Chương 3 Chương trình học tại Ý

Chương trình thạc sĩ của tôi có tên gọi là: Master in Green Management, Energy and Corporate Social Responsibility bắt đầu từ tháng Một đến tháng Mười hai năm 2016. Khóa học chủ yếu về các vấn đề kinh tế năng lượng, các nguồn năng lượng tái tạo, sử dụng năng lượng hiệu quả, biến đổi khí hậu, quản lý carbon, trách nhiệm xã hội và chiến lược của các doanh nghiệp đối với việc phát triển bền vững, quản lý môi trường và đô thị bền vững… Một khóa học có khối lượng kiến thức tương đối rộng nhưng tôi đánh giá là rất hay và có nhiều thông tin hữu ích. Khóa học bao gồm bốn kỳ học liên tục từ tháng Một đến tháng Bảy rồi đi thực tập và làm bài luận cuối khóa. 7 tháng học liên tục với thời gian ngày học từ 9 giờ đến 18 giờ, mỗi ngày hai ca, mỗi ca học một môn kéo dài 4 giờ đồng hồ. Chưa kể ai đăng ký học tiếng thì ở lại học tiếp từ 18 giờ 30 đến 20 giờ, một tuần ba buổi nữa. Thời gian còn lại là làm bài tập nhóm và ôn thi vì cứ hết kỳ là thi rồi chuyển tiếp sang kỳ khác chứ không có nghỉ giữa kỳ, nghỉ đông hay nghỉ xuân như các chương trình học bình thường khác. Nội dung học của tôi bao gồm:

Kỳ 1: Lý thuyết chung để chuẩn hóa kiến thức cho học viên

Thời gian từ tháng Một đến tháng Hai. Các học viên đến từ nhiều lĩnh vực chuyên môn khác nhau như kỹ thuật, tài chính, khoa học, chính trị, sinh thái học hay tâm lý học nên cần có một khối lượng kiến thức nền nhất định để chuẩn hóa kiến thức. Kỳ học này có bốn môn, ai cũng bắt buộc phải học và thi qua cả bốn môn:

- Nguyên lý kinh tế (Principles of Economics) các nguyên lý kinh tế cơ bản về cả vi mô lẫn vĩ mô;

- Nguyên lý quản trị (Principles of Management) các nguyên lý chung về thị trường, tài chính, kế toán...;

- Nguyên lý luật (Principles of Law) giới thiệu cơ bản về hệ thống luật ở châu Âu, ở Ý, luật quốc tế và sự quy chiếu, ràng buộc lẫn nhau;

- Công nghệ bảo vệ môi trường (Principles of Technologies for Environment) công nghệ kỹ thuật xử lý nước, đất, không khí, rác thải,… các đánh giá về ô nhiễm…

Các môn cơ bản không quá khó với tôi vì đã được học từ hồi đại học nên chỉ cần đọc thêm tài liệu để hệ thống lại kiến thức. Riêng môn Công nghệ bảo vệ môi trường thì khá khó vì có rất nhiều thuật ngữ kỹ thuật mới. Chưa kể chúng tôi được nghe đồn là khóa nào cũng trượt ít nhất 10 người vì môn này nên ai cũng rất lo lắng. Nhưng Công nghệ bảo vệ môi trường lại là môn rất hay vì các công nghệ đều rất hữu ích mà tôi chưa thấy phổ biến hay được áp dụng ở Việt Nam. Khi học môn này trường tổ chức cho chúng tôi đi thăm nhà máy xử lý rác thải ở Bergamo, nơi phân loại rác rồi dùng để đốt làm nhiên liệu sản xuất điện. Công suất hiện tại chưa cao so với mức đầu tư nhưng là một dự án tiềm năng vì vừa có khả năng sản sinh ra điện vừa có khả năng xử lý vấn đề rác thải ngày càng gia tăng tại các thành phố, đô thị lớn.

Kỳ 2: Kiến thức và kỹ năng nền tảng giúp quản lý thời gian và tăng khả năng chịu áp lực

Thời gian từ tháng Hai đến tháng Tư, bao gồm bảy môn học bắt buộc với mục đích cung cấp các kiến thức và kỹ năng nền tảng để xử lý các vấn đề liên quan đến thách thức về năng lượng và phát triển bền vững. Kỳ này có thể gọi là kỳ khủng hoảng nhất với bất kỳ sinh viên nào vì có tận bảy môn bắt buộc và môn nào cũng có bài tập nhóm. Sống sót qua kỳ này tôi còn nói với thầy giáo là giờ em công nhận người Ý làm việc chăm chỉ nhất thế giới chứ không phải người Nhật nữa. Thế mới thấy các sinh viên Bocconi học kinh khủng như thế nào. Các môn học của kỳ này bao gồm:

- Kinh tế môi trường (Environmental Economics);

- Kinh tế năng lượng (Energy Economics);

- Kinh doanh bền vững và quản lý môi trường (Sustainable Business & Green Management);

- Tài chính doanh nghiệp trong dự án quản lý môi trường (Topics in Corporate Finance for Green Business);

- Quản trị lãnh đạo và sự thay đổi (Leadership & Change Management);

- Địa chính trị và quản lý hydrocarbon (Geopolitics and Management of hydrocarbons);

- Kinh tế năng lượng tái tạo và công nghệ tiết kiệm năng lượng (The Economics of Renewables and Energy Saving Technologies).

Trong các môn học này tôi thích nhất là môn Địa chính trị và quản lý hydrocarbon. Thầy giáo dạy môn này vốn là cựu CEO của một trong những công ty năng lượng lớn nhất của Ý nên bài giảng của thầy rất thực tế. Thầy giải thích cho chúng tôi về cuộc chiến giá dầu, xung đột vũ trang, chính trị quanh những mỏ dầu đang diễn ra khắp nơi trên thế giới và còn đưa ra các nhận định cho thị trường của mặt hàng đặc biệt này. Tuy không muốn phụ thuộc vào nguồn nhiên liệu hóa thạch như dầu mỏ, than, khí gas đang ngày càng cạn kiệt mà hiện tại các nước đang phát triển đang chạy đua để phát triển ngành năng lượng tái tạo nhưng đây vẫn là chiến lược lâu dài vì hiện tại vẫn chưa thể thay thế hoàn toàn được tính ổn định trong sản xuất điện của nguồn nhiên liệu hóa thạch. Khi trao đổi với thầy sau giờ học, tôi khá bất ngờ vì thầy biết rất nhiều về Việt Nam và các công ty, tập đoàn đang hoạt động kinh doanh khai thác dầu khí ở Việt Nam. Thầy bảo trong các dân tộc ở châu Á, người Việt Nam vẫn được đánh giá là thông minh, giỏi giang và dũng cảm nhất xét trên phương diện lịch sử từ ba lần đánh quân Nguyên Mông rồi đánh bại Pháp và Mỹ...

Trong môn Kinh tế môi trường chúng tôi được học về cách đánh giá và xác định các thiệt hại do ô nhiễm môi trường gây ra. Ví dụ như vụ vỡ đập mỏ quặng tại Hungary khiến bùn đỏ trào ra sông rồi theo nguồn nước ra biển hủy hoại cả hệ thống sinh thái động thực vật của vùng, ngoài việc tính toán các thiệt hại kinh tế có thể định lượng (nhà cửa, tài sản của người dân…) còn phải tính toán hết các thiệt hại không thể định lượng như việc làm, kế mưu sinh của người dân quanh vùng, ảnh hưởng về mùa vụ do biến đổi hệ sinh học của vùng và có thể cả khả năng gây bệnh cho các thế hệ sau… Càng học tôi càng thấy các nước châu Âu có những bộ luật về bảo vệ môi trường rất chặt chẽ và xử lý nghiêm khắc đối với bất kỳ doanh nghiệp nào vi phạm. Chưa kể họ chuẩn bị khá kỹ các bước để cứu hộ khi xảy ra sự cố có thể ảnh hưởng đến môi trường để đảm bảo giữ môi trường xanh sạch và phát triển một cách bền vững cho các thế hệ sau.

Trong môn Kinh tế năng lượng tái tạo và công nghệ tiết kiệm năng lượng, chúng tôi được giới thiệu nguyên lý của từng loại năng lượng hạt nhân, năng lượng gió, mặt trời, sinh học… ưu, nhược điểm và mỗi quốc gia hiện tại đang áp dụng hay phát triển công nghệ nào. Tôi rất bất ngờ khi biết, tại một số thời điểm khi năng lượng từ gió sản xuất ra nhiều điện hơn so với nhu cầu sử dụng thì chính phủ còn phải trả tiền cho người dân để tiêu thụ bớt lượng điện. Hiện tại Trung Quốc là nước đang đứng đầu trong việc đầu tư vào năng lượng gió, trong khi đó ở Việt Nam có rất nhiều tiềm năng về gió vì có đường ven biển dài nhưng vẫn chưa được đầu tư nhiều do hạn chế về vốn đầu tư và khả năng vận hành, sử dụng.

Môn Quản trị lãnh đạo và sự thay đổi là một môn về kỹ năng mềm và tôi được biết các doanh nghiệp ở châu Âu đã bắt đầu áp dụng dùng bài kiểm tra MBTI 12 để đánh giá và sàng lọc nhân sự trong quá trình tuyển dụng. Sau khi làm bài test tôi biết mình thuộc nhóm ESFJ – là người quan tâm. Điểm mạnh của tôi là sự cởi mở, thân thiện và luôn thích/muốn hỗ trợ người khác, trách nhiệm và thực tế, lạc quan, luôn nỗ lực và cố gắng không ngừng để hoàn thành nghĩa vụ và bổn phận của mình. Còn điểm yếu của tôi là không thích xung đột và phê phán, quá quan tâm đến cách mọi người nhìn nhận mình... vì vậy tôi cũng phải biết chấp nhận rằng có những việc sẽ không bao giờ được như mong muốn và phải hiểu rằng những người khác nhìn nhận thế giới theo cách riêng của họ. Các bạn có thể làm bài test này để tự đánh giá và lựa chọn một ngành nghề phù hợp với tính cách của mình tại www.tracnghiemmbti.com.

12 Myers-Briggs Type Indication: Phân loại tính cách là phương pháp sử dụng những câu hỏi trắc nghiệm tâm lý để xác định tính cách của con người, dựa vào đó chúng ta hiểu chính mình hơn, nếu biết được tính cách của người khác chúng ta có thể đoán được suy nghĩ, hành động của họ. MBTI được ứng dụng nhiều trong việc: xây dựng đội ngũ nhân viên, quản lý và đào tạo, đối phó với căng thẳng, giải quyết xung đột, đàm phán, hướng dẫn nghề nghiệp, xây dựng các mối quan hệ cá nhân tốt hơn.

Môn Kinh doanh bền vững và quản lý môi trường chúng tôi được làm bài tập nhóm để so sánh cho từng nhãn hàng và việc lựa chọn hay theo đuổi kinh doanh bền vững như một sứ mệnh trong văn hóa kinh doanh của mỗi công ty hay nhãn hàng. Ví dụ IKEA với việc xây dựng nguồn bông sạch không dùng hóa chất, không sử dụng các lao động bất hợp pháp hay lao động trẻ em, xây dựng các trang trại trồng bông và kêu gọi hiệp hội cotton cùng xây dựng một bảng báo cáo và hệ thống cotton sạch… Hay Barilla thương hiệu của mì pasta nổi tiếng và lớn nhất nước Ý cũng xây dựng một hệ thống đánh giá riêng với nguyên liệu lúa mạch, cà chua… bao gồn rất nhiều điều kiện khắt khe về môi trường và yêu cầu các nhà cung cấp phải đảm bảo đủ tiêu chuẩn đó mới mua. Kinh doanh bền vững đã trở thành trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp châu Âu và nếu không tuân theo thì tự họ đang đào thải mình ra khỏi cuộc chơi. Người tiêu dùng châu Âu cũng sẵn sàng trả giá cao hơn cho các sản phẩm bền vững và thân thiện với môi trường.

Theo tôi kỹ năng cần nhất trong kỳ học này là quản lý thời gian và khả năng chịu áp lực. Bảy môn học thì môn nào cũng có bài tập nhóm và mỗi nhóm thì phân chia khác nhau nên để sắp được lịch làm việc cực kỳ khó. Thậm chí là cả ngày học trên lớp tối về nhà còn phải làm bài tập nhóm qua Skype để kịp nộp bài. Cả tuần tôi cặm cụi học trên lớp, cuối tuần lại bò ra làm bài tập nhóm hoặc nhốt mình ở thư viện cả ngày. Có lần sau buổi học ngày thứ Sáu, thầy giáo chúc cả lớp cuối tuần vui vẻ tôi còn buột miệng hỏi lại thầy bằng tiếng Ý: “Che significa Weekend?” (Cuối tuần là gì hả thầy?) làm cả lớp vỗ tay rầm rầm vì cả mấy tháng rồi làm gì có cuối tuần. Ai cũng mặt mũi lờ đờ vì thiếu ngủ và ám ảnh với bài tập nhóm chất chồng. Đến lúc thi xong kỳ hai ai nấy đều thở phào sung sướng. Thầy giáo bảo kỳ hai bao giờ cũng là kỳ nặng nhất, vượt qua rồi thì kỳ sau của các em sẽ nhẹ nhàng hơn. Chưa kịp nghỉ ngơi ngày nào thì chúng tôi đã bắt đầu kỳ ba.

Kỳ 3: Kiến thức chuyên ngành

Thời gian từ tháng Tư đến tháng Bảy. Kỳ này chúng tôi phải học bảy môn chuyên ngành trong đó có năm môn bắt buộc và ít nhất thêm hai môn trong số bốn môn tự chọn, tùy thuộc theo định hướng nghề nghiệp và sự quan tâm đến ngành nghề chuyên sâu của mỗi học viên. Ngoài ra sẽ có thêm một phần gọi là Field Project (dự án thực tế), nghĩa là sinh viên sẽ được chia thành nhiều nhóm mỗi nhóm khoảng ba đến bốn người và sẽ được phân công làm dự án với các công ty trong lĩnh vực này tại Ý. Đồng thời còn có thêm các hội thảo, mời các chuyên gia trong từng môn đến giảng và chia sẻ về tình hình thực tế… Và dĩ nhiên là vẫn có bài tập nhóm.

Năm môn bắt buộc của kỳ này gồm có:

- Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và Doanh nghiệp phát triển bền vững (CSR & Corporate Sustainability);

- Luật môi trường (Environmental Law & Governance);

- Kinh tế năng lượng chuyên sâu (Advanced Energy Economics);

- Thị trường carbon và quản lý carbon (Carbon Market & Carbon Management);

- Đánh giá vòng đời sản phẩm (Life Cycle Assessment);

Hai môn tự chọn là: Đổi mới bền vững và quản lý chuỗi cung ứng (Sustainable Innovation & Supply Chain Management) và môn Quản lý tiện ích (Utilities Management). Ngoài ra còn hai môn tự chọn khác: Môn Quy hoạch và đánh giá môi trường (Environmental Planning & Environmental Assessment) thường dành cho các bạn làm các ngành nghề quản lý về môi trường nhà nước và môn Doanh nhân xã hội và đổi mới (Social Entrepreneurship & Innovation) dành cho các bạn muốn khởi nghiệp. Tôi chỉ học đúng bảy môn như yêu cầu nhưng một số bạn người Ý thì học hết cả chín môn dù không bắt buộc, theo đúng tinh thần đã bỏ tiền đi học là phải học bằng hết. Các môn học của kỳ này liên quan đến hoạt động sản xuất và quản lý bền vững hơn là kinh doanh thương mại. Kiến thức khá hay và mới mẻ nhưng với tôi thì chủ đề khá rộng lại mang tính lý thuyết nên rất khó để áp dụng thực tế. Tuy nhiên càng học sâu về phát triển bền vững thì thấy châu Âu hiện đang làm rất tốt. Đặc biệt là cam kết giảm thải CO2 và kiểm soát biến đổi khí hậu toàn cầu bằng các nỗ lực thay thế năng lượng từ nhiên liệu hóa thạch (dầu, gas, than đá) sang năng lượng tái tạo (gió, mặt trời).

Học môn Thị trường carbon và quản lý carbon tôi biết được rằng hiện tại các nước châu Âu cũng có thị trường mua bán giấy phép xả thải CO2. Mỗi nước, mỗi doanh nghiệp sẽ được phân bổ một lượng giấy phép nhất định đặc biệt là với các ngành xả khí CO2 nhiều như luyện thép, xi măng, giấy, đặc biệt là sản xuất điện. Nếu vượt quá lượng xả đấy thì hoặc phải thay đổi công nghệ hoặc phải mua giấy phép hoặc đóng cửa. Các doanh nghiệp nếu làm tốt trong việc cải tạo thay thế bằng năng lượng tái tạo thì có thể bán giấy phép của mình cho các doanh nghiệp xả quá hạn mức. Vậy nên hầu như tồn tại một cuộc chạy đua rất lớn về công nghệ trong những nỗ lực bảo vệ môi trường và chống biến đổi khí hậu tại châu Âu.

Hay khi học Luật môi trường có những điều luật về khoanh vùng bảo vệ chim di cư mà không được phép xây dựng nhà máy ở đó.

Học môn Quản lý tiện ích (quản lý điện, gas, nước) sinh viên được chọn hoặc làm bài tập lớn để thuyết trình hoặc làm bài thi cuối kỳ. Nhiều người chọn thi cuối kỳ vì không sắp xếp được thời gian làm bài tập lớn. Tôi thì lại quyết định làm bài tập lớn vì mình có thể tự chủ động thời gian và cũng có thể bớt được một môn thi cuối kỳ. Tôi chọn thuyết trình về tình hình năng lượng Việt Nam, thực sự rất buồn khi quy hoạch năng lượng của Việt Nam 2020 tính đến 2030 thì hơn 53% là năng lượng từ than đá, 17% là gas và dầu mỏ, 12% là thủy điện, 5% là năng lượng hạt nhân và chỉ có 10% là năng lượng tái tạo từ gió, mặt trời… còn lại là nhập khẩu điện từ Trung Quốc hoặc Campuchia, Lào. Điều này có nghĩa tương lai Việt Nam sẽ hoàn toàn phụ thuộc nguồn điện từ nhiên liệu hóa thạch và phụ thuộc nguồn cung nhập khẩu đối với than đá, gas và dầu mỏ. Thủy điện thì ngày một cạn kiệt vì thiếu nguồn nước.

Sau thảm họa Fukushima ở Nhật năm 2011, vấn đề năng lượng hạt nhân vẫn còn là dấu hỏi lớn nếu có thảm họa thiên nhiên xảy ra. Và với định hướng như hiện nay sẽ rất khó để thu hút các nhà đầu tư vào nguồn năng lượng tái tạo vì không được nhiều ưu đãi và hỗ trợ so với đầu tư vào nhiệt điện hay thủy điện. Năng lượng là xương sống của một quốc gia nên tương lai sẽ còn là một dấu hỏi lớn. Tuy nhiên nếu nhìn một cách lạc quan và tích cực thì chính vì còn nhiều bất cập nên sẽ có nhiều cơ hội để thay đổi và phát triển trên đất nước mình. Khi đến Ý tôi mới biết rằng vẫn có rất nhiều người nghĩ rằng Việt Nam vẫn còn chiến tranh chứ không biết rằng Việt Nam đã và đang vươn mình thay đổi và phát triển mạnh mẽ như thế nào. Tôi mặc áo cờ đỏ sao vàng và thuyết trình một cách tự tin, tôi kết thúc bằng một đoạn nhạc giới thiệu về Việt Nam để giới thiệu với bạn bè năm châu rằng tôi là người Việt Nam và Việt Nam vẫn có rất nhiều người trẻ như tôi đang cố gắng nỗ lực từng ngày để xây dựng đất nước.

Ngoài bảy môn học kỳ này chúng tôi còn phải tham gia dự án thực tế với các công ty liên kết cùng trường. Ở châu Âu, doanh nghiệp hay các cơ quan nhà nước rất quan tâm đến các hoạt động giáo dục và thường xuyên gửi các chuyên gia đến giảng dạy để chia sẻ thêm về công việc thực tế. Tôi đăng ký vào công ty năng lượng nhưng không được chọn mà được giao vào làm dự án của Deloitte. Trong dự án này, chúng tôi phải tổng hợp phân tích thông tin của tất cả các công ty sản xuất máy đóng gói công nghiệp (thuốc, mỹ phẩm…) dựa trên các báo cáo về môi trường, để xem công ty nào thực hiện nghiêm túc cam kết bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Một dự án không quá khó nhưng mỗi thành viên phải làm việc chăm chỉ để phân tích dữ liệu chi tiết và chính xác. Buổi báo cáo kết quả chúng tôi được đi thăm nhà máy sản xuất ở Bologna và được ban giám đốc đánh giá cao cho bài tập lớn này.

Cuối tháng Bảy Milan bắt đầu nắng nóng và cũng là kỳ cuối cùng chúng tôi hoàn thành việc học và thi trên lớp. Bảy môn thi trong vòng hai tuần khiến ai cũng kiệt sức. Ngày thi xong môn cuối tôi bước ra khỏi phòng thi ngẩng mặt lên nhìn bầu trời xanh ngắt, tôi còn không tin là cuối cùng mình đã vượt qua được hành trình bảy tháng kinh khủng nhất của khóa học.

Kỳ 4: Thực tập và làm báo cáo cuối khóa

Kỳ này diễn ra từ tháng Chín đến tháng Mười hai. Ở châu Âu nói chung và Ý nói riêng, người ta coi trọng việc đi thực tập hơn viết luận văn. Trường hợp tệ nhất không tìm được nơi thực tập thì mới phải viết luận văn. Thời gian thực tập là ba đến sáu tháng tùy công ty. Từ tháng Sáu lớp tôi đã rục rịch tìm nơi thực tập. Bocconi cũng có trang giới thiệu việc làm nhưng chủ yếu là dành cho các bạn người Ý vì hầu hết là công ty của Ý. Lúc này tôi mới hiểu thị trường lao động ở Ý khốc liệt và khó khăn thế nào. Các bạn lớp tôi gửi CV rồi đi phỏng vấn đến hàng chục công ty mà vẫn chưa tìm được nơi thực tập dù Đại học Bocconi là trường khá nổi tiếng ở Ý. Tôi may mắn được giới thiệu một chỗ nghiên cứu về tình hình năng lượng ở châu Âu nhưng lại ở Brussel, Bỉ. Lúc đầu tôi chỉ muốn làm ở Milan vì rất ngại phải thay đổi nơi ở rồi sắp đặt lại mọi thứ chưa kể ở châu Âu, trừ các nước Địa Trung Hải, nơi nào cũng đắt đỏ. Tiền học bổng tôi chỉ có chín tháng nên tôi phải tìm được nơi thực tập có trả lương, không thì tôi không thể xoay xở được. Chỗ duy nhất tôi xin thực tập thì hai ngày sau đã nhận được e-mail và có thư chấp nhận chính thức. Lúc báo tin cho thầy giáo và các bạn trong lớp mọi người còn ngỡ ngàng vì điểm thi của tôi cũng thuộc dạng bình thường chứ không phải cao lắm. Sau đấy, các bạn lớp tôi ai cũng tìm được chỗ thực tập, người sang Hà Lan, vài bạn sang Bỉ giống tôi còn đa số là ở Ý, Đức hoặc Pháp. Ngành chúng tôi học còn khá mới nên vẫn chưa có nhiều công việc đặc thù rõ ràng lắm nhưng lại rất có tiềm năng trong tương lai.

Tôi thực tập tại một tổ chức có tên là International Energy Charter gọi tắt là IEC, gần giống với Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) nhưng chỉ chuyên về các vấn đề năng lượng. Tôi được yêu cầu thực tập ngay từ đầu tháng Tám. Vậy là thay vì được nghỉ hè như lịch ở châu Âu thì tôi lên đường sang Bỉ ngay sau kỳ thi. Thật may mắn là tôi được thực tập trả lương 800 Euro/tháng vừa đủ để trang trải sinh hoạt cho thời gian ở Bỉ. Đây đúng là một tổ chức quốc tế đúng nghĩa và tôi như được “hồi sinh” trở lại. Điều thú vị là giai đoạn tôi thực tập, IEC cũng tiếp nhận rất nhiều thực tập sinh từ các nước khác đến. Mọi người đến từ khắp các châu lục nên hoàn toàn không có sự “kỳ thị” về màu da, sắc tộc hay tôn giáo. Châu Á có tôi và em K cũng là người Việt Nam, 1 bạn Campuchia, 1 bạn Philippines, 1 bạn Hàn Quốc, 1 bạn Trung Quốc và 1 bạn Ấn Độ. Mỹ Latinh có 3 bạn Colombia, 1 bạn Peru. Châu Phi có bạn đến từ Kenya, Nigeria, Uganda, Chad và cả từ Swaziland một đất nước nằm cạnh Nam Phi và Mozambique. Trung Đông có bạn đến từ Lebanon, từ Palestine. Châu Âu có bạn đến từ Pháp, Tây Ban Nha và Cyprus. Tôi được giao nhiệm vụ làm nghiên cứu về năng lượng Việt Nam, tôi chọn đề tài về phát triển năng lượng gió. Tôi nghĩ trong tương lai gần khi Việt Nam bắt đầu nhận ra được tầm quan trọng của năng lượng tái tạo thì sẽ có nhiều chính sách thu hút đầu tư hấp dẫn hơn, chưa kể khi công nghệ phát triển thì chi phí sản xuất năng lượng gió cũng sẽ rẻ hơn và hoàn toàn có thể cạnh tranh được với các nguồn năng lượng truyền thống.

Đối với tôi, thực tập ở đây là thời gian tuyệt vời nhất trong chương trình thạc sĩ này. Lần đầu tiên tôi được hòa mình vào một cộng đồng quốc tế, ở nơi mọi người nhìn nhận tôi là chính tôi chứ không có sự phân biệt. Bạn thân của tôi là cô bạn người Trung Quốc, cậu bạn người Nigeria và cô bạn người Lebanon. Tôi biết thêm rất nhiều điều thú vị trên thế giới như câu chuyện về quốc gia Cyprus khi mà một nửa vẫn nằm trong sự quản lý của Hy Lạp, một nửa lại dưới Thổ Nhĩ Kỳ. Hay Lebanon là quốc gia cởi mở nhất với đạo Hồi khi đến đó sẽ thấy các cô gái ăn mặc sành điệu và thời trang. Rồi chúng tôi rủ nhau đi dã ngoại, đi Disneyland, tiệc ngủ tại nhà, rủ nhau đi ăn đồ châu Phi với món gà và chuối plantain ngon tuyệt, đi xem lễ hội và cùng nhau đứng ngắm màn pháo hoa rực rỡ… Mỗi lần có ai đấy chia tay về nước, chúng tôi đều làm thiệp và từng người viết lời chúc. Gần cuối đợt thực tập tôi mang máy ảnh đi chụp ảnh từng người rồi ghép lại để thành một tờ lịch cho năm mới, sau đó tờ lịch ấy được in ra thành quà tặng cho tất cả các thành viên. Đến ngày chia tay tôi và các bạn ôm nhau khóc. Cô bạn bảo: “Anh, chúng tôi sẽ rất nhớ bạn. Bạn đã thực sự truyền được cảm hứng cho chúng tôi mỗi ngày. Hãy luôn giữ năng lượng của mình và sống tràn đầy đam mê, nhiệt huyết như bạn vẫn thế nhé!” Lúc này tôi nhận ra rằng sau một chặng đường dài hoang mang, cô độc và lạc lõng tôi đã tìm lại được chính mình. Giờ thì tôi đã có thể thực sự nói: Tôi có bạn bè ở khắp mọi nơi trên thế giới!

Tôi đã kết thúc hành trình của mình sớm nhất lớp vì trong thời gian thực tập tôi cũng tranh thủ hoàn thành báo cáo cuối khóa. Giữa tháng Mười hai tôi về trường để thuyết trình nữa là xong. Theo cá nhân tôi, chương trình thạc sĩ này có nhiều điểm hay và mới lạ nhưng hơi nặng tính lý thuyết và chắc phải một thời gian dài nữa mới có thể áp dụng được ở Việt Nam. Tôi đã quen tác phong làm việc theo kế hoạch, tiến độ làm việc, phân chia nhiệm vụ rõ ràng cho từng giai đoạn. Bên này thì hầu như nhóm nào cũng họp xong hôm nay rồi ngày mai tính tiếp chứ không có kế hoạch dài hạn thành ra có lúc lịch làm việc hai, ba nhóm đều trùng nhau rất khó sắp xếp. Thêm nữa là sự tập trung khi họp nhóm. Mỗi người một ý không ai chịu nghe ai khiến việc họp nhóm mất rất nhiều thời gian mà lại không hiệu quả.

Tôi có cảm giác ở đây, tính cá nhân được đề cao quá mức, chẳng ai chịu nhường ai, ai cũng muốn thể hiện bản thân khiến tôi cảm thấy tính cộng đồng của châu Á, tôn trọng đồng đội lại có nhiều ưu điểm hơn cả. Tiếc là trong lớp chỉ có mình tôi là người châu Á thành ra không có tiếng nói. Tôi lại là người cả nể, ít khi chia sẻ thẳng thắn suy nghĩ của mình nên đôi khi tôi vẫn nhẫn nại làm phần việc mình được giao nhưng trong lòng đầy ấm ức. Tôi nghĩ một phần do kinh tế bên này đang suy thoái, việc ít – người nhiều nên tính cạnh tranh rất cao. Bạn nào cũng học hành rất nghiêm túc và luôn muốn thể hiện mình hơn. Ví dụ, sau khi được giao làm bài tập lớn với công ty Deloitte thì từ buổi họp đầu tiên các bạn đã tranh luận và tự ứng cử xem ai xứng đáng làm trưởng nhóm. Bạn thì cho rằng mình chuyên nghiệp và biết cách làm việc, viết mail với các công ty, bạn thì bảo mình phù hợp hơn và phải để bạn làm trưởng nhóm mới hợp lý. Mọi người đều nghĩ nếu làm trưởng nhóm sẽ được làm việc trực tiếp với Deloitte và tìm được cơ hội thực tập hay công việc ở đấy nên thành ra ganh đua và tranh giành vị trí này. Trong khi tôi thì chỉ nghĩ làm sao để xong dự án tốt nhất và sử dụng thời gian một cách hiệu quả. Nếu công việc nhóm có kết quả tốt tự khắc sẽ có cơ hội cho tất cả mọi người. Sau đợt khủng hoảng về tinh thần làm việc nhóm do bất đồng về văn hóa, ngôn ngữ, để hiểu và làm việc được với nhau thì tôi cũng tìm cách khắc phục và vượt qua khủng hoảng. Quan trọng là tôi đã chấp nhận sự khác biệt và chọn phương pháp làm việc tập thể phù hợp với cá tính của mình nhất. Tôi thay đổi thái độ, góc nhìn nhận một cách tốt hơn và từng bước hòa nhập với văn hóa mới này.

Ưu điểm của các bạn sinh viên Ý/châu Âu ở Bocconi là có nhiều ý tưởng, dám nghĩ dám làm, chủ động và nhanh nhạy trong việc tìm kiếm thông tin và thường có tư duy sáng tạo. Tuy nhiên nhược điểm của các bạn là không tuân thủ thời gian, làm việc không có kế hoạch rõ ràng, cái tôi lớn, bảo thủ và thường không tôn trọng sự khác biệt. Phần lớn các bạn chưa đi làm nhiều nên vẫn mang tính lý thuyết nhiều hơn là thực tế. Tôi lựa chọn cách im lặng để làm việc, không tham gia khi các bạn tranh luận. Khi được giao đề tài, tôi thường chủ động ngồi vẽ ý chính qua bản đồ tư duy mindmap 13 rồi giải thích cho cả nhóm đề tài, yêu cầu của giảng viên, tôi chia ra các phần như này, mỗi người nhận việc một phần rồi ghép lại để hoàn thiện là được. Đề nghị của tôi khá hợp lý nên các bạn chỉ bổ sung rồi cũng làm theo rất nhanh chóng. Mặc dù vậy vẫn có người không giữ đúng lịch, đến ngày hẹn vẫn chưa hoàn thành xong. Hay đến phần cuối ghép các hạng mục mà mỗi người làm để hoàn thiện chung thì không ai chịu nhận nhiệm vụ, tôi lại ngồi làm rồi làm luôn cả Power Point cho người thuyết trình. Sau ba bài tập ở ba nhóm khác nhau thì tôi thấy kế hoạch của mình tương đối ổn vì đỡ mất thời gian tranh luận mà hầu như ai cũng có thể làm việc online được, không nhất thiết phải gặp nhau rồi lại ngồi cãi cọ hoặc nói chuyện không liên quan đến bài vở. Còn trong nhóm mà có những ngôi sao muốn tỏa sáng thì tôi sẵn sàng là người đứng sau hỗ trợ, nên hầu như cũng không có vấn đề gì. Kỳ đầu đi học, tôi còn hăng hái bắt chuyện với bạn này bạn kia, lúc nào cũng sợ mình bị lạc lõng, bỏ lại phía sau. Nhưng sau này tự tôi thấy mình không cần phải như vậy, tự tôi lập nhóm riêng là nhóm châu Á mà tôi là thành viên duy nhất. Đến khi tôi không còn quan tâm các bạn ấy nghĩ về mình như thế nào, chỉ cần mình vẫn sống tử tế và chân thành là được, thì các bạn lại tự động chơi với tôi. Tôi nghĩ do bản thân tôi chưa kịp hiểu văn hóa châu Âu nên đòi hỏi và kỳ vọng quá cao vào người khác, thực tế các mối quan hệ ở châu Âu thường rất có chừng mực, đề tài nói chuyện thường về các chủ đề chung về kinh tế, chính trị, xã hội hay thời tiết. Còn tôi thì quen suy nghĩ kiểu thích chia sẻ về ước mơ, mục tiêu dự định, phần nhiều là liên quan đến đời sống cá nhân của mỗi người, nên sự khác biệt về suy nghĩ trong quá trình tạo dựng mối quan hệ là điều không thể tránh khỏi.

13 Bản đồ tư duy (mindmap) là phương pháp được đưa ra bởi Tony Buzan. Đây là cách để ghi nhớ chi tiết, tổng hợp, hay để phân tích một vấn đề ra thành một dạng của lược đồ phân nhánh. (Tham khảo Lập bản đồ tư duy, tác giả: Tony Buzan, 2016, Alpha Books.)

Các bạn châu Âu vốn tư duy độc lập, có khả năng tư duy phản biện tốt và thường thẳng thắn nói việc mình thích hay ghét, đồng ý hay không đồng ý, trong khi người châu Á thường ít bộc lộ quan điểm cá nhân mà hay lựa chọn theo tư duy “đám đông”. Hiểu được điều này rồi nên tôi nghĩ quan trọng nhất vẫn là bản thân mình lựa chọn và quyết định. Những ngày chán nản mệt mỏi muốn bỏ cuộc tôi lại tự động viên mình: Mình đã đi đến đây rồi thì nhất định không được bỏ cuộc dù chỉ là lóp ngóp bò theo. Y chang như cảm giác hồi leo Fansipan vừa lạnh vừa mệt mà đường thì lầy lội, mù mịt mãi chẳng thấy đỉnh. Nhưng nếu kiên trì chắc chắn cũng đến đích. Mình phải chấp nhận những mặt trái của xã hội và ở đâu cũng có người này người kia. Hành trình này là do mình lựa chọn và mình sẽ quyết tâm đến cùng. Vì mình biết nếu vì vài phút mệt mỏi yếu lòng mà dừng lại thì chắc chắn sau này mình sẽ thấy hối tiếc, mà mình thì không bao giờ muốn phải hối tiếc vì bất kỳ điều gì.

Vậy là tôi đã kết thúc 7 tháng học hành vất vả tại Milan, thành ra tôi ở Milan 7 tháng lại chẳng biết gì nhiều về Milan, ngoài nhà thờ chính toàn Milano (Duomo di Milano), ga Milan, trường Bocconi và nhà trọ. Những ngày tôi mang cơm hộp đi học, những ngày mệt mỏi stress, vật vã rồi lo lắng đủ thứ giữa đất châu Âu lạ lẫm. Những ngày tuyệt vọng vì những mối quan hệ thân thiết tan vỡ, những ngày cô đơn lạc lối giữa Milan đến mức phát khóc. Những ngày bỡ ngỡ để làm quen với một ngôn ngữ mới, để có thể giao tiếp và nói chuyện với mọi người, để làm giấy tờ thủ tục, để hòa nhập chứ không chỉ là đến và đi như một vị khách du lịch. Cuối cùng thì tất cả cũng đã qua và ít nhất tôi có thể tự hào rằng tôi đã cố gắng, đã không bỏ cuộc và đã chiến thắng chính mình theo một cách nào đấy.

Nhìn lại chặng đường đã qua, tôi đã từ bỏ công việc tốt và ổn định, có tương lai với rất nhiều cơ hội thăng tiến ở Việt Nam để đi một con đường khác khó khăn và vất vả, thậm chí còn chưa biết tương lai thế nào. Tôi rời xa gia đình, xa bạn bè, xa người thân, bước ra khỏi vòng tròn an toàn để bắt đầu một cuộc sống mới. Chẳng có gì dễ dàng vì luôn phải đánh đổi và chấp nhận rất nhiều thứ nhưng đi được đến đây rồi thì tôi vẫn tin vào lựa chọn của mình vẫn tin vào con đường mình đang đi và tin rằng mình đang còn rất trẻ khi mình không ngừng học hỏi, nỗ lực và cố gắng.

Chia sẻ kinh nghiệm học tập tại Ý

Trong quá trình du học điều khó nhất có lẽ là sắp xếp thời gian biểu. Bạn phải tự lo cho cuộc sống, cái gì cũng phải tự làm từ đi chợ, nấu nướng, giặt giũ dọn dẹp trong khi còn phải làm bài tập, ôn thi, đi làm thêm… chưa kể những lúc ốm đau, căng thẳng. Cách tốt nhất là mỗi người phải tự rèn luyện khả năng tự lập và kỹ năng quản lý thời gian của mình. Khóa học thạc sĩ của tôi có lịch học dày đặc và cộng thêm tài chính eo hẹp nên tôi thường tự sắp xếp lịch để nấu ăn và mang cơm hộp đi học. Đồ ăn ở căng tin trường cũng không quá đắt nhưng mỗi bữa 5-6 Euro thì cả tháng cũng tốn đến 120 Euro chỉ cho bữa trưa, chưa kể đến các khoản phát sinh khác như đi cà phê hay đi ăn cùng bạn bè. Trong khi đó, tôi chỉ có hạn mức cho mình là 200 Euro tiền ăn một tháng tức là chỉ 50 Euro một tuần. Tôi thường sắp xếp cuối tuần đi chợ địa phương mua rau củ cho rẻ còn đồ ăn thì mua ở siêu thị gần nhà. Tôi thường ăn mì Ý hoặc sa lát vào bữa tối sau đấy cắm cơm và nấu thêm ít đồ ăn để ăn vào buổi trưa hôm sau. Với 50 Euro một tuần nếu biết cách chi tiêu nấu nướng thì ăn uống vẫn đảm bảo, khẩu phần ăn cũng phong phú hơn đặc biệt là có nhiều loại hoa quả theo mùa rất tươi ngon.

Về việc học, làm bài tập nhóm, ôn thi và thi: Học phí chương trình thạc sĩ của tôi 13.500 Euro gấp ba, bốn lần so với mức học phí của các trường công lập khác ở Ý nên tôi không cho phép mình lãng phí những kiến thức có thể thu nạp được trong thời gian đi học. Đặc biệt càng không được thi lại vì thời gian đợi sắp lịch thi lại lâu rồi lệ phí thi lại cũng rất tốn kém. Nhiều bạn sang Ý đi học các trường học phí thấp rồi xin học bổng vùng nên có thể xoay xở tương đối ổn thỏa trong năm đầu tiên. Tuy nhiên học bổng vùng sẽ đánh giá dựa trên số tín chỉ học, điểm trung bình các môn đã thi của năm đầu. Cách tính điểm có thể khác nhau nhưng về cơ bản vẫn là thi càng nhiều môn và điểm thi càng cao thì khả năng đạt tiếp học bổng năm hai càng cao. Theo tôi được biết, ở bậc đại học năm nhất các trường sẽ chọn các sinh viên năm thứ nhất thành một nhóm và phát học bổng dựa trên tình hình tài chính gia đình khó khăn chứ không phân chia theo chuyên ngành. Tuy nhiên từ năm hai trở đi sẽ tính và xếp hạng theo khóa học nên mức độ cạnh tranh với các bạn cùng lớp sẽ cao hơn đặc biệt là các trường có danh tiếng với các ngành đông sinh viên. Hầu như để xin được học bổng năm đầu không khó nhưng giữ được học bổng mới khó. Các bạn học chương trình bằng tiếng Ý thì lại gặp khó khăn về ngôn ngữ nên để giữ được học bổng cần phải nỗ lực rất nhiều, chứ không phải có học bổng rồi thì chỉ cần thi qua là được. Nhìn chung, thị trường lao động tại châu Âu khá ưa chuộng bằng cấp đặc biệt là điểm tốt nghiệp càng cao thì hồ sơ của bạn càng nhiều cơ hội được nhà tuyển dụng lựa chọn.

Lớp thạc sĩ của tôi học khá căng thẳng và cạnh tranh rất cao về điểm số. Thang điểm tại Ý là 30 thì các bạn đều đạt ở mức khoảng 28, 29 thậm chí có bạn đạt 30++ (điểm bài tập nhóm, điểm chuyên cần…). Một ngày học của chúng tôi kéo dài 8 tiếng cho hai môn. Mỗi môn 4 tiếng, học 2 tiếng sẽ có khoảng 15 phút nghỉ giữa giờ. Chương trình học cũng khá nặng lý thuyết chủ yếu là các thầy giảng rồi chúng tôi dựa trên slide để ghi chép lại hoặc có thể hỏi lại nếu có thắc mắc. Trước mỗi buổi học tôi thường xem lại slide của buổi học trước và đọc trước slide của bài học mới, đánh dấu những phần không hiểu để hỏi bạn hoặc hỏi thầy trên lớp. Quá trình làm bài tập nhóm là lúc học được rất nhiều vì càng tranh luận thì mới càng hiểu ra nhiều vấn đề. Để bảo vệ quan điểm của mình thì bạn phải đọc và tham khảo thêm nhiều tài liệu khác, thành ra kiến thức vào đầu mình rất nhanh. Vì thế không nên e dè, ngại ngùng trong quá trình học, tranh luận. Học dốt hay không hiểu bài không có gì phải xấu hổ. Kém cỏi chỉ là khi mình sợ bị đánh giá và “giấu dốt” thôi.

Khả năng tập trung của tôi không tốt nên buộc phải tìm cách học phù hợp với mình. Tôi học, ôn thi toàn bộ bằng bản đồ tư duy (mindmap 14 ). Tôi biết đến mindmap từ khi còn là sinh viên năm nhất qua một vài khóa học kỹ năng mềm và làm tình nguyện với các bạn khác. Từ đó tôi áp dụng mindmap cho toàn bộ việc học, làm việc nhóm của mình. Đây là phương pháp tư duy đi thẳng vào vấn đề từ khái quát đến chi tiết, bạn chỉ cần nhớ các ý chính rồi từ đấy phát triển đi sâu dần vào các chi tiết liên quan. Thay vì phải ôm giáo trình dày cộp thì tôi cố gắng tóm tắt kiến thức của môn học qua bản đồ mindmap bằng vài trang A4, vẽ mỗi ý chính một màu và cố gắng diễn đạt bằng các từ khóa càng ngắn gọn càng tốt. Đây là cách học tôi áp dụng trong quá trình học và kết quả các môn thi của tôi đều đạt ở mức 24-27/30, không quá cao nhưng cũng không đến mức tệ. Cách học này cũng giúp tôi không phải đối mặt với việc thi lại nên tôi có thời gian để tìm kiếm chương trình thực tập và việc làm cho mình.

14 Bản đồ tư duy (mindmap) là phương pháp được đưa ra bởi Tony Buzan. Đây là cách để ghi nhớ chi tiết, tổng hợp, hay để phân tích một vấn đề ra thành một dạng của lược đồ phân nhánh. (Tham khảo Lập bản đồ tư duy, tác giả: Tony Buzan, 2016, Alpha Books.)

Ngoài việc học thi thì rào cản ngôn ngữ cũng là một trong những lý do chính khiến nhiều du học sinh trầy trật để hoàn thành khóa học. Các giáo sư người Ý nói tiếng Anh khá khó nghe nên nhiều bạn quen học Anh – Anh hay Anh – Mỹ ở Việt Nam khi sang Ý học ngồi nghe cả buổi vẫn thấy ù ù cạc cạc như vịt nghe sấm. Hay đối với các bạn học bằng tiếng Ý thì càng học chuyên sâu càng khó vì tiếng Ý ngữ pháp chia động từ theo các ngôi đổi ở các thì, văn nói lại khác văn viết, mỗi vùng có một cách diễn đạt khác nhau nên sẽ rất dễ nản. Trong những trường hợp này thì các bạn chỉ có thể “nhặt kiếm lên và đi vào rừng thẳm” buộc phải chiến đấu với nó thôi. Các bạn nên tự tìm cách khắc phục các điểm yếu, điều quan trọng là không e ngại để hỏi và tìm kiếm sự giúp đỡ. Hầu như các giáo sư ở trường đại học đều khuyến khích sinh viên hỏi bài, tranh luận hay thắc mắc. Nếu bạn ngại có thể viết e-mail để xin gặp riêng ở văn phòng và trao đổi thêm các vấn đề mà mình không hiểu, các giảng viên thường rất nhiệt tình giúp đỡ bạn. Hoặc bạn có thể lập nhóm trong lớp và nhờ các bạn khác giảng bài. Thói quen xấu của tôi là rất ngại nhờ vả nên thành ra chủ yếu là tự học từ luyện GMAT, TOEFL cho đến quá trình học và ôn thi sau này. Tuy nhiên việc tự học chỉ có thể áp dụng nếu bạn tự nghiêm khắc với bản thân, kiên quyết đào sâu tìm hiểu đến cùng cho các vấn đề mình chưa nắm được cho đến bao giờ hiểu được mới thôi. Còn nếu không thì việc “du học” của bạn cũng chỉ là cưỡi ngựa xem hoa, không thu được nhiều kiến thức mà lại tốn kém thời gian, công sức, tiền bạc.

Ở Ý, các trường đại học thường được nghỉ theo các kỳ nghỉ lễ như lễ Phục sinh, Giáng sinh... hay nghỉ sau khi thi hết môn để chuẩn bị sang kỳ học mới. Biết trước lịch thì các bạn có thể đăng ký thêm các hoạt động ngoại khóa hoặc mua vé giá rẻ để đi du lịch. Các hội sinh viên Việt Nam ở Ý cũng hay có các hoạt động ngoại khóa cho sinh viên tham gia đặc biệt là vào dịp Tết cổ truyền. Việc gặp gỡ giao lưu cũng là cách để xây dựng thêm mạng lưới các mối quan hệ để cùng chia sẻ, học hỏi và giúp đỡ lẫn nhau nơi xa xứ, tuy nhiên cũng nên tận dụng thời gian để kết bạn với các bạn sinh viên quốc tế hoặc người địa phương để tăng thêm vốn sống cho mình. Thời gian du học chính là lúc bạn học được nhiều nhất không chỉ là kiến thức từ trường học mà còn là về văn hóa, xã hội, con người… của đất nước mà bạn đến. Nhưng khả năng tiếp thu nền văn hóa mới đến đâu lại tùy thuộc vào sự chủ động của mỗi người. Có nhiều bạn sinh viên đi du học nhưng chỉ ăn đồ Việt, chơi với người Việt, chỉ nói tiếng Việt và mục đích du học chính là để du lịch chứ không phải để học, thành ra rất lãng phí về thời gian và tiền bạc. Tôi nghĩ “tư duy đám đông” là một điểm yếu của người Việt vì vậy các bạn rất sợ phải làm một mình và thường khó hòa nhập với cộng đồng mới.