Người khách
Người khách đến lần đầu một đêm tháng Chạp. Tôi vừa kết thúc một cuốn tiểu thuyết tôi rất đắc ý - một cảm giác cho đến bấy giờ tôi chưa từng biết. Thường thì những tháng ngày soạn thảo một cuốn sách tôi mỏi mòn vì ngờ vực và khi xong thì kiệt quệ với cảm thức thất bại. Lần ấy, thay vì kêu lên như thông lệ Vẫn chưa được!, tôi nghe thấy trào dâng trong mình cả một khúc ca đắc thắng. Nhưng tôi đã tự phụ quá sớm. Bản thảo sửa chữa đâu đấy, bỏ vào bao thư sẵn sàng đem gửi, tôi ôm nó lên giường đi ngủ, kê dưới đầu làm gối.
Tôi thao thức không sao chợp mắt. Câu cuối cùng cuốn tiểu thuyết của tôi, lời vĩnh biệt quê hương xứ sở, khiến tôi hối hận. Khi viết câu ấy, tôi nôn nao với cảm thức được giải phóng, với nỗi hân hoan của kẻ đào ngũ. Thế mà giờ đây trọn nỗi vui thú man dã nếm trải lúc đoạn tuyệt với cội rễ lại hóa thành khắc khoải miên man. Như thể tôi đã tự sát với hy vọng tái sinh và rồi không sao ra khỏi đuợc nấm mồ của tôi. Sau hai tiếng đồng hồ vật lộn với lương tâm mà kết quả chỉ làm tôi thêm trăn trở, tôi thiếp đi, đầu gối trên bản thảo.
Chính vào lúc ấy anh ta xuất hiện bên giường tôi. Tôi tin chắc anh từ cuốn tiểu thuyết của tôi bước ra, như ông thần thoát khỏi cái hũ. Tia sáng trong mắt anh lúc đầu tôi ngỡ là giận dữ, sau mới thấu hiểu bao nhiêu khổ đau chất chứa trong cái nhìn ấy. Anh muốn gì nơi tôi, kẻ lạ kia, rất giống tôi và hiện ra từ những trang giấy tôi viết? Anh muốn nói gì với tôi, bóng ma kia thoát thai từ những từ ngữ của tôi? Anh đưa tay chỉ cho tôi kệ sách trước mặt giường tôi. Rồi bóng anh tan biến, cũng đột ngột như khi xuất hiện.
Tôi tỉnh giấc. Bản thảo vẫn đấy, nguyên vẹn. Nhưng mó vào tôi tưởng như nóng bỏng, tựa hồ bên trong là một thân xác đang cơn sốt. Tôi không dám mở ra, e mình bùng cháy do một ngọn lửa chẳng phải mình đốt lên. Thiên hạ hẳn sẽ cho là tôi điên, nhưng không gì khiến tôi gạt được ý nghĩ xấp giấy vô tội kia che giấu một bóng người. Tất nhiên bao giờ tôi cũng tin những nhân vật tôi đã tạo ra là thực hữu. Tôi biết các nhân vật của tôi tràn đầy sức sống. Nhưng một cái gì đó, một ai đó đã len vào trong cuốn sách của tôi, lấy nó làm chỗ trú thân, và khi kề tai bên bản thảo, tôi nghe có tiếng tim đập. Làm sao không ngỡ mình khùng, dẫu cho mình là một kẻ làm văn khá tự phụ cứ tưởng hễ gieo chữ nghĩa là gặt được chút ít sự sống. Hay đấy là trí tưởng tượng của tôi lồng lên, sau thời gian dài đằng đẵng tôi tự cô lập để một mình mình với hoang tưởng tự đại của mình và tin rằng cả thế giới bao la nín thở đợi chờ tác phẩm của mình? Để bây giờ khi con quái ra khỏi tôi rồi, giả trá và uy lực, hung tàn và vô tội, đúng như tôi đã muốn, thì một bàn tay khác chiếm đoạt nó.
Người khách ban đêm chẳng chút vội vã dựng cuốn sách của tôi đối nghịch tôi. Chỉ mấy ngày sau tôi mới nhận ra điều ấy. Sau lần xuất hiện đầu tiên dưới chân giường tôi, kẻ không mời mà đến để tôi yên một thời gian. Anh đã giơ tay chỉ cho tôi kệ sách, như thể lời giải cho điều thần bí nằm trong đó. Tôi lấy xuống mấy cuốn sách bỏ quên đã lâu trên ấy xem xét. Trong số đó có một tuyển tập truyện ngắn của một nhà văn sinh trưởng cùng một đất nước với tôi và cũng trạc tuổi tôi. Anh đã ở lại Việt Nam; tôi đã di cư. Cuốn sách nằm trên kệ từ bao năm rồi. Tôi nhớ đã định vứt nó đi. Cớ sao tôi đã không làm như thế để bây giờ bị ám đêm khuya thế này? Không bao giờ nên giữ quá nhiều sách bên mình. Những tâm trí rồ dại ấy, những cái miệng lép bép ấy, lòng kiêu hãnh rỉ nước ấy, hết thảy thế nào cũng sẽ đầu độc không khí. Vậy mà, cuốn sách do một người đồng hương viết kia, tôi vẫn còn giữ. Tôi nhớ đã thán phục tác giả khéo léo đánh lừa cơ quan kiểm duyệt chính trị luôn luôn cương quyết chặt cánh mọi toan tính văn chương không theo đường lối Đảng. Những truyện ngắn ấy kể những gì thì trí nhớ khiếm khuyết của tôi không tìm lại nổi. Duy còn lại một cảm thức khó chịu mờ nhạt. Tôi vẫn tự không cho phép mình phê phán một nhà văn, kém may mắn hơn tôi, không những phải vật lộn với lũ quỷ của riêng mình mà còn phải tranh đấu để có thể tiếp tục cầm bút. Thiên hạ sẽ bảo tôi rằng có bao giờ loài người hết điên rồ tự đúc xiềng xích cho mình đâu. Số phận nào khốn nạn hơn? Số phận một người sáng tạo bị nhà nước đàn áp vì lên tiếng chống tư tưởng độc tôn, hay số phận một bạo chúa nghệ thuật tìm đủ phương cách mở rộng quyền lực của mình? Dẫu sao, cảm tưởng phạm tội đã len vào trong tôi. Tôi ý thức mình được ưu đãi và ái ngại cho nhà văn mà các bản thảo bất cứ lúc nào cũng có thể bị tịch thu. Thế rồi cuộc sống lại tiếp nối. Tôi nhận mình bất lực, trở lại làm việc, xếp cuốn sách vào góc kệ và lãng quên người anh em bị truy bức của mình.
Tìm ra cuốn tuyển tập truyện ngắn, tôi không còn hồ nghi gì nữa về nhân thân người khách đêm khuya của tôi. Chính lời tôi vĩnh biệt tổ quốc đã đưa bóng ma ấy trở lại với tôi. Tôi đâu thể giúp gì cho anh. Tôi đã di cư, và dẫu đôi khi tôi nghe trong máu tôi rền rĩ những linh hồn thương tổn của Việt Nam, tôi vẫn còn đủ nhân phẩm để không muốn mình thành kẻ khóc mướn và kiếm địa vị trong văn học bằng cách ra giá những bất bình của mình và khoác lên mình bộ áo đại biểu một dân tộc bị áp chế.
Dẫu sao, kẻ không mời mà đến chẳng đòi hỏi tôi thủ một vai trò quá sức tôi. Anh đến duy để nhắc nhở tôi sự hiện hữu của anh và để dần dà tước đoạt cuốn sách của tôi. Tôi tin chắc như thế khi anh xuất hiện lần thứ hai. Tôi vẫn không đành lòng đem bản thảo gửi nhà xuất bản. Thiếp ngủ hay thức giấc, lúc nào tôi cũng có cảm giác ngộp thở kỳ lạ. Niềm hưng phấn khi kết thúc cuốn sách đã tắt lịm. Sáng ra, tôi nuốt rất khó khăn, như thể những từ tôi viết, những từ trên ấy tôi đã gối đầu trong giấc ngủ - mỗi ngày mỗi ngắn ngủi, chập chờn hơn - nghẹn trong họng tôi. Tôi không dám mở bản thảo đọc lại nữa. Lạnh lẽo khi tôi dùng làm gối, nó hóa nóng bỏng khi thức dậy tôi mó tay vào. Người khách đêm khuya, sau một thời gian vắng bóng, đã trở lại, và bây giờ tôi chắc chắn anh tìm đủ cách không để cuốn sách được gửi cho nhà xuất bản. Sự kiện xuất bản một bản thảo đối với tôi thuần là chuyện hình thức như đem thư gửi bưu điện, sư kiện ấy không thể chịu đựng được đối với người phải giở những mánh khóe tinh khôn nhất hầu giấu giếm công an các văn bản của mình, lén lút đem in rồi phô biến ngầm.
Tôi nhận bản án. Không phải vì thích thú hy sinh cũng chẳng phải vì tràn đầy hổ thẹn, mà chỉ vì tôi bỗng thấy mình thân ái với cái kẻ lạ mưu toan chống phá tôi kia. Đêm đêm anh xói mòn lòng thanh thản của tôi. Những từ tôi đã viết, trước kia tôi nghĩ rất chính xác, nay nghe sao lạc lõng. Lời vĩnh biệt đất nước, tôi tưởng đã dứt khoát, hóa ra chỉ là nhất thời. Ban đêm, những tiếng nói từ bản thảo thoát ra - nhưng, lắng nghe chúng, tôi không nhận ra những câu tôi đã đặt vào trong ấy. Quê hương xứ sở mà, trong một chung khúc lâm li, tôi đã tước quyền chôn nắm xương tôi, nay, do tay một kẻ phá đám hằng đêm, đang đoạt mạng tôi.
Cuốn sách thành đối nghịch với tôi đến mức, bằng những từ tôi từng lựa chọn hết sức kỹ càng và sử dụng vô cùng cẩn trọng, nó chế ra những câu phi lý, những lời tràng giang đại hải không đầu không đuôi do một giọng khàn đục rót vào tai tôi trong giấc ngủ.
Người khách không mời đến lần chót một đêm giá rét tháng Hai. Tôi vừa chợp mắt, đầu tựa trên bản thảo - dẫu bao nhiêu chuyện bất ưng, tôi vẫn cứ dùng nó làm gối - thì những tiếng nói kia khởi xướng bản hợp ca hỗn loạn của chúng. Người anh em bị truy bức của tôi xuất hiện. Anh đi thẳng tới kệ sách, cầm cuốn tuyển tập truyện ngắn và lại bên tôi. Anh đặt cuốn sách của anh bên bản thảo của tôi và chìa tay cho tôi. Tôi nắm lấy. Bàn tay lạnh giá. Tôi hiểu anh vừa chết bên ấy, bên Việt Nam. Tôi nghĩ mình được giải thoát. Anh chết rồi, sẽ không còn ai đến đòi nợ tôi nữa.
Khi tôi thức dậy, cuốn sách của người khách vẫn nằm trên kệ. Bản thảo của tôi không thành nóng bỏng khi mó tay vào. Tôi kề tai. Không nghe tiếng nói nào, tiếng tim đập nào. Tôi ngó đống giấy vô tri. Bây giờ không còn gì ngăn cản nó êm xuôi tới nhà xuất bản rồi tới các hiệu sách trước khi cuối cùng vào tay một độc giả ơ thờ sẽ chẳng bao giờ biết nó từng nổi loạn thế nào, sẽ chẳng bao giờ biết rằng một bóng ma báo phục đã đến đòi tác giả nó phải trả thuế tự do mình đã được hưởng.
Quyết định ngay hôm sau sẽ đem gửi bản thảo, tôi lên giường và chờ đón một giấc ngủ bình yên, đầu tựa trên cuốn tiểu thuyết đã nín bặt những tiếng nói phản loạn.
Tôi châm một điếu thuốc trước khi đi vào giấc ngủ. Tôi không rõ làm sao bùng phát đám cháy tàn phá căn hộ. Lửa thiêu rụi bản thảo. Tôi ôm siết trái tim rừng rực ấy.