Phần hai Theo bước tiến văn minh Chương 1 Ông Povondra đọc báo

Có người sưu tập tem, người khác lại sưu tập sách cổ. Ông Povondra, người gác cổng tư gia của ông G.H. Bondy, lâu nay vẫn chưa thấy cuộc sống có gì ý nghĩa; nhiều năm rồi ông cứ lưỡng lự giữa sức hấp dẫn của những ngôi mộ tiền sử và lòng ham thích chuyện chính trị thế giới; nhưng một chiều tối nọ ông bất thình lình nhận ra điều gì đã thật sự khiến đời ông trước giờ không được viên mãn. Những chuyện trọng đại bao giờ cũng xảy đến đột ngột như vậy.

Tối hôm đó, ông Povondra đang đọc báo, bà Povondra đang mạng bít-tất cho thằng Frantik còn Frantik thì đang giả vờ học bài về các nhánh sông tả ngạn của dòng Danube. Sự bình yên thật dễ chịu.

- Mình đúng là khùng! - Ông Povondra lẩm bẩm.

- Sao mà khùng? - Bà Povondra vừa hỏi vừa luồn kim.

- Về lũ sa giông, - ông bố nói. - Tôi đọc báo này thấy nói trong ba tháng qua người ta đã bán được bảy chục triệu con.

- Nhiều quá xá hả? - Bà mẹ phụ họa.

- Chứ còn gì nữa! Đúng là một con số khổng lồ đó, bà ơi. Thử nghĩ coi, bảy chục triệu! - Ông Povondra lắc đầu. - Cả đống tiền chứ không ít đâu! Và bây giờ thì bao nhiêu là công trình, - ông nói thêm sau một lúc suy nghĩ. - Báo này nói là chỗ nào cũng náo loạn xây dựng những vùng đất mới và những hòn đảo mới. Bà thấy đó, bây giờ người ta muốn tạo ra bao nhiêu lục địa cũng được. Hay thật là hay đó bà. Tôi nói thật, còn hơn cả chuyện khám phá ra châu Mỹ. - Ông Povondra tư lự một hồi. - Một giai đoạn lịch sử mới, bà có thấy vậy không? Đúng đó, bà, mình đang sống trong một thời đại tuyệt vời.

Thêm một lúc im lặng kéo dài trong nhà. Ông bố bỗng dưng bập phà tẩu thuốc hăng hái hơn.

- Nghĩ lại mà coi, nếu không nhờ tôi thì làm gì có chuyện này!

- Làm gì có chuyện gì cơ?

- Chuyện kinh doanh lũ sa giông này. Cái thời đại mới này. Nếu nhìn nhận cho đúng thì chính tôi đây là người khởi đầu mọi chuyện.

- Nghĩa là sao? - Bà Povondra rời mắt khỏi chiếc bít-tất thủng lỗ, ngước nhìn lên.

- Hôm đó chính tôi đã cho ông thuyền trưởng gặp ông Bondy. Nếu tôi không cho ông thuyền trưởng vào nhà thì ông ta không có cách gì gặp được ông Bondy. Bà nó ơi, không nhờ tôi thì không đời nào có cái chuyện bây giờ. Không đời nào.

- Biết đâu ông thuyền trưởng lại đi tìm người khác, - bà Povondra phản đối.

Miệng vẫn ngậm tẩu thuốc, ông bố nói ào ào đầy vẻ kinh thường:

- Bà biết gì mà nói! chỉ có ông G.H. Bondy mới làm nổi chuyện này. Trời, ông ta nhìn xa trông rộng hơn ai hết. Mấy người khác sẽ tưởng đây là chuyện điên khùng hay lừa bịp; nhưng ông Bondy thì không! Mấy vụ này ông ta nhạy lắm, bà nó ơi! - Ông Povondra suy nghĩ một chút. - Ông Thuyền trưởng đó, tên gì ấy nhỉ, à, van Toch, thậm chí còn không ra dáng thuyền trưởng nữa kìa. Trông như một lão già mập béo vậy đó. Người gác cổng nào khác mà thấy ông ta gọi cửa thì chắc đã nói là ông chủ không có nhà từ tám mươi đời rồi, hay đại khái vậy; nhưng có cái gì không biết cứ như mách bảo tôi, thế là tôi vào báo với ông Bondy; tôi nghĩ trong bụng, ông Bondy mà trách mắng thì mình chịu, cứ liều cho thuyền trưởng vào gặp vậy. Tôi luôn nói là làm gác cổng thì phải biết nhìn người cho tinh. Nhiều khi có người gọi cửa, trông hắn như ông hoàng nhưng hóa ra chỉ là một tên đi rao bán tủ lạnh. Lúc khác, bỗng đâu lại xuất hiện một lão già mập đứng trước cửa nhưng lại có cái gì đó đặc biệt lắm. Phải nhận xét người ta thật nhạy bén mới được, - ông bố trầm tư. - Con thấy chưa, Frantik, người ta ngay cả khi địa vị thấp kém vẫn có thể làm được chuyện lớn. Con hãy noi gương bố, phải luôn cố gắng hết sức làm tốt trách nhiệm của mình như bố đây. - Ông Povondra gật gù ra vẻ tự phụ. - Bố đây lẽ ra đã dễ dàng cho ông thuyền trưởng đó biến luôn ngay trước cổng, khỏi mất công bố bước xuống mấy bậc thềm. Người gác cổng nào cũng có thể làm bộ quan trọng và dập cửa ngay trước mũi ông ta. Và nếu như thế thì người đó đã phá hỏng một bước tiến phi thường của nhân loại. Nhớ nghe, Frantik, nếu ai cũng làm tốt trách nhiệm của mình thì thế giới này sẽ tốt đẹp. Và khi bố nói với con thì phải lắng nghe cho đàng hoàng.

- Vâng ạ, - Frantik làu bàu, giọng không vui.

Bố Povondra hắng giọng:

- Đưa cái kéo cho tôi, bà nó ơi. Tôi phải cắt bài báo này ra giữ lại để sau này có cái mà nhắc nhớ đến tôi chớ.

Thế là ông Povondra bắt đầu sưu tầm các mẩu tin bài về sa giông cắt trên nhật báo. Không có niềm say mê sưu tầm của ông thì phần lớn những tư liệu chúng tôi có được giờ chắc đã chìm vào quên lãng, ông cắt và lưu giữ bất cứ thứ gì viết về sa giông mà ông bắt gặp; cũng cần phải nói thật là sau vài lần đầu vụng về, ngượng ngùng ông đã học được cách ăn cắp bất kỳ tờ báo nào có nhắc đến sa giông trong quán cà phê và thậm chí còn luyện được ngón nghề cao thủ, gần như ma thuật, là kín đáo xé luôn cái trang có bài báo thích hợp trong tờ nhật trình và bỏ túi ngay trước mũi người phụ trách bàn. Ai mà chẳng biết là người sưu tầm nào cũng đều sẵn sàng cướp hay thậm chí là giết người khi cần phải bổ sung thêm một món cho bộ sưu tập của mình; và việc đó chẳng ảnh hưởng gì sất đến tư cách đạo đức của họ.

Cuộc đời ông Povondra giờ đây đã có ý nghĩa vì đó là cuộc đời của một nhà sưu tập. Tối nào ông cũng đếm và sắp xếp những mẩu báo cắt được dưới ánh mắt nuông chiều của bà Povondra, người thừa biết gã đàn ông nào cũng nửa điên khùng nửa con nít; thà để cho ông nghịch với mấy mẩu báo đó còn hơn là ra đường nhậu nhẹt hay bài bạc. Bà còn dọn sẵn một chỗ trong tủ bếp để chứa những cái thùng cất giữ bộ sưu tập của ông chồng; có bà nội tướng như thế thì còn muốn gì nữa chứ?

Cả G.H. Bondy mà còn nhiều lần kinh ngạc trước kiến thức bách khoa của ông Povondra về bất cứ thứ gì dính dáng đến sa giông, ông Povondra có phần ngượng ngùng thú nhận là mình có sưu tầm mọi thứ đã đăng tải về những con vật này và cho ông Bondy xem những cái thùng đựng các mẩu báo. G.H. Bondy cũng tử tế khen ngợi bộ sưu tập này; rõ ràng là chỉ có các ông lớn mới có thể độ lượng như vậy và chỉ có ai quyền thế lắm mới có thể làm người khác vui sướng mà không phải tốn lấy một cắc; đằng nào thì các ông lớn cũng được tiếng tốt mà. Như ông Bondy chẳng hạn, ông chỉ cần ra lệnh cho văn phòng Salamander Syndicate gửi cho ông Povondra mọi mẩu báo liên quan đến sa giông mà họ không cần lưu trữ nữa, và thế là ngày nào ông Povondra may mắn và có hơi bị choáng ngợp cũng nhận được hàng bó tài liệu viết bằng đủ mọi ngôn ngữ trên thế giới; trong số đó ông đặc biệt quý trọng những bài báo in bằng các ngôn ngữ Slav, Hy Lạp, Do Thái, A-rập, Trung Hoa, Bengal, Tamil, Java, Miến Điện hay Taalik. Ông thường nói về chúng: “Thử nghĩ coi, không có mình thì đời nào có chuyện này!”

Như chúng tôi đã nói, bộ sưu tập của ông Povondra lưu giữ rất nhiều tư liệu có tính lịch sử về toàn bộ câu chuyện sa giông; nhưng tất nhiên nói vậy không có nghĩa là bộ sưu tập này đủ đáp ứng cho người nghiên cứu lịch sử khoa học. Vì trước hết, ông Povondra chưa từng được học chuyên môn về phương pháp lưu trữ và hệ thống tư liệu lịch sử một cách khoa học; cho nên ông không kèm theo những mẩu báo ấy một ghi chú dẫn nguồn hay ngày tháng tương ứng, do đó trong hầu hết các trường hợp chúng tôi không biết nội dung ấy được đăng tải khi nào và ở đâu. Thứ hai, với quá nhiều tư liệu chất chồng có được, ông Povondra chủ yếu chỉ giữ những bài báo dài nhất mà ông cho là quan trọng nhất, trong khi những công văn ngắn và những bức điện tín thì ông ném ngay vào xô đựng than nhóm bếp; kết quả là trong suốt giai đoạn này có rất ít thông tin và dữ kiện còn được lưu lại cho chúng ta. Thứ ba, bàn tay của bà Povondra cũng đóng vai trò quan trọng trong việc này; khi những cái thùng của ông chồng đã đầy nghẹt thì bà âm thầm và lén lút rút ra nhiều xấp mang đi đốt, việc này diễn ra nhiều lần mỗi năm. Những mẩu sưu tầm duy nhất bà chừa lại là những thứ không tăng số lượng nhanh, chẳng hạn như những mẩu báo in bằng tiếng Tây Tạng, thổ ngữ Malabar bên Ấn Độ hay cổ ngữ Copt của Ai Cập; những tư liệu này tương đối đầy đủ nhưng do vốn hiểu biết khiếm khuyết của chúng tôi nên chúng lại ít có giá trị. Như vậy số tư liệu liên quan đến sa giông chúng tôi có được rất tản mạn, giống như các sổ bộ điền địa của thế kỷ thứ 8 CN, hay những hợp tuyển của nữ thi sĩ Sappho; nhưng rải rác có một số tư liệu vẫn còn được lưu lại về giai đoạn quan trọng này của lịch sử thế giới, và bất kể mọi khiếm khuyết, chúng tôi sẽ cố tổng hợp chúng lại dưới tựa đề Theo bước tiến văn minh .