Phần 3 NƯỚC Ý LÀ NHÀ Chương 1 Việt Nam của châu Âu

Nếu ai đó hỏi tôi: Bạn thấy nước Ý như thế nào? thì tôi sẽ trả lời: Với tôi, nước Ý là Việt Nam ở châu Âu. Dù lệch nhau 6 giờ đồng, cách xa gần 10.000 km nhưng cả Ý và Việt Nam đều có rất nhiều điểm tương đồng và đều là nơi tôi dành trọn vẹn tình yêu của mình.

Đầu tiên, về vị trí địa lý, cả đất nước hình chiếc ủng và đất nước hình chữ S đều có diện tích khoảng 300.000 km2 trải dài từ Bắc xuống Nam và nằm ven biển với rất nhiều bờ biển đẹp. Khí hậu đa dạng, lạnh ở vùng núi phía Bắc và nắng nhiều ở phía Nam cộng thêm nhiệt độ tương đối ấm áp nên cả Ý và Việt Nam đều có một nền ẩm thực phong phú, nhiều danh lam thắng cảnh đặc sắc, giá cả sinh hoạt lại rẻ so với các nước khác ở cùng khu vực vì vậy thu hút rất nhiều khách du lịch đến tham quan.

Ngôn ngữ chính ở Ý là tiếng Ý, ở Việt Nam là tiếng Việt tuy nhiên cả hai đất nước đều sử dụng rất nhiều phương ngữ. Mỗi vùng miền có thanh điệu, phát âm và cách dùng từ khác nhau, thậm chí cùng là người Ý nhưng người miền Bắc cũng sẽ không hiểu người miền Nam nói gì. Cũng giống như ở Việt Nam một người ở Hà Giang nói chuyện với một người ở Quảng Nam hay Cà Mau dù là cùng nói tiếng Việt cũng khó mà hiểu được nhau. Người Ý nói chuyện rất to đặc biệt là các vùng ở phía Nam, nhiều khi tôi không biết là họ đang tranh luận, nói chuyện hay cãi nhau nữa. Điều này phần nào cũng gần giống với tính cách người Việt. Người miền Bắc thường lịch sự, nhã nhặn và khép kín còn người miền Nam thì thường cởi mở, thân thiện và hiếu khách. Điều này đúng với cả Bắc Âu và Nam Âu hay Bắc Mỹ và Nam Mỹ.

Những thập niên gần đây khi sản phẩm nông nghiệp không còn đạt giá trị cao, sản xuất ngư nghiệp cũng dần cạn kiệt nên làn sóng di cư của dân Ý tăng mạnh đặc biệt là người Sicily. Do không phát triển công nghiệp nên người trẻ thường lên các thành phố lớn học rồi cố gắng tìm việc làm ở các thành phố miền Bắc nước Ý hoặc đi xuất khẩu lao động sang Đức, Anh, Mỹ hay Canada. Những người ở nước ngoài thì thường xuyên giữ liên lạc với gia đình và gửi tiền về, còn có số liệu cho rằng sự gia tăng về tài sản và giàu có của nước Ý chính là từ phần ngoại tệ này. Hiện tại do tỷ lệ thất nghiệp ở Ý cao nên người trẻ “xuất ngoại” ngày càng nhiều. Ước tính số lượng người Ý ở nước ngoài cũng tương đương với dân số người Ý ở Ý. Câu chuyện này có lẽ cũng khá giống với Việt Nam khi bắt đầu làn sóng di cư từ dân miền Tây Nam Bộ lên các thành phố lớn hoặc rất nhiều người trẻ trong độ tuổi lao động đã, đang và sẽ tìm đường ra nước ngoài để tìm kiếm cơ hội cho mình.

Nếu bạn sống ở Ý bạn sẽ thấy giao thông ở Ý khá giống Việt Nam hoặc chỉ đỡ hơn phần nào. Người Ý không thích tuân thủ luật lệ chặt chẽ và nghiêm túc như người Nhật, người Đức mà với họ việc có thể lách luật như vượt đèn đỏ còn được xem là “thông minh, biết linh hoạt ứng biến”. Đặc biệt, càng đi về các thành phố miền Nam từ Napoli đến Sicily, nhìn bãi đỗ xe trên đường dù đã có kẻ vạch nhưng ít thấy các xe xếp hàng đều tăm tắp như ở các nước khác. Và thi thoảng bạn còn có thể bắt gặp vài người Ý đi xe máy không đội mũ bảo hiểm trên đường phố hay vừa lái xe vừa nghe điện thoại hoặc thậm chí đi ngược chiều. Chính vì vậy nên tỷ lệ tai nạn giao thông ở Ý khá cao. Điều này cũng dẫn đến một nghịch lý là thu nhập ở Ý thấp nhưng để sở hữu một chiếc xe ô tô cũ thì bạn phải trả phí bảo hiểm ở mức cao. Điều này ngược lại ở Đức, lương cao nhưng phí bảo hiểm thấp vì người Đức cực kỳ nghiêm túc chấp hành luật lệ giao thông và phạt rất nặng đối với các trường hợp vi phạm.

Thủ tục hành chính ở Ý và Việt Nam cũng khá giống nhau, mỗi lần làm giấy tờ thủ tục đều mất nhiều thời gian. Tôi nhớ có lần khi đi đăng ký làm thẻ bảo hiểm để khám bệnh ở Ý, vì tôi chưa có việc làm nên được đăng ký theo diện khám bệnh miễn phí. Qua chỗ làm thẻ bảo hiểm người ta bảo phải đến trung tâm việc làm để lấy xác nhận thất nghiệp rồi mang về đây. Tôi chạy qua trung tâm việc làm thì người ta bảo việc đăng ký thất nghiệp giờ đã chuyển sang tự khai không cần xác nhận của trung tâm việc làm và đã thông báo quy trình này cho bên bảo hiểm rồi. Tôi lại quay về bên bảo hiểm gặp người lúc trước hướng dẫn tôi và giải thích lại thì mới được làm thẻ. Hay như lần tôi làm mất thẻ cư trú phải làm lại, tôi cứ thắc mắc mãi là thông tin tôi đã đăng ký rồi, dấu vân tay đã lấy rồi tại sao tôi phải làm lại từ đầu, nộp tiền và đăng ký lại từ đầu? Ở Việt Nam tôi đã quen với việc làm thủ tục hành chính nên cũng học cách kiên nhẫn chấp nhận. Tôi còn tự đọc luật Ý rồi tra cứu để học tập và làm việc theo pháp luật.

Khi đi du lịch ở Ý hay ở Việt Nam đến các thành phố lớn, các bạn đều được nhắc nhở rất cẩn thận rằng: “Coi chừng trộm cắp, lừa đảo đấy nhé!” nhưng vẫn không ít bạn phải trả giá đắt cho bài học này ở Ý trong đó có tôi. Móc túi và trộm cắp cũng khá phổ biến ở Ý, nên khi bạn sang Ý cũng phải chuẩn bị sẵn tinh thần một ngày đẹp trời bị móc túi, mất hết giấy tờ hay tiền bạc, điện thoại… Sau bài học đầu tiên ở Milan, tôi thường không mang theo thẻ cư trú hay hộ chiếu mà chỉ cầm theo bản photo. Nếu phải đi du lịch thì thường để ví tiền riêng và túi đựng giấy tờ riêng ở đáy hoặc ở ngăn nhỏ có khóa kéo bên trong. Tôi thường để tiền lẻ ở ngoài để tiện chi tiêu nhưng đi du lịch thì tôi thường mặc đồ có túi nên cũng không phải lôi ra cất vào nhiều. Có bạn sinh viên mới đến Milan, lúc đứng đợi xe buýt ở sân bay bị một đội lừa đảo giả vờ là khách du lịch hỏi han… rồi người khác lẳng lặng kéo va li đi mất. Bao nhiêu giấy tờ, laptop, tiền bạc cầm sang mới ngày đầu tiên đã mất sạch, tiếng thì không sõi, thật là khổ sở. Rất nhiều người đã nộp học phí đắt đỏ cho bài học này bất kể là ở Ý hay Việt Nam.

Truyền thống gia đình sự gắn bó qua nhiều thế hệ có lẽ là một nét đặc trưng của văn hóa Ý cũng như văn hóa Việt Nam. Nếu các bạn đã xem bộ phim Bố già thì có thể hiểu người Ý sẽ chiến đấu để bảo vệ gia đình mình như thế nào. So với các nước châu Âu khác, thế hệ con cái ở Ý ít có sự tự lập. Ở Ý có cụm từ là “mammoni” được dành để chỉ những chàng trai 30, 40 tuổi độc thân nhưng vẫn ở cùng bố mẹ. Mô hình phổ biến ở Ý là người đàn ông ra ngoài làm việc còn phụ nữ lo nội trợ và chăm sóc gia đình. Vậy nên con cái thường được chăm sóc “cẩn thận” và đến khi lớn lên thường “ngại tự lập”, không muốn ra ngoài sống riêng. Thậm chí kể cả khi lập gia đình trừ những người phải đi làm ở các thành phố lớn thì hầu hết đều thuê hoặc mua nhà ở gần nhà bố mẹ. Chính vì vậy mà mối quan hệ giữa bố mẹ và con cái, ông bà với cháu chắt rất gần gũi, gắn bó. Điều này khiến tôi thấy rất quen thuộc với văn hóa truyền thống của Việt Nam.

Một điều thú vị nho nhỏ mà tôi phát hiện ra khi ở Ý đó là nước mắm. Châu Âu vốn là xứ sở của bơ, sữa, pho mát và lúa mạch nên thật bất ngờ khi ở Ý tôi thấy có cả nước mắm đặc sản của Việt Nam nhưng được làm và sử dụng bởi người Ý như một thứ gia vị trong chế biến thức ăn. Loại này ở Ý được gọi là “Colatura di Alici” được làm từ cá cơm đánh bắt ở bờ biển Amalfi miền Trung nước Ý từ tháng Ba đến tháng Bảy. Tuy nhiên “nước mắm Ý” khá đắt vì một chai nhỏ 50ml giá đã là 4 Euro (khoảng 100.000 đồng).

Còn rất nhiều câu chuyện trên đất Ý mà khiến tôi không ít lần phải thốt lên: Ý đúng là Việt Nam của châu Âu! Dĩ nhiên mỗi đất nước có một nền văn hóa, truyền thống, lịch sử nhưng tìm thấy những nét tương đồng không phải để so sánh mà chỉ khiến mình thêm lạc quan và vui vẻ đón nhận cuộc sống, để có thể hòa nhập và biến đất lạ thành quê hương.