CHIẾC KIM

“Tuy tôi không bao giờ có việc gì với tòa,” ông Kostelecký nói, “nhưng tôi xin nói với các ông, tôi thích cái đúng đắn tuyệt vời đối với các thủ tục và các bước mà các tòa án thường hay tiến hành, dù cho vụ việc nhỏ như sợi lông. Cái này tạo ra niềm tin vào công lý. Nếu pháp luật có trong tay cái cân, chắc đây là cái cân thuốc và khi tay cầm kiếm, chắc kiếm phải sắc như dao cạo. Cái này nhắc tôi nhớ đến một vụ xảy ra trên phố tôi.

“Có một bà quản gia, bà Mašková nào đó đã mua ở một cửa hàng tạp hóa mấy cái bánh nhân ngọt rồi khi nhai bánh bà ta bỗng bị cái gì đó đâm vào lợi, thế là bà ta móc tay vào miệng và lôi ra một chiếc kim. Sau một lát bà ta giật mình, trời ạ, rõ ràng mình đã có thể nuốt chiếc kim này và nó có thể đâm thủng dạ dày mình! Đây là tính mạng con người, mình không thể để yên! Cái này phải điều tra cho ra đứa chết tiệt nào đã cho chiếc kim vào miếng bánh. Vì thế bà ta mang chiếc kim và cái bánh chưa ăn hết đến cảnh sát.

“Cảnh sát đã hỏi cung người chủ cửa hàng tạp hóa và cả người thợ bánh đã nướng chiếc bánh, nhưng tất nhiên là không ai nhận là họ liên quan đến chiếc kim. Sau đó cảnh sát chuyển vụ này cho tòa vì ở đây, các ông biết đấy, là tội gây thương tích nhẹ đến cơ thể. Thẩm phán điều tra là một vị quan tận tâm và kỹ lưỡng, ông ta hỏi cung người chủ cửa hàng tạp hóa và cả người thợ bánh; cả hai đều khai và thề độc là chiếc kim không thể lọt vào cái bánh ở chỗ họ. Người thẩm phán điều tra đến xem cửa hàng và phát hiện là trong cửa hàng không có chiếc kim nào. Sau đó ông ta đến chỗ người thợ nướng bánh, ông ta ngồi suốt đêm ở đấy và xem người ta nhào bột như thế nào, cho bột nở ra như thế nào, đốt lò như thế nào và nặn bánh, cho bánh vào lò và nướng bánh chín vàng như thế nào. Bằng cách này ông ta phát hiện là việc làm bánh không cần đến kim. Các ông có tin là việc nướng bánh là công việc đẹp đẽ như thế nào không, nhất là nướng bánh mì? Ông tôi, người đã quá cố, đã từng có lò bánh mì nên tôi biết. Để các ông biết, khi làm bánh mì người ta có hai hay ba bí quyết. Bí quyết thứ nhất là khi ủ men thì phải ủ trong máng bột và ở dưới cái nắp máng sẽ xảy ra một sự biến đổi huyền bí: ta phải đợi cho đến khi bột và nước chuyển biến thành men sống. Tiếp đó phải làm bột bánh và nguấy nó bằng thanh nguấy và cái việc nguấy này cũng giống như một điệu múa tôn giáo. Sau đấy phải đậy lại bằng tấm vải và để cho bột nở ra, đây là sự chuyển biến - bí quyết thứ hai. Khi bột bánh đã nở và phồng lên một cách hoành tráng và ta không được phép mở tấm phủ để nhòm ngó, tôi xin nói với các ông, cái này đẹp và lạ lùng như là có bầu em bé vậy. Tôi luôn luôn có cảm giác rằng cái máng bột nó là cái gì rất nữ tính. Và bí quyết thứ ba là việc nướng bánh, cái việc xảy ra trong lò từ bột bánh mềm và xám. Trời ạ, khi ta lấy những ổ bánh vàng ươm và hồng rực ra, nó thơm đến mức mà em bé cũng không thể thơm hơn, đây là điều lạ lùng - tôi nghĩ rằng trong ba bước chuyển biến ấy người ta nên điểm chuông như trong nhà thờ người ta đánh chuông khi làm lễ dâng bánh và rượu.

Nhưng tôi muốn nói gì nhỉ, ừ cái ông thẩm phán điều tra ấy không biết phải làm thế nào nữa, nhưng ông ấy không muốn để như thế, cái này ông ta không để yên đâu. Ông ta lấy chiếc kim và gửi đến Viện Hóa học, để họ phát hiện xem cái kim đã nằm trong bánh trước khi nướng hay sau đó; cái ông thẩm phán này rất tin vào những bằng chứng khoa học. Bấy giờ trong Viện Hóa học có giáo sư Uher nào đó, rất có kiến thức và để râu rậm. Khi ông nhận được chiếc kim thì ông ta chửi mắng thậm tệ những cái mà tòa án yêu cầu ông làm; có lần họ gửi đến cho ông phần nội tạng đã phân hủy đến mức mà người bác sĩ phẫu thuật pháp y cũng không chịu nổi; bây giờ thì Viện Hóa học phải làm gì với cái kim đây? Nhưng sau đó ông đã suy nghĩ và bắt đầu quan tâm về mặt khoa học, các ông biết chứ. Thế nào nhỉ? Có thể đã có những biến đổi đối với cái kim, khi nó lọt vào bột bánh hoặc khi nướng nó trong lò; khi ủ men trong bột bánh có thể tạo ra những a xít hay gì đó, và khi nướng bánh thì nó có thể gây vỡ hay han gỉ một chút trên cái kim; cái này có thể phát hiện dưới kính hiển vi. Thế là ông ta vào cuộc.

“Trước tiên ông ta mua mấy hộp kim, gồm cả các kim sạch hoàn toàn lẫn kim đã han gỉ và bắt đầu nướng bánh mì tròn trong Viện Hóa học. Trong thí nghiệm đầu tiên ông ta cho những cái kim vào men bánh xem quá trình này có thể tác động như thế nào. Trong thí nghiệm thứ hai ông cho kim vào bột bánh. Trong thí nghiệm thứ ba ông cho kim vào bột bánh đang nở. Trong thí nghiệm thứ tư ông cho kim vào bột bánh đã nở. Sau đó ông cho kim vào bánh trước khi nướng, sau đấy ông cho kim vào bánh trong khi nướng. Tiếp đó ông cho cắm kim vào bánh còn nóng và cuối cùng ông cho cắm kim vào bánh đã xong. Sau đấy ông ấy ôn lại toàn bộ quy trình trên một lần nữa để kiểm tra lại. Tóm lại là suốt mười bốn ngày Viện Hóa học không làm gì khác ngoài việc nướng bánh mì với những chiếc kim. Giáo sư, phó giáo sư, bốn trợ lý và người giúp việc hằng ngày chỉ có chuẩn bị bột, nặn bánh, nướng bánh nhân ngọt và sau đó họ nghiên cứu bằng kính hiển vi rồi so sánh những chiếc kim với nhau. Việc này có nghĩa là phải làm thêm cả một tuần công việc, sau đó họ phát hiện là cái kim được quan tâm ấy đã được cắm vào chiếc bánh đã nướng xong, vì dưới kính hiển vi nó hoàn toàn giống như những chiếc kim thí nghiệm đã được cắm vào những chiếc bánh đã xong.

“Trên cơ sở kết quả trên thẩm phán điều tra quyết định là chiếc kim được đưa vào bánh hoặc là tại cửa hàng, hoặc là trên đường từ lò bánh về cửa hàng. Lúc ấy người thợ làm bánh bỗng nhớ ra, chết thật, ngày hôm đó ông ta đuổi việc một đứa học nghề mà thường mang các sọt bánh đến các cửa hàng! Thế là họ gọi thằng này đến và nó nhận là nó đã cắm chiếc kim vào bánh vì nó muốn trả thù ông thầy dạy. Thằng này chưa trưởng thành, chỉ bị nhắc nhở nhưng thầy dạy nó bị tòa phạt năm mươi koruna có điều kiện vì ông ta phải bảo lãnh cho toàn bộ nhân sự của mình. Đây là một thí dụ là công lý chính xác và triệt để như thế nào.

“Nhưng việc này còn có thêm một mặt nữa. Tôi không biết, trong đàn ông chúng ta có một cái tham vọng và sự cứng đầu đặc biệt hay cái gì đó như vậy: nói gọn lại là khi ở Viện Hóa học người ta bắt đầu nướng những cái bánh thì các nhà hóa học đã lưu tâm là họ phải nướng những chiếc bánh thật tốt. Lúc đầu thì bánh đủ kiểu, nào là nở ít, nào là không đẹp..., nhưng càng làm thì bánh càng tốt lên. Sau đó họ còn rắc hạt vừng, muối và hạt cumin*, tiếp đó họ nặn bánh rất xinh, nhìn vào thật sướng mắt. Cuối cùng thì các nhà khoa học khoe rằng những cái bánh tuyệt đẹp, giòn và ưa nhìn như Viện Hóa học đã làm thì không chỗ nào ở Praha có thể làm được.”

“Ông bảo cái này là sự cứng đầu à, ông Kostelecký,” ông Lelek nói, “nhưng tôi có thể nói rằng cái này giống như thể thao: các ông biết đấy, nó là cái thiên hướng đạt kết quả một trăm phần trăm. Người đàn ông quy củ không chỉ làm vì kết quả vì có thể là kết quả này không đáng giá đối với công việc, mà vì nó như một trận đấu với những căng thẳng tự nguyện. Tôi muốn thêm vào đây một thí dụ, nhưng có thể có vị nào đấy nói rằng đây là thí dụ ngốc nghếch và không liên quan. Nói gọn lại là khi tôi hãy còn làm việc ở phòng kế toán và chúng tôi thường làm quyết toán nửa năm, nhiều khi các con số không ăn khớp với nhau: thí dụ có lần thiếu ba xu* trong quỹ. Tất nhiên là tôi có thể lấy ba xu trong túi mình bù vào đấy như không có gì xảy ra, nhưng cuộc chơi như thế không trong sáng; các ông biết không, về mặt kế toán thì như thế là không thể thao chút nào. Ta phải tìm ra nó nằm trong một mục nào đó có lỗi trong hàng nghìn mục. Và tôi nói nhé, trước khi quyết toán tôi luôn luôn mong là ở đó có một lỗi nào đó. Trong trường hợp đó chúng tôi phải ngồi lại trong phòng kế toán có khi cả đêm, tôi đặt trước mắt mình hàng chục quyển quyết toán và tôi vào cuộc. Cái này thật đặc biệt, tôi nhìn các cột số liệu không như những con số mà như các thứ. Có khi tôi tưởng tượng là tôi leo lên trên các con số, như là leo lên vách núi đá; hay là tôi thả thang xuống hố sâu. Đôi khi tôi cảm thấy mình là người đi săn và đang lục lọi trong đám số liệu để tóm con thú đang sợ hãi - nó là ba xu. Hay là tôi có cảm giác rằng tôi là thám tử đang rình bắt ở góc phố trong bóng đêm, hàng nghìn người đi qua nhưng tôi chờ đợi để tóm cổ áo tên móc túi, kẻ tội phạm - một cái lỗi nhỏ trong bảng quyết toán. Có khi tôi có cảm giác là tôi ngồi trên bờ với cần câu và đang chờ con cá, bỗng nhiên cái cần giật giật và tao đã tóm được mày rồi thủ phạm ơi! Nhưng nhiều nhất là tôi cảm thấy mình như thợ săn lúc đi lên, lúc đi xuống và chân đạp lên những bụi cây cỏ dại với sự sung sướng từ việc vận động và tôi cảm thấy sự tự do và căng thẳng như tôi đang trải qua một cuộc phiêu lưu. Tôi chịu đựng suốt đêm để tìm ba xu ấy; và khi tìm ra nó thì tôi không nghĩ nó chỉ là ba xu nhỏ bé mà là đoạt được chiếc cúp. Sau đó tôi đi ngủ như người thắng trận và nhiệt thành, chỉ lạ là tôi lên giường mà không mang giày. Tất cả là như vậy.”

(*) Một loại hạt gia vị, còn có tên là “thì là Ai Cập”.

(*) Nguyên văn: haler - tiền Tiệp Khắc cũ. Một koruna bằng một trăm haler.