Quyển vở trắng (2)

Nhưng bây giờ cách ấy không ăn thua gì. Trái lại, anh không biết tại sao, sự tức giận cứ tiếp tục phình lên, và trở nên không thể chịu đựng nổi. Đột nhiên anh nghĩ: giá như sương mù ngoài đường biến thành khí độc. Giá như núi lửa phun hay xảy ra chiến tranh và thế giới chết ngạt, còn hiện thực rã ra thành từng mảnh. K. chuyên gia về các bộ phận giả của cơ thể có kể với anh rằng trong chiến tranh, những người lính bị hỏng mặt đã tự sát. Gần suốt thời thanh niên anh đã ở mặt trận và biết rất rõ rằng những chuyện như thế là có thật. Trong những năm ấy, bộ mặt bị sụt giá. Khi cái chết gần anh hơn cả người bạn thân nhất thì con đường mòn liên hệ anh với mọi người còn có ý nghĩa gì? Người lính xông lên tấn công chẳng cần đến bộ mặt làm quái gì. Đúng, đấy là cái thời buổi có một không hai khi bộ mặt quấn băng là bộ mặt tuyệt đẹp.

Trong trí tưởng tượng, anh biến thành người lính pháo binh nã đạn vào tất cả những gì lọt vào mắt anh ta. Và trong làn khói thuốc súng ấy, cuối cùng anh đã ngủ thiếp đi.

Ảnh hưởng của tia sáng mặt trời đối với tâm thần con người thật là kỳ lạ. Hay có lẽ anh đã ngủ no mắt rồi chăng? Khi anh xoay mình nằm nghiêng sang phía bên kia và mở mắt ra thì đã mười một giờ và tâm trạng rên rỉ của anh lúc chập tối đã tan biến sạch như sương buổi sớm.

Ngày mai là hết thời hạn của chuyến đi công tác bịa đặt của anh. Nếu anh định thực hiện kế hoạch của mình thì trong ngày hôm nay nhất thiết phải quen hẳn với chiếc mặt nạ. Lòng hào hứng, anh lồng mặt nạ vào và sửa soạn lên đường. Hơi ngượng ngập, anh thắng bộ đồ mới, đeo nhẫn vào ngón tay và sửa sang phục sức xong, nom anh rất mực trang nhã. Không thể tưởng tượng nổi đó chính là con người mặc chiếc áo blu dính đầy hóa chất, từ sáng đến đêm miệt mài với việc nghiên cứu về phân tử. Anh muốn giải thích rõ tại sao lại không thể tưởng tượng được điều đó nhưng đáng tiếc là anh bất lực. Không chỉ là bất lực, mà anh say sưa vì sự hóa thân tài tình của mình. Và ở một điểm nào đó, vào sâu khoảng hai ngón tay cách đáy mắt, không ngừng vang lên tiếng nổ lách tách của pháo bông, tiếng lách tách báo trước sự khởi đầu của một cái gì... Anh cư xử như một chàng công tử đi xem hội.

Lần này anh quyết định ra khỏi nhà qua lối chính. Bởi vì anh là “người em trai”, nên không cần đặc biệt tránh con mắt người ngoài, và nếu may mắn mà anh gặp con bé thì có thể hỏi cho rõ cửa hàng nào bán iô-iô. Anh không hề biết ở đâu bán những thứ đồ chơi như thế. Sau khi đứa con đầu lòng của chúng ta chết đi, rồi sau đó em bị sẩy thai, anh xa lánh hẳn thế giới trẻ con, có lẽ cố tình tránh chúng nó. Nhưng đáng tiếc là anh không gặp cả con bé lẫn viên quản lý.

Anh không có mục đích gì đặc biệt, vì thế anh bắt đầu bằng việc đi tìm mua iô-iô. Tuyệt không hay biết gì về một cửa hàng nào chuyên bán đồ chơi, trước hết anh bắt đầu ghé qua các gian đồ chơi của các cửa hàng bách hóa. Có lẽ vì cái đó là mốt mới gần đây, gian nào cũng có một quầy kính trưng bầy iô-iô mà xung quanh đó trẻ em bâu kín như ruồi. Xét về mặt vệ sinh tâm lý, có lẽ hòa với đám đông ở một chỗ như thế là không nên, vì thế anh lưỡng lự. Nhưng rốt cuộc thì anh phải chấm dứt vĩnh viễn “cái trò chơi giữ bí mật” ấy, và anh quyết định, anh len qua cái vương quốc ruồi ấy. Nhưng không có loại iô-iô hình dáng như anh muốn. Cái iô-iô mà con bé chơi cả về hình dáng cũng như về màu đều không giống những iô-iô bán ở các cửa hàng bách hóa. Nếu nói về bánh, kẹo chẳng hạn thì anh thích loại bánh kẹo ở một cửa hàng nhỏ rẻ tiền hơn. Ra khỏi cửa hàng bách hóa, anh đi vơ vẩn hơn một tiếng đồng hồ tìm một cửa hàng thích hợp, bỗng nhiên trong một phố nhỏ đối diện với ga, anh gặp một cửa hàng nhỏ bán đồ chơi.

Đúng như dự đoán, nó tuyệt nhiên không giống các gian đồ chơi của các cửa hàng bách hóa. Cửa hàng không bán giá hạ như các quán bánh kẹo rẻ tiền, nhưng ở đó không chỉ có những vật đắt tiền. Chắc nó nhằm vào người mua là bọn trẻ khá lớn được người ta cho tiền và mua đồ chơi theo ý thích của mình - bao trùm nơi đây là bầu không khí tội lỗi hồn nhiên chìm trong bí mật. Nói cho đúng hơn, ở đấy người ta đầu cơ một cách trơ trẽn tâm lý của đứa trẻ thích nước ngọt có màu trong cái túi hình tam giác hơn là nước quả trong chai. Đúng như anh dự tính, ở đấy có cái iô-iô anh cần. Hai tay cầm quả cầu bằng nhựa tổng hợp phân thành hai bán cầu, anh mỉm cười chua chát vì bất ngờ nghĩ tới người sáng tạo ra iô-iô đã biết biểu hiện thực chất của cái cửa hàng nhỏ trong ngõ phố một cách tuyệt vời. Mọi cái được thực hiện hết sức tinh vi. Sự giản dị của hình thức và màu son chói lại. Nếu như người đó không tàn nhẫn đối với óc thẩm mỹ của mình thì không đời nào anh ta nghĩ ra cái vật như thế. Tuy nhiên đấy không phải là thiếu thẩm mỹ, mà nói cho đúng hơn là sự tác động hết sức có ý thức đối với óc thẩm mỹ của mình - cũng y hệt như là say sưa dùng gót giày xéo nát khiếu thẩm mỹ của mình sau khi hất nó xuống đất như hất một con sâu. Tàn bạo, phải không? Ừ được, lẽ tự nhiên là cũng có điều tàn bạo. Nhưng nếu anh ta đã tự ý chọn con đường đó thì phải chăng đây là do sự thôi thúc của lòng ham muốn trả thù, của cảm giác về tự do, như cởi hết quần áo và để mình trần truồng? Bởi vì đấy không phải là tự do hành động theo sở thích của mình, mà là tự do trốn tránh sở thích của mình...

Đúng, chẳng cần chối cãi làm gì, cái ấn tượng như thế cắt nghĩa được; cứ lấy ngay sự việc xảy ra với anh là đủ rõ. Anh phải tiến về phía trước, tùng bước chà đạp lên sở thích của mình, nếu anh muốn tạo nên trái tim người khác thích hợp với bộ mặt người khác. Nhưng đấy không phải là việc khó như anh tưởng. Và tuồng như cái mặt nạ có khả năng kêu gọi mùa thu, trái tim mệt mỏi của anh biến thành chiếc lá khô sẵn sàng rụng xuống, chỉ cần lay nhẹ cành cây. Anh không đặc biệt đa cảm, nhưng anh ngạc nhiên rằng anh không cảm thấy đau chút nào, dù là cảm giác cay mắt như xoa bạc hà hay đau như bị muỗi cắn. Có lẽ cái “tôi” riêng của anh hoàn toàn không như nó biểu hiện ra ngoài.

Nhưng rốt cuộc thì anh định vẽ trái tim như thế nào trên tấm vải cũ đã bạc màu đó? Không phải tim đứa trẻ, cố nhiên, và không phải tim của chính anh. Tim cho những kế hoạch nay mai của anh... Tuy anh không thể gọi nó bằng một thuật ngữ có thể tìm thấy trong từ điển, chẳng hạn như iô-iô, bưu thiếp du lịch, hộp đựng châu ngọc, bùa mê... Xét về mặt nó là chương trình hành động thì anh hình dung nó còn rõ hơn nhiều so với tấm bản đồ chụp từ máy bay. Biết bao lần anh lặp lại những lời bóng gió buộc em phải suy nghĩ. Nhưng giờ đây, khi mọi việc đã xong, có thể nói và nghe nói về việc chúng có ý nghĩa và hậu quả như thế nào, có thể sờ mó được chúng theo nghĩa đen thì vị tất đã nên chỉ dùng những lời bóng gió vì sợ rằng nếu bọc chúng trong cái vỏ ngôn từ thì sẽ gây đau đớn cho em. Anh sẽ nhân dịp này mà kể lại hết. Anh, xem như một người hoàn toàn xa lạ với em, quyết định quyến rũ em... còn em là tượng trưng cho một tha nhân.

Không, khoan đã... Anh hoàn toàn không định viết về chuyện đó... Anh đâu có giống một kẻ nhát gan, cứ kéo dài thời gian bằng cách lặp đi lặp lại điều mà người ta vốn đã biết. Anh chỉ muốn kể lại cái hành vi kỳ lạ của anh mà thậm chí chính anh không ngờ tới sau khi anh đã mua cái iô-iô đó.

Chừng một phần ba cửa hàng đồ chơi là những giá trưng bầy các loại súng ngắn đồ chơi. Trong số đó hình như có một số là hàng ngoại và khá đắt, nhưng quả là đẹp. Anh cầm lấy một khẩu, nó khá nặng, nòng đổ chì, còn về những bộ phận khác - cơ cấu nạp dạn, cò thì không khác gì súng thật. Anh nhớ anh đã từng đọc một bài báo trong đó nói rằng súng ngắn đồ chơi có thể sửa lại để bắn đạn thật. Có lẽ người ta dùng chính loại này chăng? Chẳng hiểu em có thể tưởng tượng ra anh đang ngạc nhiên xem xét khẩu súng đồ chơi không nhỉ? Những người bạn thân nhất của anh ở phòng thí nghiệm cũng chưa chắc đã có thể hình dung nổi. Mà chính bản thân anh có lẽ cũng không bao giờ nảy ra được ý nghĩ như thế nếu như anh không phải là người chứng kiến những hành động của chính mình.

Người chủ cửa hàng vừa quay con iô-iô vừa thì thầm với nụ cười nửa miệng đon đả: “Ông thích ư? Có lẽ nên đưa ông xem những thứ tôi đã để riêng ra chăng?!”. Lúc ấy, trong giây lát, anh bắt đầu nghi ngờ không biết có phải là anh đấy chăng... Hay đúng hơn thì có lẽ nên nói thế này: anh bối rối vì đã không phản ứng về điều đó như anh đáng phải phản ứng. Bối rối đồng thời ý thức rõ về điều đó - có mâu thuẫn không nhỉ? Không, đây là lỗi tại chiếc mặt nạ. Không thèm để ý đến sự lúng túng của anh, chiếc mặt nạ gật đầu ưng thuận với ông chủ cửa hàng đang sợ hãi nhìn quanh, và như để khẳng định khả năng chứng minh sự tồn tại của mình, nó bắt đầu sôi nổi ước hẹn về món đồ chơi đã được cất riêng ra.

Đấy là khẩu súng ngắn dùng hơi “wante”. Cách ba mét nó bắn xuyên thủng tấm ván dày năm milimét - khẩu súng mạnh đấy, nhưng giá khá cao - hai mươi nhăm ngàn yên. Em nghĩ sao, anh đã làm gì nhỉ?... Người ta để lại cho anh với giá hai mười ba ngàn, và anh mua khẩu súng đó. “Xin chú ý cho rằng như vậy là bất hợp pháp đấy! Súng ngắn bắn bằng hơi không phải như súng dài bắn bằng hơi, nó tương đương với súng thật. Việc giữ súng không cho phép bị xử phạt nghiêm khắc. Tôi nghiêm chỉnh yêu cầu ông lưu ý đến điều tôi vừa nói...”. Nhưng anh vẫn cứ mua khẩu súng.

Anh có một trạng thái rất lạ. Cái “Tôi” thực của anh với bộ mặt thực nằm ẩn sâu giữa những ống cao su toan cho an toàn kêu lên bằng một giọng nhỏ nhẹ thanh thanh. Chuyện như thế không được để cho xảy ra, nhưng... Thì anh chọn kiểu khiêu khích hướng ngoại chỉ vì một động cơ duy nhất là tạo nên được bộ mặt người đi săn thích hợp với vai trò kẻ quyến rũ em. Bây giờ nói về chuyện khác... Anh chỉ yêu cầu chiếc mặt nạ một điều: giúp anh bình phục. Anh chưa bao giờ yêu cầu nó: cứ làm theo ý thích của mi. Anh có khẩu súng ngắn này, anh phải làm gì với nó bây giờ...

Nhưng chiếc mặt nạ dường như cố ý phô ra cái gói nhỏ cứng đanh nhô ra khỏi túi, chế nhạo sự lúng túng của anh, lấy thế làm khoái chí. Cố nhiên chính nó cũng không biết rõ câu trả lời như thế nào những câu hỏi của bộ mặt thật của anh. Tương lai chẳng qua là đạo hàm của quá khứ. Chiếc mặt nạ mới sống chưa được hai mươi tư giờ sau khi ra đời không thể có kế hoạch hành động cho ngay mai. Phương trình xã hội của con người thực chất là một hàm số của tuổi, và chiếc mặt nạ có tuổi bằng số không xử sự như đứa con nít, quá ư thoải mái.

Đúng, đứa con nít ấy đeo kính râm, soi hình trong tấm gương ở phòng vệ sinh nhà ga có lẽ do ảnh hưởng của thứ đồ vật giấu trong túi, đã xử sự khiêu khích ra mặt. Thực tình mà nói, anh không thể quyết định là nên nhổ vào đứa con nít không có tuổi đó hay nên e sợ nó.

Vậy thì phải làm gì đây?... Tuy nhiên, đây không phải là câu hỏi “làm gì” của một người bối rối chịu bó tay, mà đúng hơn là một câu hỏi đầy tò mò. Dù sao, đối với cái mặt nạ, đây là cuộc dạo chơi độc lập đầu tiên, và anh không có kế hoạch nào khác ngoài việc đưa nó đi dạo chơi. Trước hết, anh muốn cho nó quen với bầu không khí của người, nhưng do chuẩn bị quá vụng về, anh đã làm hỏng hết và để dỗ dành, anh đành phải dắt tay đưa nó đi. Nhưng sau sự việc xảy ra ở cửa hàng đồ chơi, chủ và khách đã đổi vị trí cho nhau. Không thể nói chi đến chuyện dắt nó đi nữa - anh bàng hoàng đến nỗi chỉ có thể mù quáng tuân theo con quỷ thèm khát đó, nó giống như kẻ tội phạm vừa được trả tự do...

Vậy thì phải làm gì đây?... Trong lúc anh dùng những ngón tay nhè nhẹ vuốt chồm râu (có lẽ đấy là phản ứng đối với lớp băng trước kia quấn kín mặt anh), chiếc mặt nạ ngông ngược lấy những vẻ biểu cảm khác nhau, như một người đi săn khao khát thành công. Thái độ sẵn sàng, khinh miệt, vẻ dò hỏi, vẻ tham lam, vẻ khiêu khích, sự chú ý, mong muốn, vững tin, sự khao khát, tò mò... Nói chung là mọi vẻ biểu cảm, từng trạng thái riêng biệt trong những biến điệu khác nhau có thể hình dung được trong trường hợp tương tự - nó tìm kiếm những vẻ biểu cảm đó như con chó xổng xích trốn chủ. Đây là dấu hiệu tỏ rằng chiếc mặt nạ bắt đầu có thái độ thản nhiên đối với phản ứng của người ngoài và anh không thể chối cãi rằng trong chừng mực nào đó anh thậm chí còn cảm thấy thích thú, mặc cho nó bịp những kẻ khác.

Nhưng đồng thời anh cảm thấy lo ngại ghê gớm. Dù nó khác bộ mặt thực của anh thế nào đi nữa thì anh vẫn là anh. Anh không hề bị thôi miên, không say ma túy, vì thế về bất cứ hành động nào của chiếc mặt nạ, - thậm chí về việc giấu trong túi khẩu súng ngắn bắn bằng hơi, - trách nhiệm phải quy về anh chứ không phải bất cứ ai khác. Tính chất của mặt nạ không phải là cái gì giống như con thỏ được lấy ra từ chiếc mũ của nhà ảo thuật. Nó là một bộ phận của chính anh, xuất hiện không do ý muốn của anh, mà nhờ ở chỗ đội bảo vệ bộ mặt thật của anh đã vít kín mọi lối ra vào. Tuy về lý thuyết, anh hiểu rằng tất cả những cái đó đúng như thế, nhưng anh không thể hình dung được đầy đủ tính chất của mặt nạ, cứ như anh đã mất trí nhớ. Em hãy tưởng tượng xem anh tức giận như thế nào khi chỉ có cái “Tôi” trừu tượng của anh là tồn tại và anh không đủ sức truyền cho nó một nội dung.

Rốt cuộc anh hoang mang và quyết định kín đáo ấn phanh hãm.

- Thất bại của đợt thực nghiệm nọ, đợt thực nghiệm thứ ba mươi hai. Các thí nghiệm làm kém hay ngay trong giả thuyết có thiếu sót?

Anh quyết định lấy vấn đề quan trọng ấy đối với phòng thí nghiệm làm đề tài và cố nhớ lại lập trường trước đây của anh. Anh đã đề ra giả thuyết là trong một số hợp chất cao phân tử có sự phụ thuộc biểu thị bằng hàm số giữa sự biến đổi hệ số đàn hồi do áp suất và sự biến đổi do nhiệt độ, và thu được kết quả rất khả quan, nhưng đợt thực nghiệm cuối cùng, đợt thứ ba mươi hai đã lật nhào mọi hy vọng của anh và anh ở trong tình trạng khá nặng nề.

Nhưng cái mặt nạ chỉ cau mày bực bội. Một mặt anh cho đó là điều tự nhiên, nhưng mặt khác anh cảm thấy lòng tự ái bị châm chích...

Ghi chú ngoài lề. Thực thà mà nói, cái mặt nạ chẳng qua là một phương tiện giúp cho anh bình phục. Em hãy tưởng tượng là em cho thuê một buồng mà người ta chiếm cả ngôi nhà của em, - cái đó kể thì chẳng có liên quan gì với lòng tự ái cả.

... Lúc đó anh bèn tạo ra một bộ dạng khiêu khích.

- Rốt lại thì mày cần gì kia chứ? Nếu tao muốn tao sẽ dứt bỏ mày ngay bây giờ cho mà xem!

Nhưng chiếc mặt nạ lạnh lùng thản nhiên biện bác

- Anh ạ, tôi có là thứ người gì đâu. Cho tới nay tôi đã bỏ ra bao công sức để trở thành một kẻ nào đó và bây giờ nhất thiết là tôi sẽ lợi dụng cơ hội này, tôi muốn chối bỏ cái số phận thảm hại là lại phải trở thành một kẻ nào đó. Thế anh thì sao? Nói cho thẳng thắn, phải chăng anh muốn làm cho tôi thành một kẻ nào đó? Đúng, tôi cho là như thế, nhưng anh không làm nổi đâu, vì vậy ta hãy để nguyên mọi cái như hiện nay. Đồng ý chứ? Hãy xem đây! Không phải là ngày nghỉ mà chen chúc ghê chưa?... Có sự chen chúc xô đẩy không phải vì người tụ tập đông, mà người tụ tập đông là vì có chen chúc xô đẩy. Tôi không nói dối đâu. Những sinh viên để tóc như những tên du côn, những bà vợ trinh thục son phấn như những nữ diễn viên nổi tiếng đĩ thõa, những cô gái lem nhem mặc những bộ cánh thời trang như những ma-cơ-nanh gầy nhom... Cho dù đó là những mơ ước thoáng qua, nhưng vì muốn chẳng là ai cả, họ hòa nhập vào đám đông chen đẩy nhau. Hay có lẽ anh định khẳng định rằng chỉ có chúng ta là khác chăng?

Anh chẳng biết trả lời sao. Mà cũng không thể có câu trả lời được kia. Bởi vì mọi cái đều do mặt nạ khẳng định, mà những điều khẳng định của nó thì nó nghĩ ra bằng cái đầu của anh. (Em cười chứ gì? Không chờ đợi điều đó tức là mong muốn quá nhiều. Một sự bông đùa chua chát đến mức không thể cười nổi. Anh sẽ hoàn toàn hài lòng nếu em thừa nhận rằng những lời anh nói có ít ra là một tí chút lương tri, nhưng...)

Anh bị đặt vào chân tường hay lấy cớ là bị dồn vào chân tường, anh không chống cự nữa và quyết định để cho cái mặt nạ muốn làm gì thì làm. Thế là cái mặt nạ, tuy chẳng là thứ người gì cả, đột nhiên nghĩ ra một kế hoạch hợp lý, táo tợn chẳng kém gì sự việc khẩu súng ngắn. Đại khái là sau bữa ăn trưa, anh sẽ thử đến gần nhà chúng ta, thử nhìn xem mọi cái nom như thế nào. Không, không phải là nhà chúng ta nom như thế nào, mà bản thân anh có bộ dạng như thế nào. Anh sẽ chịu đựng được đến mức nào cuộc thử thách hoạch định cho ngày mai trong vai kẻ quyến rũ - thử ngó qua nhà chúng ta một chút. Trong thâm tâm anh vẫn nuôi một hy vọng gì đó, nhưng anh không thể diễn tả thành lời được và sẵn sàng chấp nhận kế hoạch của chiếc mặt nạ.

Post-scriplum. Anh không có ý định giành lấy điểm số tốt, nhưng anh cho rằng trước đây anh quá hiền. Anh giống như một người thừa nhận thuyết mặt trời là trung tâm mà lại đi tuyên truyền thuyết trái đất là trung tâm. Không, anh cho rằng hiền hậu là một tội, và là một tội không nhỏ. Chỉ cần nghĩ đến chuyện nó có thể dẫn tới cái gì là sự hổ thẹn từ tất cả các lỗ chân lông trên cơ thể anh ngọ nguậy bò ra như những con sâu. Nếu anh xấu hổ khi đọc lại những điều anh đã viết thì em hãy tưởng tượng xem anh xấu hổ biết chừng nào khi nghĩ rằng em đang đọc những cái đó? Bản thân anh hiểu rất rõ rằng thuyết mặt trời là trung tâm là đúng, thế mà... Có lẽ anh gán cho sự cô đơn của mình một ý nghĩa quá lớn... Anh tưởng như nó sâu hơn sự cô đơn của toàn nhân loại. Để bày tỏ sự hối hận, anh sẽ thẳng tay vứt bỏ khỏi quyển vở tiếp theo tất cả những câu dù là đã động xa xôi đến trạng thái bi kịch.

Chú thích:

[1] Món đồ chơi gồm hai bán cầu nối với nhau bằng sợi dây nhỏ. Thả bản cầu dưới cho rơi xuống, dây xoắn lại và nó bay lên phía trên.

[2] Nhân vật của thần thoại Đức và Bắc Âu, thường làm điều thiện cho mọi người (N.D).