Quyển vở xám

Tuy mới có năm ngày trước, anh đã đi xe điện trên con đường này, nhưng sự cảm nhận vẫn tươi mới như đã năm năm trôi qua rồi. Chẳng còn gì lạ. Đối với anh con đường này quen thuộc đến mức có nhắm mắt lại mà đi anh cũng không lạc, nhưng đối với cái mặt nạ thì đó là con đường hoàn toàn mới. Nếu nó có nhớ ra con đường này thì chắc là vì ngay từ trước khi ra đời, nó đã mơ thấy lúc còn trong bào thai.

Đúng, thực vậy... Ngay cả những đám mây giống như những di tích cổ viền bộ râu bạc trắng mà anh nhìn thấy qua cửa sổ toa xe, ngay cả những đám mây ấy cũng có hồi ức... Mặt trong của mặt nạ được rửa bằng nước xô-đa và trên đó phồng lên những nốt rộp nhỏ... Theo bản năng, anh đưa mu bàn tay quệt vầng trán không đổ mồ hôi và lập tức nhìn quanh - có ai nhận thấy sự sơ ý của anh không nhỉ?... Khoảng cách giữa anh và những người khác? Anh có thể dám nhập vào với những người khác mà vẫn giữ khoảnh cách tự nhiên. Đột nhiên anh muốn cười phá lên không gì kìm lại nổi. Sự kích động như lọt vào đất của quân địch nhường chỗ cho sự yên tâm như trở về nhà, sự cắn rứt lương tâm như khi phạm tội nhường chỗ cho niềm vui sướng về cuộc gặp gỡ mới. Anh sẽ làm những gì anh muốn. Như một kẻ loạn dinh dưỡng rốt cuộc đã được phép ăn, theo nhịp lắc lư của toa xe, anh ra sức, như cành liễu trút bỏ những tua cuốn, vươn tới cái trán trắng của em, tới cái vết sẹo màu hồng nhợt vì bị bỏng ở cườm tay, tới những đường gân ở mắt cá chân nom như mặt trong của cái vỏ sò.

Sao, bất ngờ quá phải không? Nếu em nghĩ thế thì cũng đành, chẳng làm thế nào được. Nếu em nói rằng đó là cơn mê sảng của cái mặt nạ say thì anh chẳng có lý gì để bác bỏ. Thực quả trong những ghi chép của anh, lần đầu tiên anh viết về em như thế. Nhưng đây hoàn toàn không phải là anh từ bỏ em khi thời hạn đã hết, như gửi tiền có kỳ hạn. Đúng hơn, anh cho rằng anh không có cái quyền đó. Một bóng ma không có mặt mà thẩm định về thân thể em thì còn vô lý hơn con nhái thẩm định về tiếng chim hót. Anh sẽ gây đau đớn cho bản thân anh, rồi sau đó hẳn là gây đau đớn cho em... Ờ, phải chăng nhờ cái mặt nạ mà lời nguyền rủa đó được trừ bỏ? Đối với anh đấy là câu hỏi còn khó khăn hơn. Nhưng càng về sau vấn đề sẽ càng dai dẳng hơn đòi phải được giải quyết. Anh sẽ chờ, sẽ không muộn đâu.

Làn sóng đầu tiên những người hết giờ làm việc đã bắt đầu tràn ra và xe điện chật lên. Anh hơi xoay người đi và một thiếu phụ mặc chiếc măng-tô màu lá mạ chạm mông vào đùi anh. Anh khẽ xoay đi để cô ta không cảm thấy anh có khẩu súng ngắn, và anh càng áp sát vào cô ta hơn. Thật ra thiếu phụ cũng không hết sức tránh né anh, thế là anh quyết định cứ giữ nguyên vị trí. Mỗi lần toa xe giật, anh và cô ta lại áp sát hơn vào nhau, nhưng bây giờ anh không né ra. Mông thiếu phụ lúc thì cứng hơn, lúc thì mềm hơn, và cô ta cố làm ra vẻ đang thiu thiu ngủ. Trong lúc anh đang vui vẻ giải trí với ý nghĩ sự thể sẽ ra sao nếu anh thúc đầu mũi súng vào mông cô ta thì rốt cuộc xe đến cái ga mà anh cần xuống. Khi ra khỏi toa xe, anh nhìn thiếu phụ: cô ta vờ làm ra vẻ chăm chú xem những tấm biển gần sân ga. Nhìn từ phía sau, bằng vào kiểu tóc thì cô ta có vẻ không trẻ lắm. Không, chuyện vừa xảy ra chẳng có ý nghĩa gì đối với các sự việc xảy ra sau này. Anh muốn kể câu chuyên đó chỉ là vì anh nghĩ: cái chuyện như vậy chắc sẽ không bao giờ xảy ra nếu như anh không mang mặt nạ.

Post-scriplum. Không, phần ghi chép này của anh thiếu thành thực. Vừa thiếu thành thực vừa thiếu ngay thẳng. Phải chăng là vì anh xấu hổ với em? Ngay từ đầu, lẽ ra anh không nên đả động gì tới chuyện ấy thì hơn. Chỉ cần anh nói xa xôi đến hiệu quả của cái mặt nạ là anh đã đỡ phí mười-hai mươi đồng cho sự thú nhận về sự dâm dục như thế này. Vì thế anh nói rằng anh thiếu ngay thẳng. Và bởi lẽ anh đã phần nào đánh lừa em, nên chẳng những anh không thể kể lại những dự định thực của anh, mà tất nhiên còn vấp phải nỗi đau xót là em không hiểu anh.

Anh không có ý biến sự ngay thẳng thành vật để buôn bán. Nhưng một khi anh đã đề cập tới điều không tránh khỏi phải đề cập đến thì anh sẽ cố gắng không che giấu gì hết, phơi bày hết những dự định thực của anh. Theo quan điểm đạo đức thông thường thì đấy là một hành động vô liêm sỉ đáng hối hận. Nhưng nếu coi đó là hành động do cái mặt nạ thực hiện thì anh nghĩ rằng nó có thể là chiếc chìa khóa để hiểu những hành động của anh sau này. Thành thực mà nói, trong những phút ấy, anh bắt đầu cảm thấy hứng tình. Sự việc đã xảy ra có lẽ chưa thể coi là thông dâm, nhưng dù sao đấy là hành động thủ dâm về tinh thần. Ừ, thế thì anh có bội tình với em không nhỉ? Không, anh không muốn dùng từ “bội tình” theo kiểu đó. Nói thực ra thì anh không ngừng phụ tình em từ khi mặt anh biến thành cái tổ đĩa. Ngoài ra, anh sợ em ghê tởm và không muốn đọc tiếp nữa. Vì thế anh không đả động đến điều đó, nhưng ít ra bảy mươi phần trăm những ý nghĩ của anh là những mơ tưởng tình dục. Chúng không bộc lộ ra trong hành động của anh, nhưng ở trạng thái tiềm tàng, thực ra anh là kẻ cuồng dâm.

Người ta thường nói rằng tình dục và cái chết gắn bó khăng khít với nhau, nhưng ý nghĩa đích thực của những lời đó thì chính khi ấy anh mới hiểu. Trước kia anh chỉ hiểu câu đó một cách hời hợt là sự hoàn tất hành động giao hợp gây cảm giác đê mê đến mức thậm chí có thể gợi nên ý nghĩ về cái chết. Nhưng khi anh bị mất bộ mặt và biến thành kẻ bị chôn sống thì lần đầu tiên anh thấy câu đó có ý nghĩa hoàn toàn thực tế. Cũng như cây cối ngừng ra quả trước khi mùa đông tới, cây sậy cho hạt trước khi khô héo, tình dục chẳng qua là sự đấu tranh của con người với sự chết. Cho nên phải chăng là đúng đắn nếu nói rằng sự hứng tình mà không có đối tượng xác định là niềm khao khát phục sinh của con người mà một cá nhân cảm thấy khi nó đứng trên ngưỡng cửa sự chết. Bằng chứng là tất cả những người lính đều mắc chứng dâm. Nếu trong dân thành phố số người mắc chứng xung động thỏa dục tăng lên thì thành phố đó, mà có thể là cả nước phải sẵn sàng đón chờ nhiều người chết. Khi con người quên cái chết thì hứng thú tình dục lần đầu tiên biến thành tình yêu nhầm vào một đối tượng nhất định, và khi ấy sự tái sinh sản loài người một cách ổn định được đảm bảo.

Hành vi của cái mặt nạ trong xe điện được giải thích bởi duyên do là anh và người đàn bà đều cô đơn không thể chịu nổi, nhưng xuất phát từ sự phân loại của anh thì có lẽ chiếc mặt nạ trải qua giai đoạn chuyển tiếp từ tình dục tới tình yêu - trạng thái tình yêu nhục dục. Tuy mặt nạ vẫn chưa sống hẳn, mới sống nửa vời, nhưng dù sao nó đã bắt đầu sống. Trong hoàn cảnh đó, nó phụ tình em thế nào được, nó chưa có khả năng phụ tình. Theo chương trình do anh đề ra, cái mặt nạ chỉ có thể sống cuộc sống đầy đủ sau khi gặp em.

Từ sự bổ sung đó, có lẽ có thể rút ra kết luận như sau. Nhờ chiếc mặt nạ, anh đã tránh được sự động tình cực độ của kẻ mắc chứng xung động thỏa dục, nhưng anh vẫn hầu như là kẻ mắc chứng đó. Tuy nhiên không phải nhục dục dẫn anh đến với em. Thậm chí anh tin chắc rằng sự hứng dục là kích thích cho sự giải phóng. Vì thế anh phải bằng bất cứ cách nào bắt em yêu cái mặt nạ.

“Đây là việc giáo dục cái mặt nạ, và tốt nhất là bắt nó tự thể nghiệm tất cả” - anh nghĩ khi đi tiểu tiện trong phòng vệ sinh nhà ga. Anh quyết định tránh những phố buôn bán ồn ào và đi trong những ngõ hẻm. Anh không muốn bất ngờ gặp em ở gần cửa hàng cá. Anh vẫn chưa tin là anh có thể chịu đựng nổi sự bất ngờ, ngoài ra anh muốn cuộc gặp gỡ đầu tiên giữa em và cái mặt nạ diễn ra theo kế hoạch anh đã vạch ra ngay từ đầu. Anh có cảm giác như thể anh lâm vào thế bí. Chẳng có nguyên nhân gì mà hai chân cứ ríu vào nhau và anh suýt vấp ngã ở chỗ bằng phẳng. Há mồm thở như con chó để làm lạnh không khí nóng tích tụ dưới chiếc mặt nạ làm anh rát mặt, anh nhắc đi nhắc lại như đọc lời chú: “Này nhé, ta đến đây lần đầu tiên. Cả những gì ta nhìn thấy cũng như những gì ta nghe thấy đều là mới đối với ta. Cả những ngôi nhà rồi đây sẽ lọt vào mắt ta, cả những người mà có thể ta sẽ gặp đều là mới thấy lần đầu. Nếu có cái gì trùng hợp với những hồi niệm của ta thì đó hoặc là sai lầm, hoặc là sự tình cờ, hoặc là ảo ảnh trong chiêm bao. Cả cái mái cửa nắp bị gãy ấy. Cả cây đèn hiệu của cảnh sát sơn dở dang. Cả cái góc phố ấy, nơi quanh năm có nước bẩn dềnh lên từ cái rãnh tháo nước đầy ứ. Cả những cây du ngất nghểu dọc đường phố. Rồi... Rồi...”.

Rồi như nhổ cát lọt vào miệng, anh cố trục xuất ra khỏi ký ức những màu sắc và hình ảnh, hết cái này đến cái khác, nhưng vẫn cứ còn lại một cái gì mà anh không thể thoát được nó. Cái đó là em. Anh thu hết nghị lực và nói với chiếc mặt nạ: “Mi là kẻ hoàn toàn lạ. Cuộc gặp gỡ ngày mai sẽ là cuộc gặp gỡ ban đầu với nàng, mi chưa bao giờ gặp nàng, chưa từng nghe nói về nàng. Còn những ấn tượng của mi thì mau mau vứt đi đâu thì vứt!” Nhưng quang cảnh xung quanh càng tan ra và bay biến khỏi trí nhớ thì hình ảnh em, và chỉ có nó, càng nổi rõ hơn lên và anh không đủ sức chống lại điều đó.

Cuối cùng, anh và cố nhiên cả cái mặt nạ nữa, đặt hình ảnh em vào trung tâm, như con bướm bị ánh sáng lôi cuốn, bắt đầu lượn vòng quanh không biết chán theo một hình tứ giác không đều, gần như quệt vào nhà ta.

Các bà hàng xóm, tay cầm ví vội vã đi, không mảy may để ý đến anh; còn trẻ em thì mải miết chơi, cố không bỏ lỡ những phút ngắn ngủi còn lại cho đến bữa ăn tối. Nói chung không có gì phải e ngại rằng người ta sẽ nhận ra anh. Khi lần thứ năm hay thứ sáu anh đến gần nhà thì đèn đường đã bật sáng trời bắt đầu tối nhanh. Anh bắt đầu chăm chú quan sát, đi thật chậm để không gây nghi ngờ và nhận ra rằng em có nhà: từ khung cửa sổ không nhìn thấy, ánh sáng dìu dịu hắt ra sân. Ánh sáng ở phòng khách. Chẳng lẽ chỉ có một mình em mà em cũng bày bàn ăn chu tất như thế ư?

Anh bỗng cảm thấy điều gì giống như ghen với cái ánh sáng đó của phòng khách. Không phải với một cái gì cụ thể, như tuồng ở đó có một người khách nào đó và người ấy chiếm chỗ của anh. Dường như anh ghen với chính sự thể là ở đấy có một phòng khách bình thường bất biến, và tối đến thì ở đó có đèn bật lên. Giá như lúc này, trong lúc chờ bữa ăn tối anh được đọc tờ báo buổi chiều dưới ánh sáng đó, thế mà nhờ cái mặt nạ để giấu mặt mình, anh buộc phải lởn vởn dưới cửa sổ. Thật bất công biết bao, khó chịu đựng biết bao. Ánh sáng điềm tĩnh của phòng khách không hề mờ đi vì vắng anh... Chắc là cũng hệt như thế, em...

Cả chiếc mặt nạ mà trước đó anh rất hài lòng về nó, đặt hy vọng lớn lao vào nó thì lúc này anh cảm thấy nó không đáng tin cậy, tái nhợt đi. Cả vở diễn lớn lao mà anh trù tính, trong đó nhờ cái mặt nạ anh phải thực hiện xuất sắc vai của mình dưới bộ dạng một người khác, cả vở diễn đó té ra thực sự chỉ là một vở kịch nhợt nhạt và yếu ớt trước cái sinh hoạt thường ngày khắc nghiệt: tối đến, bật công tắc một cái, thế là ánh sáng tràn ngập phòng khách. Đúng vào lúc mặt nạ gặp nụ cười của em, nó sẽ tan ra ngay như tuyết tan vào mùa xuân.

Để tránh cảm giác thất bại, anh quyết định cho phép chiếc mặt nạ buông thả trí tưởng tượng. Những mơ ước chưa thành hình, cũng như chính cái mặt nạ, mà có lẽ cũng không phải là những mơ ước, chẳng qua chỉ là những ảo tưởng về cái thường nhật đã chui ra khỏi vỏ, - về cái đó thì anh sẽ lờ đi không nói đến. Thế là, sau khi quyết nhắm mắt bỏ qua hết, anh lại bắt đầu làm ra vẻ bận rộn, đi vòng quanh nhà theo một hình tứ giác không đều.

Nhưng trí tưởng tượng phóng túng không khuyến khích chiếc mặt nạ, nó chỉ cho thấy rõ cái vực sâu ngăn cách anh và mặt nạ là không thể vượt qua được và quỷ quyệt biết chừng nào.

Sau khi xổng xích, chiếc mặt nạ trước hết sẽ sỗ sàng đi thẳng đến nhà chúng ta. Anh sẽ đóng vai kẻ môi giới. Cái cửa rào tuột mất một bản lề. Con đường nhỏ trải đá răm có bùn trét đầy giữa các kẽ, vì thế bước chân không gây tiếng động, cửa vào đã tróc sơn, loang lổ từng mảng như vết hắc lào. Cái máng nước đã gần mục nát lăn lóc bên bậc tam cấp... Em cần quái gì phải bận tâm, đấy là nhà người khác kia mà! Sau khi ấn nút chuông và lùi lại một bước để cho hơi thở trở lại đều đặn, anh sẽ lắng nghe xem em đang làm gì. Tiếng bước chân đến gần, đèn bật sáng trên bậc tam cấp, có tiếng em hỏi: “Ai đấy?”.

Không, dù anh có cố gắng kể tỉ mỉ như thế nào về tất cả mọi chuyện thì cũng chẳng có ích gì. Chẳng cần phải làm thế, mà trước hết là không thể làm nổi. Trái lại, phải chăng là kỳ quặc nếu anh cứ cố bằng mọi cách chắp thành một đoạn văn mạch lạc những mẩu mơ tưởng rời rạc giống như những dòng chữ cẩu thả trên tấm bảng đá đen mà ở đó những chữ đã viết đã bị xóa đi và người ta viết lại theo những chữ bị xóa, chẳng rõ viết tự lúc nào và theo trình tự nào - có lẽ đem so sánh những dòng đó với những chữ nguệch ngoạc trong nhà xí công cộng là đúng hơn cả chăng? Anh chỉ muốn chọn hai ba cảnh, giới hạn ở mức độ cần thiết nhất, để em hiểu những ý tưởng ngông cuồng ấy đã giáng cho anh một đòn như thế nào.

Thứ nhất là cái cảnh thảm hại sau khi anh nghe thấy tiếng nói của em giống như tiếng thì thầm. Nhanh như chớp, anh thọc chân vào cái khe của cánh cửa hé mở một cách e dè, giật mạnh cánh cửa và nhanh nhẹn chĩa súng vào mặt em, khuôn mặt sợ hãi như thể đột nhiên em bị sặc gió. Em hãy tưởng tượng xem anh luống cuống như thế nào. Không một chút thiện cảm. Anh vẫn thường bực tức về thái độ thản nhiên của em, đúng thế, nhưng dù sao cũng chẳng cần gì phải xử sự như tên cướp trong một bộ phim. Nếu anh là kẻ quyến rũ thì chẳng nhẽ không nghĩ ra được thủ đoạn gì thích hợp hơn với kẻ mình quyến rũ ư? Xét cho cùng, vì mọi cái đó diễn ra trong trí tưởng tượng của anh, nên có thể dùng bất cứ cách nói dối quen thuộc nào, chẳng hạn anh là bạn học cũ của chồng em và nhớ tình bạn cũ tạt vào thăm - anh nên sự như thế mới phải. Nói chung anh không thể thành kẻ cám dỗ được. Thế anh có phải là kẻ báo thù không nhỉ? Có lẽ trong chiếc mặt nạ của anh ngay từ đầu đã che giấu niềm khao khát trả thù chăng? Thực vậy, anh cảm thấy căm thù, tâm trạng của anh là tâm trạng gây gổ, tất nhiên là có cả ý thức trả thù - tất cả là nhằm chống lại những kẻ muốn tước bỏ của anh cả những quyền công dân cùng với bộ mặt đã mất. Thế nhưng đối với em?... Anh không biết... Anh cho rằng không được đối xử với em như thế, nhưng anh không biết... Sự rồ dại chi phối anh khiến lý trí hoàn toàn tê liệt, làm mất khả năng suy xét.

Đây là sự ghen tuông. Anh đã nhiều lần cảm thấy một cái gì giống như sự ghen tuông do tưởng tượng, nhưng lần này thì khác. Một cơn run nhục cảm mãnh liệt không thể nghĩ ra ngay cho nó một cái tên. Không, có lẽ đúng hơn hết thì nên gọi nó là “nhu động”. Những vành đai gây đau đớn cứ qua những quãng thời gian bằng nhau lại lần lượt chạy từ chân lên đầu. Em sẽ hiểu rõ hơn như thế là thế nào nếu em hình dung ra chuyển động của những hàng chân con rết. Quả thực anh cho rằng ghen là một cảm giác súc vật có thể dễ dàng thúc đẩy người ta tới chỗ thậm chí giết người. Có hai quan điểm đối với sự ghen tuông: coi nó là sản phẩm của văn hóa và coi nó là một bản năng nguyên thủy mà ngay cả dã thú cũng có. Căn cứ vào những gì đã xảy ra với anh lúc đó, anh cho rằng đó là loại ghen thứ hai.

Nhưng xét cho cùng thì cái gì khiến anh ghen đến như vậy chứ? Nguyên nhân dớ dẩn đến nỗi anh thực tình không dám viết về nó. Anh ghen với cái mặt nạ, ghen vì nó sẽ sờ tay vào thân thể em... Vì rằng em sẽ không kiên quyết gạt bàn tay đó đi. Em sẽ không chống cự đến cùng, cho dù có phải liều thân. Đấy là cái khiến anh ghen, và máu rần rật hai bên thái dương, trước mắt hiện lên những vòng tròn bồng bềnh. Kể ra thật là chuyện buồn cười. Bởi vì mọi hành động của em mới chỉ tồn tại trong trí tưởng tượng của anh, chỉ là do chiếc mặt nạ bầy đặt ra - vì vậy chính anh tạo nên nguyên nhân để ghen tuông và chính anh ghen với hậu quả.

Nếu anh ý thức rõ mọi việc như thế, anh phải lập tức chấm dứt những tưởng tượng ngông cuồng hoặc ra lệnh cho cái mặt nạ bắt đầu lại tất cả, nhưng... Chẳng hiểu sao anh không làm như thế. Chẳng những anh không làm mà dường như thèm muốn ghen tuông anh còn xúi giục chiếc mặt nạ. Không, có lẽ đây không phải là muốn ghen, mà vẫn là sự trả thù. Anh sa vào cái vòng lẩn quẩn luôn luôn đổ dầu vào lửa: những dằn vặt ghen tuông buộc anh thôi thúc cái mặt nạ giở trò cưỡng ép, sự cưỡng ép càng thổi bùng lên ngọn lửa ghen tuông. Mà nếu như vậy thì chính cảnh tượng đầu tiên ấy là mong muốn ngấm ngầm của chính anh. Như vậy, rõ ràng có những vấn đề mà anh phải can đảm nhìn thẳng vào nó, không được đổ hết cho cái mặt nạ. Thôi được, sự thể sẽ ra sao nếu như... Giả định đó không lấy gì làm dễ chịu lắm nhưng... Nếu như ngay từ trước khi bị mất bộ mặt... Ngay từ khi anh sống cuộc sống gia đình như mọi người... Chính anh vẫn ngấm ngầm nuôi dưỡng những mầm mống ghen tuông, ghen với em ư? Hoàn toàn có thể như thế, một khám phá đáng buồn. Có điều là anh tỉnh ngộ chậm quá...

Quá chậm. Cái mặt nạ lẽ ra phải là trung gian giữa chúng ta lại là một cái ngữ trơ tráo, cố nhiên, nếu như nó là một kẻ quyến rũ dịu dàng thì cũng sẽ không có gì thay đổi. Trái lại, thậm chí có thể xảy ra sự đau khổ vì cơn ghen ác tính không có lối thoát. Và kết quả là một trong vô số cảnh cưỡng ép rất giống nhau.

Với anh, sự sợ hãi của em trở thành cơn co giật dục tình mà chính anh không ngờ. Không, đủ rồi... Dù đó là vở diễn tạo nên để phản đối cái thông tục thường ngày, nhưng cái đã xảy ra vượt quá phạm vi của cái có thể chấp nhận được. Nếu tất cả những cái đó là mộng mị thì anh muốn nó mang bộ y phục kiều diễm của phúng dụ, còn đây là sự ngông cuồng thiếu sức tưởng tượng, sự ngông cuồng giống như một chuyện bịa. Để rồi, toàn những trò vô vị tầm thường.

Cảnh cuối cùng. Dù nó vô vị đên thế nào đi nữa, anh không có ý định vờ như không có gì xảy ra. Số là cảnh đó chẳng những vô vị tầm thường, mà về tính chất bỉ ổi của nó, có thể đây là cực điểm, đồng thời nó là điểm ngoặt quyết định những hành động sau này của anh. Chĩa khẩu súng vào mặt em, anh bắt đầu bắt em phải thú nhận: “Không có tôi, ở đây cô vẫn thủ dâm phải không? Đừng giấu diếm, không ăn thua gì đâu. Tôi biết cô vẫn làm gì”. Bền bỉ không thể tưởng được, chậm chạp nhưng không để cho tránh né, anh truy ép em. Thật không sức đâu chịu đựng nổi. Đã tới lúc chấm dứt những ý nghĩ mọi rợ, bẩn thỉu ấy. Làm cách gì bắt em phải chịu đền nợ? Cách hay nhất, cách duy nhất - anh tin chắc như vậy - là dứt bỏ mặt nạ đúng vào lúc em há miệng để trả lời.

Nhưng ai phải đền nợ? Cái mặt nạ ư? Anh ư? Hay là em chăng?... Ờ, có lẽ anh chưa suy nghĩ đến nơi đến chốn về chuyện đó. Đương nhiên là chưa suy nghĩ. Nhưng anh muốn kẻ phải đền nợ không phải là người nào trong chúng ta, mà là chính khái niệm mặt nạ đã dồn anh vào tình thế như vậy.

Anh bắt đầu cảm thấy một sự trống rỗng không thể chịu nổi, vì giữa anh và mặt nạ đã tạo nên một vực thẳm như thế. Có lẽ anh đã linh cảm thấy tai họa đang đến chăng? Tuy mặt nạ, như tên nó chỉ rõ, chỉ là bộ mặt giả và không được có ảnh hưởng gì đến cá tính của anh, nhưng chỉ cần nó xuất hiện trước mắt em là nó bay đi xa đến nỗi không thể nào vươn tay với tới nó được, và anh hết sức bối rối, nhìn theo nó bằng cái nhìn bất lực. Thế là bất chấp những kế hoạch của anh sản sinh ra chiếc mặt nạ anh buộc phải thừa nhận thắng lợi của bộ mặt. Muốn cho anh hòa nhập vào một cá tính duy nhất, cần dứt bỏ chiếc mặt nạ, chấm dứt tấn hài kịch của những chiếc mặt nạ.

Tuy nhiên đúng như đáng phải chờ đợi, chiếc mặt nạ cũng không bướng lắm. Khi nó vừa thấy rõ quyết tâm của anh, nó lập tức mỉm cười cay đắng, cụp đuôi lại và ngừng ngay những ý tưởng ngông cuồng của nó. Anh cũng ngừng truy ép nó. Mặc dù anh ra sức khích mình chống lại những ý tưởng ngông cuồng, anh không có ý định chống lại những kế hoạch mai này của anh, như vậy anh với cái mặt nạ là những kẻ đồng mưu phạm tội, có thể nói là cùng một giuộc. Không, gọi anh và nó là những kẻ đồng phạm thì có lẽ không đúng. Không cần tự hạ mình tới mức đó. Dù sao, trong những kế hoạch mai này không có việc giơ súng ra dọa. Động cơ tính dục thì có, dĩ nhiên nhưng nó không có gì chung với sự trơ trẽn nọ. Tỏ ra dâm đãng với một phụ nữ trừu tượng tình cờ gặp trên xe điện thì cũng cho là được đi, nhưng bộc lộ ra như thế với chính vợ mình thì có kẻ nào muốn như vậy không?

Khi lần cuối cùng anh đi ngang qua nhà và qua hàng rào nhìn vào cửa sổ phòng khách thì anh thấy vô số dải băng buông thõng xuống từ trên trần, nom như những sợi tảo biển đẹp. Để đón anh ngày kia đi công tác về, em đã giặt những cuộn băng anh quấn mặt. Giây lát đó, anh có cảm tưởng như tim chọc thẳng cơ hoành và rơi xuống dưới. Anh vẫn yêu em. Có thể anh xử sự không đúng đắn, nhưng anh vẫn yêu em như trước. Điều bi kịch nhất là anh chỉ có thể khẳng định tình yêu của mình bằng cách như thế. Như một đứa trẻ không được cho đi tham quan - nó chỉ còn biết ghen với những địa điểm lịch sử và những di tích cổ.

Post-scriptum viết trên những tờ rời kẹp vào cuốn vở. Có lẽ em sẽ cảm thấy chán ngán, nhưng anh muốn một lần nữa thử xem xét kỹ những ý tưởng ngông cuồng trơ trẽn của cái mặt nạ. Em ạ, khi anh nhìn những sự việc ấy bằng con mắt ngày hôm nay thì anh cảm thấy rằng trong mọi mánh lới xung quanh ý tưởng ngông cuồng có ẩn chứa mọi ý nghĩa nhất định mà anh không nắm bắt được, nói theo ngôn ngữ trinh thám thì đó là chiếc chìa khóa khiến ta có thể chỉ ra kẻ phạm tội, hay dấu hiệu tỏ rằng vụ rắc rối đã giải quyết xong - tất cả là ở đó.

Anh dự định sau này sẽ kể về phần chót đúng như là phần chót. Anh hy vọng chậm nhất là ba ngày nữa, tính từ lúc anh viết những dòng này, anh sẽ cho em xem những ghi chép của anh, và ba ngày mà anh vừa nói chỉ là tính phỏng chừng số ngày cần thiết để hoàn tất một việc khó. Cho nên nếu mục đích của anh chỉ là kể về phần cuối, anh không viết những đoạn bổ sung này, mà chỉ đưa nó vào phần cuối của những ghi chép. Để cho cân đối, con đường như thế là con đường đúng nhất - không thể phản đối cái đó được. Nhưng mục đích của anh hoàn toàn khác. Anh muốn sửa lại đôi chút khái niệm “dục tình” mà anh định dùng nó để giải thích tất cả, thế mà té ra, như người ta thường nói, anh lại phải đeo tảng đá vào chân... hay có lẽ anh muốn sửa đổi chút ít sự khẳng định rằng giữa anh và cái mặt nạ khác nhau rất nhiều. Bởi vì anh đã nhận lỗi thì có lẽ nên cho anh có dịp tự bào chữa, cố nhiên là nếu anh sẽ không xuyên tạc các sự kiện.

Hôm ấy anh đưa cái mặt nạ ra khỏi nhà với tấm lòng thanh thản, như thể đưa đứa con yêu đi dạo chơi. Anh lấy cái vui nhộn của con chó con lần đầu tiên được thả ra khỏi chuồng - anh cảm thấy vui vẻ, yêu đời. Nhưng vì cơn ghen không biết từ đây nảy ra, anh và chiếc mặt nạ lâm vào một tình thế là vì em mà anh và nó đánh giáp lá cà. Cơn ghen đó buộc anh phải nhớ tới tình yêu và lòng chung thủy đối với em. Vì thế những kế hoạch hoãn sang hôm sau đòi phải thực hiện ngay. Thế là dù muốn hay không, anh cũng phải đề nghị với chiếc mặt nạ một cuộc đình chiến tạm thời.

Cố nhiên, ngầm sâu bên trong có cái gì vướng mắc như cái gai. Chuyến xe điện đi vào thành phố vắng tanh, và bất kể anh ngồi vào chỗ nào, kính cửa sổ cũng biến thành những tấm gương đen ngòm soi hình chiếc mặt nạ của anh. Một thằng cha kỳ quặc: để râu, trang phục cầu kỳ, đeo kính đen dù là đã chiều tối... Cuối cùng, anh hạ tối hậu thư cho nó: hoặc nó thực tâm ưng thuận đình chiến, hoặc anh dứt bỏ mặt nạ. Rốt cuộc, cái ngữ đó giấu khẩu súng lục vào túi. Nó quỷ quyệt biết bao! Thậm chí anh có cảm giác rằng cái mặt nạ mỉm cười hiểm độc, nói:

- Đủ rồi, đừng càu nhàu nữa, tôi là cái tai ách không tránh khỏi đối với anh. Nếu anh định từ bỏ tôi thì tốt hơn hết là ngay từ đầu đừng mưu toan gì cả. Còn đã khởi sự thì hãy im lặng. Muốn có được cái gì thì phải sẵn sàng trả giá về cái đó...

Anh hé mở cửa sổ. Luồng không khí ban đêm cứng căng, sắc như lưỡi dao cạo ùa vào. Nó chỉ làm mát gáy và hai lòng bàn tay và tức khắc lặng đi trước “cái tai ách không tránh khỏi”, thậm chí không chạm đến đôi má nóng bừng. Về mặt tâm lý, anh đến khổ vì chiếc mặt nạ không hòa hợp với anh thành một toàn bộ thống nhất, nhưng về mặt sinh lý, anh khó chịu vì tiếp giáp quá sít sao với nó. Trạng thái của anh giống như trạng thái của người cấy răng giả.

Nhưng anh cũng không nhượng bộ, cố tự bào chữa, vì chừng nào thỏa hiệp đình chiến vẫn tàm tạm được duy trì thì anh muốn làm cách nào đạt cho bằng được mục đích chính của mình - khôi phục con đường mòn giữa chúng ta, miễn là anh chịu chấp nhận một số trở ngại (chẳng hạn sự ghen tuông). Nhưng lẽ nào anh có thể nuôi trong lòng cái hứng thú vô sỉ như thế đối với vợ mình? Tỷ lệ nghịch với thái độ của anh đối với chiếc mặt nạ, anh ngày càng trở nên dễ tính hơn đối với em đến độ đáng ngạc nhiên.

Nhưng có phải thế hay không? Kết quả thế nào thì em đã biết, thành thử anh sẽ không lặp lại... vấn đề không chỉ là kết quả... Có những căn cứ nào để đối xử thành kiến như vậy chỉ riêng đối với anh thôi?

Hành vi tính giao có thể coi là thuộc lĩnh vực giới tính của những quan hệ trừu tượng của con người. Nếu chỉ giới hạn ở những quan hệ trừu tượng, quá xa xôi mà ngay cả trí tưởng tượng cũng không bao gồm nổi thì người khác tất không tránh khỏi biến thành một đối nghịch tưởng tượng - một kẻ thù, còn sự đối lập về giới tính trở thành hành vi tính giao. Chẳng hạn, chừng nào còn người phụ nữ trừu tượng thì nhất thiết không thể không có tính dâm của người đàn ông. Tính dâm tuyệt nhiên không phải là kẻ thù của người phụ nữ như người ta thường nghĩ, mà trái lại, người phụ nữ là kẻ thù của tính dâm. Như vậy, có lẽ hợp lý nếu giả định rằng sự tồn tại tính dâm không phải là giới tính bị xuyên tạc, mà trái lại là hình thức điển hình của đời sống tình dục ngày nay.

Dù sao đi nữa, chúng ta đang sống trong một thời đại mà không thể như trước kia vạch ra một ranh giới rạch ròi, ai cũng có thể nhận thấy giữa đồng loại [1] với kẻ thù. Trong xe điện, vô số kẻ thù bâu quanh anh sát gần hơn là những đồng loại. Có những kẻ thù biến thành những lá thư lọt vào nhà, có những kẻ thù - mà không thể nào thoát khỏi chúng - biến thành sóng radiô lọt vào từng tế bào. Trong hoàn cảnh đó, vòng vây của kẻ thù trở thành bình thường - ta quen với nó, và sự tồn tại của đồng loại cũng khó nhận thấy như cái kim trong sa mạc. Chính khi ấy đã nảy ra một ý tuồng cứu nguy: “Ta sẽ làm cho những người xa lạ thành người ở gần ta”, nhưng có thể hình dung nổi là sẽ tìm được một nhà kho khổng lổ chứa đủ một người mà đơn vị để tính số lượng của họ là con số tỉ được không? Có lẽ, để thành đạt trong đời, hợp lý hơn là nên từ bỏ những hoài bão cao cả không vừa sức ta và thực tâm chấp nhận tình trạng tất cả những người xung quanh đều là kẻ thù. Phải chăng như vậy sẽ tạo được miễn dịch đối với sự cô đơn một cách yên ổn hơn và mau chóng hơn?

Chẳng có gì đảm bảo rằng kẻ bị sự cô đơn đầu độc sẽ không háo dâm với người ở gần mình, ít nhất là với vợ. Trường hợp anh không phải là ngoại lệ. Nếu trong hành động của chiếc mặt nạ ta thấy có sự trừu xuất nhất định những quan hệ của con người - có lẽ vì sự trừu xuất đó mà anh ham mê những ý tưởng ngông cuồng - thì anh, vì khao khát tìm lối thoát ra khỏi tình thế đã hình thành, không còn cách nào khác ngoài việc ngậm miệng không nói gì về mình. Đúng, dù anh có kể ra bao nhiêu việc tốt lành anh đã làm đi nữa thì bản thân việc anh nghĩ ra một kế hoạch như thế đã nói lên khá hùng hồn về những ảo tưởng tình dục của anh.

Như vậy, kế hoạch chế tạo mặt nạ là kết quả không phải của một niềm mong muốn đặc biệt của anh, mà là biểu hiện của nhu cầu hết sức bình thường của con người hiện đại được trừu tượng hóa. Thoạt nhìn thì có vẻ như anh thất bại vì chiến lược mặt nạ, nhưng thật ra chẳng có gì giống sự thất bại.

Khoan! Kế hoạch tạo nên mặt nạ chẳng phải là cái gì đặc biệt. Đúng không nào? Ngay chính số phận anh - bị mất bộ mặt, buộc phải cầu đến sự trợ giúp của cái mặt nạ này - chính số phận đó cũng chẳng phải là cái gì phi thường - điều đó, nói cho đúng hơn, là số phận chung của những con người thời nay. Chẳng phải thế sao? Một khám phá nhỏ, cố nhiên. Duyên do gây nên nỗi tuyệt vọng của anh không chỉ là vì không còn mặt nữa, mà phần chính là số phận anh không có gì chung với số phận những người khác. Anh không thể đè nén trong anh tình cảm ghen tuông ngay cả với người bị bệnh ung thư, vì người đó còn được chia sẻ số phận của mình với những người khác. Giá như không phải thế... Miễn là cái hố mà anh sà xuống không phải là cái giếng tình cờ bỏ ngỏ, mà là căn phòng giam nhà tù, mọi người đều biết rất rõ là có loại phòng giam đó! Điều đó cũng không thể đẩy anh vào tình trạng tuyệt vọng. Em phải hiểu anh muốn nói gì. Cảm giác tuyệt vọng cô đơn khi một gã trai bắt đầu vỡ tiếng hay một cô gái bắt đầu thấy tháng cảm thấy chỉ hấp dẫn của sự thủ dâm mà tưởng rằng cái hấp dẫn đó là thứ bệnh lạ thường chỉ riêng họ mắc phải... Hay cảm giác thất vọng bẽ bàng khi một vụ ăn cắp nhỏ nhặt trẻ con (một quả cầu nhỏ của bộ ghép hình, hay một miếng tẩy, hay một mẩu bút chì) - thứ bệnh sởi mà người nào cũng mắc một lần trong đời - bị coi như một tội nhục nhã mà chỉ có mình anh phạm phải... Thật là bất hạnh nếu sự ngu dốt như vậy kéo dài quá một thời kỳ nhất định, khi ấy sẽ xuất hiện những triệu chứng ngộ độc và những người như thế sẽ biến thành những kẻ phạm tội dâm dục thực sự, thành những kẻ ăn cắp bình thường. Và dù họ ra sức tránh cái bẫy đang rình họ, nhận thức hết sức sâu sắc rằng họ đang phạm tội thì cũng sẽ chẳng có kết quả gì. Phương cách có hiệu quả hơn nhiều là thoát ra khỏi trạng thái cô độc bằng cách nhận biết rằng có người nào đó đang phạm một tội: hệt như ta, tức là ta có kẻ đồng phạm.

Có lẽ cái cảm giác thân thiết với những người không quen - gặp người nào cũng muốn ôm hôn - mà anh đã trải qua sau đó, khi đã ra khỏi nhà và uống votka, thứ rượu anh không quen uống, và say (về trường hợp này thì để sau anh sẽ viết, ở đây anh không muốn lặp lại), có lẽ cảm giác đó xuất hiện là vì anh nuôi một hy vọng mỏng manh tìm thấy trong bọn họ một người nào cũng bị mất bộ mặt như anh. Cố nhiên điều đó không có nghĩa là anh cảm thấy thân thiết với đồng loại, - chẳng qua anh chia sẻ với họ cái cảm giác cô độc do những quan hệ trừu tượng làm nảy sinh ra, mà những quan hệ trừu tượng xuất hiện là vì mọi người xung quanh đều là kẻ thù. Bởi thế, anh cũng chẳng nên hy vọng rằng người ta, như những nhân vật trong một cuốn tiểu thuyết nào đó, sẽ vui sướng như những con cún con, nhảy cẫng lên trên tấm chăn đệm màu xám của những dự định tốt lành...

Nhưng đối với anh, điều sau đây là một khám phá khủng khiếp. Những người cùng chung số phận như thế bị giam giữa những bức tường bê-tông như những tù nhân. Đêm đến, vô số tiếng thở dài, tiếng càu nhàu, tiếng nức nở sôi trào lên như những đám mây giông - cả nhà tù tràn đầy những lời nguyền rủa.

- Không phải chỉ mình ta, không phải chỉ mình ta, không phải chỉ mình ta...

Còn ban ngày, may mắn ra thì họ phân phối thời gian giữa việc tập thể dục và trị liệu bằng ngậm tăm, còn nếu có dịp thì lén lút thổ lộ với ai đó về số phận của mình, họ trao đổi những cái nhìn, những điệu bộ, thì thầm với nhau...

- Không phải chỉ mình tôi, không phải chỉ mình tôi, không phải chỉ mình tôi...

Gộp tất cả những tiếng đó lại thì nhà tù thật là đồ sộ. Điều đó hoàn toàn tự nhiên. Những tội người ta kết buộc cho họ là: Tội đã mất bộ mặt, tội để cho con đường mòn liên hệ họ với những người khác bị cắt dứt, tội đã mất khả năng hiểu những đau xót và vui sướng của những người khác, tôi đã bị mất sự sợ hãi và vui sướng vì phát hiện ra cái chưa từng biết ở những người khác, tội đã quên bổn phận sáng tạo vì những người khác, tội đã để mất cái âm nhạc đã cùng nghe với nhau - tất cả những cái đó là những tội biểu lộ rõ quan hệ giữa những người thời nay, vậy là xét toàn bộ, cả thế giới của chúng ta là một nhà tù khổng lồ. Nhưng dù sao, tất cả những cái đó cũng chẳng làm thay đổi chút gì cái địa vị thằng tù của anh. Ngoài ra người ta mất bộ mặt tinh thần của mình, còn anh mất cả bộ mặt bằng da bằng thịt nữa, vì vậy đương nhiên là có sự khác nhau giữa anh và họ về mức độ cô lập trong tù. Thế nhưng anh vẫn không thể dứt bỏ niềm hy vọng. Khác với những kẻ bị chôn sống, trong địa vị của anh có cái gì khiến anh phải hy vọng. Thân phận của kẻ hèn kém - không có mặt nạ thì nó không thể bắt, không thể đọ súng với kẻ thù, không thể thành kẻ phóng đãng, không thể chiêm bao - thân phận ấy không phải chỉ là của riêng anh, mà là số kiếp chung, nó trở thành đề tài của những cuộc đàm thoại giữa chúng ta. Có thể. Có lẽ chính là thế.

Ờ, nhưng em nghĩ thế nào về điều đó? Nếu anh lập luận một cách lô gíc thì em cũng không phải là ngoại lệ và anh cho rằng em đành phải đồng ý với anh. Cố nhiên là em sẽ đồng ý... Không thì em không được quyền hất tay anh khỏi váy em, và dồn anh vào tình trạng con khỉ bị thương, không được quyền lẳng lặng quan sát anh sa vào cái bẫy do chiếc mặt nạ giương ra, không được đẩy anh vào tình trạng thất vọng đến nỗi anh không còn cách nào khác, đành phải viết ra những ghi chép này. Chính em đã chứng minh rằng mặt em thuộc kiểu mặt hài hòa cương nghị, nó chính là cái mặt nạ chứ chẳng phải là cái gì khác. Như vậy, thực chất anh với em là cùng một giuộc. Trách nhiệm không phải chỉ riêng anh gánh chịu. Kết quả là những ghi chép này. Anh không thể ra đi mà không nhắc nhở đến bản thân mình. Chắc em sẽ đồng ý với điều đó.

Cho nên anh van em, đừng chế nhạo những ghi chép của anh. Viết không đơn giản là đặt một chuỗi con chữ thay cho các sự kiện, viết là quyết định làm một cuộc du hành liều lĩnh. Anh không đi qua vẫn những chỗ nhất định như một người đưa thư. Có cả sự nguy hiểm, cả những khám phá, cả sự thỏa mãn. Có lần anh cảm thấy sống dù chỉ để mà viết cũng là đáng sống và thậm chí anh nghĩ rằng anh mong muốn cứ viết hoài như thế này mãi mãi. Nhưng anh đã có thể kịp thời ngăn mình lại. Hình như anh đã tránh được tình thế kỳ cục của con quái vật gớm ghiếc tặng quà cô gái mà nó không thể nào với tới được. Ba ngày dự định kéo thành bốn, rồi thành năm - anh chẳng làm gì để tranh thủ thời gian. Nếu em đọc hết những ghi chép nay thì hẳn là việc khôi phục con đường mòn sẽ trở thành công việc chung của chúng ta. Em cho rằng anh nói tất cả những điều đó để tự khích lệ mình chứ gì? Không, anh không thích làm kẻ quá lạc quan và anh không phải là kẻ tự tin đến ngu xuẩn. Anh hiểu rằng chúng ta là những người bạn làm tổn thương lẫn nhau, vì thế anh hy vọng có sự thông cảm lẫn nhau, đặc biệt anh chờ xem em có ủng hộ anh không? Thôi được, ta hãy tắt đèn đi không chút chần chừ. Đèn tắt thì hội hóa trang chấm dứt. Trong bóng tối, không còn mặt, cũng không còn mặt nạ, anh muốn chúng ta một lần nữa làm cho nhau thỏa mãn ra trò. Anh muốn tin vào điệu nhạc mới từ trong bóng tối này đến với anh.

Sau khi xuống xe điện, anh nhào ngay vào quán bia. Hiếm khi anh cảm thấy biết ơn như thế đối với bề mặt cốc bia mờ hơi nước. Có lẽ vì cái mặt nạ làm cho da mặt không thở được, cổ họng khô rát. Anh nốc một hơi nửa lít bia, như cái bơm hút.

Chất rượu mà đã lâu anh không dùng ngấm nhanh hơn bình thường.

Mặt nạ cố nhiên không đổi màu. Thế nhưng những con đỉa ngọ ngoạy, chúng bắt đầu ngứa ngáy. Chẳng để ý đến cái đó, anh liên tiếp uống cốc thứ hai, cốc thứ ba, cơn ngứa bắt đầu dịu hẳn. Hứng chí, anh làm thêm chai votka.

Khi ấy sự cáu kỉnh mà anh cảm thấy trước đó đột nhiên biến mất, thay thế cho nó là thói huênh hoang gây gổ thông thường. Cái mặt nạ hình như cũng bắt đầu say.

Mặt, mặt, mặt, mặt... Anh lau cặp mắt ướt lệ, như không phải ướt vì mồ hôi, và qua khói thuốc lá cùng tiếng ồn ào, anh bắt đầu ngông nghênh, hằn học nhìn vô số khuôn mặt đầy chật trong phòng. Sao, mi muốn nói gì ư? Nói đi!... Sẽ không nói ư? Chẳng có gì để nói. Chỉ riêng một việc mi nói năng nhảm nhí, dùng vôtka để nuốt cho trôi những lời tầm bậy đó đủ chứng tỏ mi cần chiếc mặt nạ lắm lắm... Trong khi chửi rủa các cấp trên, huênh hoang về việc một người quen của người quen, của một người quen của mi có vai vế như thế nào, mi đã bốc đồng hết sức để cố trở thành người khác, cố che giấu bộ mặt thực của mình. Dù sao cững là một cách say vụng về... Bộ mặt thật không bao giờ có thể uống như chiếc mặt nạ uống... Khi người ta nói bộ mặt thật uống say thì có nghĩa là nó đã trở thành bộ mặt thật say rượu... Dù nó có uống say đến gần chết giấc thì nó sẽ chỉ rất giống mặt nạ, chứ không bao giờ có thể biến thành mặt nạ... Nếu anh muốn xóa bỏ tên, công tác, gia đình, thậm chí cả quốc tịch của mình, chỉ cần một liều thuốc độc mạnh là xong... Với cái mặt nạ thì mọi việc đều khác... Cách say của nó là thiên tài... Không dùng lấy một giọt rượu, nó có thể trở nên hoàn toàn không giống bất cứ người nào... Lúc này anh là như thế đấy! Anh ư? Không, đấy là cái mặt nạ... Quên thỏa hiệp đình chiến vừa ký cái mặt nạ lại vẫn cả gan làm những trò có ma quỷ biết là cái gì... Nhưng chính anh uống dường như cũng không kém gì cái mặt nạ, vì thế anh chẳng muốn mắng nó chút nào. Trong trạng thái như vậy, liệu anh có thể chịu trách nhiệm về kế hoạch ngày mai được không?... Tiếng nói hỏi về việc đó chẳng có gì là nài nỉ, cho nên anh không đếm xỉa đến đòi hỏi từ lâu của chiếc mặt nạ đòi dành cho nó quyền tự trị.

Chiếc mặt nạ ngày càng dầy thêm lên. Cuối cùng nó biến thành một pháo đài vây hãm anh bằng bê-tông, và bọc trong bộ phận bê-tông ấy, anh ra đường phố ban đêm, cảm thấy mình là người đi săn trang bị nặng nề. Qua các lỗ cửa sổ các phố nom như chỗ trú của những con mèo hoang quái gở. Chúng đi lang thang, tụ thành từng đàn, ngờ vực đánh hơi, thử tìm những cái đuôi, tai, cẳng chân của mình bị rơi ra. Anh nấp sau chiếc mặt nạ không có tên, không có địa vị xã hội, không có tuổi, và anh kiêu hãnh, vì thắng lợi, trông cậy vào sự an toàn mà anh tự đảm nhiệm cho mình. Nếu như tự do của chúng là tự do của kính mờ thì tự do của anh là tự do của kính tuyệt đối trong suốt. Một ham muốn tức thời rộn lên: háo hức muốn lập tức sử dụng cái tự do đó. Đúng, có lẽ mục đích của cuộc đời là tiêu dùng tự do. Con người thường hành động như thể mục đích cuộc đời là tích cóp tự do, nhưng phải chăng đó là một ảo tưởng nảy sinh từ tình trạng thiếu tự do kinh điển? Chính vì người ta đặt cho mình mục đích như thế, họ bắt đầu luận về sự diệt vong của vũ trụ, và một trong hai điều: hoặc biến thành kẻ ky cóp, hoặc trở thành kẻ cuồng tín tôn giáo... Điều đó đúng, ngay cả kế hoạch ngày mai tự nó cũng không thể là mục đích. Bằng cách quyến rũ em, anh muốn, mở rộng phạm vi hoạt động của giấy căn cước của anh, vì vậy kế hoạch cần được xem như một thứ phương tiện. Dù sao, điều quan trọng là cái mà anh định làm lúc này. Lúc này cần sử dụng không tiếc rẻ mọi khả năng của chiếc mặt nạ.

Post-scriptum. Tất cả những cái đó cố nhiên là lối ngụy biện sặc mùi rượu. Anh vừa mới bộc bạch với em tình yêu của anh, và trong lúc những lời đó còn âm vang, anh không được gán ép cho em những lý lẽ láo xược bào chữa một cách trơ tráo cho mối liên hệ bí mật giữa chúng ta. Anh không được gán ép nó cho chính anh. Vì anh không được làm như thế, nên anh chuẩn bị lời vĩnh biệt chiếc mặt nạ. Nhưng có điều này làm anh hơi lo ngại: anh không thể từ bỏ ý nghĩ rằng ngay cả khi không say, anh vẫn vận dụng những lý lẽ như vậy vì cho rằng những lý lẽ đó là hoàn toàn tự nhiên...

“Mục đích không phải là kết quả của sự nghiên cứu, quá trình nghiên cứu - đấy mới là mục đích”. Đúng, đấy là những lời mà bất cứ nhà nghiên cứu nào cũng sẽ nói, như một điều đương nhiên. Thoạt nhìn thì tưởng như những lời đó không dính líu gì với điều mà anh khẳng định, nhưng nghĩ kỹ thì thấy chúng nói vẫn về điều ấy. Quá trình nghiên cứu, xét cho cùng, chẳng qua là sự tiêu dùng tự do về mặt vật chất. Đổi lại với điều đó, kết quả nghiên cứu hiển thị trong những giá trị, góp phần tích lũy tự do. Những lời đó rõ ràng ngụ ý răn ngừa khuynh hướng lẫn lộn mục đích và phương tiện gán cho kết quả ý nghĩa quá lớn. Anh cho rằng đó là lôgic tỉnh táo nhất trần đời, nhưng nếu đối chiếu mọi việc thì hệ thống lập luận của anh sẽ hệt như lối ngụy biện của cái mặt nạ say? Nhiều điều không làm anh vừa lòng. Có lẽ vì khao khát từ bỏ cái mặt nạ, thực ra anh lại giữ nó để phòng sẵn chăng? Hay có lẽ tự do giống như một thứ thuốc mạnh: dùng liều nhỏ thì có tác dựng chữa bệnh, tăng liều lên thì có tác dụng xấu. Anh muốn hỏi ý kiến em. Nếu như dù thế nào chăng nữa anh vẫn cứ phải tuân theo yêu cầu của cái mặt nạ thì luận thuyết của anh cho rằng mặt nạ là cái nhà tù, điều mà anh đã viết một cách hết sức chật vật và mất nhiều thời gian, mà nói gì đến luận thuyết, tất cả những ghi chép của anh đều là sản phẩm của những quan niệm sai lầm. Thậm chí anh không hề nghĩ tới chuyện em sẽ đồng ý với những lời biện thuyết của anh cốt để bào chữa cho mối liên hệ giấu diếm giữa chúng ta.

Vậy thì nên làm thế nào với cái tự do quá đáng ấy?...

Nếu có người nào bình tĩnh quan sát hành vi tham lam của anh thì hẳn là người đó sẽ phải nhăn mặt. Nhưng cám ơn trời, chiếc mặt nạ không phải là người nào cả, nên dù nghĩ về nó thế nào thì nghĩ, nó chẳng hề cảm thấy đau đớn. Thuận tiện biết bao cái cảm giác giải phóng ấy mà ta chẳng cần lấy làm hổ thẹn về nó, chẳng cần biện bạch về nó. Sự giải thoát khỏi lương tâm dìm anh chìm lút đầu vào cái âm nhạc sủi bọt.

Ghi chú ngoài lề. Đúng, cần viết riêng về việc anh cảm thụ thứ nhạc đó như thế nào. Biển quảng cáo bằng đèn nê-ông, trang trí đèn, ánh đèn trên bầu trời đêm, những cặp chân phụ nữ đi bít-tất dài, - khi thì to lên, khi thì nhỏ đi - khu vườn bỏ hoang, xác con mèo trong hố rác, những mẩu thuốc lá bị giẫm bẩn và nhiều thứ nữa. Không thể kể ra hết được - mỗi cái đó biến thành một nốt nhạc nhất định, vang lên, tạo nên điệu nhạc. Chỉ riêng nhạc điệu đó đã khiến anh muốn tin rằng thực tế có cái thời gian mà anh khoái trá cảm thấy trước...

Post-scriptum. Đoạn “Ghi chú ngoài lề” này dĩ nhiên đi trước Post-scriptum ở trên về thời gian và hiển nhiên là được viết liền sau đoạn văn chính. Bây giờ anh khó nhớ lại điệu nhạc đó nổi lên ở đâu. Nhưng cũng không có được sự vững tin cho phép gạch đoạn ghi chép này đi, vì thế anh quyết định vẫn để.

Tuy chứng cứ ngoại phạm của mặt nạ hoàn toàn đầy đủ, còn tự do mà nó hứa hẹn là bất tận, nhưng bằng lòng với cái tự do chỉ cần để thỏa mãn những ham muốn của mình, như một kẻ không có lấy một đồng xu mà bỗng nhiên được một đồng tiền mà không biết dùng tiền ấy làm gì - đây chẳng phải là điều đáng ghê tởm sao? Mới vừa rồi em đã thấy có điều đó. Sự say rượu mạnh thêm bởi cảm giác say tự do, khắp cơ thể anh nổi lên những cục u ham muốn, anh trở nên giống như cái cây già đầy bướu cục. Rốt cuộc cái tự do đã nằm trong tay anh mà anh đã phải trả giá bằng tuổi tác, bằng địa vị và công việc, nếu đem so sánh với tự do trước kia của anh thì có thể nói là cũng như thịt tươi ứa máu so với từ “thịt” khô khan. Chỉ nhìn và im lặng - cái đó sẽ chẳng đem lại gì cho anh. Cái mặt nạ của anh không vừa lòng - nó mở toang đường đi ra như cái mõm há hoác của con quỷ biển và bắt đầu hau háu rình mồi. Nhưng tiếc thay, anh không biết nên dùng tự do để chộp con mồi gì. Có lẽ anh đã được tập rèn quá lâu và cuối cùng đã quen tiết kiệm tự do. Những mong muốn của anh nhỏ nhặt thôi, nhưng dù sao cơ thể cùng đầy những ham muốn như những mụn mưng mủ, còn anh thì thật là tức cười, phải dùng những phép tính lôgic tính toán những ham muốn của mình.

Anh không thể khoe là mình có những ham muốn nào đặc biệt phi thường. Dù sao chứng cớ ngoại phạm đã được đảm bảo và anh bất cần là những ham muốn đó vô liêm sỉ và sâu xa đến thế nào. Đúng hơn là thế này: vì anh đã được nếm mùi tự do thoát khỏi bộ mặt thật, vậy thì thậm chí rất nên hành động bất chấp lương tri, vì phạm pháp luật. Thế là, giúp súc cho anh, như theo đơn đặt, - có thể khẩu súng hơi là nhân tố kích thích - đã xuất hiện những hành động mà chỉ bọn cướp mới dùng đến: đe dọa, tống tiền, cướp lột. Cố nhiên, nếu như anh có thể thực hiện thành công những việc đó thì đối với anh đấy sẽ là thắng lợi lớn. Nếu như bản chất thực của những hành động đó sẽ bị phơi trần, thì tính kỳ quặc của sự kết hợp những cái đó chắc chắn sẽ là một tin báo chí giật gân nhất hạng. Với người nào thực sự muốn thử cái xem, anh không có ý định dùng sức mạnh ngăn cản. Anh cho rằng sẽ là điều có ích nếu giải thích cho những người không có mặt nạ, hay nói cho đúng hơn, những người mang mặt nạ giả hiểu rõ thực chất của những quan hệ trừu tượng của con người dù sao đi nữa, anh muốn ít ra cũng trả thù về những con đỉa của mình.

Anh chẳng thiết gì lên mặt đạo đức giả, nhưng chẳng hiểu sao anh không ưa gì những thói xấu loại đó. Nguyên nhân hết sức đơn giản. Thứ nhất, anh không thấy đặc biệt cần thiết phải biến thành cái mặt nạ - bộ mặt quấn băng hoàn toàn vừa ý anh. Lý do thứ hai: sự tống tiền như thế, sự đe dọa như thế là mục đích thì ít, mà là phương tiện kiếm tiền để bù phí tổn về tự do thì nhiều hơn. Thêm nữa, tám mươi ngàn yên còn lại sau chuyến đi công cán làm ấm túi một cách dễ chịu. Đủ cho tối nay và ngày mai. Không lấy gì làm nhiều, nhưng xoay tiền bằng cách này thì anh sẽ nghĩ sau, khi nào cần đến.

Nhưng xét cho cùng thì mục đích dưới dạng thuần túy, không pha trộn phương tiện là như thế nào? Đáng chú ý là hầu hết những hành động bất hợp pháp mà anh có thể nhớ được đều liên quan tới việc chuyển giao quyền sở hữu, tức là liên quan tới tiền. Anh sẽ nêu một dẫn chứng: những trò đỏ đen ràng buộc người ta bởi sự cô đặc tinh thuần của đam mê... Hỏi nhà tâm lý học thì ông ta sẽ gọi đó là sự khao khát giải thoát, khao khát thay thế sự căng thẳng kinh điển bằng sự giải tỏa giây lát... Nếu quả thật như vậy thì chẳng cần gì phải bận tâm về việc cái đó gọi là sự tiêu dùng tự do hay là sự giải thoát... Nhưng nếu lấy sự căng thẳng giây lát đó và loại trừ khỏi đó cơn triều lên và triều xuống của tiền thì liệu nó có trở nên nhạt nhẽo không nhỉ? Bản thân việc cuộc đỏ đen này tạo nên tiền đề cho cuộc đỏ đen khác và chuỗi những cuộc đỏ đen nếu có thể được, sẽ kéo dài bất tận, và cuối cùng trò đỏ đen biến thành thói quen, bản thân sự việc đó chứng tỏ biên độ giữa mục đích và phương tiện thực ra như thế nào. Những tội phạm điển hình như tống tiền, ăn cắp, cướp bóc, giả mạo không thể có được nếu như trong đó không có phương tiện. Ngay cả những người thoạt nhìn tưởng như không đếm xỉa gì đến pháp luật và hành động chỉ theo ý riêng thật ra vẫn sống trong một thế giới không tự do mà những khuyết điểm vẫn thẩm lậu vào. Phải chăng mục đích dưới dạng thuần túy là điều hão huyền.

Anh còn có những ham muốn do những khát vọng khác chi phối. Chẳng hạn, dọa đội bảo vệ viện, rồi cuổm đi trong két những tài liệu mà anh quan tâm, hay phá khóa cửa phòng hành chính, lấy cắp các biểu đồ những thí nghiệm đã tiến hành và những giấy tờ thanh tra tài chính, đấy là những ước muốn thực tế rất đặc trưng đối với anh. Cố nhiên đấy là những ý tưởng ngông cuồng tức cười, thích hợp cho bộ phim nhiều tập chiếu trên màn truyền hình dành cho trẻ em thì đúng hơn và tuyệt đối vô ích nếu tưởng tượng đến cái nguồn kích thích là sự bất bình của cái công ty chỉ dành cho viện nghiên cứu quyền độc lập danh nghĩa. Nhưng dù sao những ý tưởng đó cũng là phương tiện, thêm nữa chưa chắc chúng đã có thể thực thi cái vai trò mà mặt nạ cần phải có đối với anh. Còn nếu như anh sẽ làm tất cả để cái mặt nạ có được tới mức hoàn hảo cái mà chỉ nó mới có thể có và anh sẽ thích nghi với cuộc sống ấy...

Ghi chú ngoài lề. Cố nhiên, rõ ràng là nếu không nảy sinh những trở ngại đặc biệt thì anh sẽ phải suốt đời sống cuộc sống nước đôi với cái mặt nạ và mặt thật của mình. Khi ấy có lẽ nên ngẫm nghĩ lại lần nữa...

Trong vô số những tội phạm chỉ có một dẫn chứng cho phép phát hiện ra những khả năng phi thường. Đây là sự phóng hỏa. Trong hành động phóng hỏa, đương nhiên cũng có những yếu tố nó là phương tiện tích lũy tự do: được bồi thường bảo hiểm, xóa các chứng cứ sau vụ ăn cắp, những ý đồ háo danh của người lính chữa cháy. Chẳng phải hầu hết các vụ phóng hỏa khác phát sinh không phải do ác ý có tính toán như vậy, xét cho cùng đều có nguyên nhân là niềm khát khao lấy lại cái tự do bị kìm hãm hay bị tước đoạt mất hay sao? Nhưng có những vụ phóng hỏa dưới dạng thuần túy, chúng không phải là một giá trị nào cả, mà chỉ để thỏa mãn thói ngông trực tiếp... Ngọn lửa bùng bùng liếm các bức tường, quấn xung quanh các cây cột, chọc thủng trần nhà và đột nhiên vút lên cao, vươn tới các đám mây, và khinh miệt nhìn bầy người đang cuống quýt, biến thành tro bụi một mẩu lịch sử mà mới vừa rồi hiển nhiên là vẫn tồn tại. Những vụ phóng hỏa không pha trộn gì hết, khi mà những hủy hoại đó là món ăn thỏa mãn cái đói tinh thần... Chắc là những trường hợp như vậy cũng có thể có. Cố nhiên anh không cho ràng đó là mong muốn bình thường. Trong dân gian những kẻ như thế được gọi là những kẻ châm mồi lửa - những con quỷ hỏa hoạn - như vậy người ta hiểu rằng hành đông của những kẻ đó vượt ra ngoài khuôn khổ cái được mọi người chấp nhận. Nhưng mặt nạ là mặt nạ, không liên quan gì với cái được mọi ngươi chấp nhận, cho nên nếu việc sử dụng tự do được đảm bảo thì vấn đề bình thường hay bất bình thường không đặt ra.

... Tuy nhiên, bản thân anh không hề có nhu cầu gây hỏa hoạn, vậy thì anh cần gì tất cả những cái đó? Khi anh đi vơ vẩn trong cá