Trung Thu Một Thuở

Cứ đến mùa Trung thu, lũ trẻ bạn tôi lại hát rông rổng suốt ngày "Tết Trung thu bánh quà đầy mâm. Soi xuống trần ánh sáng dịu dàng. Rằm tháng tám bóng Hằng soi sáng...". Bây giờ, không còn nhớ lời bài hát là của ai. Từ đứa này qua đứa khác cứ hát theo rồi thuộc làu. Hát là hát vậy chứ Trung thu của trẻ em nghèo nông thôn làm gì có "bánh quà đầy mâm". Giỏi lắm thì có được bữa ăn tối có thịt và xôi đậu xanh, do làng quyên góp tổ chức. Nhưng niềm vui của trẻ thơ nào có đợi cái sự đủ đầy. Cả bầy vừa con trai vừa con gái kéo nhau ra luỹ tre ven sông làm lồng đèn. Tre làng thì không bao giờ thiếu. Kiếm những cây tre đực nhỏ và chắc, vót làm khung đèn. Giấy bồi lồng đèn là giấy kiếng đỏ để dành từ những lần nhận phần thưởng. Nếu thiếu thì bồi thêm giấy vở đi học đã dùng rồi. Thưở ấy rất khó kiếm đèn sáp, thì lấy ruột mù u chẻ nhỏ, rồi xâu bằng một sợi kẽm con. Ở phần đuôi sợi kẽm cột thẳng vào giữa khung đèn. Lửa trái mù u cháy sáng không thua gì đèn sáp, chỉ phải cái là hơi nhiều khói. Chơi xong một mùa Trung thu, mũi đứa nào cũng đen ngòm ngòm. Dễ làm nhất vẫn là lồng đèn hình sao, vừa chắc chắn lại vừa khó cháy. Thứ đến là lồng đèn máy bay, làm vụng nó thuông thuông như hình thoi, nhưng vẫn có thể vừa xách đi thung thăng, vừa hát mà lòng vui như hội. Một chiếc lồng đèn được làm xong, ba bốn đứa thay nhau chơi. Tiếng trống đánh tùng tùng, trăng mùa Trung thu sáng rực rỡ. Dưới trăng những chiếc lồng đèn cháy bằng lửa trái mù u trở nên bạc trắng và nhỏ nhoi như những số phận đang cầm nó.

Để làm được một chiếc lồng đèn dù xấu xí cũng mất cả ngày trời. Nhưng khi chơi lại không được lâu. Chỉ cần một cái đẩy vai đùa nghịch, lồng đèn chao nghiêng, cây sáp mù u đổ quẹo vào vách giấy, lồng đèn bắt lửa bùng lên là hết chơi. Những lúc như vậy có muốn làm lồng đèn để chơi cũng không còn kịp nữa. Cứ nhìn đám bạn đi thành hàng rồng rắn mà thèm. May mắn năn nỉ thì được chơi ké một lúc. Dường như trẻ con nông thôn đứa nào cũng thảo, hay nhường nhau chơi vì không muốn bạn buồn...Một cái kẹo cũng chia đôi, chia ba. Chỉ có điều khi chia sẻ cho bạn vẫn lấy ngón tay làm mức để không được ăn quá phần.

Vui nhất trong đêm Trung thu là sau khi chơi lồng đèn chán chê, bèn rủ nhau đi hái trộm trái cây nhà hàng xóm. Có bữa áo rách tả tơi vì chó cắn, còn mặt mũi thì đầy những vết gai cào. Nhưng lại vui và nhớ mãi.

Bây giờ, ngay cả ở quê tết Trung thu cũng đã khác xưa rất nhiều. Cái gì cũng gần như có sẵn. Đầy đủ và không được vui. Tết Trung thu trẻ con không cần phải làm lồng đèn nữa. Cần thì đi mua vừa mau vừa rẻ. Lồng đèn đủ chủng loại treo đầy các cửa hiệu. Có cả lồng đèn không bao giờ cháy và không thắp lửa, đó là lồng đèn dùng pin của Trung Quốc. Bánh Trung thu thì được bán đầy dẫy, chưa ăn đã thấy chán. Còn mặt nạ thì có cả thầy trò Tam Tạng, người dơi, rô bốt...nhiều vô thiên lũng. Trẻ con đi chơi tết Trung thu cũng ăn mặc đẹp hơn, cứ sáng choang như một cái gì đó không thật. Thật hạnh phúc khi các em không phải chơi chung một cái lồng đèn, ăn chung một thanh kẹo, và đi hái trộm trái cây nhà hàng xóm. Chỉ có một điều tôi băn khoăn là các em sẽ còn lại gì ở tuổi thơ của mình? Chắc chắn rằng các em có thể kể chiếc lồng đèn đẹp của mình được mua ở đâu đó với giá bao nhiêu ấy, nhưng các em không thể kể thêm gì về nó nữa. Phải chăng sự đầy đủ đã đánh mất của các em một tuổi thơ ý vị. *

Cơm Đồng

Cái hồi bỏ quê đi học xa, không nghĩ rằng đi là đi mãi không về. Cũng không nghĩ rằng lòng lại nhớ quê đến vậy. Nghe mưa lăn thăn là nhớ. Cái nhớ từ trong ruột nhớ ra, ray rứt như một cơn đau không có thuốc chữa trị. Tưởng là đã quên hết, đã cháo lú từ lâu nhưng đến lúc nhớ thì sao lại nhớ mồn một, nhớ như in. Như mới hôm qua ta còn gánh cơm ra đồng. Người nhỏ gánh nặng, chân và vai lễ mễ. Bờ đê nhiều cỏ, thứ cỏ ban mai xanh và đẫm sương móc, cứ quấn lấy đôi chân trần. Gánh hai đầu cơm đi vắt vẻo qua những bờ ruộng nhỏ đến được chân ruộng nhà, là bụng đã mừng thầm. Ngã chiếc nong tre lên những gốc rạ cứng, ngồi xệt xuống ruộng bày cơm canh ra đã nghe bụng đói cồn cào.

Còn gì hơn ăn một bữa cơm đồng. Mồ hôi nhễ nhại, bưng bát cơm nghe nắng dọi vào mặt. Hương lúa sực nức gặp gió bốc lên thơm lừng. Bát canh cua đồng nấu với bồ ngót ngon hơn hết thảy cao lương mỹ vị trên đời. Vừa ăn vừa gạt mồ hôi trên mặt. Mày lúa bay vào người xon xót như nằm trên ổ rơm. Hết bát này lại xới tiếp bát khác. Cơm mới dẻo như nếp tháng tám, chan lên một vùa mắm cái, cơm dậy mùi như hương bánh nổ. Làm đồng vất vả chưa hết nửa buổi sáng đã thấy bụng đói nheo nhéo. Cắt một thôi lúa lại ngửa mặt ngóng vào ngõ xóm, chờ người nhà mang cơm ra. Bát cơm đồng ngày nắng có nhọc và mệt nhưng là thứ hạnh phúc nhọc mệt của cần lao mà hễ ai đã ăn một lần là nhớ mãi. Nhưng vẫn chưa bằng mùa đông. Mưa. Rét. Càng mau đói. Bát cơm bưng lên chưa kịp che nón, mưa đã tấp đầy ắp nước. Đôi bàn tay chai phồng vì cán cuốc rát bỏng, khi bưng bát cơm phải nhon nhón để tránh vết đau. Chỉ là cơm rau dưa cà thêm một ít cá đồng kho khô, nhưng chừng ấy đã là một bữa tiệc thịnh soạn.

Nhớ những năm được mùa. Bữa cơm đồng còn vui hơn tết. Người lăn xăn nhộn nhịp, tiếng cười nói ồn ã. Lúa nườm nượp về nhà. Bữa cơm đồng dưới bóng cây đa làng đầy ắp những chuyện vui. Người nhà quê cũng nhiều chuyện nhưng thường là những chuyện thật thà. Đánh một lèo bảy, tám bát bụng no căng. Làm thêm một ca nước chè xanh dịu mát. Rồi khoan khoái ngã người ra vạt cỏ, úp chiếc nón lá lên mặt. Nghỉ trưa trong làn gió nồm mát như quạt hầu. Chân tay thả lỏng dài trên cỏ, để mặc lòng mơ những vụ mùa sau. Làm đồng nặng hay đói nên ăn gì cũng ngon. Mấy ai còn nhớ bát canh mướp hương nấu với tép sặc ở đìa. Mở chiếc vung ra, hương mướp lùa vào mặt thơm nưng nức. Nhớ dĩa rau muống cỏ xanh mềm chấm với nước mắm cái dầm ớt mọi cay xé đầu lưỡi. Nhớ dĩa cá rô con kho khô thịt dai bùi như thịt gà tơ. Nhớ và nhớ cả cái nắng gắt gao. Nắng hoa cả mắt. Và màu trời ngày mùa vừa xanh vừa cao, vang lừng tiếng hót của bầy chim chiền chiện.

Nhiều năm xa quê, thấy thèm và nhớ một bữa cơm đồng. Nhớ có lúc đến cùng quẫn, bèn tự bày ra trong trí nhớ những bữa cơm đồng đã từng ăn. Mâm ăn trong tơ tưởng có canh mướp hương, đĩa cá rô con và chén nước mắm cái ớt mọi....Rồi bất chợt giật mình, thảng thốt nghe như có tiếng ai gọi "Bớ...cơm". Tiếng gọi như gió thoảng mơ hồ khiến lòng ứ đầy dư vị tha hương.