Chương 14 YẬB ỔHN MẤC

Vào lúc tôi biết đọc biết viết, thế giới tưởng tượng ở trong đầu tôi bắt đầu thâu nhận thêm những nhóm con chữ. Chúng chưa nghĩ đến chuyện chuyên chở ý nghĩa hay kể các câu chuyện; chúng chỉ lo tạo âm thanh. Trí óc tôi tự động ghi nhận bất cứ một từ lọt vào mắt – một cái tên công ty trên chiếc gạt tàn thuốc, một tấm biển, tiêu đề tin tức, một dòng quảng cáo, một bảng hiệu trên một cửa hàng, một quán ăn hoặc bên sườn xe tải – và không cần biết từ đó nằm ở đâu – trên mẩu giấy báo gói đồ, bảng chỉ đường, hộp đựng quế trên bàn ăn, lọ dầu trong bếp, thỏi xà bông trong phòng tắm, trên gói thuốc lá, những hộp thuốc của bà tôi.

Đôi khi tôi oang oang lặp lại những từ ấy; chẳng sao hết nếu chúng không có nghĩa gì. Như thể trong đầu tôi máy tự vận hành ở giữa các bộ phận liên quan thị giác và nhận thức, để chuyển chữ thành các âm tiết và âm thanh. Giống như chiếc radio ở trong một tiệm cà phê thật ồn ào đến mức không ai nghe nổi, cái máy của tôi đôi lúc hoạt động chẳng cần đến sự để tâm của tôi.

Đi bộ từ trường về nhà, mặc dù mệt mỏi, hai con mắt của tôi vẫn tìm ra những chữ, và cái máy ở trong đầu tôi sẽ nói, VÌ AN TOÀN CHO TIỀN VÀ TƯƠNG LAI CỦA BẠN. İETT. BẾN ĐỖ XE BUÝT. XÚC XÍCH THỨ THIỆT THỔ APİKOĞLU. NHÀ PAMUK.

Khi đã ở nhà, mắt tôi sẽ tìm ra những dòng tiêu đề tin tức trên tờ báo của bà tôi: CHẾT HAY CHIA Ở CYPRUS. TRƯỜNG DẠY VŨ BA LÊ ĐẦU TIÊN Ở THỔ NHĨ KỲ. MỘT NGƯỜI MỸ XÉM BỊ TRA TẤN HỘI ĐỒNG DO HÔN MỘT THIẾU NỮ THỔ NGOÀI PHỐ. CẤM MÚA VÒNG HULA HOOP TRÊN ĐƯỜNG TRONG THÀNH PHỐ.

Đôi khi, những chữ như tự sắp xếp theo một cách thức thật lạ lùng khiến tôi như được trở lại những ngày đầu tập đọc bảng chữ cái. Một trong số đó là lệnh cấm ghi trên vỉa hè tráng xi măng xung quanh Dinh Tổng trấn ở Nisantasi, chỉ cách nhà của chúng tôi ba phút đi bộ. Khi tôi đi cùng mẹ và anh từ Nisantasi tới Taksim hay Beyoğlu, chúng tôi có thể đọc những chữ trên các ô vuông xi măng, bằng cách nhảy qua những ô trống, giống như chơi nhảy ô nhưng theo chiều ngược lại, và chúng tôi đọc được như sau:

YẬB ỔHN MẤC

Cái lệnh cấm bí ẩn này khiến tôi chi muốn nhổ toẹt một cái, nhưng đồn cảnh sát ở ngay phía trước dinh chỉ cách đó chừng vài bước, khiến tôi ngần ngại. Thay vì thế tôi chỉ bực bội nhìn chằm chằm vào dòng chữ. Giờ thì tôi sợ là mình không kìm được cái vụ nhổ bậy này. Nhưng, như tôi biết, nhổ bậy là một thói quen của người lớn, cùng một giuộc với những đứa trẻ không đầu óc, kém ý chí, hư đốn, những đứa trẻ luôn bị thầy giáo cho ăn đòn. Chúng ta thỉnh thoảng cũng nhìn thấy có người nhổ bậy ra đường hay khạc đờm do không mang theo khăn tay, nhưng đâu có nhiều đến nỗi phải ra một đạo luật, ở ngay bên ngoài Dinh Tổng trấn. Sau này, khi đọc báo thấy người Trung Hoa hay nhổ bậy và phát hiện ra nhổ bậy là một việc phổ biến đến thế nào ở nhiều nơi trên thế giới, tôi tự hỏi, Istanbul đâu có tệ đến mức như thế mà phải ra cả một lệnh cấm, và tại sao một chi tiết như vậy lại vẫn hằn ở trong trí nhớ của tôi. (Tuy nhiên, nếu có người nào nhắc tới nhà văn Pháp Boris Vian, thì tác phẩm đầu tiên hiện lên trong óc tôi không phải những gì khá nhất của ông mà là cuốn tiếu thuyết Tôi sẽ nhổ lên mộ của anh).

Có lẽ việc dòng chữ ghi trên via hè Nisantasi ăn hằn vào ký ức tôi là do cái máy đọc tự động trong đầu tôi đã tự lắp đặt vào cùng quãng thời gian mẹ tôi, với một nhiệt tình được nâng cấp, bắt đầu chỉ bảo cho chúng tôi về cái này được làm, cái kia không được làm ở bên ngoài xã hội; nói một cách khác, khi chúng tôi ở giữa những người xa lạ.

Bà sẽ khuyến cáo chúng tôi, thí dụ, không được mua đồ ăn từ những người bán hàng dơ dáy trên các phố văn, hay không được kêu món kofte[18] tại quán ăn, vì họ luôn luôn sử dụng thứ thịt tệ hại nhất, nhiều dầu nhất, cứng nhất. Những lời cảnh cáo như thế được trộn vào những thông báo này nọ, mà cái máy đọc đã in vào trong đầu tôi: CHÚNG TÔI LUÔN ĐỂ THỊT TRONG TỦ ĐÔNG LẠNH. Một bữa khác, bà mẹ của chúng tôi lại cảnh giác chúng tôi, không được xán đến gần những người lạ ở ngoài đường phố. Cái máy ở trong đầu của tôi nói CẤM TRẺ EM DƯỚI MƯỜI TÁM TUỔI. Ở sau xe điện có một tấm bảng ghi BÁM THEO XE ĐIỆN ĐANG CHẠY TRÊN ĐƯỜNG RAY LÀ RẤT NGUY HIỂM VÀ BỊ CẤM, cũng đúng như như mẹ tôi nghĩ; tôi không thấy bị rối trí khi nhìn những lời mẹ tôi nói xuất hiện ở trên những dòng thông báo của nhà nước, bởi vì bà còn giải thích thêm, những con người như chúng ta không bao giờ nghĩ đến chuyện dòng quảng cáo ở phía sau những chiếc phà thành phố: NGUY HIẾM CẤM ĐẾN GẦN ĐẦU MÁY. Khi những lời quở trách tuy nhẹ nhàng nhưng cương quyết của mẹ tôi về chuyện xả rác bừa bãi, mang giọng điệu của nhà nước, thì cái dòng chữ ai vẽ nguệch ngoạc ở trên tường MẸ ĐỨA XẢ RÁC khiến tôi có đôi chút rối trí. Khi tôi đươc căn dặn, chỉ được hôn tay mẹ và bà, mà không được hôn tay bất cứ một người nào khác, tôi bỗng nhớ tới những dòng chữ viết trên những hộp cá chổng: ĐƯỢC SỬA SOẠN, VÔ HỘP MÀ KHÔNG CÓ BẤT KỲ BÀN TAY NÀO CHẠM TỚI. Ngoài ra còn một liên hệ giữa cái lệnh cấm đoán được nhắc đi nhắc lại không biết bao nhiêu lần của mẹ tôi, không được lấy tay chỉ trỏ với những dòng chữ: CẤM NGẮT HOA hay CẤM SỜ MÓ – cả hai dòng này ở trên đường phố đều làm dội lên ở trong tôi những lời căn dặn của mẹ, và rất có thể là có mối liên hệ giữa các dòng chữ kia với lệnh cấm chỉ trỏ lung tung của bà. Nhưng làm sao hiểu nổi dòng chữ nói ĐỪNG UỐNG NƯỚC TRONG Hồ trong khi hồ thì cạn khô, hay là dòng chữ ĐỪNG BƯỚC LÊN CỎ trong các công viên, khi ở chỗ đó chỉ có bùn và bụi?

Để hiểu ra được “nhiệm vụ khai hóa” mà những dòng chữ trên mang ở trong mình và biến cả thành phố thành rừng rú của những thông báo, quảng cáo, biến cấm, biến răn đe, dọa nạt, chúng ta phải để mắt tới tổ tiên của chúng, tức là mấy ông chuyên gia viết mục bình luận trên báo và các “thông tín viên” của thành phố.

Chú thích:

[18] Món thịt viên.