Chương 23

Đại lộ vành đai Brussels, lúc nào cũng tắc nghẽn, nhả ra những người lao động cuối cùng ở ngoại vi thành phố. Do mấy ngày vừa qua trời rất nóng, một tấm màn mỏng vàng nhờ khiến bầu trời xỉn lại, bất chấp rất nhiều kế hoạch chống ô nhiễm. Được trang bị hệ thống GPS, Lucie và viên thiếu tá cấp trên không gặp khó khăn gì để đến được bệnh viện đại học Saint-Luc, nằm ở ngoại ô thủ đô nước Bỉ. Với khuôn viên lác đác bóng cây, các tòa nhà theo kiến trúc thẳng hàng và trau chuốt khiến người ta có cảm giác vừa yên bình vừa mạnh mẽ. Theo những gì Kashmareck đã tìm hiểu, thì nơi này, song song với vai trò bệnh viện, còn đảm nhận các nhiệm vụ chuyên môn cao, với sự trợ giúp của một hạ tầng công nghệ mũi nhọn. Trong số đó, bệnh viện chịu trách nhiệm về các hoạt động tiếp thị thần kinh học. Nói chung, hoạt động đó nhằm hiểu rõ hơn hành vi người tiêu dùng dựa trên việc xác định các cơ chế não bộ tác động đến quá trình mua sắm.

Georges Beckers chờ hai cảnh sát tại bộ phận hình ảnh y học, dưới tầng hầm của bệnh viện đại học. Vóc người thấp béo, người đàn ông này có khuôn mặt tươi cười, với vành râu quai nón màu vàng và đôi má phính. Chẳng có gì báo trước rằng ông là một tay tầm cỡ trong lĩnh vực ứng dụng thần kinh - hình ảnh não bộ, trừ phi ta đã có sẵn một hình mẫu nhà nghiên cứu trong lĩnh vực này. Ông giải thích ngắn gọn với hai người họ rằng, sau giờ khám bệnh, khoa của ông cho phép sử dụng các máy scan vào mục đích quảng cáo nhằm tạo nguồn tài chính bổ sung cho bệnh viện. Đây là hoạt động bị cấm ngặt trên lãnh thổ nước Pháp.

Trong lúc ba người bước đi trong hành lang, viên thiếu tá cảnh sát hướng nội dung câu chuyện đến vụ án của họ.

- Ông quen Claude Poignet từ khi nào?

Beckers trả lời bằng giọng Bỉ đặc sệt:

- Khoảng chục năm rồi, trong một hội thảo tại Brussels về tiến triển của hình ảnh từ thế kỷ ánh sáng. Claude rất quan tâm đến cách thức chuyển tải hình ảnh qua các thế hệ. Bằng sách có minh họa, phim, ảnh, cả trí nhớ tập thể nữa. Tôi đến đó vì mục đích khoa học, còn ông ấy là vì mục đích điện ảnh. Chúng tôi lập tức có thiện cảm với nhau. Chuyện người ta đã gây cho ông ấy thật tồi tệ.

Hai viên cảnh sát gật đầu.

- Ông có thường xuyên gặp ông ấy không?

- Có lẽ hai hoặc ba lần mỗi năm. Nhưng chúng tôi thường xuyên trao đổi qua email hoặc điện thoại. Ông ấy theo dõi sát các nghiên cứu của tôi về não bộ và đã dạy tôi rất nhiều điều về điện ảnh.

Đến cuối hành lang, họ dừng lại dọc theo những ô cửa kính rộng. Phía bên kia có đặt một ống trụ tròn, ngay giữa một căn phòng trắng toát. Đằng trước máy scan là một kiểu bàn chạy được trên đường ray, có trang bị một vòng đai chắc hẳn là dụng cụ giữ đầu.

- Chiếc máy scan này là một trong những chiếc máy tiên tiến nhất hiện nay. Từ trường ba tesla, khả năng tái tạo hình ảnh não bộ nửa giây một lần, hệ thống phân tích thống kê rất mạnh… Anh không mắc chứng sợ chỗ kín đấy chứ, thiếu tá?

- Không, tại sao?

- Trong trường hợp đó, chính anh sẽ vào trong máy scan, nếu anh muốn.

Khuôn mặt Kashmareck tối sầm lại.

- Chúng tôi đến đây chủ yếu là vì cuộn phim. Như đã nói qua điện thoại, có vẻ ông đã phát hiện ra thứ gì đó.

- Quả đúng là thế. Nhưng cách giải thích tốt nhất là trình diễn. Tối nay máy đang rỗi, chi bằng ta nên tận dụng. Một buổi chụp FRMI trong một chiếc máy có giá nhiều triệu euro, không phải ngày nào ta cũng được hưởng thứ này đâu.

Người đàn ông này có vẻ khát khao khoa học và nôn nóng muốn sử dụng những thứ đồ chơi nhỏ của mình. Theo một nghĩa nào đó, Kashmareck sẽ đóng vai trò chuột bạch và hẳn là sẽ làm giàu thêm các thống kê mà tất cả các nhà nghiên cứu đều thèm khát. Lucie vỗ vào vai cấp trên và mỉm cười với anh.

- Ông ấy nói đúng đấy. Chẳng có gì sánh bằng một chầu tắm dễ chịu trong các tia.

Viên thiếu tá gầm gừ rồi chịu làm theo quy trình. Beckers giải thích với anh:

- Anh đã xem cuốn phim trứ danh đó chưa?

- Tôi chưa có thời gian, chúng tôi vừa tải nó về máy tính. Nhưng lúc trên xe tới đây đồng nghiệp của tôi đã cho tôi biết nội dung của nó.

- Tốt lắm, vậy đây sẽ là cơ hội để anh xem bộ phim. Nhưng anh sẽ làm việc đó bên trong máy scan. Trợ lý của tôi đang chờ anh. Anh không đeo niềng răng hay các loại khuyên chứ?

- Ờ… Có…

Anh nhìn Lucie, ngần ngừ.

- Ở đây, trên rốn tôi…

Lucie đưa tay lên che miệng để khỏi phì cười. Cô quay đi và vờ như đang quan sát đống máy móc, trong khi nhà khoa học tiếp tục giải thích:

- Anh sẽ tháo nó ra. Chúng tôi sẽ đưa anh vào và anh sẽ đeo một cặp kính trên thực tế chính là hai màn hình phân giải. Trong khi chiếu bộ phim ngắn đó, các máy móc sẽ ghi nhận hoạt động não bộ của anh. Mời anh…

Kashmareck thở dài.

- Lạy Chúa, vợ tôi biết chuyện này thì…!

Viên thiếu tá cảnh sát tách ra, lại gần một người đàn ông mặc áo bờ lu, ở bên dưới. Lucie và nhà khoa học đi vào bên trong một nơi giống như phòng điều khiển, lắp đầy những màn hình, máy tính và những cái nút nhiều màu sắc. Cứ như thể họ đang ở trong Enterprise trong phim Star Trek . Trong lúc người ta đưa Kashmareck vào vị trí, Lucie đặt câu hỏi vẫn đang nóng bỏng trên môi cô:

- Chuyện gì sẽ xảy ra?

- Chúng ta sẽ xem bộ phim đồng thời với anh ấy, nhưng một cách trực tiếp, bên trong não bộ anh ấy.

Beckers thích thú trước vẻ ngạc nhiên mà ông vừa gây ra cho người đối thoại.

- Hôm nay, trung úy thân mến ạ, chúng ta đang trên đường khám phá những bí ẩn quan trọng của não bộ, đặc biệt là những gì liên quan đến hình ảnh và âm thanh. Màn ảo thuật xưa nhất trên trái đất, trò bói toán, sắp bị xếp xó rồi.

- Nghĩa là sao?

- Nếu cô đưa một quân bài cho đồng nghiệp của cô xem trong lúc anh ấy nằm dưới máy scan này, tôi có khả năng đoán được đó là quân bài gì mà chỉ cần nhìn vào hoạt động của não bộ anh ấy.

Phía đằng kia, viên thiếu tá nằm dài trên bàn, không mấy yên tâm. Người trợ lý vừa đeo cho anh một cặp kính kỳ quặc có gọng vuông và mắt kính dày, mờ đục.

- Ông đang nói với tôi rằng… ông có thể đọc được suy nghĩ của mọi người?

- Cứ coi như đó không còn là một ảo tưởng nữa. Ngày nay, chúng tôi có thể chiếu lên màn hình những ý nghĩ thị giác đơn giản. Khi cô nhìn thấy một hình ảnh đặc biệt, hàng ngàn vùng nhỏ thuộc vỏ não thị giác, mà chúng tôi gọi là các voxel , sáng lên và đồng nhất, theo một cách gần như duy nhất, với hình ảnh có liên quan. Nhờ vào các xử lý toán học phức tạp, chúng tôi có thể gán một hình ảnh với một bản đồ não bộ, và chúng tôi ghi lại tất cả trong một cơ sở dữ liệu. Như vậy, vào bất cứ thời điểm nào, chúng tôi cũng có thể sử dụng hệ thống này theo chiều ngược lại: mỗi tập hợp voxel được FRMI vẽ ra, về mặt lý thuyết, sẽ tương ứng với một hình ảnh. Nếu hình ảnh này có trong cơ sở dữ liệu, chúng tôi có thể tái lập nó, và từ đó… hiển thị các suy nghĩ của cô.

- Thật đáng ngạc nhiên.

- Chẳng phải thế sao? Đáng tiếc là đơn vị nhỏ nhất của chúng tôi, voxel, tương ứng với năm mươi mi li mét khối và chứa tới khoảng năm triệu nơ ron. Mặc dù máy scan của chúng tôi có hiệu suất rất lớn, thì việc đó vẫn chỉ giống như chúng ta nhìn thấy hình dạng của một thành phố từ trên bầu trời, không thể đoán ra cách tổ chức đường phố hoặc kiến trúc các tòa nhà. Nhưng như thế đã là một bước tiến khổng lồ rồi. Từ khi một nhà khoa học thiên tài nảy ra ý tưởng, cách đây vài năm, cho các nhân chứng uống Coca-Cola và Pepsi trong một máy scan, thì không còn giới hạn nào nữa. Người ta bịt mắt họ và hỏi họ thích thứ đồ uống nào hơn trước khi cho họ nếm chúng. Phần lớn đều trả lời là Coca-Cola. Nhưng trong thử nghiệm bịt mắt đó, cũng những người đó lại trả lời là thích mùi vị Pepsi hơn. Máy scan đã chỉ cho chúng tôi thấy rằng một vùng trong não bộ, được gọi là nhân bèo sẫm, phản ứng với Pepsi nhiều hơn là với Coca-Cola. Nhân bèo sẫm chính là trụ sở của các khoái cảm tức thời, bản năng.

- Vậy là, chiến dịch quảng cáo của Coca-Cola khiến mọi người tưởng rằng họ thích đồ uống đó hơn, trong khi thực ra, cơ thể họ lại thích Pepsi hơn.

- Chính xác. Các máy scan của chúng tôi hiện nay bị tấn công bởi tất cả các công ty quảng cáo lớn. Tiếp thị thần kinh học cho phép gia tăng sự ưa thích đối với các nhãn hàng, tối đa hóa tác động của một thông điệp quảng cáo và tối ưu hóa việc ghi nhớ thông điệp đó. Chúng tôi đã có thể xác định rõ các vùng não bộ tác động đến quá trình mua sắm, chẳng hạn như thùy đảo, là khu vực cảm nhận đau đớn và giá cả, vỏ não giữa trước trán, nhân bèo sẫm hoặc vùng nêm. Không lâu nữa, chỉ cần một quảng cáo đi thẳng vào tầm nhìn hoặc trường âm thanh của cô là cô sẽ bị tác động. Mặc dù mắt cô, tai cô không nhận thấy, nhưng quảng cáo sẽ được nghiên cứu để kích thích thành công các chu trình ghi nhớ và quy trình mua sắm.

- Thật kinh khủng.

- Tương lai là thế. Cô làm gì khi mệt mỏi, trung úy thân mến? Cuộc sống càng ngày càng trở nên gò bó, nặng nề. Cô trốn trong nhà mình, đằng sau các màn hình, và cô thư giãn. Cô mở rộng bộ não mình cho các hình ảnh, chẳng khác nào một vòi nước, với một ý thức được xoa dịu, gần như ngủ quên. Đó chính là lúc cô trở thành một mục tiêu hoàn hảo, và người ta sẽ bơm thẳng những gì người ta muốn vào đầu cô.

Quả là vừa đáng kinh ngạc vừa khủng khiếp. Một thế giới bị ngự trị bởi hình ảnh và sự kiểm soát đối với vô thức, không đếm xỉa gì đến ranh giới lý tính. Ta còn có thể nói đến tự do nữa không? Trước viễn cảnh từng ấy công cụ tinh xảo tác động đến bộ não, Lucie nhớ đến ảo tưởng về hiện tượng lưu ảnh của mắt: nói cho cùng, họ đang chứng kiến điều đó một lần nữa, nhưng mọi việc lại không hề huyễn tượng đến thế.

- Vậy là tôi không nhầm nếu nói rằng một hình ảnh có thể để lại dấu vết trên bộ não?

- Chính xác là như thế, cô đã hiểu nền tảng công việc của chúng tôi rồi đấy. Cảnh sát các cô nghiên cứu dấu vân tay, còn chúng tôi nghiên cứu dấu não bộ. Mọi hành động đều để lại dấu vết, cho dù là hành động nào đi nữa. Tất cả những gì cần làm là biết cách tìm ra nó, và có được những công cụ cho phép khai thác nó.

Lucie nghĩ đến tất cả những kỹ thuật điều tra của cảnh sát khoa học, xoay quanh tội ác. Ở đây, người ta cũng làm điều tương tự, nhưng với chất xám.

- Đương nhiên, chúng tôi vẫn còn ở thời Trung cổ của kỹ thuật, nhưng trong vòng vài năm nữa kể từ bây giờ, chắc chắn sẽ có loại máy móc cho phép chúng ta nhìn rõ những giấc mơ. Cô có biết rằng ở Mỹ, người ta đã đặt vấn đề lắp đặt các máy scan não tại các tòa án không? Hãy thử tưởng tượng các máy này chiếu lại các ký ức của một bị cáo. Không còn nói dối, các bản án tuyên ra lúc nào cũng đáng tin cậy… Và đấy là tôi còn chưa nói với cô về các lĩnh vực khác, chẳng hạn như y học, tâm thần học, quy trình ra quyết định trong kinh doanh. Còn liên quan cả đến lĩnh vực thần kinh - chính trị, giúp ta có khả năng tiếp cận với các tình cảm riêng tư mà mỗi ứng cử viên gợi lên ở các cử tri.

Lucie nhớ đến phim Minority Report *. Kinh ngạc đến chóng mặt, nhưng đó chính là thực tế của ngày mai. Sự xâm phạm ý thức. Đạo diễn của bộ phim từ năm 1955 kia, với những hình ảnh tiềm thức, ngay hồi đó đã đi theo tiến trình này. Có thể ông ta đã hiểu, trước thời đại rất nhiều, về hoạt động của một số vùng trong não bộ.

Phim của đạo diễn Steven Spielberg, phát hành năm 2002, được chiếu ở Việt Nam với nhan đề Bản báo cáo thiểu số .

Từ phía bên kia vách kính, viên thiếu tá tội nghiệp đang ủ rũ trong đường ống từ trường. Lucie vui mừng vì thoát được màn thử thách đáng sợ đó. Chỉ riêng việc xem bộ phim đã đủ khó khăn rồi.

- Ông nghĩ gì về cuộn phim năm 1955 đó? cô hỏi.

- Rất ấn tượng, xét trên mọi góc độ. Tôi không biết gì về nhân thân đạo diễn bộ phim, nhưng đó là một thiên tài, một người tiên phong. Bằng hệ thống hình ảnh tiềm thức và kỹ thuật in chồng, người đó đã tác động đến các vùng trong não bộ nguyên thủy. Ham muốn, sợ hãi, mong muốn được đối đầu với điều cấm kỵ. Vào năm 1955, cách làm này là hoàn toàn mới mẻ. Ngay cả các nhà quảng cáo cũng phải sau này mới tiếp cận được. Và người đi trước cả các nhà quảng cáo thì chắc chắn là một thiên tài.

Đây cũng chính là những lời đã được nói ra từ miệng Claude Poignet.

- Thế còn người phụ nữ bị cắt xẻo, và con bò mộng? Chỉ là hiệu ứng chăng?

- Tôi không biết gì về những chuyện ấy. Đó không thực sự là chuyên môn của tôi, và tôi chủ yếu quan tâm đến khía cạnh bí ẩn trong việc dựng phim, chứ không hẳn quan tâm đến nội dung của nó… Xin thứ lỗi, nhưng trợ lý của tôi cho biết mọi thứ đã sẵn sàng.

Beckers đi về phía các màn hình. Trên một màn hình, Lucie nhìn thấy thứ chắc hẳn là bộ não của viên thiếu tá. Một khối cầu phập phồng, trên đó ngự trị các cảm xúc, trí nhớ, tính cách, kinh nghiệm sống. Trên một màn hình khác, Lucie có thể nhìn thấy hình ảnh đầu tiên trong bộ phim đã được số hóa, đang ở chế độ Dừng . Nhà khoa học thực hiện các thao tác điều chỉnh.

- Tiến hành thôi… Nguyên tắc rất đơn giản. Một khi được kích thích, các nơ ron thần kinh của chúng ta sẽ tiêu thụ oxy. FRMI chỉ tô màu quá trình tiêu thụ đó.

Cuộn phim bắt đầu chạy. Hoạt động não bộ của viên thiếu tá thể hiện thành những vầng hào quang màu sắc, bộ não anh dường như đang trượt trên một cầu vồng chuyển từ xanh lơ sang đỏ. Một số vùng sáng lên, tắt đi, di chuyển chẳng khác nào các chất lỏng trong những đường ống trong suốt.

- Ông có cho rằng Szpilman cũng làm hệt thế này cùng với cựu giám đốc của ông, cách đây hai năm không? Lucie hỏi. Nghĩa là ông ấy đã dùng những máy móc này để xem kỹ bộ phim?

- Có, có khả năng đó. Như tôi đã giải thích với cấp trên của cô qua điện thoại, hồi ấy, cựu giám đốc ở đây đã nói qua với tôi về thử nghiệm đó. Và về một bộ phim ít nhất cũng phải gọi là lạ lùng. Nhưng hồi ấy tôi thực sự không tìm hiểu để biết thêm.

Beckers quay lại phía màn hình và bắt đầu bình luận theo thời gian thực:

- Mọi hình ảnh đi vào trường quan sát của chúng ta đều vô cùng phức tạp. Trước hết, nó được võng mạc xử lý, rồi biến thành một luồng thần kinh được dây thần kinh thị giác đưa về phía sau não bộ, đến vị trí của vỏ não thị giác. Tại đó, nhiều vùng não chuyên biệt sẽ phân tích các đặc tính khác nhau của hình ảnh. Màu sắc, hình dạng, chuyển động, và cả tính chất của nó nữa: bạo lực, hài hước, trung tính, buồn rầu. Những gì chúng ta nhìn thấy ở đây tuyệt đối không cho phép chúng ta đoán ra nhân chứng đang quan sát hình ảnh nào, nhưng các dữ liệu cho phép thiết lập một số đặc tính của chúng giống như tôi vừa nêu lúc trước. Ngày nay, các chuyên gia thần kinh - hình ảnh thích chơi trò đoán xem một bộ phim thuộc thể loại nào chỉ bằng cách phân tích các khối màu sắc. Hài hước, bi thảm, kinh dị.

- Thế phân tích nào được rút ra từ bộ phim này?

- Xét về tổng thể, thì đây là bộ phim cực kỳ bạo lực. Cô hãy tập trung vào những vùng này…

Ông chỉ ngón tay vào một số khu vực trên mô hình hiển thị điện tử của bộ não.

- Thỉnh thoảng chúng lại sáng lên, Lucie nhận xét. Những hình ảnh tiềm thức đúng không?

- Đúng thế. Tôi đã ghi lại thời gian xuất hiện của chúng. Một hình ảnh ẩn giấu luôn tương ứng với sự sáng lên của các vùng này. Hiện tại, nó đang tác động đến các trung tâm khoái cảm… Cô dễ dàng đoán được tại sao. Nữ diễn viên, khỏa thân, trong các tư thế tình dục táo bạo. Những bàn tay đeo găng đang vuốt ve cô ta.

Lucie cảm thấy ngượng khi xâm nhập, theo một cách nào đó, vào chốn riêng tư sâu thẳm nhất của cấp trên. Viên thiếu tá không hề ngờ rằng cũng vào lúc này, anh đang xem những hình ảnh tiềm thức về diễn viên kia trong chiếc máy đơn giản hơn của anh. Anh lại càng không ngờ não bộ mình đạt đến khoái cảm và có nguy cơ phát động một phản ứng sinh lý phiền toái nào đó.

Bộ phim số hóa tiếp tục chạy. Lucie nhớ lại những gì Claude Poignet đã cho cô thấy trên chiếc máy soi ảnh. Họ đang tiếp cận một thể loại hình ảnh khác: thân thể nữ diễn viên bị mổ xẻ trên bãi chăn thả, cùng với con mắt to tướng rạch trên bụng. Beckers di chuyển ngón trỏ trên màn hình.

- Đây rồi. Thế là vỏ não giữa trước trán và vỏ não trán ổ mắt, cũng như kết nối thần kinh thái dương - xương đỉnh đã được kích hoạt. Các hình ảnh gây sốc vừa xuất hiện, chúng được che giấu một cách khéo léo trong các cảnh tượng thoạt nhìn rất yên ả. Cho đến lúc này, tất cả đều rõ ràng và hợp lý. Nhưng chúng ta hãy kiên nhẫn thêm chút nữa…

Cuộn phim đen trắng đã chiếu được ba phần tư thời lượng. Đứa bé gái đang vuốt ve một con mèo, nó ngồi trên thảm cỏ, vẫn được bao bọc trong thứ sương mù lạ lùng nhỏ giọt và bầu trời u ám. Một cảnh phim trung tính, thoạt nhìn thì không gợi lên bất cứ cảm xúc nào.

- Đến rồi… Các tín hiệu trong não xáo trộn, dù không phải vào các mốc thời gian mà những hình ảnh tiềm thức xuất hiện. Điều này cũng tương tự với hạch hạnh và các phần của vỏ não vùng đai trước. Cơ thể đang chuẩn bị cho một phản ứng dữ dội. Đó chính là nỗi khó chịu mà hẳn là cô đã cảm thấy trong lúc xem bộ phim. Mong muốn được bỏ trốn, có thể là mong muốn chấm dứt mọi chuyện.

Đúng là trước cảnh quay con bò mộng là thời điểm các sắc màu bùng nổ trong não bộ của Kashmareck. Khắp nơi đều nhấp nháy. Vài giây sau, nó hoạt động yên ả trở lại. Beckers vẫy mấy tờ ghi chép.

- Chính xác là vào lúc mười một phút ba giây thì các chu trình phản ứng với các hình ảnh bạo lực được kích hoạt, và chuyện đó kéo dài trong vòng một phút. Ấy thế nhưng, trong phần này của bộ phim, không có bất cứ hình ảnh nào trong số các hình ảnh tiềm thức được dán đè vào phim gốc. Không có người phụ nữ khỏa thân, cũng không có người phụ nữ bị cắt xẻo. Không có gì hết.

- Vậy đó là gì?

- Đó là một phương pháp phức tạp trong xử lý các hình ảnh ẩn giấu, tung hứng giữa kỹ thuật in chồng, tương phản, ánh sáng. Tôi tin rằng các hình ảnh tiềm thức, cũng như vòng tròn màu trắng này, ở phía trên bên trái, chỉ là những trò lừa bịp. Một sự rõ ràng, dễ thấy cho phép che lấp thông điệp ẩn giấu thực sự. Một cách vô thức, mắt thường xuyên bị thu hút bởi điểm khó chịu đó, điều này tránh cho nó quá tập trung vào các phần khác của hình ảnh và có cơ may nhận ra ý đồ gian xảo kia. Đạo diễn đã rất cẩn thận để đánh bại những người có óc quan sát tốt nhất.

Lucie không thể ngồi yên được nữa. Bộ phim đang thu hút cô, chiếm hữu cô.

- Hãy cho tôi xem những hình ảnh ẩn giấu đó.

- Trước hết, hãy đợi thiếu tá cấp trên của cô nhập hội với chúng ta đã.

Lucie không thể ngăn mình xem lại lần nữa cảnh quay con bò mộng, trong khi Beckers ngồi xuống trước một chiếc máy vi tính khác. Nữ cảnh sát nổi da gà, nhất là khi một cảnh quay cận cảnh lột tả chi tiết ánh mắt của đứa bé gái, lạnh lùng, trống rỗng không chút cảm xúc. Ánh mắt của một bức tượng cổ đại.

Vài phút sau, Kashmareck xuất hiện. Anh trắng bệch chẳng khác nào phần vỏ của chiếc máy scan.

“Một bộ phim kỳ cục” là mấy từ duy nhất anh thốt ra. Cả anh cũng bị đảo lộn, bị điều khiển, bị sốc, và hẳn là đang tìm kiếm những lời giải thích cho tình trạng lạ lùng đó của bản thân. Beckers ghi lại ngắn gọn những điều ông vừa trao đổi với Lucie, và múa ngón tay trên bàn phím. Một phần mềm xử lý video xuất hiện. Nhà khoa học đưa bộ phim đã số hóa vào phần mềm, rồi di chuyển đến đoạn mười một phút ba giây. Những hình ảnh gần như giống hệt nhau lần lượt hiện ra, giống như trên một màng phim mà ta quan sát dưới bóng đèn. Dùng con chuột, Beckers chỉ vào một vùng trên hình ảnh đầu tiên, ở phần dưới bên trái.

- Lần nào mọi chuyện cũng đều diễn ra trong những phần tương phản yếu. Trong màn sương mù, bầu trời đen kịt, các vùng tối thui, hiện diện khắp nơi ở đoạn này của bộ phim. Những ngón nghề thị giác giúp đạo diễn của chúng ta thể hiện ngôn ngữ bí mật của riêng mình.

Ông cho con lăn trên chuột trượt nhanh trên màn hình, nhấn mạnh thêm những lời giải thích của mình:

- Nếu cô nhìn hình ảnh này đúng như nó lúc này, cô thấy gì? Một đứa bé gái, ngồi trên thảm cỏ, đang vuốt ve một con mèo. Xung quanh là màn sương mù, và những khoảng rộng nhẵn lì sẫm màu, ở các phía và trên bầu trời. Nếu cô không biết rằng ở đây có điều gì đó cần tìm kiếm, cô sẽ bỏ qua. Đó chính là điều đã xảy ra với Claude, ông ấy chỉ tập trung duy nhất vào các hình ảnh được bổ sung thêm, chân thực và rõ ràng là khác với các hình ảnh trên cuộn phim.

Lucie xáp lại gần, nhíu mày.

- Bây giờ, khi tôi tập trung chú ý, ta có thể nói là có… những khuôn mặt, ở sâu trong lớp sương mù. Và… và trong toàn bộ các vùng tối xung quanh hình ảnh.

- Những khuôn mặt, đúng thế. Rất nhiều khuôn mặt trẻ em.

Cảnh tượng thật lạ lùng, những khuôn mặt vô cùng mờ nhạt quây xung quanh đứa bé gái, chẳng khác nào những con yêu tinh độc ác. Mắt Lucie càng quen với cảnh tượng, cô càng nhìn rõ các chi tiết. Những bàn chân nhỏ thọc trong những đôi giày nhẹ, những trang phục đồng nhất, giống như những bộ pyjama bệnh viện, một nền đất trơn phẳng, trông như vải nhựa trải sàn. Một thế giới song song, không rõ ràng, đang dần dần hiện ra. Lucie nghĩ đến các ảo ảnh của thị giác. Chẳng hạn như hình ảnh một chiếc bình mà người ta yêu cầu ta quan sát trong một phút. Rốt cuộc, ta nhìn thấy trên đó một cặp đôi đang làm tình.

Trong thanh lựa chọn, Beckers nhấp vào độ tương phản và ánh sáng rồi mở một cửa sổ điều chỉnh nơi ông có thể điều chỉnh các tham số.

- Giả sử chúng ta đang ở vào năm 1955, ngay giữa phòng chiếu phim. Và chúng ta lắp thêm một màng lọc vào kính vật máy chiếu phim. Một màng lọc sẽ gia tăng mức độ tương phản. Rồi chúng ta tăng cả độ sáng. Tôi tượng trưng hóa các thao tác trên bằng cách áp dụng các giá trị khác nhau mà tôi đã thử nghiệm. Bây giờ, cô hãy xem đây…

Ông ấn nút xác nhận. Tức thì có điều gì đó lạ lùng trên hình ảnh. Hình ảnh không thể nhìn thấy lúc ban đầu đã nổi lên, lấn át cảnh tượng rõ rệt, được phô bày trong bộ phim, cảnh tượng ấy giờ nhòa đi trên nền trắng của ánh sáng.

- Do độ sáng tăng lên, hình ảnh chính - đứa bé gái vuốt ve con mèo - trở nên thừa sáng, và lóe trắng. Nhưng hình ảnh nằm trong các góc tối, ban đầu bị thiếu sáng, đã lộ ra hoàn toàn.

Hai hình ảnh pha trộn với nhau tạo nên một hiệu ứng kỳ lạ, nhưng lần này, họ nhìn thấy rõ ràng có rất đông trẻ em đang đứng xung quanh những con thỏ bị dồn lại một góc.

Lucie khó nhọc nuốt nước bọt. Đây rồi: lũ thỏ và lũ trẻ. Qua điện thoại, người đàn ông Canada kia đã nói rằng mọi chuyện đều xuất phát từ hình ảnh này.

Kashmareck đưa tay bóp trán.

- Thật đáng kinh ngạc. Người làm phim đã làm thế nào để có được điều này?

- Thật khó để tôi có thể giải thích cụ thể về mặt kỹ thuật, nhưng tôi nghĩ rằng người đó chủ yếu tung hứng với hiệu ứng in chồng, đồng thời sử dụng các khung che phù hợp trên ống kính máy quay. Có một nguyên tắc cơ bản với phim, cho dù là phim chụp ảnh hay phim dùng cho điện ảnh: nó vẫn còn nhạy chừng nào ta chưa nhúng nó vào chất định hình trong phòng tối. Nói chung, ta có thể quay nhiều bộ phim trên cùng một cuộn phim, chỉ cần cuộn ngược nó lại mà không mở hộp tối ra. Nếu ta làm không cẩn thận, tất cả các hình ảnh sẽ trộn lẫn hết vào nhau và ta chẳng còn nhìn thấy gì nữa, nhưng với kỹ thuật cực kỳ cao, sự khéo léo và hiểu biết rõ về ánh sáng, các cảnh quay, kỹ thuật gióng khung, ta có thể thực hiện những điều đáng nể. Claude Poignet rất ngưỡng mộ tác phẩm của Méliès. Ông ấy kể với tôi rằng nhà làm phim đó thậm chí còn sử dụng chín lần quay chồng liên tục để tạo ra một số hiệu ứng đặc biệt. Công việc vừa của một ảo thuật gia vừa của một thợ kim hoàn. Không nghi ngờ gì nữa, cuộn phim này cũng thuộc loại đó, và người làm phim này cũng xứng đáng là một Méliès!

Lucie cẩn thận phân tích các khuôn mặt trên màn hình. Những đứa bé gái chừng bảy, tám tuổi, nét mặt nghiêm trang, miệng mím chặt. Không một bé nào cười, mà ngược lại, dường như có một nỗi sợ rõ rệt đang xâm chiếm chúng. Chúng sợ điều gì?

Tim cô nảy lên. Cô gí sát ngón trỏ vào màn hình.

- Đứa bé này, nó đứng hơi tách lên trước một chút. Có vẻ nó chính là đứa bé gái ngồi trên xích đu.

- Chính là nó đấy.

Căn phòng nơi lũ trẻ đang đứng có vẻ chật hẹp, không cửa sổ. Beckers vừa xoa đôi môi mọng vừa thở dài.

- Nhà làm phim của chúng ta không chỉ muốn che giấu các hình ảnh kỳ quặc trong bộ phim của mình, mà còn muốn giấu trong đó một bộ phim khác, hoàn toàn điên rồ. Một thứ quái quỷ.

- Một kiểu phim trong phim, mà không mắt nào nhìn ra chăng?

- Đúng thế. Một dòng chảy trực tiếp được bơm thẳng vào não, không chút ngăn trở nào của ý thức. Nên không thể quay mắt nhìn đi chỗ khác. Các vị hãy nhìn thật chăm chú đi.

Ông chậm rãi chiếu năm mươi hình ảnh tiếp theo, quả thật, chúng tạo thành bộ phim thứ hai.

- Các hình ảnh quay chồng chỉ xuất hiện một lần sau mười hình ảnh thông thường. Kết quả là, cứ mỗi giây chiếu phim, sẽ có năm hình ảnh in chồng, xuất hiện cách nhau hai phần mười giây. Như thế là quá ít, so với số lượng các hình ảnh, để mắt có thể nhận ra điều gì, nhưng lại gần đủ để mang lại cảm giác về sự chuyển động. Chuyển động đó in hằn vào não… Bộ não nhìn thấy bộ phim, còn mắt thì không.

Lucie cố gắng hiểu: chắc hẳn đây chính là điều giải thích tại sao nhà làm phim lại chọn 50 hình ảnh trên giây. Ông ta muốn đưa vào cuộn phim số lượng tối đa các hình ảnh ẩn giấu, tuy nhiên mắt thường lại không nhận thấy được.

- Bây giờ, các vị sẽ phỏng đoán một thứ khác, Beckers nói tiếp. Vậy là chúng ta đang có, trước mặt mình, chiếc máy chiếu phim cùng với màng lọc và ánh sáng mạnh nhằm nhìn rõ các hình ảnh không thể nhìn thấy kia.

Bằng một cú nhấp chuột, ông mở một cửa sổ để điều chỉnh các tham số chiếu phim.

- Bây giờ, hãy hình dung rằng các vị đang điều chỉnh nắp bịt của máy chiếu với tốc độ năm hình ảnh mỗi giây, giống như ta có thể làm với đa số các máy chiếu phim cũ, trong khi cuộn phim của các vị vẫn tiếp tục quay với tốc độ 50 hình ảnh mỗi giây. Điều này có nghĩa là những hình ảnh duy nhất được chiếu trên màn hình, trước mặt các vị, chính là những hình ảnh mà chúng ta quan tâm, còn các hình ảnh khác đã bị nắp bịt của máy chiếu phim che kín.

Beckers đứng dậy và tắt đèn. Chỉ còn những màn hình nhấp nháy, trên đó các lát cắt não bộ đang nhảy nhót.

- Bộ phim mà chúng ta sắp xem sẽ giật cục, bởi vì nó được chiếu ở tốc độ 5 hình ảnh trên giây trong khi cảm giác chuyển động chỉ hiển thị rõ nét ở tốc độ khoảng 10,12 hình ảnh mỗi giây. Tuy nhiên, như thế cũng đủ để… - giọng ông trở nên không âm sắc - để hiểu. Nhà làm phim của các vị, tôi tin là ông ta đã nắm bắt được nhiều điều về bộ não, trước toàn bộ thế giới rất lâu.

Ông dừng lòng bàn tay trên con chuột và nhìn thẳng vào mắt hai người đối thoại. Ông có vẻ rất nghiêm trang.

- Tôi có một đề nghị, nếu một ngày nào đó các vị hiểu được ý nghĩa của tất cả những thứ này, đừng quên báo cho tôi biết. Tôi không muốn những hình ảnh này ở lại trong đầu mình đến tận cuối đời mà không có lời giải đáp.

Bộ phim bắt đầu.

Động cơ. Hoạt động.