NHẬN THỨC SAI LẦM

Một thiên tài thực sự luôn muốn thử sức qua khó khăn. Thời thế càng gay go càng tạo nên nhiều lãnh đạo xuất sắc.

Abigail Adams1790, trích trong một bức thư gửi Thomas Jefferson

Mọi người ai cũng nhắc đến từ “lãnh đạo”. Người trẻ nhiệt tình lao vào, còn người già thì tiếc nuối. Các bậc phụ huynh không nắm bắt được nó, giới cảnh sát phải tìm kiếm người có khả năng đó. Các chuyên gia khẳng định nó, giới nghệ sỹ tẩy chay nó, trong khi giới trí thức lại thèm muốn nó. Các nhà triết học cho rằng lãnh đạo đồng nghĩa với tự do, còn những nhà thần học lại chứng minh lãnh đạo nghĩa là làm theo lương tâm của mỗi người. Giới quan chức vờ như mình có khả năng lãnh đạo, giới chính trị gia lại thực sự ước muốn có nó. Quan điểm có khác nhau nhưng điều ai cũng đồng ý là hiện nay ở đâu cũng thiếu vắng sự lãnh đạo hơn nhiều so với trước. Vấn đề ngày nay đã trở nên đúng như phát biểu của ngài Wildman xa xưa, từ năm 1648, rằng: “Sự lãnh đạo đã bị vỡ vụn thành từng mảnh”.

Cùng thời điểm đó, lịch sử sục sôi với hàng loạt những cá nhân dám vượt qua thử thách của thời đại và đạt đến tầm lãnh đạo vượt bậc như: Winston Churchill, Mahatma Gandhi, Golda Meir, Franklin D. Rosevelt, sự lãnh đạo của họ đã xây dựng nên các quốc gia hùng mạnh. Tom Watson, Edwin Land, Alfred P. Sloan đã mang đến cho thời đại những tổ chức kinh tế vĩ đại.

Sự xuất hiện của những con người vĩ đại với tư tưởng lớn lại thường không bắt kịp tốc độ thay đổi của những thách thức to lớn ngày nay. Khoảng trống này, hay khoảng tối này, là điềm báo cho sự xuất hiện của những nhà lãnh đạo mới, và đương nhiên cũng là sự ấp ủ cho những phong cách lãnh đạo mới. Với sự xuất hiện của những con người vĩ đại, chúng ta có thể mong chờ một viễn cảnh xán lạn của thế giới quyền lực mới.

Nhu cầu này chưa bao giờ lại cấp bách đến như vậy. Sự khủng khoảng ở cấp chính quyền, do không đáp ứng được mong đợi của các cử tri, thường xuyên xảy ra trên khắp thế giới. Nếu trong lịch sử có lúc cần đến một tầm nhìn bao quát chiến lược về sự lãnh đạo, không chỉ một số ít những vị trí lãnh đạo cấp cao mà còn rất nhiều vị trí khác trong mọi lĩnh vực nghề nghiệp: từ từng phân xưởng nhà máy cho đến ban điều hành cao cấp, hay từ một cửa hàng bán thức ăn nhanh McDonald cho đến một hãng luật, thì đây chính là thời điểm đó.

Tôi viết cuốn sách này với niềm tin rằng lãnh đạo chính là yếu tố then chốt đằng sau sự thành công và sự sống còn của mọi tổ chức. Họ sẽ xây dựng những mục tiêu dài hạn và dẫn dắt tổ chức đạt được mục tiêu đó. Các tập đoàn như General Motors, AT & T, Citigroup, IBM, Chase Manhattan, Disney, Eastman Kodak và G.E. là đại diện tiêu biểu cho những tập đoàn Mỹ hùng mạnh đã dám đầu tư chuyển đổi cơ cấu tổ chức nhằm đạt được sự tồn tại và phát triển lâu dài. Người mang đến ngọn gió mới cho tổ chức, trong mọi trường hợp, luôn là người lãnh đạo. Thế hệ lãnh đạo mới mà cuốn sách này đang đề cập đến là những người có thể hướng dẫn người khác hành động, biến đổi những người đi theo họ trở thành những người lãnh đạo mới và thậm chí có thể biến đổi họ thành những người mang đến luồng gió mới cho thời đại. Chúng ta gọi đây là “lãnh đạo cải tổ” [1] và sẽ tiếp tục trở lại khái niệm này trong suốt cuốn sách.

Nhưng trước khi đi xa hơn về vấn đề này, chúng tôi muốn các bạn hiểu một vài điều về lãnh đạo và môi trường quản lý ngày nay, cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng phức tạp trong lãnh đạo.

THUYẾT MỚI VỀ LÃNH ĐẠO

Trong những năm qua, quan điểm của chúng ta về lãnh đạo thực sự là gì và ai có thể làm lãnh đạo đã thay đổi rất lớn. Dĩ nhiên những tố chất và khả năng đòi hỏi ở một người lãnh đạo thì vẫn không thay đổi nhưng sự hiểu biết của chúng ta về các khái niệm này, về cách chúng hoạt động, và cả về cách chúng được áp dụng, không còn như cũ nữa. Chúng ta đã có một khái niệm chung về lãnh đạo, từ lịch sử, nghiên cứu xã hội và trên hết là từ những tấm gương trong quá khứ như Moses, Pericles, Julius Caesar, Jesus Christ, Martin Luther, Niccolo Machiavelli và James Madison, và trong thế hệ hiện đại với những con người sáng suốt như Gandhi, V.I. Lenin, Harriet Tubman, Winston Churchill, Aleanor Roosevelt, Charles de Gaulle, Dean Acheson, Mao Tse-tung, Chetsre Barnard, Martin Luther King, Jr., John Garner và Henry Kissinger. Họ, không ai giống ai, nhưng đã xuất hiện đúng lúc và thể hiện tài năng lãnh đạo với tất cả sự công minh.

Tuy nhiên, những tấm gương huyền thoại kia chỉ đủ thuyết phục chúng ta rằng lãnh đạo là những người rất khỏe mạnh về thể chất đồng thời là những người làm việc không biết mệt mỏi. Ngày nay chúng ta có một cái nhìn rõ nét hơn một chút về con người và cách thức lãnh đạo, nhưng thực sự vẫn chưa hoàn toàn nắm rõ được điều đó. Qua nhiều thập niên tiến hành phân tích, chúng ta đã có được hơn 850 định nghĩa về lãnh đạo. Chỉ trong 75 năm qua, đã có hàng ngàn đánh giá kinh nghiệm về lãnh đạo nhưng vẫn chưa có ai hiểu một cách rõ ràng rành mạch cách phân biệt giữa người lãnh đạo thực sự và người không phải, và có lẽ quan trọng hơn là phân biệt giữa một nhà lãnh đạo có hiệu quả và không hiệu quả và giữa một tổ chức hiệu quả và không hiệu quả.

Chưa từng có đề tài nào tốn nhiều giấy mực nhưng không mang lại hiệu quả bao nhiêu như vậy. Có nhiều cách hiểu về lãnh đạo khác nhau, mỗi cách chỉ giúp chúng ta hiểu một phần của vấn đề tuy cũng chưa hoàn hảo và chưa giải thích được thỏa đáng. Hầu hết những định nghĩa đó mâu thuẫn với nhau và rất nhiều định nghĩa dường như xa rời với thực tế phân tích khả năng của một số nhà lãnh đạo. Định nghĩa chỉ thể hiện xu hướng nhất thời, như mốt thời trang, làn sóng chính trị và xu hướng học thuật. Không phải lúc nào định nghĩa cũng phản ánh được thực tế và đôi khi chúng trở nên thật vô nghĩa. Như lời của Braque về nghệ thuật, và cũng đúng trong trường hợp về lãnh đạo, thì: “Điều duy nhất có ý nghĩa trong nghệ thuật nằm ở chỗ không thể giải thích được”.

Người ta đã từng nghĩ rằng kỹ năng của một lãnh đạo là bẩm sinh, họ sinh ra đã là lãnh đạo chứ không phải do quá trình học tập, tôi luyện không mệt mỏi mà thành. Thuyết lãnh đạo này gọi là thuyết “Người vĩ đại”. Họ cho rằng quyền lực chỉ được ban cho một số ít người thừa hưởng và số mệnh khiến họ trở thành lãnh đạo. Những người được chọn đó sẽ lãnh đạo người khác; và số đông còn lại sẽ được lãnh đạo. Bạn có được chọn hay không thì số phận của bạn đã an bài, không gì có thể thay đổi được, cho dù bạn có cố gắng học hỏi hay khao khát trở thành lãnh đạo như thế nào đi chăng nữa.

Khi quan điểm này không còn phù hợp, một quan điểm mới về lãnh đạo được thay thế: thời thế tạo anh hùng, nghĩa là hoàn cảnh có thể khiến những con người bình thường trở thành lãnh đạo. Có thể giả định là Lênin chỉ đang suy ngẫm thì cuộc cách mạng ập đến vào đúng thời điểm này, hay Washington gặp thời khi các thuộc địa mong muốn trở thành những quốc gia độc lập. Cũng giống như “Người vĩ đại”, thuyết “Bùng nổ” cho rằng hoàn cảnh xã hội thúc đẩy một số người trở thành lãnh đạo, cũng là một định nghĩa không phù hợp.

Cũng giống như tình yêu, lãnh đạo là một cái gì đó mà ai cũng biết rằng nó tồn tại nhưng lại không thể định nghĩa được. Còn rất nhiều những thuyết khác về lãnh đạo xuất hiện và rồi biến mất. Một số thuyết đề cao yếu tố con người trong khi những thuyết khác lại cho rằng chính hoàn cảnh xã hội mới là yếu tố quan trọng. Thế nhưng chẳng có lý thuyết nào là vững bền qua năm tháng. Với hàng loạt những lý thuyết khác nhau đó, chúng ta có thể hiểu được tại sao các nghiên cứu và lý thuyết về lãnh đạo lại nhập nhằng hỗn loạn như thế và xứng đáng với tên gọi “La Brea Tar Pits” trong các chủ đề nghiên cứu về tổ chức. “La Brea Tar Pits” là khu vực ở Los Angeles gồm nhiều hồ đầy chất nhựa dính, chứa hàng ngàn xác của những động vật đến thám thính và không bao giờ rời khỏi đây được.

Hiện tại, trong giai đoạn không chịu ảnh hưởng của thuyết “Người vĩ đại” cũng như “Big Bang”, chúng ta có cơ hội mới tán dương những nhà lãnh đạo hiện đại và suy ngẫm về bản chất thực sự của quyền lực.

Ngày nay dường như đã vắng bóng quyền lực. Không có quyền lực nghĩa là khủng hoảng. Không có quyền lực nghĩa là rắc rối. Sự mâu thuẫn và phân cực trong suy nghĩ và hành động đã làm quyền lực bị mai một dần, đồng thời tạo nên sự hỗn loạn. Các tổ chức trở nên cứng nhắc, trì trệ và mất định hướng. Những người được coi là lãnh đạo dường như không hiểu biết và quan liêu, không nhạy cảm và máy móc. Tệ hơn hết là những giải pháp họ đưa ra chỉ như xây lâu đài trên cát hoặc thậm chí chẳng có giải pháp nào cả.

MÔI TRƯỜNG LÃNH ĐẠO

Chúng ta chỉ có thể hiểu nguyên nhân của tình trạng hỗn độn trong quản lý này khi chúng ta xem xét lại môi trường lãnh đạo ngày nay. Có thể tóm tắt xét trên ba mặt chính: lòng tận tâm, sự phức tạp, và uy tín.

Lòng tận tâm

Diễn đàn Nghị sự Công khai [2] (2) tiến hành một cuộc nghiên cứu trong lực lượng lao động không thuộc cấp quản lý trong thập niên 80 và có những kết quả đáng ngại như sau:

- Cứ 4 người lao động thì có chưa tới 1 người nói rằng họ đang làm việc hết khả năng của mình.

- Một nửa cho rằng họ chỉ nỗ lực đủ để giữ việc.

- Số chiếm ưu thế, 75%, cho rằng họ có khả năng làm việc tốt hơn nhiều so với hiện tại.

- Gần 6 trên 10 người Mỹ đang làm việc tin rằng họ “không làm việc nỗ lực như trước đây”.

Chính vì không tận tâm với công việc, những người làm công ăn lương này không thể cạnh tranh với những đồng nghiệp tuy được trả lương thấp hơn nhưng lại chăm chỉ hơn ở Nhật Bản và Đông Nam Á. Tuy nhiên, giới lãnh đạo trong các doanh nghiệp Mỹ thay vì truyền cho họ cảm hứng và giúp họ lấy lại năng lượng làm việc, họ chọn cách thức đơn giản là sa thải hàng chục ngàn công nhân trong làn sóng giảm biên chế. Kết quả là thay vì một nơi với những công ty không khai thác hết khả năng làm việc của nhân viên, giờ đây chúng ta lại có một xã hội mà rất nhiều người bị giảm biên chế buộc phải tìm công việc thấp hơn khả năng, công việc bán thời gian hay những công việc không có lối thoát.

Trong khi đó, gần một nửa những công nhân đang làm còn lại than phiền về hoàn cảnh khó khăn: công việc quá tải, giờ làm việc kéo dài và áp lực nặng nề. Dù vậy, đáng lẽ phải làm việc chăm chỉ vì sợ bị sa thải và mất việc, họ lại càng kém trung thành với ông chủ và kém chú tâm vào công việc hơn. Công nhân cảm thấy bất lực. Chỉ vài người sẵn sàng cống hiến hết sức mình vào công việc và nỗ lực làm thêm giờ vì ông chủ, người vốn dễ dàng thay thế họ bằng những người mới.

Người ta nói đến sự giảm sút đạo đức trong nghề nghiệp. Họ phàn nàn rằng chúng ta không đào tạo đủ những nhà khoa học và kỹ sư. Nhưng vấn đề thực sự tồn tại là thiếu sự gắn bó với công việc. Lãnh đạo đã thất bại trong việc truyền đạt tầm nhìn, ý nghĩa, và lòng tin cho những người đi theo. Họ đã thất bại trong việc giao quyền cho cấp dưới. Dù là ở các tổ chức, cơ quan chính phủ, hay các đơn vị doanh nghiệp nhỏ, nhân tố then chốt và quan trọng cần thiết để phát triển nguồn nhân lực chính là sự lãnh đạo.

Sự phức tạp

Kỷ nguyên của chúng ta đang sống được đánh dấu bởi những thay đổi nhanh chóng bất ngờ. Các tổ chức ngày càng đối mặt với những khó khăn phức tạp hơn. Bất kỳ một tổ chức nào cũng có quá nhiều điều mỉa mai, đối nghịch, phân cực, lưỡng phân, nghịch lý, mâu thuẫn về tư tưởng, trái ngược, hỗn loạn và rối ren mà họ không thể hiểu và đối phó. Ai cũng có thể tìm thấy những sự kiện phức tạp rắc rối trên bất kỳ tờ báo nào. Những câu chuyện dưới đây trên tờ Wall Street Journal chỉ trong thời gian 5 ngày giữa năm 1996 cho thấy rõ việc này:

- G.E Capital mua lại First Colony, một hãng bảo hiểm, với giá 11 tỉ đô la; bảy thương vụ mua bán công ty khác trị giá hàng tỉ đô la mỗi vụ cùng với rất nhiều những thương vụ mua bán chuyển nhượng nhỏ hơn.

- Một khám phá gây sửng sốt của các nhà khoa học không gian, họ đã tìm ra chứng cứ về sự sống trước kia trên sao Hỏa, một cơ hội rất lớn cho việc mở rộng hoạt động khám phá không gian trong tương lai.

- Trung Quốc đang đối diện với khủng hoảng ngân hàng với ít nhất 1/3 các khoản nợ là nợ khó đòi. Ngân hàng Thế Giới gọi hệ thống ngân hàng của Trung Quốc là phá sản về mặt kỹ thuật.

- Việc tuyển dụng nhân công của ngành công nghệ cao ngày càng căng thẳng, những cuộc chiến tuyển dụng như cuộc chiến giành giật bóng của các ngôi sao bóng rổ. Trong khi đó, có khoảng 40% nhân công trong lĩnh vực công cộng ở các thành phố mất việc làm với mức lương hậu hĩnh vào tay lực lượng làm thêm từ các công ty tư nhân với chi phí thấp hơn nhiều.

- Trong 18 tháng qua, các công ty dược phẩm của Châu Âu chiếm đến khoảng 58% tỷ lệ đầu tư mới vào các hãng công nghệ sinh học của Mỹ.

- Bộ Năng lượng tăng tiền thưởng lên 11 tỷ đô la cho các hợp đồng làm sạch các khu vực rác phóng xạ tại Washington và Nam Carolina. Trong khi đó, E.P.A ban hành các quy định về việc cải thiện ống bô của xe máy động cơ ngoài.

- America On-Line cho biết hãng này đã có hơn 6 triệu người đăng ký tài khoản, tăng 6 lần chỉ trong 2 năm. Trong khi đó, Microsoft và Verifone lại trở thành đối tác cung cấp phần mềm bán qua Internet, và loại đĩa 3M Imation mới xuất hiện của công ty trị giá 2.25 tỷ đô la hoạt động trong lĩnh vực thông tin và hình ảnh.

- Hạ viện Mỹ vừa thông qua một chương trình chống khủng bố mạnh mẽ.

- Nhằm nỗ lực thu hút các hãng công nghệ cao, Malaysia đã xây dựng một khu vực diện tích 300 dặm vuông với cơ sở hạ tầng hiện đại, chế độ thuế ưu đãi cùng với những chính sách khuyến khích khác.

- Tập đoàn Daewoo của Hàn Quốc chính thức bước chân vào thị trường xe hơi Mỹ, dự kiến cho tới năm 2000 sẽ bán được 100,000 chiếc.

Trên báo chí ngày nào cũng ra rả tin tức phô trương như vậy. Những thay đổi này đã ảnh hưởng sâu sắc đến xã hội và cách chúng ta lãnh đạo tổ chức. Chúng tương tác lẫn nhau, gián đoạn và ngày càng tăng tốc. Những nguồn thông tin và kỹ năng quản lý truyền thống đã trở nên kém hiệu quả và lỗi thời. Cách suy nghĩ cứng nhắc, thông tin một chiều cùng với những chiến lược chậm thích nghi không còn phù hợp với xu hướng kinh doanh thời đại ngày nay nữa. Phương pháp ngoại suy không còn thích hợp cho việc xác định những thách thức mới. Và phương pháp “tùy cơ ứng biến” cũng không giải quyết được vấn đề.

Mô tả ẩn dụ về thời đại chúng ta đang sống, đặc biệt trong môi trường quản lý, là “bóng chày theo kiểu Trung Quốc” qua sự thể hiện của R.Tsiu. Thực ra, bóng chày Trung Quốc gần giống như bóng chày Mỹ chỉ khác ở điểm duy nhất là: ngay tại thời điểm bóng rời khỏi tay cầu thủ ném bóng thì cầu thủ bắt bóng có thể làm bất cứ điều gì họ muốn. Họ có thể gom các căn cứ lại với nhau. Hay họ cũng có thể chia căn cứ thứ hai và thứ ba cách nhau 30 yard (tương đương 27.5 mét) nếu muốn. Tất cả các cầu thủ bắt bóng, nếu gặp một người trả bóng yếu, có thể tập trung hết ở sân trong; nếu người trả bóng mạnh thì họ chơi ở phía ngoài biên; nếu cầu thủ đánh bóng đi chậm, thì góc gôn thứ nhất có thể được đặt ở sân ngoài. Có vẻ điên rồ. Nhưng mọi việc giờ đây cũng tương tự như vậy, quá ít lý do để mong chờ một tương lai đơn giản hơn. Hy vọng chỉ còn trong phim cao bồi hoài cổ với những tấm da bò. Alfred North Whitehead đã khéo léo cảnh báo về vấn đề này với câu nói: “Tìm kiếm sự đơn giản nhưng đừng tin tưởng vào nó”. Vấn đề ở đây là có rất nhiều người tìm đến sự giản đơn và tin tưởng vào điều đó. Một nhân vật trong truyện ngắn của E. B White, được viết cách đây đã gần 75 năm, từng phát biểu: “Tôi dự đoán tương lai tươi sáng nhưng phức tạp hơn”. Nhân vật này kết thúc câu nói, đồng thời cũng tóm tắt tình hình hiện thời của chúng ta như sau: “Bạn đã bao giờ nghĩ mọi việc có thể phức tạp đến mức nào không, việc này sẽ dẫn đến việc khác như thế nào không?”.

Ở khía cạnh nào đó, phức tạp đã dẫn đến sự mơ hồ và “thiếu tín nhiệm” mà dưới đây chúng ta sẽ đề cập.

Uy tín

Uy tín là yếu tố quan trọng hàng đầu ở thời đại ngày nay. Những nhà lãnh đạo đang bị chú ý hơn bao giờ hết dù cách đây năm mươi năm, chả ai quan tâm. Kể từ Chiến tranh thế giới lần thứ II cho tới nay, lĩnh vực phục vụ công cộng ngày càng phát triển mạnh mẽ hơn. Các tổ chức, luật lệ chính phủ, nghiệp đoàn người tiêu dùng và các liên hiệp trở nên chú ý đến phúc lợi, dịch vụ xã hội, sức khỏe, giáo dục và môi trường qua các phương tiện truyền thông ngày càng hoạt động hiệu quả hơn. Và tất cả đang chất vấn và thách thức cơ quan chức năng và giới cầm quyền, khiến họ phải cực kỳ cẩn thận trong từng đường đi nước bước của mình.

Các yếu tố bên ngoài cùng với vô số những cử tri bên trong tạo áp lực và tác động tới tất cả các tổ chức và người lãnh đạo. “Các trạm kiểm soát” của công chúng có thể châm chước một chút cho việc gì chứ không bỏ qua sự thiếu chính trực và trách nhiệm. Những ý kiến có giá trị quan trọng và mang tính xây dựng trở thành nạn nhân cho sự phê phán và vạch trần. Quan hệ công chúng đã trở nên quan trọng hơn chính bản thân tổ chức khi những nhà lãnh đạo luôn cố gắng kiểm soát mọi ý kiến bướng bỉnh, thất thường.

Thời đại thông tin mang lại nhận thức công chúng cao, tạo một môi trường quản lý chịu ảnh hưởng của thông tin đại chúng. Mặc dù phương tiện thông tin đại chúng có thể ảnh hưởng xấu đến người quản lý, nhưng không thể tránh khỏi điều đó. Một khi quyết định trở thành người lãnh đạo với toàn bộ trách nhiệm, cá nhân đó đã hy sinh sự riêng tư của mình. Cũng như một phân tử lớn cần nhiều nguyên tử tạo thành, những người lãnh đạo sẽ thu hút nhiều người đi theo và gây nhiều sự chú ý hơn. Một nghịch lý gây nhiều tranh cãi là: “Nếu ai cũng tập trung vào một việc thì còn ai để làm việc nữa?” (Chúng ta sẽ bàn tiếp về sự phức tạp này ở những chương sau.).

Ai cũng có thể có cảm giác bất an, dù là những người cùng tín ngưỡng hay cùng tầng lớp xã hội, hay là những người hoạt động ở các lĩnh vực khác nhau, trình độ khác nhau. Vài năm trước chúng ta thường thấy những tấm băng-rôn ghi đơn giản “Hoài nghi khả năng của ai đó”, một hình mẫu thu nhỏ của tình hình thực tại. Trong đợt bầu cử gần đây, lại xuất hiện những tấm băng-rôn “Đừng bầu cử, chỉ làm cho tình hình tệ hơn”. Đây là quan điểm của rất nhiều người Mỹ đang hoang mang, thể hiện sự nghi ngờ của họ với lực lượng lãnh đạo mỏng manh. Nói chung, mối quan hệ giữa người lãnh đạo và những người được lãnh đạo đang trở nên xấu đi.

NHỮNG CHUẨN MỰC THAY ĐỔI

Môi trường bất ổn và thay đổi chóng mặt đã làm người lãnh đạo trở nên mất phương hướng ngày càng nhanh. Hai mươi năm qua, những khó khăn vất vả đã khiến chúng ta mất nhuệ khí. Với những tài năng lãnh đạo xoàng xĩnh, nhiều sai lầm, vi phạm, phá hoại trong hai thập niên qua, không bất ngờ gì khi những người đương đại nghĩ rằng người Mỹ đang trở nên quá mệt mỏi và không còn lòng trung thành nữa. Đã đến lúc chúng ta cần có một bước ngoặt lịch sử - thời điểm mà Karl Jaspers gọi là “điểm nút” – là khi chúng ta cần tìm kiếm tầm nhìn cao hơn, định nghĩa lại các khái niệm nền tảng, và xem xét lại các giá trị cơ bản. Chúng ta cần hướng đến một cuộc sống không đơn thuần được đánh giá bằng thu nhập, một xã hội không chỉ được tính bằng mức tiêu thụ nhiên liệu, và hướng đến sự tự do thoát khỏi những giá trị lừa dối và sai lầm của tổng thu nhập quốc dân.

Vấn đề là những thời điểm này tuy khó khăn, vất vả và đáng sợ nhưng chúng cũng rất thú vị, gây nhiều ảnh hưởng và mang tính quyết định, như con sói nói với nàng công chúa nhỏ “Tưởng vậy nhưng mà không phải vậy”. Một chuẩn mực mới đang được hình thành.

Để tồn tại trong sự hỗn loạn này, lãnh đạo và những người đi theo cần có sự nhận thức và linh hoạt lớn lao. Hòa bình, thịnh vượng và những mục tiêu lớn hơn của chúng ta phụ thuộc vào việc tăng cường giao tiếp và mở rộng các hình thức tín ngưỡng. Tầm nhìn của chúng ta phải thoát khỏi những tổ chức ngày càng teo nhỏ lại, mà nhắm đến sự thành công của những doanh nghiệp mới. Đó là định hướng chúng ta cần hướng tới để xác định tương lai cũng như xác định bản thân.

Phóng viên thời sự John Naisbitt đưa ra 10 điểm khác biệt giữa hiện tại và tương lai trong Những xu hướng lớn, miêu tả một chuẩn mực mới được nhiều người quan tâm [3] (3) . Những điểm khác biệt đó là:

Những thay đổi này đã được kiểm nghiệm qua thời gian ở nhiều hình thức khác nhau, thể hiện qua các tác phẩm của các bậc lão thành như McGregor với “Theory Y” [4] (4) (Thuyết Y), Townsend với “Up the organization” [5] (5) (Các tổ chức lên ngôi), Slater với “New Culture” [6] (6) (Nền văn hóa mới), và Salk với “Epoch B.” [7] (7) (Kỷ nguyên B.). Gần đây, sự thay đổi chuẩn mực biểu hiện qua tác phẩm Dissipative Structure [8] (8) (Những công trình hoang phí) của Prigogine, Thriving on Chaos [9] (9) (Vươn lên trong hỗn loạn) của Peters, The New Realities [10] (10) (Những thực tế mới) của Drucker và The Age of Paradox [11] (11) (Thời đại của nghịch lý) của Handy.

Tuy vậy, vẫn còn thiếu một cái gì đó, một điều hoàn toàn bị xao lãng: QUYỀN LỰC, nguồn lực cơ bản để bắt đầu và duy trì một hành động nhằm chuyển ý tưởng thành thực tế, lại chính là yếu tố người lãnh đạo không thể nào thiếu được. Những nhà kinh tế học tự ép mình vào góc hẹp vì không nhận ra mặt hạn chế và giới hạn của thị trường tự do, cũng như quá nhiều sinh viên học về quản trị lại quên đi những yếu tố cơ bản của sự lãnh đạo. Thiếu những phẩm chất này, chúng ta có thể thẳng thắn nói rằng những chuẩn mực của hệ thống quản lý, kể cả mới hay cũ, đều không không được xem là quyền lực [12] *.

Bertrand Russell đã từng nói: “Khái niệm cơ bản của khoa học xã hội là quyền lực, cũng giống như năng lượng là khái niệm cơ bản của vật lý vậy”. Việc chúng ta bỏ qua điều này, “thấy cây mà chẳng thấy rừng”, đã khiến nhân loại chỉ loanh quanh trong vòng lẩn quẩn. Tóm lại, chúng ta đang trải qua sự khủng hoảng trầm trọng về quyền lực.

Mỉa mai thay, quyền lực là sức mạnh ai cũng biết trên thế giới này. Nó là lực kéo và lực đẩy mà tất cả chúng ta đều trải qua và sử dụng từ khi sinh ra cho đến khi chết đi. Nó thể hiện ở toàn bộ các hoạt động của con người – gia đình, tình dục, nghề nghiệp, toàn quốc gia, toàn thế giới – dù được che dấu hay công khai.

Tuy nhiên, qua hàng ngàn năm, năng lực xã hội cơ bản này đã được thêu dệt vượt quá tầm nhận thức, bao hàm quá nhiều ý nghĩa. Những ý kiến cho rằng quyền lực là hám lợi, lãnh đạm, tàn bạo, đồi bại, đã dẫn đến việc loại bỏ và phân rã của quyền lực trên mọi phương diện. Nói cách khác, quyền lực là yếu tố cần thiết nhất nhưng cũng đáng nghi ngờ nhất cho sự phát triển nhân loại.

Để hiểu được sự mơ hồ này, chúng ta hãy xem quyền lực được sử dụng sai lầm như thế nào. Những người lãnh đạo trong lịch sử đã kiểm soát chứ không tổ chức, đàn áp chứ không lắng nghe ý kiến, kiểm soát những người đi theo chứ không phải phát triển họ.

Chúng ta đang tiến lên phía trước, nhưng chúng ta đã quên dành vị trí cho quyền lực trong tầm nhìn mới của mình. Nỗi sợ hãi phải đối mặt - giữa người yêu và bạn bè, hay tội ác, sự bất công, các phương tiện thông tin, hay chính phủ - đã làm chậm và trong một số trường hợp gây lúng túng cho việc tham gia vào một tương lai công bằng. Như trường hợp chủ nhà chần chừ không gọi người diệt mối vì họ sợ khi những con mối ngưng hoạt động, ngôi nhà sẽ đổ xuống, nghịch lý của sự phát triển dựa trên các mâu thuẫn là sự mong manh tột cùng của nó.

Chúng ta phải học cách tiếp cận quyền lực theo đúng bản chất của nó. Về cơ bản, quyền lực có quan hệ tương hỗ với lãnh đạo. Có lẽ cách tốt nhất để hiểu về điều này là chúng ta xem xét một ví dụ của Lee Iacocca, hãng Chrysler. Ông đã lãnh đạo, biến một hãng từ phá sản trở thành thành công. Ông đưa ra mục tiêu thành công và huy động một lực lượng những nhân viên chủ chốt để thực hiện mục tiêu đó. Hoàn toàn dựa vào tài lãnh đạo của Iacocca, năm 1983 hãng Chrysler đã có lợi nhuận, nâng cao tinh thần các nhân viên và giúp họ cảm thấy công việc mình làm có ý nghĩa hơn. Ông đã tiếp thêm sức mạnh cho họ. Thành công này không chỉ nhất thời, năm 1995, hãng Chrylser trở thành nhà sản xuất hàng tự động với chi phí thấp nhất trên thế giới, doanh thu hàng năm là 2 tỷ đô la Mỹ, đạt lợi nhuận cao nhất trong ba hãng sản xuất hàng tự động lớn của Mỹ.

Vậy chúng ta thấy rằng thành công vang dội của Iacocca đã minh chứng cho sự thiếu hụt của ngành quản lý ngày nay (và trong nhiều thuyết về quản lý) yếu tố cải tổ về tổ chức. Khái niệm về quyền lực và lãnh đạo thể hiện rất rõ trong trường hợp của Iacocca: Quyền lực là nguồn lực cơ bản để bắt đầu và duy trì hành động, hay nói cách khác, quyền lực là khả năng chuyển ý tưởng thành thực tế và duy trì nó. Lãnh đạo là biết cách sử dụng quyền lực một cách khôn ngoan: sự lãnh đạo cải tổ [13]

Như chúng ta thấy, lãnh đạo hiệu quả có thể biến tổ chức từ hiện tại thành tương lai, nhìn thấy những cơ hội tiềm ẩn cho tổ chức, truyền tải tư tưởng đổi mới cho nhân viên và mang luồng văn hóa và chiến lược mới vào tổ chức nhằm huy động và tập trung mọi nguồn lực. Những người lãnh đạo này không phải là bẩm sinh. Họ xuất hiện khi tổ chức gặp vấn đề khó khăn phức tạp không thể vượt qua với cuộc cải tổ không người định hướng. Họ phải có trách nhiệm chỉnh đốn lại tổ chức cho phù hợp với tình hình thay đổi. Họ tạo sự thay đổi trong toàn tổ chức, xây dựng niềm tin và tiếp thêm sức mạnh cho nhân viên để cùng nhau tìm ra phương cách hoạt động mới. Họ vượt mọi chướng ngại vật để thay đổi tình huống và hướng tới tầm nhìn mới cho tương lai, tạo sự tự tin và ưu thế cho hình thức tổ chức mới. Trong vòng một hay hai thập niên tới, sự lãnh đạo chúng ta đang đề cập, và sẽ tiếp tục trong toàn bộ cuốn sách này, trở nên hiển nhiên trong các tổ chức nhằm đối phó với tình hình phức tạp và hỗn loạn này.

Chúng ta phải đối mặt với một tương lai bất ổn và hỗn loạn, nhưng ai cũng có một tầm nhìn riêng. Tầm nhìn là “hàng hóa” của người lãnh đạo và quyền lực là “đồng tiền” của họ. Chúng ta đang ở thời điểm lịch sử quan trọng và không thể quay lại thời cách đây mười năm, năm năm hay thậm chí chỉ một năm trước. Tương lai bắt đầu từ bây giờ và đã tới lúc chúng ta hành động.