Tên Người, Tên Cây

Đặt tên cho một con người, đó là một việc hệ trọng. Chính vì vậy, khi một đứa bé ra đời chỉ có cha đứa bé hoặc ông nội mới có cái quyền đặt tên cho con cháu. Có nhiều gia đình còn phải thành lập cả một "hội đồng" để nghị sự cái tên cho thành viên mới. Sở dĩ có sự cẩn trọng này là bởi ở hai lẽ: để thành viên mới có tên không trùng với người trong dòng họ, và một lẽ khác đó là sự kỳ vọng về tương lai của đứa bé. Cái tên của một con người chính là số phận của con người đó? Cho nên những Na, những Ngần, những Nụ....cuộc đời thường bình yên trong dân dã, kết cục tròn trặn như đời Thuý Vân. Còn những Huệ, những Lan, những Hồng.....thường là truân chuyên, bèo dạt mây trôi không biết đâu là bến nước đục trong. Tên con người còn mang trên vai nó tấm gương của lịch sử. Có một thời người Việt mất nước, cái tên của cả dân tộc là đĩ Dậu, là Tám Bính, là Trạch Văn Đoành. Lịch sử sang trang, có một thời tên của cả dân tộc là Chiến, là Thắng, là Quang Vinh, là Trường Sơn. Đất nước thống nhất, nhiều đứa bé ra đời với cái tên là Hoà Bình. Xu thế đặt tên cho thấy không chỉ sự giao lưu văn hoá, mà còn cả cái vị thế và sự phản ánh vị thế ấy vào tâm thức của một dân tộc. Hai mươi lăm năm sau ngày giải phóng, tên của những đứa bé mới ra đời cũng khác đi nhiều. Không thân phận như cái thời chị Dậu, nhưng cũng không còn quá kêu như cách đặt vần phải như vậy để động viên đánh giặc. Những cái tên nghe hiền hơn, với một chiều sâu văn hoá mới, song vẫn gìn giữ được bản sắc chân quê của dân tộc. Không khác tên người là mấy, đó là tên của loài cây. Có điều tên của cây thì ngàn năm vẫn vậy, không hề thay đổi. Có chăng chỉ là cách gọi khác của một vùng, một miền. Như người xứ Bắc gọi cây "mận" là cây "roi", cây "lê ki ma" là cây "trứng gà". Người miền Trung gọi cây "sầu đông" là cây "thầu đâu"; dân gian gọi cây "trinh nữ" là cây " chết giả" không phải là giả chết. Và những cách gọi như vậy làm cho cây gần với con người hơn. Giống như một đứa bé ở nhà tên Tèo nhưng đi học tên là Trung. Trong khi nhiều loài cây có tên rất mộc mạc như cây "cứt lợn", cây "cửa", cây "mưng"... Thì vẫn có những loài cây có tên rất lạ như cây "ngô đồng" ( chứ không phải là ngô làng), cây sến lửa, cây nhạc ngựa. Những cái tên gọi rất chức năng nhưng cũng võ đoán vô cùng và gợi lên trong tâm trí về một độ mờ dễ chịu nào đó. Cũng như con người, cây có đời sống riêng và sự đa mang của nó. Mỗi loài cây tự cho phép mình sống theo một triết lý sinh học mà không phải bất cứ nhà sinh học nào cũng hiểu được. Nhiều người vẫn cho rằng những cây dừa có tuổi hay cười vào ban đêm. Còn những cây cao su trẻ thì thường nói chuyện vào buổi trưa, hay gây sự với nhau nhất có lẽ là cây me, nên ít khi nào người ta trồng me gần nhau. Có lẽ đây là những câu chuyện huyền hoặc. Nhưng có ai dám đoán chắc là không phải như vậy. Và tên cây cũng là số phận của cây, một số phận có tính chất tiền định, và không được lựa chọn. Điều này cây cũng giống như người không chọn được quê hương và cha mẹ. Thân phận nhất có lẽ là loài cây thiếu quê hương, thiên di đến những vùng đất lạ, không hợp phong thổ sống cô đơn và quặt quẹo. Có lần đi trên phố Huế, tôi đã bất ngờ thấy một cây sồi đen mọc ở góc phố nhỏ. Không hiểu ai đó đã trồng nó ở đây. Đứng giữa những bầy phượng cãi nhau choe choé hoa đỏ, cây sồi đen như một khách ngoại lai, gốc rỉ máu trắng vì nhớ..... tuyết. Trong mỗi ngày sống, dù bộn bề công việc, tôi vẫn thường có cái thú là cố gắng tích luỹ một ít kiến thức về cây. Chia sẻ với cây màu xanh êm dịu, lời thì thầm khi trở gió, và nỗi cô đơn không thể nói thành lời. Có gì hạnh phúc hơn khi thấy lòng cô quạnh, một mình đi lang thang trong phố chợt nghe mùi hương hoa hoàng lan đầy ắp trong gió. Tựa vào mùi hương bay lay lắt ta chợt nghe cây gọi tên người.

Theo Bóng Chim Câu

Mỗi năm cứ vào ngày Học sinh - sinh viên 9.1, họ lại tổ chức gặp nhau. Nơi gặp bao năm vẫn vậy, đó là quán Cafe Tổng hội sinh viên nằm trên đường Trương Định. Hơn một chục con người từng vào sinh ra tử bất chấp súng gươm, giờ ngồi lặng yên, lòng ôn lại những kỷ niệm cũ. Những cái vỗ vai bôm bốp chí tình bạn hữu, những bàn tay tìm nhau xiết chặt, những tiếng cười vỡ như pha lê và những giọt nước mắt thổn thức.

Một giọng Huế nhỏ nhẻ cất lên "Mi còn nhớ thằng đại uý Khánh không? Cái thằng đích thân nó lấy dây thừng trói ké mi với nhỏ Hạnh vào gốc cây phượng vàng trước cổng trường ấy". Một giọng khác hơi khàn đáp lại "Làm răng tau quên được. Hôm rồi tau chở khách, gặp nó cũng đạp xe thồ leo dốc Phú Cam. Nửa chừng, nó hỏi tau nhỏ Hạnh bây chừ làm chi. Tau bảo tàn tật bán bánh bèo ở chợ An Cựu". Nó cười trong nước mắt "thế à".

Rồi họ hát. Say mê như chưa từng bao giờ được hát. Những bài hát quen thuộc trong những năm tháng tranh đấu, nhắc nhở bao con tim gia tài của mẹ. Máu Lạc Hồng chảy sôi trong huyết mạch. Lựu đạn cay, cùm xích lao tù cũng chỉ là trò chơi con trẻ. Cái đích lớn lao của tuổi trẻ những năm tháng ấy là hoà bình thống nhất đất nước. Niềm yêu sống trong những năm tháng ấy là tranh đấu, tranh đấu và tranh đấu. Sức trẻ hừng hực bầu nhiệt huyết không một chút toan tính so đo. Ai cũng có quyền hô to "Chết nì, một hai ba..." Rồi chết mà không sợ hãi bất cứ điều gì.

Trong số những cựu sinh viên Đại học Huế thường gặp nhau ngày 9.1, tôi để ý có một thiếu phụ nhỏ nhắn, đôi mắt chị to buồn, khuôn mặt trông rất "ết vê". Suốt cả buổi sáng chị ngồi trong yên lặng. Mắt nhìn mông lung ra cửa sổ trời Huế đổ mưa phùn lất phất gió lạnh. Bạn bè giục mãi cuối buổi mới thấy chị tựa vào ghế đứng lên hát song ca cùng với chồng. Chị và anh hát bè bài "Tự nguyện" của nhạc sĩ Trương Quốc Khánh "Nếu là chim tôi sẽ là loài bồ câu trắng. Nếu là hoa tôi sẽ là một đoá hướng dương...". Chất giọng chị mềm và ấm. Còn chất giọng của anh thì khàn khàn. Không hiểu sao hai chất giọng rất khác biệt ấy khi quyện vào nhau lại bãn lĩnh như một cách lạ thường. Chưa bao giờ tôi được nghe một bài hát tranh đấu hay như vậy. Nghe tiếng hát của anh chị, cứ cảm tưởng như ngoài sân sau bức tường Tổng hội sinh viên lô nhô những chiếc mũ cảnh sát, tiếng còi hụ thiết quân luật và tiếng nổ mơ hồ của lựu đạn cay. Là một trong những yếu nhân của phong trào sinh viên, một thời chị được mệnh danh là "Hoa hồng lửa". Vận một tà áo dài, cắp chiếc nón bài thơ, chị có mặt khắp những điểm nóng của phong trào sinh viên. Hai lần vào lao Thừa Phủ, một lần bị đày ra Côn Đảo. Bị tra tấn đánh đập nhiều quá, bây giờ chị không thể có con. Đó là những gì tôi được biết qua lời kể của chồng chị, cũng là một sinh viên phong trào.

Gần đây anh cho biết, bây giờ có tuổi những vết thương cũ trên người chị lại tái phát. Suốt cả mùa đông Huế rét mướt, độ ẩm cao, chị thường phải hát thật to cho đỡ đau. Nhưng nhà tập thể vách mỏng, mỗi bận đau quá chị phải hát cho thật khẽ để khỏi làm phiền hàng xóm.

Ngày Học sinh - sinh viên năm nay, tôi lại tìm đến quán Cafe Tổng hội. Mùa đông, cội hoa giấy đỏ bên hiên chỉ còn lơ thơ lá. Trong căn phòng nhỏ mù mịt khói thuốc lá, những gã đàn ông can trường của một thời đang say sưa hát: "Nào anh em ta cùng nhau xông pha lên đàng....". Tôi cố tìm trong khoảng tối của căn phòng gương mặt dịu hiền của chị, nhưng chỉ thấy một khoảng mờ của bức tranh phiên bản lập thể danh hoạ Picasso vẽ gương mặt một người phụ nữ buồn. Kỷ niệm ngày Học sinh - sinh viên năm nay thiếu bóng nhỏ Hạnh. Chị đang phải nằm viện và không thể đến được....