Rơm Vàng ... .Mấy Sợi
Mỗi bận mùa lên, dọc các con đường làng đầy rơm. Rơm chất thành đống. Rơm rơi vãi như thoi vàng trên lối đi. Rơm vương cả vào những bờ dậu, mỗi bận có gió thoảng qua rung rung lay lắt. Những ngày nắng, hương rơm làng toả thơm ngây ngất như hương cau. Có lúc gay gắt thơm, cay nồng đến ứa nước mắt. Hương rơm nhỏ nhoi len lỏi vào tận giấc ngủ ban trưa của đám mục đồng chăn trâu, len vào tận tiếng đập đuôi của bầy bò trẻ. Hương rơm làng một thời đã đọng mãi trong những trang sách tuổi thơ tôi. Nó là một thứ sáo diều vô hình, bay cao và hót lảnh lót như con chim chìa vôi buổi sáng. Cầm sợi rơm trên tay, nghe ram ráp ấm như nụ hôn của cha ngày nào. Ở đó, tôi cũng nhận ra những giọt mồ hôi cay mặn của mẹ. Một sợi rơm ngày mùa vất vưởng nằm trên lối đi làng nhiều cỏ dại, với tôi là bao nhiêu ân tình. Xa làng bao năm tháng, sao vẫn nhớ cái bóng cao lớn của cây rơm, nhẫn nại qua mưa gió, để chỉ làm một thứ chất đốt cho đời. Hết cuộc đời rơm, là đời của lửa. Rơm cháy lên để mang hơi ấm nồng hậu. Hết mình, tận tuỵ mà không hề đòi hỏi điều gì - đó là cái lý sống vĩ đại chỉ có ở lòng rơm.
Mùa đông rét mướt, rơm cho bếp lửa hơi ấm. Nhưng ngoài trời, ở những con đường lạnh căm căm rơm rải trên lối đi nhiều bùn giúp bàn chân trẻ thơ có chỗ bấu víu. Đám bạn tôi ngày nhỏ cấp sách đi học, chân lội trên bùn nhờ có rơm mà đến được lớp học. Đặt bàn chân trần lên những sợi rơm làng tin cậy, nhiều đứa đã lập nên sự nghiệp và biết sống tốt ở đời. Phải chăng sợi rơm làng đã dạy bao nhiêu thế hệ con đường đến với những giá trị chân chính. Nếu ai đó lỡ quên thì hãy xin rơm một lời nhắc nhở ân tình. Có mùi hương nào so sánh được với hương rơm khi đã ngập trong mưa, dậy men chua hoai hoai, nghe như mùi mồ hôi nặng của cánh đồng. Đó là một thứ hương thơm đặc trưng vô kể. Chỉ cần nghe trong ký ức lòng cũng đã thấm nhớ quê hương.
Cái thú ngủ trong tổ rơm bây giờ có lẽ cũng không còn. Nhưng đã có một thời cả dân tộc nằm trong hơi ấm tổ rơm như đứa trẻ thơ nằm trong lòng mẹ. Rơm nhân tình đã sưởi ấm cho Thạch Sanh và cho cả mẹ con Lý Thông. Đêm nằm trong chiếc tổ rơm nóng sực, hé mắt nhìn ra đêm tối mưa gió mịt mù, rồi nghe có tiếng con thạch sùng tắt lưỡi trên vách đất, mơ hồ thấy lòng rưng rưng những hạnh phúc không ngờ.
Rơm làng ngày nắng hương lay lắt thơm. Rơm vàng ngày mưa hương chua hoai hoai. Rơm làng lót đường nâng bàn chân trẻ đến trường, ủ bao cuộc đời trong hơi ấm. Lớn lên với bao vấp ngã tôi mới hiểu một điều đơn giản, thì ra sợi rơm nhỏ nhoi ân tình kia đã làm cái việc lớn lao của cả một vũ trụ, che chở cho con người. Cho cả đến khi sợi rơm chỉ còn là một nắm tro tàn trong bếp lửa.
Ngày mùa về thăm quê, nâng sợi rơm vàng sắc nắng trên tay, bỗng dưng lòng chùn lại. Nghe con chim Cuốc kêu ngoài bờ đê, tưởng như có tiếng quê hương khắc khoải gọi ai về.... *
Đắc Nhất Tri Kỷ...
Dường như tri kỷ chỉ còn là chuyện của người xưa. Đêm chong cây nến trắng, đọc "Dụ thế minh ngôn" của Phùng Mộng Long mới hay tín nghĩa còn to hơn mạng sống rất nhiều. Người xưa đã một lần kết giao là mãi mãi bền chặt. Chính vì vậy mà Giác Ai Nguyên chết theo anh là Bá Đào để quật mồ cưỡng hồn Kinh Kha. Còn Phạm Cự Khanh vì một lời hẹn ước mà tự biến mình thành cô phong kịp đi ngàn dặm trong một ngày, để tái ngộ hiền đệ Trương Nguyên Bá. Tử Kỳ thác, Bá Nha đập vỡ mặt đàn, nguyền từ nay không đánh đàn nữa. Mới hay người xưa xem cái sự hiểu mình là mối tâm giao lớn ở trong lòng. Người càng có học, chí càng cao, lại càng mong có người khác hiểu mình. Điều đó tự nhiên như mùa xuân hiểu hoa hoàng mai, mùa hạ hiểu hoa xích phượng, còn mùa thu chỉ dành lòng mình cho hoa cúc. Đến như tiếng kêu của loài dế hoa cũng chỉ rộ lên trong những đêm hè có gió nồm và trăng thanh. Có cảm giác như bí mật về hạnh phúc của tạo hoá là bí mật của Duyên và Phận. Duyên là cái được mà có, nhưng cũng là cái không được mà có. Chính vì vậy mà mới có chuyện con gà mái đẻ hai lần trong ngày, và hoa mai nở đầu hạ. Người xưa thâm thuý bảo đây là ép duyên. Nhưng ép được duyên cây, duyên vật mà không thể ép được duyên Người. Nên có người gặp nhau, dù mới chỉ lần đầu đã hát bài "kết giao hành". Có người ngày nào cũng gặp mà như chưa hề gặp nhau lần nào. Cổ thi bảo:
Kết giao mạc kết khinh bạc nhi
Khinh bạc dĩ kết hoàn dĩ ly.
Tạm dịch:
Kết bạn đừng kết với người khinh bạc
Người khinh bạc dễ kết giao mà cũng dễ chia tay.
Nên có vui cười mà lòng cách xa, có vồn vã mà tâm băng giá, lời nói không cùng đi với ý nghĩ. Tri mặt mà không tri lòng. Mới hôm sáng còn gặp nhau chiều đã tuyệt giao. Người nhạt vô chừng.
Tôi nhiều năm ly hương, có dịp về quê cũ, kính cẩn ghé thăm thầy giáo dạy văn xưa. Ở cái tuổi không còn nghi ngờ gì về mình, thầy vẫn là người ngạo nghễ và phóng túng hình hài. Chung rượu ngày tái ngộ thầy trò cay nồng bao chuyện vui buồn. Tôi vào vai hầu rượu, vừa tiếp cho thầy vừa nghe thầy nói chuyện. Vẫn phong thái ấy, vẫn giọng nói trầm ấm ấy từng gieo vào lòng tôi bao khát vọng cuộc đời. Có khác chăng bây giờ tôi là người đứng tuổi, sông Ngô bể Sở đã từng. Ngâm nga lời cổ nhân " đắc nhất tri kỷ khả dĩ bất hận", giọng thầy còn buồn hơn phận của một người đưa đò. Người nóng nảy trực tính như thầy không thể ở giữa chợ đời, chỉ có thể làm cây tùng cây bách trên núi cao, thoát khỏi vòng danh lợi. Chia tay thầy lén không chào mà lòng buồn rười rượi. Hoá ra ở đời ai cũng cần có người tri kỷ, cần gặp gỡ kết giao, và chia xẻ chuyện vui buồn. Đêm nằm vương vấn mãi chuyện xưa, nghe tiếng chuông chùa xưa có lẻ lòng bổng dưng tự hỏi: người hiểu ta bây giờ ở đâu?