà già quá tệ, tôi phải mất nhiều công để thuyết phục bà ta! Người ta không thể nghĩ là bà già lại yêu hòa bình đến thế; tôi phải ký cho bà ta giấy chứng nhận là tôi sẽ chịu mọi chi phí tòa. Thế đấy, các bạn trẻ ạ, giờ thì tòa sẽ xử.

“Xử cái gì vậy! các nhà báo hỏi.

“Thì cái vụ con vẹt ấy, ông Havlena nói. Tôi chả nói với các anh rằng tôi sẽ không để yên. Các anh biết không? Tôi đã mua con vẹt và dạy nó nói: Đồ đĩ! Đồ gái hư! Các bạn ạ, vất vả quá! Sáu tuần tôi không đi ra ngoài, không nói và không nghe bất cứ câu nào ngoài Đồ đĩ! Giờ thì con vẹt nó phát âm rất chuẩn; chỉ có một điều là con vật ngu xuẩn ấy hét từ sáng đến tối, chỉ có điều là không thể dạy nó thói quen chửi bà hàng xóm qua sân nhà. Bà ấy đã già, một bà giáo dạy âm nhạc từ một gia đình quý phái, một người rất tốt bụng, nhưng trong tòa nhà không có phụ nữ nào khác nên tôi phải chọn bà ấy để thóa mạ. Các anh nghe nhé, nghĩ ra vụ án thì dễ chứ tiến hành nó, khỉ ạ, là việc hoàn toàn khác đi. Tôi không thể dạy cho con quỷ ấy chỉ chửi một mình bà ta. Nó chửi tất cả mọi người. Tôi nghĩ là nó cố tình chơi xấu.

“Sau đó ông ta uống say mèm và tiếp tục: Thế là tôi nghĩ ra một cách khác; mỗi khi bà già ấy xuất hiện là tôi vội mở cửa sổ để cho con vẹt hét vào bà ấy: Đồ đĩ! Đồ gái hư! Và các anh biết không: bà già ấy mỉm cười và nói với tôi: Này ông Havlena, ông có con vẹt đáng yêu thế! Trời đánh bà ấy, ông Havlena gầm gừ. Tôi phải hò hét vào tai bà ấy hai tuần để bà ấy đâm đơn kiện, còn nhân chứng thì tôi có cả đống trong tòa nhà. Thế đấy, giờ thì tòa đang điều tra, ông Havlena xoa tay. Chỉ có quỷ mới không phạt tôi về việc thóa mạ danh dự. Tôi không tha cho bọn ấy, cái bọn khệnh khạng trên Bộ ấy.

“Cho đến ngày xử, ông Havlena uống như chết khát, lo lắng và háo hức. Trước tòa ông ta xử sự rất nghiêm trang; ông đã phát biểu một bài chống lại mình với lời lẽ sắc sảo về luật pháp, ông đã nhắc đến tất cả cư dân trong tòa nhà, rằng lời thóa mạ rất xúc phạm trước công chúng và kiến nghị xử phạt nghiêm khắc nhất. Thẩm phán, một vị thành viên hội đồng lớn tuổi và vui tính, gãi râu và tuyên bố rằng ông ta muốn nghe con vẹt nói. Ông ta dừng buổi xử lại và lệnh cho bị can lần sau mang con vẹt đến như một biểu tượng hoặc một nhân chứng.

“Đến buổi xử sau ông Havlena đã mang chiếc lồng và con vẹt đến. Con vẹt tròn xoe mắt nhìn cô thư ký tòa làm cô ta giật mình và hét vào cô ta: Đồ đĩ! Đồ gái hư!

“Đủ rồi, ông hội đồng nói. Lời khai của con vẹt Lory đã rõ ràng là câu nói này không liên quan trực tiếp đến cá nhân nguyên đơn...

“Con vẹt nhìn ông ta và quát lên: Đồ đĩ!

“... Mà là, ông thẩm phán tiếp tục, rõ ràng là nó dùng câu nói này cho tất cả mọi người, không kể giới tính. Ở đây thiếu ý định thóa mạ, ông Havlena ạ.

“Havlena bật dậy như bị gai đâm. Thưa ông hội đồng, ông ta bực bội cự lại, cái ý thóa mạ ở đây là việc tôi mở cửa sổ về phía nguyên đơn với mục đích để cho con vẹt sỉ nhục bà ấy! Việc này khó, ông hội đồng nói. Việc mở cửa sổ có ý gì đó, nhưng chính nó không phải là hành động thóa mạ. Tôi không thể xử ông về việc thỉnh thoảng ông mở cửa sổ. Ông không thể chứng minh được, rằng con vẹt của ông nhằm vào nguyên đơn, ông Havlena ạ.

“Nhưng tôi có chủ tâm nhằm vào... ông Havlena phản đối.

“Về việc này chúng tôi không có chứng cớ nào, thẩm phán phản bác. Không ai nghe thấy ông nói câu trên đây. Không được, ông Havlena ạ, tôi phải quyết định tha bổng cho ông. Sau đó ông ta đội mũ và đọc quyết định của tòa về việc tha bổng.

“Tôi sẽ gửi khiếu nại về quyết định rối rắm và sẽ kháng án đối với bản án tha bổng, ông Havlena kêu ầm lên, tay cầm lồng chim và ra khỏi tòa, mặt tái xanh và chỉ lạ là ông ta chưa phát khóc.

“Sau đó chúng tôi đôi khi nhìn thấy ông ta say khướt và tuyệt vọng. Ông hãy xem, ông ạ, ông ta nức nở, cái này mà là công lý sao? Trên thế giới này còn pháp quyền gì nữa không? Nhưng tôi không để yên! Tôi sẽ đệ lên tòa cấp trên! Ông ạ, tôi phải nhận được sự phục hồi danh dự cho cái vụ bất công này! Ngay cả khi tôi sẽ phải hầu tòa cho đến chết... Tôi không đấu tranh cho việc của mình mà cho công lý!

“Tôi không biết phiên tòa phúc thẩm kết quả sẽ như thế nào; tôi chỉ biết là tòa án xử vụ này đã bác bỏ đơn kháng án chống lại bản án tha bổng. Từ đấy ông Havlena biến mất tăm, cứ như là ông ta chui xuống đất; nghe nói có ai đó nhìn thấy ông ta đi trên phố như cái bóng, miệng lảm nhảm một mình; tôi cũng có nghe nói cho đến nay mỗi năm mấy lần Bộ nhận được thư khiếu nại với nội dung sâu rộng và cháy bỏng về việc: vụ thóa mạ do con vẹt gây ra. Nhưng ông ta đã dừng cung cấp cho các biên tập viên các vụ án; chắc là vì niềm tin vào công lý và hệ thống luật pháp của ông ta đã bị lung lay.”