NGƯỜI ĐÀN ÔNG MẤT NGỦ

“Khi ông Deležal nói về việc giải mật mã,” ông Kavka nói, “tôi lại nhớ ra một việc mà tôi đã gây ra cho ông Musil, một đồng nghiệp. Ông Musil là người có học hơn người, người nho nhỏ, nhưng là trí thức theo kiểu mà trong bất cứ cái gì ông ta cũng nhìn thấy có vấn đề và có quan điểm của mình. Thí dụ ông ta không chung sống với vợ nhưng có quan điểm ngay cả về vợ mình mặc dù đúng hơn là quan điểm về quan hệ vợ chồng. Ngoài ra ông ấy thừa nhận vấn đề xã hội, vấn đề giới tính, vấn đề vô thức, vấn đề giáo dục, vấn đề khủng hoảng văn hóa đương đại và một loạt các vấn đề khác. Những vị kiểu này tìm thấy vấn đề ở khắp nơi và họ là những người khó chấp nhận y như những người giữ nguyên tắc. Tôi thì tôi không thích các vấn đề; với tôi trứng là trứng, nếu ai đó nói về vấn đề trứng, tôi sẽ giật mình vì chắc là trứng bị thối. Nói vậy để các ông biết cái ông Musil này là loại người thế nào.

“Một lần trước lễ Giáng sinh ông ta có kế hoạch sẽ đi núi Krkonoše trượt tuyết, và do bận mua cái này với cái kia, ông ta tuyên bố là sẽ đến chia tay với các đồng nghiệp sau. Bỗng nhiên doctor Mandel, một nhà báo quen biết, đến văn phòng và nói là cần trao đổi với ông Musil. Musil không có mặt ở đây, tôi nói, nhưng có lẽ ông ấy chạy đâu đó trước khi lên đường; ông đợi ông ấy nhé. Doctor Mandel vẻ buồn bã, nói: Tôi không đợi được, nhưng tôi sẽ viết cho anh ấy mấy chữ về việc tôi muốn anh ấy xử lý. Liền đấy ông ta ngồi vào bàn và viết.

“Tôi không biết có ai trong các ông đã nhìn thấy chữ viết khó đọc như chữ của doctor Mandel chưa. Trông nó giống như bản sao địa chấn ký, chữ dài như nét ngang và gãy, một số chỗ rung lên hay nhảy lên nhọn hoắt. Tôi biết chữ kiểu này và tôi chỉ nhìn xem tay ông chuyển động trên giấy ra sao. Lúc ấy doctor Mandel bỗng cau có, vò tờ giấy, ném vào sọt rồi đứng dậy. Cái này dài quá, ông ậm ừ rồi đi mất.

“Các ông biết đấy, ngày trước lễ Giáng sinh người ta không muốn làm những việc quan trọng nữa; thế là tôi ngồi vào bàn và bắt đầu vẽ trên giấy những nét giống như địa chấn ký: những nét dài, rung rung, đôi chỗ nhảy lên rồi rơi xuống tùy theo ý mình. Tôi giải trí với nó một lát, sau đó tôi để tờ giấy nguệch ngoạc ấy sang bàn Musil. Lúc ấy Musil bước vào cửa sau khi đã trang bị đầy đủ để đi núi, bàn và gậy trượt tuyết vác trên vai. Thôi, mình đi đây, anh ta vui vẻ líu lo trong cửa.

“Có ông nào ấy đến tìm anh đấy, tôi nói cộc lốc. Ông ấy để cho anh bức thư ở đây, nghe nói là quan trọng.

“Cho xem nào, Musil vui vẻ nói. Này, ông ta chững lại trên cái sản phẩm của tôi. Cái này là của doctor Mandel rồi, ông ấy muốn gì nhỉ?

“Tôi đâu biết, tôi cộc cằn nói, ông ấy vội lắm, nhưng anh biết không, tôi muốn giải mã chữ ông ấy viết.

“Tôi có thể giải mã những nét ngoằn ngoèo của ông ấy, Musil nhẹ dạ tuyên bố; ông ta đặt bàn và gậy trượt tuyết xuống và ngồi vào bàn. E hèm, sau một lát ông ta trở nên nghiêm trọng. Một nửa giờ im ắng như trong mộ. Hai từ đầu tiên thì mình đã có thể xong, cuối cùng ông ta nhẹ nhõm đứng dậy, nói là: ‘Bạn thân mến’. Giờ thì mình phải lên đường. Cái thư này mình mang theo, nếu không phải trò quỷ thì mình sẽ giải mã nó khi đi tàu.

“Sau Tết ông ta trở về từ chuyến đi núi. Nào, Tết vui chứ? tôi nói với ông ta. Anh Musil ạ, dịp này trên núi phải tuyệt đẹp, đúng không? Musil phẩy tay, mình chả biết nữa, ông ta nói. Suốt thời gian ấy mình ở trong phòng khách sạn, chưa hề ló mặt ra ngoài; nhưng người ta nói là ở đấy tuyệt đẹp.

“Sao vậy, tôi lơ đễnh hỏi, anh ốm à?

“Ốm thì không, Musil khiêm tốn nói, suốt thời gian ấy mình giải mã cái thư của Mandel; để anh biết, mình đã giải mã xong, ông ta tuyên bố hùng hồn. Chỉ hai hay ba từ mình không đọc được. Mình ngồi với nó suốt nhiều đêm, mình quyết tâm là mình giải được, và mình đã làm xong.

“Tôi không đủ can đảm nói với ông ta bức thư ấy chỉ là mấy nét nguệch ngoạc của tôi. Thế bức thư ấy có gì quan trọng không? tôi hỏi vẻ quan tâm. Có đáng để xử lý như vậy không?

“Cái ấy không quan trọng, Musil tự hào trả lời. Mình quan tâm nó như là vấn đề bút pháp. Trong thư doctor Mandel đề nghị mình trong vòng mười bốn ngày phải viết cho tạp chí của ông ấy một bài, nhưng về vấn đề gì thì mình chưa đọc được; rồi sau đó ông ấy chúc mình Giáng sinh vui vẻ và những ngày đẹp trên núi. Tóm lại là chả có gì, nhưng xử lý nó anh ạ, đây là cả một phương pháp khó khăn, người ta không có gì tốt hơn để tập tành gì cho phần hồn của mình. Việc này xứng đáng để mình hy sinh mấy ngày mấy đêm.”

“Lẽ ra ông không nên làm khổ ông ấy,” ông Paulus nhắc nhở. “Mấy ngày thì không sao chứ mấy đêm không ngủ thì thật đáng tiếc. Ngủ, ông ạ, không chỉ là việc nghỉ ngơi cho thân thể; ngủ, ông ạ, nó như là làm sạch và tha tội cho ngày hôm trước đấy. Ngủ là một đặc ân, và chỉ vài phút đầu sau khi ngủ là mọi tâm hồn đều trong sạch và vô tội như em bé. Cái này tôi biết vì có thời tôi đã từng mất ngủ. Có thể đây là hậu quả của lối sống vô tổ chức hay trong tôi có cái gì không yên. Tôi không biết, hễ cứ nằm xuống giường là tôi cảm thấy trong mắt tôi có cái gì gây rối cho sự buồn ngủ, có cái gì đó động đậy trong tôi và tôi nằm cả giờ nhìn xoáy vào bóng tối cho đến lúc sáng. Cái này kéo dài cả năm, một năm không ngủ.

“Khi người ta không thể ngủ, người ta nhắc mình là không nên nghĩ gì và người ta đếm hoặc cầu nguyện. Bỗng nhiên cái này tan biến. Trời ạ, hôm qua mình quên làm cái này và cái kia! Và mình bỗng nhớ là mình bị ỡm trong quầy hàng nọ khi trả tiền. Sau đó mình bỗng nhớ, là vợ mình hay bạn mình trả lời mình kiểu là lạ. Sau đó một cái đồ gỗ kêu cọt kẹt và mình nghĩ là có trộm và bắt đầu lo sợ và xấu hổ. Trong lúc lo sợ mình bắt đầu quan sát tình trạng thân thể mình, sợ toát mồ hôi khi nghĩ đến bệnh thận hay ung thư. Bỗng nhiên mình nhớ ra một chuyện ngu xuẩn đáng xấu hổ nào đó mà mình trót làm cách đây hai mươi năm mà đến bây giờ mình vẫn phải đổ mồ hôi vì ngượng. Từng bước một mình phải đối chứng với cái tôi kỳ lạ, không thể đuổi đi hay lấy lại được; với những yếu đuối, thô bỉ, xấu xa, khinh suất, ngu xuẩn, bị khinh bỉ, nhục nhã, đau khổ và những chịu đựng đã trải qua đã lâu. Và những điều xấu hổ, đau đớn và bị hạ nhục mà mình đã trải đang trở lại; không có gì được bỏ qua đối với người mất ngủ. Toàn bộ thế giới của ta bị méo đi và những hình ảnh đau lòng thì tăng lên; những việc mà ta đã quên lâu rồi bỗng nhăn mặt nhìn ta như muốn nói: Đồ ngu ạ, lần ấy mi khu xử đẹp nhỉ; và mi nhớ không - mối tình đầu khi mi mới mười bốn tuổi đã không đến đúng hẹn? Và mi phải nhớ là lần ấy nó hôn nhau với người khác, với thằng Vojta, bạn mi, và cả hai đứa cười mi! Mi, đồ xuẩn ơi, đồ xuẩn ơi, đồ xuẩn ơi! Và mình trằn trọc trên cái giường nóng bỏng và muốn nói: Trời ạ, mình chẳng sao hết! Cái gì đã qua thì đã qua và hết! Để các ông biết, điều này không đúng. Những cái đã qua rồi thì vẫn đấy. Cả những cái mình không biết vẫn tồn tại. Tôi khẳng định rằng trí nhớ vẫn còn sau khi chết.

“Các ông bạn ạ, các ông biết tôi một chút mà; các ông biết rằng tôi không phải là tên tồ tệch, cũng không là tên nhõng nhẽo, âu sầu, lắm mồm, bất mãn, quan trọng hóa, đau khổ, phàn nàn, khó chịu hay bi quan. Tôi yêu đời, yêu mọi người và yêu chính mình, tôi lao vào mọi việc như điên, tôi thích đấu tranh với cái gì đó, tóm lại là tôi là người bằng da thịt trần tục, như một gã đàn ông. Ngay cả lần đó tôi mất ngủ, ngày ngày tôi vẫn thúc mình, huých mình từ việc này đến việc khác; các ông biết rằng tôi có tiếng là người năng động. Và mỗi khi tôi lên giường để qua đêm không ngủ, tôi nhân đôi cuộc sống của mình. Ban ngày là cuộc đời của một người đàn ông năng nổ, thành đạt, tự mãn và khỏe mạnh, người đạt được tất cả nhờ năng lượng, nhờ trí thông minh và sự may mắn không phải xấu hổ của mình. Còn ở đây, một người nằm như bị ám trên giường và ghi nhận những thất bại, nhục nhã, bẩn thỉu và bị khinh bỉ suốt cuộc đời. Tôi đã sống với hai cuộc sống hầu như không động chạm đến nhau và hoàn toàn không giống nhau: cuộc sống ban ngày được xếp bằng những thành tích, những hoạt động, quan hệ, niềm tin, những khó khăn nhưng vui vẻ, những sự kiện bình thường; một cuộc sống mà trong đó theo cách của mình thì tôi hạnh phúc, yên tâm với mình. Nhưng đêm đến thì cuộc sống thứ hai mở ra, đầy đau đớn và thất vọng, cuộc sống của một người chẳng đạt được gì; một người bị phản bội, ứng xử không hay, yếu đuối và ngu ngốc; một người thiệt thòi, ngu xuẩn đến bi kịch mà ai cũng thù ghét và lừa dối, một kẻ yếu đuối luôn luôn thất bại và chịu hết nỗi nhục này đến nỗi nhục khác. Mỗi cuộc sống này đều quan trọng cho chính tôi, liên tục và đầy đủ; khi tôi ở trong cuộc sống ấy tôi nghĩ rằng cuộc sống kia thuộc về ai đó khác và chỉ liên quan đến tôi qua ảo giác; rằng đó là ảo tưởng và si mê bệnh hoạn. Ban ngày tôi yêu còn ban đêm tôi nghi ngờ và căm ghét. Ban ngày tôi sống cuộc sống của con người chúng ta còn ban đêm tôi sống riêng một mình. Ai chỉ nghĩ đến mình thì sẽ mất đi cả thế giới.

“Và tôi có cảm giác rằng giấc ngủ là nguồn nước sâu và tối. Ở đó mọi thứ trôi đi, mọi thứ mà chúng ta không biết hay không nên biết. Cái buồn tủi nằm trong chúng ta nổi lên rồi chảy đi trong lúc bất tỉnh, cái mà không có bờ bến. Những cái xấu và hèn, tất cả những cái tội lỗi đáng xấu hổ thông thường, những cái ngu ngốc và thất bại đáng khinh, một giây dối trá và không ưa trong mắt của những người mà chúng ta yêu, cái mà chúng ta đã mắc phải và cái mà những người khác đã mắc phải, tất cả im lặng trôi đi trong tầm của ý thức. Giấc ngủ vô cùng tốt bụng, tha thứ cho chúng ta và cả những kẻ mắc lỗi với chúng ta.

“Và tôi nói thêm với các ông: Cái mà chúng ta gọi là cuộc sống không phải là tất cả những cái mà chúng ta đã trải qua; nó chỉ là một lựa chọn. Cái mà chúng ta đang trải qua thì quá nhiều, nhiều hơn là lý trí của chúng ta chịu nổi. Cho nên chúng ta chỉ lựa chọn cái này và cái kia mà ta thấy hợp rồi chúng ta sẽ dệt cho mình một quá trình được đơn giản đi và cái đó chúng ta gọi là cuộc sống. Nhưng trong khi đó chúng ta để lại rác rưởi; chúng ta bỏ qua những thứ khủng khiếp và quái dị. Trời ạ, nếu mà con người nhớ lại những thứ ấy. Nhưng chúng ta chỉ có thể sống một cuộc sống đơn giản. Từng trải nhiều hơn là việc quá sức chúng ta. Chúng ta sẽ không đủ sức chịu đựng nổi cuộc sống nếu chúng ta không để rơi vãi phần lớn cuộc đời trên đường.”