Chương XI BÁO TIỆP
❖ 1 ❖

Mỗi lần kết thúc chiến dịch, Đại tướng Võ Nguyên Giáp lại nhận ra dù cẩn thận tới đâu khi chuẩn bị, người ta cũng không thể phán đoán hết những gì sẽ diễn ra.

Chiến dịch lần này được chuẩn bị khá chu đáo, nhưng rồi chỉ một người lính chạy sang hang ngũ đối phương, toàn bộ kế hoạch đã bị đảo lộn. Tuy vậy, cách xử trí ứng phó kịp thời của ta vẫn mang lại thắng lợi lớn. Chiến dịch Thượng Lào đã tiêu diệt 2.800 quân địch gồm 3 tiểu đoàn và 1 đại đội, trong đó có nhiều sĩ quan, thu được nhiều vũ khí, quân trang, quân dụng. Ta giải phóng 48.000 kilômét vuông với 300.000 dân, gồm toàn tỉnh Sầm Nưa, một phần tỉnh Xiêng Khoảng và Luông Phabang. Vùng giải phóng có nhiều khu vực giàu có như lưu vực sông Nậm Hu, sông Mã. Địch phải tăng viện cho Thượng Lào tất cả 12 tiểu đoàn lê dương và Bắc Phi tinh nhuệ thuộc các binh đoàn cơ động từ đồng bằng Bắc Bộ lên, do đó địch hậu đồng bằng một lần nữa lại bị sơ hở. Chiến tranh du kích ở đồng bằng thời gian này tiếp tục phát triển.

Thiệt hại của ta và của bạn ở cả hướng chính và hướng phụ có 242 đồng chí hy sinh, kể cả mất tích, bị thương, thất lạc là 1.187 người. Trong chiến dịch này ta tiêu diệt phần lớn quân địch ngoài công sự, tránh được thương vong lớn, hoàn thành vượt mức nhiệm vụ giải phóng đất đai, giúp bạn xây dựng một vùng căn cứ cách mạng khá hoàn chỉnh tiếp giáp với hậu phương ta.

Mỗi lần đi chiến dịch, khi trở về anh thường rẽ vào thăm Bác trước khi về nhà. Anh biết trong chiến tranh, Người chỉ có một niềm vui lớn:

Sơn lâu chung hưởng kinh thu mộng

Chính thị Liên khu báo tiệp thì.

( Chuông lầu sực tỉnh giấc thu,

Ấy tin thắng trận Liên khu báo về.) (1)

Anh thường là người “báo tiệp”. Lần này, anh còn có cả một món quà nhỏ. Sau ngày giải phóng Sầm Nưa, một đồng chí cán bộ Lào đưa tặng anh bao thuốc lá. Đáng lẽ nói là mình không hút thuốc, nhưng nhìn hình con lạc đà và màu sắc lạ mắt của bao thuốc, chợt nhớ tới Bác, anh nhận và cảm ơn. Bác thường nói vui: “Mình có hai khuyết điểm là không lấy vợ và hút thuốc lá”. Khuyết điểm thứ hai của Bác cũng dễ hiểu. Bác đã có nhiều đêm dài băng tuyết sống xa quê hương.

Bác mỉm cười khi thấy anh bước lên nhà sàn, rũ chiếc áo mưa treo ở đầu hồi.

Sau bữa cơm xôi do nhà chủ mời, anh ngồi với Bác bên bếp lửa hồng.

Bác và Trung ương đã biết tin thắng lợi qua điện báo cáo. Anh kể chuyện bộ đội đã đuổi địch trên những đồi núi nối tiếp dài 200 kilômét từ Sầm Nưa về tới Xiêng Khoảng. Anh em không biết đường, chỉ lần theo dấu giày đinh của địch. Thấy bộ đội ta xuất hiện, quân địch hoảng hốt lao vào hai bên bìa rừng. Những chiến sĩ đi đầu cứ thẳng đường chạy lên phía trước, vượt qua cả đoàn quân địch, làm một cái nút chặn lại, bấy giờ những đơn vị đi sau mới tỏa ra truy lùng quân địch. Trên đường truy kích, ngoài bộ đội còn có dân công. Dân công nấu cơm dọc đường, gánh đuổi theo bộ đội. Lương thực của bộ đội trong trận truy kích trên miền đất lạ phần lớn do nhân dân Lào cung cấp.

Anh kể về cuộc liên hoan giữa bộ đội ta, bộ đội Pathét Lào cùng với nhân dân Lào mừng giải phóng Sầm Nưa. Các cô gái Lào buộc chỉ cổ tay chúc phúc khách và múa Lăm vông. Hoàng thân Xuphanuvông và đồng chí Cayxỏn múa rất giỏi. Chiến dịch này giành thắng lợi to, giải phóng toàn bộ tỉnh Sầm Nưa, bộ đội ta và bộ đội bạn tránh được một trận công kiên mà vẫn tiêu diệt được hầu hết quân địch, chúng hoặc tan rã hoặc bị bắt, bộ đội thương vong rất ít. Bác nghe chuyện luôn luôn mỉm cười.

Những củ sắn lùi đã vàng trên bếp. Giống như mọi lần, chủ nhà lại mang ra một bát mật mía để Bác tiếp khách.

Lần “báo tiệp” này của anh là một tin vui không trọn vẹn. Anh nói tiếp:

-Có điều ngoài dự kiến là do cuộc hành quân không giữ được hoàn toàn bí mật, trước khi quân ta tới nơi, địch đã bỏ Sầm Nưa rút chạy…

Bác không nhận xét gì về chuyện này. Hồi lâu, Bác nói:

- Sắp có ngừng bắn ở Triều Tiên…

Giữa năm 1950, quân đội nhân dân Bắc Triều Tiên ào ạt đánh xuống phía nam, nhanh chóng chiếm được thủ đô Nam Triều Tiên. Không ít cán bộ quân đội Việt Nam mừng vui, cho rằng đã có một mặt trận phối hợp, thậm chí có người nghĩ đây là chủ trương của cộng sản quốc tế nhằm phối hợp với cuộc chiến của nhân dân Việt Nam. Ngay khi đó, Bác đã nhận xét: “Người dân Nam Triều Tiên chưa được chuẩn bị, việc giải phóng Nam Triều Tiên sẽ rất khó khăn”. Từ khi quân Mỹ và quân đồng minh kéo vào, quân đội Triều Tiên phải lui về phía bắc tới gần sông Áp Lục. Trung Quốc phải gửi hàng triệu quân chí nguyện sang Triều Tiên. Cuộc chiến đấu giữa quân Mỹ và đồng minh với quân đội Triều Tiên, chí nguyện quân Trung Quốc và máy bay của Liên Xô mấy năm qua đã đưa đôi bên về vĩ tuyến 38 như lúc chưa khởi đầu chiến tranh. Thực ra cuộc chiến đấu ở Triều Tiên không giúp được gì nhiều cho chiến tranh Đông Dương, mà trái lại, vì Trung Quốc trực tiếp tham chiến ở Triều Tiên, nên những viện trợ quân sự, lương thực cho quân và dân ta đã bị ảnh hưởng.

Anh chưa hiểu vì sao Bác nhắc tới điều này. Những tin tức về một cuộc ngừng bắn ở Triều Tiên đã có từ trước khi anh đi chiến dịch. Nhưng anh biết khi có điều khiến Bác bận tâm thì đây không phải là chuyện nhỏ.

Bác nói tiếp:

- Sớm muộn Mỹ sẽ nhảy vào Đông Dương, phải làm cách nào ngăn Mỹ lại!

Mấy năm qua, Đảng ta luôn nói tới sự can thiệp của Mỹ vào chiến tranh Đông Dương, nhưng qua lời của Bác lúc này, anh nhận thấy sắp có sự thay đổi. Cho tới nay Mỹ chỉ mới giúp Pháp về tài chính, vũ khí, lương thực, nhưng bây giờ đã xuất hiện nguy cơ quân Mỹ can thiệp trực tiếp vào Đông Dương như chúng đã nhảy vào Triều Tiên.

Bác mở bao Camel anh mới đem về, rút ra một điếu châm lửa hút.

Anh hỏi:

- Thưa Bác thuốc này có ngon không?

- Nhẹ. Nó là thuốc của người sang.

Bác thong thả nhả khói thuốc.

Bác đột ngột nói:

-Có thể tìm cách kết thúc với Pháp để chặn Mỹ nhảy vào Đông Dương không…?

❖ 2 ❖

Lần đầu tiên, anh nghe Bác đề cập tới việc kết thúc chiến tranh với Pháp. Từ sau ngày Bác gặp đại diện của Bolaert ở Thái Nguyên, trong sinh hoạt của Trung ương ta chưa một lần nào vấn đề điều đình với Pháp được nhắc tới.

Là người được Đảng phân công phụ trách về mặt quân sự, lại có kinh nghiệm trong đàm phán với Pháp, Võ Nguyên Giáp ít nghĩ đến việc điều đình với kẻ địch. Nghe Bác nói, anh biết đây là một suy nghĩ mới của Bác trước nguy cơ Mỹ sẽ trực tiếp can thiệp vào chiến tranh Đông Dương. Anh hiểu rõ những khó khăn trong chiến tranh của ta trên chặng đường sắp tới. Trong cuộc chạy đua xây dựng lực lượng với kẻ địch, cứ mỗi lần ta tiến thêm một bước thì địch lại tiến hai bước. Chiến tranh càng kéo dài thì lực lượng của địch càng vượt xa ta. Tổng quân số địch lúc này đã gần gấp đôi quân ta. Và với sự tiếp sức của Mỹ, chúng còn có khả năng phát triển nhiều. Thời gian qua, với sự giúp đỡ của Trung Quốc, trang bị của ta đã được cải tiến, nhưng lực lượng vũ trang ta vẫn là bộ binh đơn thuần, di chuyển bằng đôi chân. Trong khi đó, địch là một đội quân hiện đại binh chủng hiệp thành, với sự viện trợ của Mỹ chúng ngày càng hiện đại. Để tăng số quân, ta không thiếu người. Nhưng ngoài con người, còn cần tới vũ khí, trang bị và lương thực. Nền kinh tế tự túc của ta trong chiến tranh cộng với sự chi viện của bạn, sự phát triển của lực lượng vũ trang ta đã tới giới hạn. Anh thấy chưa tới lúc thuận lợi cho một cuộc điều đình.

Anh nói:

- Thưa Bác, hiện nay muốn kết thúc với Pháp không dễ dàng.

- Pháp đã mệt mỏi và nhận thấy rõ là không thể thắng chiến tranh du kích của ta. Pháp cũng biết nếu tiếp tục chiến tranh thì phải dựa vào Mỹ, sớm muộn sẽ bị Mỹ hất cẳng. Đây chính là cơ hội thuận lợi để ta kết thúc với Pháp.

- Thưa Bác, tôi đi chiến dịch lâu ngày, gần đây thái độ của Pháp đối với việc điều đình thế nào?

- Cũng không có gì mới. Mình đã biết chính quyền và nhân dân Pháp quá mỏi mệt về cuộc chiến tranh Đông Dương, vô phương cứu vãn. De Lattre đã hâm nóng lại nó một chút. Nhưng sau khi De Lattre chết thì dư luận về một cuộc điều đình với ta lại rộ lên. Đây chính là vấn đề của ta. Nếu ta muốn kết thúc chiến tranh thì ta phải chủ động tạo ra cơ hội.

Anh hiểu là Bác muốn nói tới một chiến thắng vang dội của ta trên chiến trường.

Bác lại nói:

- Mấy năm qua, Liên Xô và Trung Quốc đã dốc sức đối phó với Mỹ ở Triều Tiên. Nếu ngừng bắn, bạn cũng còn có nhiều chuyện phải giải quyết.

Anh chợt hiểu đây chính là một vấn đề mới. Sau chiến tranh thế giới thứ hai, Liên Xô phải giúp đỡ những nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và đối phó với chiến tranh lạnh, nên đã phân công Trung Quốc giúp đỡ cách mạng Việt Nam, là hậu phương trực tiếp của ta. Cuộc chiến mấy năm qua ở Triều Tiên chắc đã làm cho Liên Xô phải đánh giá lại sức mạnh của chủ nghĩa đế quốc, đứng đầu là Mỹ, và có thể phải suy nghĩ cả về đường lối đấu tranh vũ trang ở một số nước thuộc địa. Trung Quốc mới giải phóng đã phải đưa hàng triệu quân chí nguyện sang Triều Tiên, cuộc chiến rất hao người tốn của. Nếu chiến tranh Triều Tiên kết thúc, Trung Quốc không chỉ cần gấp rút hàn gắn những vết thương chiến tranh từ trước tới nay, mà còn phải khẩn trương bắt tay vào công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội không ít khó khăn. Quả là trong thời gian tới kháng chiến của ta còn gặp thêm những bất lợi mới.

Sau nhiều ngày đi đường mệt mỏi, tối hôm đó, anh nằm nói chuyện với Bác rồi ngủ lúc nào không biết.

❖ 3 ❖

Gần sáng, anh thức giấc vì tiếng gà gáy. Anh thấy Bác đã nhường mình nằm ngoài gần bếp lửa.

Anh nhớ lại điều Bác đã trao đổi với mình tối qua, và mình chưa có ý kiến. Cách nghĩ của anh về phong trào cộng sản quốc tế lúc này còn là cách nghĩ giản đơn. Anh có một lòng tin tuyệt đối vào chủ nghĩa Mác – Lênin và sự trong sáng trong phong trào cộng sản quốc tế. Những lãnh tụ của phong trào có thể có sự bất cập do trình độ, có thể có sự bất đồng ý kiến, thậm chí có những kẻ phản bội, nhưng nhìn chung, những người cộng sản tiêu biểu đều gắn bó với lý tưởng của chủ nghĩa cộng sản không thể có sự hẹp hòi mang tính cá nhân, cục bộ.

Từ sau ngày Cách mạng tháng Tám thành công, vận nước như trứng để đầu đẳng, Bác đã đi nhiều nước cờ, trong hoàn cảnh khẩn trương đôi lúc Bác không có thời gian giải thích nhiều, và không phải lúc nào cũng được tất cả Trung ương đồng tình, nhưng rồi mọi người sau đó đã thấy những việc Bác làm là cần thiết và Bác đã làm đúng.

Anh chợt nhận ra đây lại là một nước cờ mới của Bác. Bác nói với mình không phải là để bàn bạc, trong trường hợp này Bác phải đưa vấn đề ra Thường vụ, Trung ương, mà Bác muốn hỏi anh về mặt quân sự có thể làm gì để buộc Pháp phải chấp nhận một cuộc đàm phán có lợi cho ta.

Anh nằm suy nghĩ hồi lâu rồi nhẹ nhàng trở dậy. Bên ngoài sương giá vẫn còn mờ mịt. Anh lại ngồi bên bếp lửa. Tối qua, chủ nhà đã cho thêm vào bếp một gốc cây lớn, thổi nhẹ tàn than đã thấy lửa đỏ hồng. Chỉ một lát sau, Bác cũng dậy theo, ra ngồi cạnh anh.

Bác nói:

- Đêm qua chú ngủ ngon?

- Thưa Bác, ngủ một mạch không biết gì cho tới lúc tỉnh giấc.

- Sáng nay, về nhà sớm để cô Hà khỏi mong.

Võ Nguyên Giáp thường nghe câu nói này mỗi lần anh đi chiến dịch về, đến thăm Bác:

Anh nói:

- Về vấn đề Bác trao đổi tối qua, tôi sẽ suy nghĩ kỹ để xem có thể làm gì được về mặt quân sự.

Bác gật đầu.

Anh nói tiếp:

- Thực ra thì trên chiến trường, địch càng ngày càng mạnh hơn ta. Với thế trận toàn dân của ta lúc này, bất cứ kẻ địch nào cũng không thắng được ta. Nhưng nếu muốn sớm làm thay đổi cán cân chiến tranh thì không dễ. Ta chỉ mới trang bị xong cho bốn đại đoàn bằng vũ khí của bạn viện trợ, còn hai đại đoàn vẫn trang bị bằng những vũ khí lấy được của địch. Với lực lượng hiện nay chưa có điều kiện để mở một cuộc tổng phản công…Nhưng ta vẫn có thể giành một thắng lợi quân sự tác động mạnh tới nhà cầm quyền Pháp. Tôi nghĩ, đó chính là trận đánh Nà Sản trong mùa khô này. Từ trước tới nay, địch vẫn phải rải quân, đóng đồn để bảo vệ những vùng tạm chiếm. Lúc đầu địch đóng trung đội, thậm chí tiểu đội. Trung đội bị tiêu diệt, địch phải đóng thành đại đội. Đại đội bị tiêu diệt phổ biến, địch phải đóng thành tiểu đoàn. Đơn vị chiếm đóng càng lớn, diện tích chiếm đóng càng bị thu hẹp. Nếu bây giờ một tập đoàn cứ điểm 8 tiểu đoàn bị ta tiêu diệt, thì địch sẽ phải đóng đồn binh tới cỡ nào? Tiêu diệt được tập đoàn cứ điểm Nà Sản, ta sẽ tạo cho kẻ địch một khủng hoảng mới. Đây sẽ là cơ hội để ta và Pháp ngồi vào bàn thương lượng.

Bác nói:

- Tiêu diệt tập đoàn cứ điểm có khó lắm không?

- Nà Sản nằm ở vùng rừng núi, hợp với khả năng tác chiến của bộ đội ta và thuận lợi cho việc tập trung quân, giấu quân. Nà Sản tương đối gần hậu phương ta, giải quyết vấn đề tiếp tế không quá khó khăn. Có một thuận lợi lớn là từ năm 1948 đến nay, bộ đội ta thường xuyên đánh các đồn bốt để thu hẹp phạm vi chiếm đóng của địch. Mấy năm qua bộ đội tiến bộ nhiều trong chiến thuật công kiên, tức là đánh vào những đồn bốt của địch có công sự kiên cố. Trước đây chỉ có 308 đánh cứ điểm giỏi. Nhưng từ năm 1950 tới nay thì tất cả các trung đoàn, đại đoàn của ta đều tiêu diệt được những cứ điểm địch từ đại đội đến tiểu đoàn. Đánh tập đoàn cứ điểm chỉ khác ở chỗ, địch đặt nhiều cứ điểm ở bên nhau, chúng có thể trực tiếp hỗ trợ cho nhau. Và ở đây, chúng có hỏa lực mạnh, có sân bay riêng, nên chúng có thể chống cự được lâu dài, cho đến khi ta không đánh được nữa phải rút lui. Nếu hạn chế được những chỗ mạnh này thì ta nhất định tiêu diệt được tập đoàn cứ điểm.

- Hạn chế trọng pháo và không quân địch bằng cách nào?

- Trung Quốc có kinh nghiệm dùng giao thông hào. Bộ đội ta luyện tập thêm một thời gian, chắc chắn sẽ tiêu diệt được Nà Sản. Tuy nhiên, ta vẫn phải chờ trung đoàn lựu pháo từ Trung Quốc chuyển về, và nhờ bạn gấp rút xây dựng cho một trung đoàn pháo cao xạ 37 ly do Liên Xô viện trợ. Khi đó ta sẽ có điều kiện để đối phó hữu hiệu với hỏa lực của pháo binh và không quân địch.

Bác suy nghĩ rồi nói:

- Nà Sản là một cơ hội tốt. Nhưng bộ đội sẽ phải cố gắng rất nhiều.

Chú thích:

1. “Báo Tiệp”, thơ chữ Hán của Hồ Chí Minh, năm 1948. Hồ Chí Minh toàn tập. Tập 5. Trang 544.