CHƯƠNG XXVII

GIỜ TÔI ĐÃ LÀ SINH VIÊN NĂM CUỐI TRƯỜNG LUẬT, và điều quan trọng hơn là tôi sắp kết thúc Lớp sĩ quan dự bị cao cấp, các buổi huấn luyện của Lớp đó diễn ra mỗi tuần hai lần ở một nơi có tên là Bò Sữa Đen, tại Montrouge. Một trong những truyện ngắn của tôi được dịch và xuất bản tại Mỹ, và khoản tiền kếch xù là một trăm năm mươi đô la mà tôi được trả đã cho phép tôi làm một chuyện chóng vánh sang Thụy Điển để đi tìm Brigitte, khi tôi gặp lại thì cô ta đã lấy chồng. Tôi cố dàn xếp với người chồng nhưng anh này rất nhẫn tâm. Cuối cùng, thấy tôi phiền hà quá, Brigitte đày tôi đến nhà mẹ cô ở trên một hòn đảo nhỏ, mãi tận phía Bắc quần đảo Stockholm, trong cảnh vật huyền thoại đặc trưng Thụy Điển và ở đó, tôi lang thang dưới những hàng thông trong khi kẻ bạc tình cùng chồng tiếp tục mối dan díu đầy tội lỗi. Để trấn an tôi, mẹ Brigitte ép tôi phải tắm nước lạnh cóng một tiếng đồng hồ mỗi ngày dưới biển Baltic, còn bà thì khắt khe cầm đồng hồ đứng trên bờ, trong khoảng thời gian đó, các bộ phận cơ thể tôi co lại, thân mình tôi như dần lìa xa chính tôi, tôi đứng ngâm mình trong nước, ủ ê, đau khổ. Một lần, khi đang nằm dài trên một tảng đá, chờ cho ánh nắng làm tan máu trong tĩnh mạch, tôi thấy một chiếc máy bay có hình chữ thập ngoặc bay ngang trời. Đó là lần đầu tiên tôi bắt gặp kẻ thù.

Tôi chỉ chú ý đến các sự kiện xảy ra ở châu Âu với đôi tai lơ đễnh. Không phải vì tôi chỉ lo cho bản thân mà có lẽ vì vốn được nuôi nấng bởi bàn tay một phụ nữ, được ấp ủ bằng tình âu yếm của phụ nữ, tôi không có khả năng hận thù sâu sắc, thế nên tôi thiếu cái cơ bản nhất để hiểu Hitler. Hơn nữa, sự im lặng của nước Pháp trước những mối đe dọa cuồng loạn, thay vì làm cho tôi lo lắng, với tôi lại có vẻ như là tín hiệu của một sức mạnh tiềm ẩn và sự tự tin. Tôi hoàn toàn tin tưởng vào quân đội Pháp và các vị tướng lĩnh đáng kính của nước mình. Ngay trước khi Bộ Tham mưu nước tôi dựng phòng tuyến ở biên giới thì mẹ tôi đã dựng quanh tôi một phòng tuyến Maginot bằng những vững vàng yên ổn cùng những lạc quan kiên định mà không một nỗi ngờ vực hay lo lắng nào có thể chọc thủng. Vì thế, chẳng hạn, chỉ ở trường trung học Nice, tôi mới lần đầu tiên biết rằng người Pháp đã thất trận trước người Đức vào năm 1870: mẹ đâu có nói cho tôi hay. Tôi muốn nói thêm là, vì sống thoải mái nên tôi luôn khó lòng mà thực hiện nổi cái nỗ lực ngu ngốc phi thường rất cần thiết để thực sự tin vào chiến tranh và chấp nhận khả năng nó xảy ra ấy. Tôi biết mình có những lúc ngớ ngẩn nhưng tôi không leo lên tận những đỉnh vinh quang đó nơi việc chém giết có vẻ là một giải pháp có thể chấp nhận được. Tôi luôn xem cái chết như một hiện tượng đáng tiếc và việc bắt ai đó phải gánh lấy cái chết hoàn toàn đi ngược lại với bản chất của tôi: tôi buộc phải ép mình. Đúng là tôi đã từng giết người, để tuân theo thỏa ước đồng thuận và thiêng liêng của thời đại, nhưng nào tôi có hào hứng gì đâu, có cảm hứng thực sự gì đâu. Với tôi, dường như không một lý do nào là đủ chính đáng, mà con tim cũng chẳng thuận theo. Khi phải giết đồng loại của mình, tôi không được giống thi sĩ cho lắm. Tôi không biết thêm mắm thêm muối, không biết hát vang hành khúc hận thù thiêng liêng và tôi giết người không kiểu cách, tôi giết người một cách ngớ ngẩn, vì rằng nhất thiết phải như thế.

Tôi nghĩ cái sai này cũng là do tôi luôn cho mình là trung tâm vũ trụ. Quả thực, cái thói cứ coi mình là trung tâm của tôi đã đến mức tôi lập tức nhận ra chính mình ở tất cả những ai khổ đau và tôi đau với tất cả những vết thương của họ. Chuyện đó không chỉ xảy đến với loài người, mà cả với loài vật, thậm chí là cây cỏ nữa. Biết bao người có thể xem một cuộc đấu bò, nhìn con bò tót bị thương, máu me đầy mình mà không mảy may xúc động. Tôi thì không. Tôi chính là con bò tót. Tôi luôn cảm thấy hơi đau khi người ta chặt cây, khi người ta săn nai, thỏ hay voi. Tuy nhiên, nghĩ đến việc người ta giết gà thì tôi lại khá thờ ơ. Tôi không thể mường tượng ra mình trong bộ dạng một con gà.

Ngay trước hiệp ước Munich, người ta nói rất nhiều về chiến tranh, và trong những bức thư mẹ gửi cho tôi khi tôi đang đi lưu đày tình cảm ở Björkö, giọng điệu của bà đã vang lên như chuông rồi. Trong một trong những bức thư ấy, được viết với nét bút cương quyết, với những con chữ to và nghiêng về phía trước như xông vào kẻ thù, mẹ chỉ thông báo cho tôi rằng “nước Pháp sẽ thắng vì nước Pháp là nước Pháp”, mãi đến bây giờ, tôi vẫn chưa thấy ai tiên đoán chính xác hơn thế sự thất bại năm 40 của nước Pháp, cũng chưa có ai miêu tả tốt hơn thế sự thiếu chuẩn bị của chúng ta khi ấy.

Tôi thường mày mò trong những câu hỏi “tại sao” và “như thế nào” về tình yêu kỳ lạ ấy của một phụ nữ Nga dành cho đất nước tôi. Chưa bao giờ tôi có được lời giải thích xác đáng. Hẳn là mẹ tôi ấn tượng với những tư tưởng, những giá trị và những quan điểm tư sản đã từng thịnh hành vào năm 1900 khi nước Pháp còn là nơi “tốt nhất có thể”. Có thể nguyên nhân còn là do mẹ đã bị chấn thương tinh thần hồi còn trẻ, qua hai lần đến Paris và, vốn là kẻ trọn đời rất đỗi độ lượng với nước Thụy Điển, tôi là kẻ cuối cùng trên đời ngạc nhiên trước chấn thương tinh thần của mẹ. Tôi luôn có xu hướng tìm kiếm một động lực sâu kín nào đó sau những nguyên nhân tuyệt vời, rình rập tiếng sáo nhẹ ru bỗng nhiên lạc giọng ngay giữa những bản giao hưởng náo động. Cuối cùng chỉ còn lời giải thích đơn giản nhất và có khả năng đúng nhất, đó là mẹ tôi yêu nước Pháp không vì lý do nào cả, y như khi người ta yêu thực sự. Dù sao thì người ta cũng có thể tưởng tượng ra cái lon thiếu úy Không Quân sắp tô điểm cho tay áo của tôi có ý nghĩa như thế nào trong một thế giới tâm lý như vậy. Tôi tích cực phấn đấu. Vất vả lắm tôi mới lấy được bằng cử nhân luật nhưng bù lại, tôi đã tốt nghiệp Lớp sĩ quan dự bị cao cấp bậc bốn cho vùng Paris.

Khi tình yêu tổ quốc của mẹ tôi đang trào dâng ngùn ngụt trong sự nghiệp quân nhân tương lai rạng rỡ sắp tới của tôi thì một biến cố bất ngờ xảy ra.

Quả thế, đó là giai đoạn xảy ra chuyện tôi ám sát hụt Hitler.

Báo chí không nhắc gì tới chuyện này. Tôi chẳng cứu được nước Pháp và thế giới, mà cũng mất luôn cả một cơ hội có lẽ sẽ chẳng lặp lại lần hai.

Vụ việc xảy đến năm 1938, khi tôi từ Thụy Điển trở về.

Sau khi từ bỏ mọi hy vọng lấy lại tài sản của mình, sau khi bị thất vọng và chán chường bởi chồng Brigitte, một kẻ không có chút gì gọi là lịch duyệt, sau khi ngỡ ngàng vì người ta thích kẻ khác hơn mình, sau tất cả những gì mẹ đã hứa với tôi và sau khi quyết tâm không bao giờ, sẽ không bao giờ làm gì cho một phụ nữ nữa, tôi trở lại Nice để liếm láp những vết thương của mình và ở lại nhà vài tuần ngay trước khi gia nhập Không Quân.

Tôi đi taxi của nhà ga, và ngay từ khúc quanh ở đại lộ Gambetta rẽ vào phố Dante, tôi đã thấy xa xa, trong khu vườn nhỏ trước khách sạn, bóng dáng một người khiến tôi mỉm cười như thường lệ, với cả tình âu yếm lẫn mỉa mai.

Trong khi ấy mẹ đón tôi với thái độ rất lạ. Quả là tôi cứ chờ cảnh nhỏ lệ hay ôm hôn thắm thiết, chờ những cú sịt mũi xúc động và thỏa mãn. Nhưng tôi đâu có ngờ những tiếng nức nở này, những cái nhìn tuyệt vọng giống cảnh biệt ly này - mẹ khóc một lúc rồi run rẩy trong vòng tay tôi, thỉnh thoảng lùi lại một chút để nhìn mặt tôi được rõ hơn, rồi lại lao vào lòng tôi và rung cảm lại trào dâng lần nữa. Tôi lo lắng hỏi thăm xem sức khỏe của mẹ có sao không, nhưng không, mẹ có vẻ khỏe mạnh bình thường, mà mọi việc cũng tiến triển bình thường nốt - đúng vậy, mọi việc đều tốt đẹp cả - nói đến đây, mẹ lại nước mắt giàn giụa và nức nở nghẹn ngào. Cuối cùng, mẹ cũng trấn tĩnh lại được, vẻ bí ẩn, mẹ cầm tay tôi kéo vào nhà ăn lúc ấy vắng người; hai mẹ con ngồi vào cái bàn quen thuộc ở góc phòng, và ở đó, mẹ thông báo ngay kế hoạch mà bà đã vạch ra cho tôi. Đơn giản thôi: tôi phải đi Berlin ám sát Hitler để cứu nước Pháp, nhân thể cứu cả thế giới. Mẹ đã sớm thấy tất cả, kể cả việc cuối cùng tôi sẽ thoát nạn, bởi vì, giả dụ như tôi bị bắt - nhưng ở chỗ này, mẹ quá hiểu tôi nên biết thừa tôi có khả năng giết Hitler mà không bị bắt - tuy nhiên cứ giả dụ như tôi bị bắt thì rất rõ ràng, các cường quốc như Pháp, Anh, Mỹ sẽ ra tối hậu thư đòi trả tự do cho tôi.

Thú thật tôi có lưỡng lự một lúc. Tôi vừa phải chiến đấu trên nhiều mặt trận, từng làm mười nghề khác nhau, nghề nào cũng đáng ghét cả, và luôn hào phóng nỗ lực hết mình trên mặt giấy cũng như trong cuộc đời. Tôi chả hào hứng gì khi nghĩ đến chuyện chạy ngay đến Berlin, dĩ nhiên là trong toa tàu hạng ba rồi, để giết Hitler trong điều kiện thời tiết nóng nực, với sự bực bội, mệt nhọc và những khâu chuẩn bị mà vụ ám sát có thể kéo theo. Tôi thèm được nghỉ ngơi chút ít bên bờ Địa Trung Hải - tôi chưa bao giờ chịu đựng được cảnh hai mẹ con tôi xa nhau. Trái lại, tôi những muốn giết kẻ độc tài đó vào đầụ tháng Mười. Tôi ngao ngán nghĩ tới những đêm mất ngủ trên băng ghế cứng trong những toa tàu chật khách, chưa kể những giờ khắc buồn chán ngáp dài trên đường phố Berlin, chờ Hitler ló dạng. Nói chung là tôi thiếu nhiệt tình. Nhưng mà đâu được thoái thác. Thế là tôi chuẩn bị. Tôi bắn súng ngắn rất giỏi, và dù hơi thiếu thực tế, quá trình luyện tập ở phòng tập của trung úy Sverdlovski vẫn giúp tôi tỏa sáng trong các dịp bắn súng hội chợ. Tôi xuống tầng hầm, lấy ra khẩu đã cất trong rương của gia đình rồi đi mua vé tàu. Tôi thấy khá hơn một chút khi nghe báo chí loan tin Hitler đang ở Berchtesgaden, bởi tôi thích được hít thở không khí rừng núi Alpes ở Bavière hơn không khí của một thành phố nắng nóng tháng Bảy. Tôi cũng xếp các bản thảo lại: dù mẹ rất lạc quan, tôi vẫn không hoàn toàn tin chắc mình sẽ còn sống trở về. Tôi viết vài bức thư, tra dầu khẩu súng lục tự động rồi mượn một người bạn cái áo vest rộng để có thể giấu khẩu súng một cách thoải mái. Tôi khá bực bội và dễ cáu bẳn, thêm vào đó, vì mùa hè năm ấy đặc biệt nóng nên sau nhiều tháng cách xa, tôi thấy Địa Trung Hải hấp dẫn hơn bao giờ hết, và, như vô tình, bãi biển “Grande Bleue” đầy những cô gái Thụy Điển thông minh, có học. Trong khoảng thời gian đó mẹ không rời tôi nửa bước. Ánh mắt đầy thán phục và tự hào của mẹ dõi theo tôi ở khắp mọi nơi. Tôi lấy vé, kinh ngạc vì đường sắt Đức giảm cho tôi ba mươi phần trăm tiền vé - họ tạo điều kiện đặc biệt cho những chuyến đi nghỉ mà. Trong vòng bốn mươi tám tiếng đồng hồ ngay trước khi lên đường, tôi cẩn thận hạn chế ăn dưa chuột muối để đề phòng mọi vấn đề về đường ruột, bất kỳ bất trắc gì như thế đều rất dễ bị mẹ tôi hiểu sai. Cuối cùng, hôm trước ngày trọng đại, tôi ra tắm lần cuối ở “Grande Bleue” và xúc động ngắm cô gái Thụy Điển cuối cùng của mình. Đúng lúc từ biển trở về thì tôi thấy diễn viên kịch vĩ đại của mình đang khụy xuống cái ghế bành trong phòng khách. Vừa thấy tôi, môi mẹ đã bĩu ra như một đứa trẻ, mẹ chắp tay lại và, trước khi tôi kịp phản ứng thì bà đã quỳ xuống, nước mắt giàn giụa:

– Mẹ xin con, đừng làm thế! Hãy thôi dự định anh hùng của con đi! Vì người mẹ già tội nghiệp của con, xin con hãy thôi đi - họ không có quyền đòi hỏi một đứa con trai độc nhất phải làm thế! Mẹ đã chiến đấu vất vả bao nhiêu để nuôi nấng con, để con thành người, vậy mà giờ thì… Ôi! Lạy Chúa tôi!

Đôi mắt bà mở lớn vì sợ hãi, gương mặt đầy xáo trộn, hai tay chắp lại.

Tôi không ngạc nhiên. Đã từ lâu tôi sống “theo điều kiện”. Tôi biết mẹ từ lâu rồi nên hoàn toàn hiểu mẹ. Tôi cầm lấy tay mẹ.

– Nhưng mà đã mua vé rồi, tôi nói với mẹ.

Gương mặt mẹ lộ rõ thái độ quyết tâm đến dữ tợn, xua đi tất cả những dấu vết sợ hãi và thất vọng.

– Họ sẽ trả lại tiền cho con! mẹ tuyên bố, tay cầm lấy gậy.

Về điểm này thì tôi hoàn toàn không nghi ngờ gì cả. Tôi đã không giết Hitler như vậy đó. Chỉ thiếu chút ít thôi, như các bạn thấy đấy.