PHỤ LỤC GẶP GỠ HOÀNG ĐẾ CUỐI CÙNG

Đầu xuân năm 1962, tôi có may mắn với tư cách nhà báo đến phỏng vấn và trò chuyện với Phổ Nghi, hoàng đế cuối cùng của nhà Thanh, trong liền ba giờ đồng hồ. Đọc lại những trang nhật ký tôi ghi lại nội dung cuộc gặp gỡ, hình ảnh ông vua cuối cùng của nhà Thanh lại hiện lên rõ rệt trong tôi. Tôi ghi lại nội dung cuộc gặp gỡ để kết thúc bản dịch cuốn hồi ký.

Ông Phổ Nghi tiếp tôi tại phòng khách căn nhà ông đang ở gần trụ sở của Ủy ban chính trị hiệp thương Trung Quốc. Đây là căn nhà cổ, một tầng, tường gạch, mái ngói, có nhiều buồng bài trí giản dị, ngăn nắp. Trên tường phòng khách treo hai bức liễn in hai bài tứ của chủ tịch Mao Trạch Đông. Trên bàn tiếp khách có lê, táo, kẹo ngon, trà Long Tỉnh, thuốc lá Trung Hoa bài, chứng tỏ mức sống khá của chủ nhân.

Năm đó, ông Phổ Nghi đã 56 tuổi, dáng người tầm thước, mắt đeo kính cận như hình ảnh nhân vật Phổ Nghi trong hồi cuối của cuốn phim. Ông nói chuyện với tôi khá thoải mái, cởi mở, mặc dù khi đó, ông rất ít tiếp xúc với các nhà báo nước ngoài. Tôi đề nghị ông nói về cuộc sống của ông từ sau khi về Bắc Kinh. Ông vui vẻ nói:

- Chắc bạn đã hiểu rõ lịch sử của tôi. Tôi đang chuẩn bị để viết một cuốn sách nói về cuộc đời của tôi từ lúc nhỏ tới khi được trở thành một công dân của nước Trung Hoa mới nhằm giúp cho các bạn trẻ hiểu về những sự xấu xa, thối nát của chế độ phong kiến xưa kia.

Đất nước vĩ đại của chúng tôi đang có sự thay đổi long trời lở đất. Nhân dân Trung Quốc đã đứng lên đập tan xiềng xích nô lệ, làm chủ vận mệnh của mình, xây dựng chủ nghĩa xã hội với tốc độ cực kỳ nhanh chóng... Nói về cá nhân tôi trước kia tôi đã làm tay sai của chủ nghĩa đế quốc và là kẻ thù của nhân dân Trung Quốc. Tôi đã từng giúp đế quốc đàn áp nhân dân và đã mang lại cho nhân dân nước tôi biết bao tai hoạ. Nhưng từ khi Trung Quốc được giải phóng, có nhiều người lẽ ra không thể nào tha thứ được cũng đã được hưởng chính sách khoan hồng và được cải tạo. Qua học tập cải tạo, tư tưởng tôi dần dần thay đổi. Việc cải tạo thực ra không phải đơn giản mà là một quá trình gay go, gian khổ, chủ yếu là phải đấu tranh với lập trường của giai cấp cũ của mình. Trước kia, lập trường của tôi là lập trường của giai cấp bóc lột, thống trị nay là lập trường của nhân dân, đó là sự thay đổi rất lớn về nhân sinh quan.

Ông cảm động nói tiếp:

- Qua học tập cải tạo, Phổ Nghi cũ của nhà Thanh đã chết rồi. Phổ Nghi ngày nay là Phổ Nghi mới. Từ một hoàng đế của nhà Thanh và là tay sai của đế quốc, ngày nay tôi đã trở thành một công dân của nước Trung Hoa mới, tôi nghĩ đây là việc chưa từng có trong lịch sử xưa nay. Năm nay tôi đã 56 tuổi nhưng tự thấy mình trẻ lại. Tôi đang công tác ở Ban Văn sử thuộc ủy ban chính trị hiệp thương toàn quốc. Cuộc đời của tôi từ nay về sau sẽ hoàn toàn phục vụ cho tổ quốc để chuộc lại những lỗi lầm xưa. Không riêng tôi, nhiều bạn cũ của tôi trước kia vốn có tội với tổ quốc với nhân dân nhưng được sự giáo dục của Đảng cộng sản và nhà nước Trung Quốc nay cũng trở thành những người công dân lao động. Em trai tôi là Phổ Kiệt nay cũng được ân xá về làm việc ở Ban Văn sử.

Trả lời câu hỏi về tình hình gia đình riêng, đôi má đã mang những nếp nhăn thời gian của Phổ Nghi bỗng ửng đỏ:

- Ngày mùng 1 tháng 5 vừa qua, tôi mới kết hôn. Đây là một cuộc kết hôn hoàn toàn tự nguyện. Khác hẳn với thời xưa. Vợ tôi là Lý Thục Hiền, làm y tá ở một bệnh viện. Chúng tôi sống rất hạnh phúc, ban ngày đi làm, tối về đoàn tụ gia đình. Lần đầu tiên trong đời, tôi mới hiểu rõ thế nào là hạnh phúc gia đình.

Nét mặt trầm tư trở lại, ông nói về bản than mình:

- Trước kia, là Hoàng đế nhưng thật ra tôi không hề có tự do. Khi tôi lên ba tuổi, Tây thái hậu đưa tôi lên làm vua. Bạn thử tưởng tượng xem đứa bé lên ba thì còn biết gì. Khi đó tôi giống như cây hoa dại được đặt trong một tủ kính và hàng ngày được tiêm mọi chất nuôi dưỡng. Cây hoa dại cũng lớn lên nhưng mang đầy chất độc, nó mềm yếu và không thể chịu nổi bão táp phong ba. Chính vì đắm chìm trong cảnh tù túng như vậy nên trước kia không những tư tưởng tôi xấu xa mà thể xác tôi hèn yếu.

Từ khi được ân xá, trở thành một công dân đến nay, tư tưởng tôi được giải phóng, thân thể tôi cũng khoẻ ra. Trước kia tôi ăn kém, ngủ kém, nay ăn ngon, ngủ ngon. Tôi sung sướng cảm thấy mình hoàn toàn được tự do. Trước kia, tôi chỉ quanh quẩn trong Tử Cấm Thành, mỗi khi đi đâu thì có hàng đoàn thái giám vây quanh, tiền hô hậu hét rất khó chịu. Nay tôi có thể một mình đạp xe đạp đi trên quảng trường Thiên An Môn, đi khắp Bắc Kinh, rất thoải mái, tự do.

Trả lời câu hỏi về cảm tưởng của ông đối với mùa xuân mới, ông phấn chấn hẳn lên:

- Tôi đã được hưởng mấy mùa xuân mới. Mỗi độ xuân về là dịp anh em, họ hàng chúng tôi đoàn tụ, hàn huyên. Chúng tôi mới có cuộc họp mặt gia đình anh em, con cháu, ba thế hệ rất đông để chúc mừng năm mới.

Ông đưa cho tôi xem tập an bom của gia đình, giới thiệu tấm ảnh “ba đời xum họp” tại nhà Tải Đào mừng tết năm 1961, tôi đếm tổng cộng là 32 người, ai cũng tươi cười vui vẻ. Ông còn thích thú giới thiệu với tôi một số tấm ảnh khác như tấm ảnh ông và Lý Thục Hiền tươi cười trong lễ kết hôn tại Bắc Kinh, ảnh các vị lãnh đạo Trung Quốc như Chu Ân Lai, Trần Nghị... đến thăm gia đình ông...

Mến mộ Phổ Nghi nổi tiếng viết chữ đẹp, trước khi từ biệt tôi dưa cuốn sổ tay đề nghị ông ghi mấy chữ lưu niệm. Ông nắn nót ghi mấy chữ: “Ái Tân Giác La Phổ Nghi”, nét chữ chân phương thanh thoát.

Từ sau cuộc gặp gỡ, tôi không có dịp nào gặp lại ông Phổ Nghi nhưng có ý chờ đón cuốn sách mà ông đang viết. Tháng 3 năm 1964, đọc báo Trung Quốc đưa tin cuốn hồi ký “Nửa đời trước của tôi” do nhà xuất bản Quần chúng Bắc Kinh ấn hành đã được bán ở các hiệu sách. Tôi lập tức đánh xe lên phố tìm mua. Rất tiếc là các hiệu sách lớn ở Vương Phủ Tỉnh, Tiền Môn, Tây Đam... đều trả lời: sách đã bán hết trong một ngày. Tôi đành phải đánh xe về toà soạn Nhân dân nhật báo nhờ mua giúp. Các bạn đồng nghiệp ở đây cũng cho biết là sách đã hết từ hôm trước. Thấy vẻ tần ngần của tôi, các đồng chí trong toà soạn đã quyết định lấy một cuốn trong thư viện tặng tôi. Tôi giữ gìn cuốn sách trong hơn ba mươi năm qua và ngày nay có dịp dịch giới thiệu với bạn đọc.

Sau khi Trung Quốc nổ ra cuộc đại cách mạng văn hoá, tôi chú ý tìm xem trên đường phố, trên các báo của Hồng Vệ binh có bài phê phán Phổ Nghi hay không nhưng không hề thấy. Khoảng giữa năm 1967, các báo hàng ngày ở Bắc Kinh đưa một tin ngắn ở trang tư về ông Phổ Nghi đã qua đời tại một bệnh viện ở Bắc Kinh. Tìm hiểu thêm về những ngày cuối đời của ông, tôi chỉ biết rằng Phổ Nghi chết vì bệnh già như một người dân thường ở Bắc Kinh.

Lê Tư Vinh