Chương 3 NHỮNG CÂU HỎI NGỚ NGẨN

Một dòng sông sôi?” nhà địa chất học lão làng giễu cợt. Trong bộ comple đắt tiền, với mái tóc xám được chải chỉn chu, ông nhíu mày. Ông là đại diện của Peru hiện đại – một sự pha trộn giữa người bản địa và người châu Âu. Ông nói với sự tự tin và uy quyền có được sau nhiều thập kỷ khám phá các vùng đất hoang dã tại Peru. Văn phòng công ty rộng rãi nói lên sự thành đạt của ông: huacos (hiện vật), các mẫu đất đá, các tác phẩm văn hóa từ khắp Peru nằm giữa các cuốn sách bọc da đặt trên giá được làm bằng thứ gỗ Amazon sậm màu, đắt tiền. Tôi chỉ có thể nghĩ mình đang ở trong phòng làm việc của một nhà chinh phạt thế kỷ XXI, nơi trưng bày bằng chứng từ các cuộc chinh phạt của ông.

“Vâng”, tôi đáp “truyền thuyết có nhắc tới ‘một con sông sôi’ ở giữa rừng Amazon tại Peru. Cháu biết các câu chuyện được phóng đại, nhưng cháu vẫn tò mò muốn biết liệu điều đó có thật không.”

Ông ném cho tôi cái nhìn khinh khỉnh từ chiếc bàn làm việc bệ vệ của mình. Đó là vào tháng 5 năm 2011 và tôi đang là nghiên cứu sinh 24 tuổi của Đại học Southern Methodist (SMU), Dallas. Ngành của tôi là địa chất học, chuyên nghiên cứu địa nhiệt. Tôi đang ở Lima để bắt đầu nghiên cứu thực địa cho luận án tiến sĩ. Mục tiêu của tôi – trọng tâm nghiên cứu– là tạo ra một bản đồ địa nhiệt chi tiết đầu tiên của Peru, cũng được gọi là “bản đồ dòng nhiệt”. Đây là loại bản đồ định lượng nhiệt năng dịch chuyển qua lớp vỏ tới bề mặt trái đất với ba chức năng chính. Thứ nhất, các bản đồ địa nhiệt xác định các khu vực tiềm năng có năng lượng tái tạo, địa nhiệt. Thứ hai, chúng giúp cho ngành công nghiệp dầu mỏ và khí đốt “xanh hơn” bằng việc cung cấp thông tin để thăm dò và khoan chính xác hơn (đồng nghĩa với việc có ít giếng khoan không cần thiết hơn). Cuối cùng, bản đồ địa nhiệt là công cụ cần thiết để hiểu hơn về quá trình kiến tạo, núi lửa, địa chấn và các lĩnh vực khác trong khoa học địa lý.

Nhưng rất khó để tạo ra các bản đồ địa nhiệt. Tại mỗi “điểm dòng nhiệt”, bạn cần có dữ liệu nhiệt độ chính xác và các mẫu đá từ sâu trong lòng đất. Các nhà nghiên cứu địa nhiệt thường nhận ra có hàng kilomet đất đá ngăn cách chúng ta với các phép đo hoặc các mẫu cần thiết. Thêm vào đó, khoan một giếng mới rất tốn kém và thường ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường.

Các rào cản này chính là lý do tại sao tôi bắt đầu gặp gỡ các công ty khai thác mỏ, khí đốt và dầu khí; nếu có thể, tôi hi vọng sẽ tái sử dụng các giếng khai thác mỏ, khí đốt và dầu khí hiện có để phục vụ các nghiên cứu nhiệt địa của mình, sử dụng các lỗ khoan này để có được dữ liệu nhiệt độ sâu trong lòng đất mà không cần khoan thêm giếng mới nào.

Nhà địa chất này thích ý tưởng đó của tôi nhưng lại không mấy ấn tượng bởi câu hỏi về truyền thuyết của ông tôi.

“Andrés, cậu là một chàng trai sáng dạ,” ông nói. “Nghiên cứu làm bản đồ của cậu rất thú vị và việc sử dụng cơ sở hạ tầng có sẵn là một ý tưởng tuyệt vời, rất sáng tạo. Nhưng tại sao niềm đam mê ngẫu nhiên này lại gắn với một truyền thuyết xa xưa? Tôi không biết bất kỳ dòng sông sôi Amazon nào. Peru có tất cả các đặc tính địa nhiệt, nhưng một con sông sôi ở trong rừng thì thật khó tin. Cậu nên biết rằng – cậu đang làm luận án tiến sĩ.”

Tôi đã hoàn toàn quên béng truyền thuyết kia cho tới năm ngoái, khi tôi tới thăm các đồng nghiệp của mình tại INGEMMET (Viện Địa chất, khai thác mỏ, luyện kim của Chính phủ Peru). Họ chuẩn bị một bản đồ về các đặc tính địa nhiệt đã được biết đến của Peru – như suối nước nóng và lỗ phun khí. Nhìn vào đó, ký ức ngủ yên bấy lâu về câu chuyện huyền thoại của ông tôi và hình ảnh “sông sôi” lại thức dậy.

Khi tôi hỏi các đồng nghiệp, họ nói đã bắt gặp những đặc tính địa nhiệt trong rừng nhưng không có thứ gì lớn như một con sông sôi cả. Tất cả đều đồng ý một dòng sông như thế là không thể có và có lẽ đó chỉ là một câu chuyện phóng đại. Ông tôi giờ bị chứng mất trí nhớ nên không thể giúp tôi tìm được nguồn gốc câu chuyện. Tôi hỏi các nhà địa chất khác, từ các công ty năng lượng và khai thác mỏ đến các trường đại học, các viện chính phủ, liệu họ đã từng nghe nói tới một “dòng sông sôi” ở Amazon hay không. Họ luôn trả lời không – nhưng không ai quả quyết như nhà địa chất lớn tuổi này.

“Hãy nói cho tôi biết, điều cần thiết để tạo ra một dòng sông sôi là gì? Phải có một lượng nước đáng kể và một nguồn nhiệt khổng lồ. Thế giới có sông sôi, nhưng mỗi người kể cho tôi nghe đều nói nó liên quan tới một núi lửa hoạt động hoặc một hệ thống mắc-ma – những thứ chúng ta chưa từng nghe đến ở Amazon. Cậu nói cậu hi vọng bản đồ địa nhiệt này sẽ giúp chúng ta hiểu tại sao hầu hết các núi lửa ở Peru “đã tắt” từ hai triệu năm trước. Chính cậu, không phải ai khác, nên biết truyền thuyết này không có bất cứ sự thật nào.”

“Tôi xin nhắc lại, cậu là một chàng trai sáng dạ. Nhưng đây là một lời khuyên chân thành: Ngừng hỏi những câu ngớ ngẩn đi. Nó khiến cậu trông thật ngu ngốc.”

Tôi bước ra khỏi tòa nhà văn phòng với tất cả lòng tự trọng và vẫy một chiếc taxi.

Hẳn là mình nói nghe có vẻ ngờ nghệch, tôi nghĩ. Nhà địa chất học già đã đúng: Nếu muốn trở thành một nhà khoa học được tôn trọng, tôi không thể đi lòng vòng hỏi những câu hỏi ngớ ngẩn. Tôi không thể tìm được huyền thoại trong bất kỳ văn bản nào, khoa học làm nó không thể xảy ra, các chuyên gia chưa bao giờ nghe về nó, đã đến lúc quên chuyện này đi. Đôi khi, một câu chuyện chỉ là một câu chuyện.