CHƯƠNG XXIX

SAU KHI ĐÃ KHÉO LÉO THỰC HIỆN việc khẩn cấp hơn trước, tức là cứu nước Pháp khỏi sự sụp đổ kinh khủng trong mắt mẹ tôi, sau khi đã giải thích với mẹ về thất bại của tôi bằng sự tế nhị của một người thượng lưu, tôi phải đương đầu với thử thách tiếp theo, thử thách mà tôi chuẩn bị đương đầu tốt hơn nhiều.

Bốn tháng trước, lúc được gọi nhập ngũ, tôi được phiên chế ở Salon-de-Provence với cương vị học viên-sĩ quan, vì vậy mà tôi được xếp vào thành phần ưu tiên: hạ sĩ quan không có quyền hành gì đối với tôi, còn lính thì nhìn tôi với một sự kính nể nào đó. Giờ tôi gặp lại họ chỉ với cấp bậc hạ sĩ quèn.

Các bạn có thể tưởng tượng số phận tôi như thế nào, tôi phải nuốt những lời châm chọc, những công việc nặng nhọc, những trò ăn hiếp, những lời chế nhạo hay mỉa mai thâm độc. Đám hạ sĩ quan ở đại đội tôi không bao giờ gọi tôi bằng tên nào khác ngoài “trung úy hai dái”, hoặc, duyên dáng hơn, “trung úy chùi đít”. Đó là thời kỳ mà quân đội dần dần tự phân hủy trong tiện nghi và những thú vui rác rưởi, những thứ rác rưởi này rốt cuộc cũng len lỏi vào tận tâm hồn một số kẻ sẽ bại trận năm 1940. Nhiệm vụ chính của tôi, trong những tuần sau khi tôi trở lại Salon, là thường xuyên kiểm tra hố xí, nhưng thú thật là hố xí đã mang lại cho tôi sự thay đổi dễ chịu vì được nhìn ngắm vài gương mặt thượng sĩ và trung sĩ xung quanh mình. So với những gì tôi cảm thấy mỗi lần về nhà với mẹ mà không có lon thiếu úy, thì mấy trò ăn hiếp và quấy nhiễu phải hứng chịu chẳng nhằm nhò gì, thậm chí còn làm cho tôi thấy thoải mái. Hơn nữa tôi chỉ cần ra khỏi doanh trại là được ở miền quê Provence, một miền quê mang vẻ đẹp có chút tang thương, nơi những tảng đá lẫn vào đám cây bách gợi lên hình ảnh bầu trời đổ nát đầy bí hiểm.

Tôi không phải là kẻ bất hạnh.

Tôi có thêm bạn thêm bè ở khu vực dân sự.

Tôi đến Baux, rồi ngồi hàng giờ trên vách đá ngắm nhìn biển cây ô liu.

Tôi tập bắn súng ngắn và tập lái khoảng năm mươi tiếng đồng hồ, bay trên dãy núi Alpilles, nhờ sự giúp đỡ thân tình của hai người bạn là trung sĩ Christ và trung sĩ Blaise. Cuối cùng cũng có ai đó, ở đâu đó, phát hiện tôi có bằng lái máy bay và thế là tôi được phong chức huấn luyện viên bắn súng trên không. Chiến tranh bắt quả tang tôi đang lăm lăm cầm súng máy chĩa lên trời. Tôi chưa bao giờ mảy may nghĩ rằng nước Pháp có thể bại trận trong cuộc chiến này. Cuộc đời mẹ tôi không thể kết thúc với sự thất bại như thế được. Niềm tin của tôi vào chiến thắng của quân đội Pháp được củng cố nhờ vào suy luận rất logic ấy nhiều hơn là nhờ vào hệ thống phòng tuyến Maginot và tất cả những bài diễn văn rất kêu của các vị chỉ huy đáng kính. Vị chỉ huy đáng kính của riêng tôi không thể bại trận, và tôi chắc chắn rằng số phận sẽ dành cho vị chỉ huy này sự chiến thắng như một điều hiển nhiên, sau khi vị tướng ấy đã chiến đấu biết bao nhiêu, đã cống hiến biết bao nhiêu và đã vô cùng anh dũng.

Mẹ đến Salon-de-Provence để từ biệt tôi, trên chiếc xe taxi hiệu Renault cũ rích mà tôi đã nói. Trên tay bà chất đầy thức ăn, giăm bông, đồ hộp, mứt, thuốc lá, tất cả những gì mà một người lính thường mơ ước.

Mặc dù thế, những hộp này không phải dành cho tôi. Gương mặt mẹ tỏ ra rất mưu mẹo khi trao những hộp đó cho tôi rồi nói với tôi vẻ bí mật:

– Dành cho các sĩ quan của con đấy.

Tôi chưng hửng. Tôi thấy ngay vẻ mặt mà đại úy Longevialle, đại úy Moulignat, đại úy Turben hẳn sẽ tỏ ra khi thấy một hạ sĩ vào phòng để thay mặt mẹ mình trao cho họ cống phẩm gồm xúc xích, giăm bông, rượu cognac, mứt cốt lấy lòng họ. Không biết mẹ tôi có tưởng hình thức đút lót này là bắt buộc trong quân đội Pháp như có thể là vậy trong quân đội khu trú tỉnh lẻ ở Nga thế kỷ trước hay không, nhưng tôi cảnh giác không lao vào giải thích hay chống đối. Bởi mẹ tôi hoàn toàn có khả năng xách “quà” và tự mình mang đến cho các đương sự, đem theo cả những câu trường thoại yêu nước, khiến chính Déroulède cũng phải đỏ mặt vì xấu hổ.

Khó khăn lắm tôi mới làm cho mẹ tôi, tình cảm dạt dào của bà và những hộp quà thoát khỏi sự tò mò của những tay lính trơn đang nằm ườn ra ở thềm quán cà phê, rồi tôi kéo mẹ về phía đường bay, giữa những chiếc máy bay. Mẹ chống gậy bước trên cỏ, nghiêm trang xem xét thiết bị hàng không của chúng tôi. Ba năm sau, tôi phải giúp một quý phu nhân khác đi kiểm tra các phi đoàn của chúng tôi ở sân bay Kent. Đó là nữ hoàng Anh Elizabeth và tôi phải nói rằng nữ hoàng của chúng ta còn lâu mới có được nét mặt của người sở hữu như mẹ tôi khi mẹ đi trước những chiếc máy bay hiệu Morane-315, trên sân bay Salon.

Sau khi kiểm tra tình trạng thiết bị bay của chúng tôi như vậy, mẹ cảm thấy hơi mệt, thế là hai mẹ con tôi ngồi xuống cỏ, bên cạnh đường bay. Mẹ châm một điếu thuốc, mặt tỏ ra đăm chiêu. Mẹ chau mày bận tâm nghĩ đến điều gì đó. Tôi chờ đợi. Mẹ thẳng thắn tâm sự với tôi những gì bà nghĩ trong lòng.

– Phải tấn công ngay, mẹ nói.

Có lẽ tôi tỏ vẻ hơi ngạc nhiên, nên mẹ mới cụ thể hơn:

– Phải tiến thẳng tới Berlin.

Mẹ nói bằng tiếng Nga: Nado iti na Bierlinn với niềm tin sâu sắc và sự đoan chắc đầy cảm hứng.

Từ đó, tôi luôn cảm thấy tiếc là khi thiếu vắng tướng de Gaulle, việc chỉ huy quân đội Pháp lại không được giao cho mẹ tôi. Tôi tin rằng Bộ Tham mưu chuyên trách vụ đột phá phòng tuyến Sedan hẳn sẽ tìm thấy ở bà người để nói chuyện. Mẹ tôi rất có tinh thần tiến công và có năng khiếu hiếm thấy là có thể khắc sâu nghị lực và óc sáng kiến của mình vào tâm trí của chính những con người đó, những kẻ không được sở hữu mấy phẩm chất này. Các bạn hãy tin tôi khi tôi nói rằng mẹ tôi không phải kiểu phụ nữ ngồi im bất động sau hệ thống phòng tuyến Maginot, với cái sườn trái đã phô ra hoàn toàn.

Tôi hứa với mẹ là sẽ cố gắng hết mình. Mẹ có vẻ hài lòng, gương mặt mẹ lại trở nên mơ mộng.

– Tất cả những chiếc máy bay này đều mui trần, mẹ nhận xét. Mà họng con thì rất nhạy cảm.

Tôi không thể ngăn mình cho mẹ biết là nếu tất cả những nguy cơ nảy sinh từ việc tôi phải đối đầu với không quân Đức chỉ là viêm họng thì tôi thực sự may mắn. Mẹ mỉm cười vẻ che chở rồi mỉa mai nhìn tôi.

– Con sẽ không làm sao hết, bà điềm tĩnh nói.

Gương mặt mẹ bộc lộ vẻ tuyệt đối tin tưởng và đoan chắc. Như thể mẹ biết, như thể mẹ đã ký hiệp ước với số phận, và để đổi lấy cuộc đời lỡ bước của mẹ, người ta đảm bảo cho bà một số thứ, hứa với bà một số điều. Chính bản thân tôi cũng đoán chắc như thế, nhưng thông tin bí mật này khi xóa bỏ rủi ro lại tước đi của tôi cơ hội được dũng mãnh xông pha giữa chốn hiểm họa, có thể nói nó vô hiệu hóa bản thân tôi cũng như mọi mối hiểm nguy, tôi cảm thấy tức tối và phẫn nộ.

– Chưa đến một phần mười phi công có khả năng đi hết cuộc chiến này, tôi nói.

Mẹ nhìn tôi một lúc với vẻ khó hiểu hốt hoảng rồi môi bà bắt đầu run lên và bà khóc. Tôi nắm lấy tay mẹ. Ít khi tôi có cử chỉ này với bà: tôi chỉ có thể làm thế với đám phụ nữ khác.

– Con sẽ không sao nhé, mẹ tôi nói, lần này giọng bà như van lơn.

– Con sẽ không sao đâu mẹ ạ. Con hứa với mẹ như thế.

Mẹ lưỡng lự. Một cuộc chiến nội tâm diễn ra trong lòng mẹ và hiển hiện trên gương mặt bà. Rồi mẹ nhượng bộ.

– Có thể con sẽ bị thương ở chân, mẹ nói.

Mẹ cố gắng tự thu xếp với mình. Mặc dù vậy, dưới bầu trời tang thương của rừng bách và đá trắng này, khó mà không cảm thấy sự hiện diện của số phận xa xưa nhất của con người, một số phận không tham dự vào bi kịch của chính nó. Nhưng khi nhìn gương mặt đầy lo âu này, khi nghe người phụ nữ đáng thương này mặc cả với thần linh, tôi càng khó mà tin rằng thần linh lại không biết rủ lòng thương như tài xế Rinaldi, không dễ thông cảm như những người bán tỏi và bánh hỏi ở chợ Buffa, không ít nhiều mang tính cách Địa Trung Hải. Đâu đó xung quanh chúng tôi, một bàn tay đôn hậu nào đấy có lẽ đang giữ cán cân, và sự đo lường cuối cùng chỉ có thể là công bằng, đúng đắn, thần linh không mang trái tim người mẹ ra để chơi trò gian lận. Cả vùng đất Provence bỗng nhiên hát lên quanh tôi bằng giọng ve sầu và không chút nghi ngờ, tôi nói:

– Mẹ đừng lo, mẹ ạ. Tất nhiên rồi. Con sẽ không sao đâu.

Run rủi thế nào mà lúc lại gần taxi, hai mẹ con tôi lại gặp chỉ huy sư đoàn Bay, đại úy Moulignat. Tôi chào ông ta, nói cho mẹ tôi biết đó là chỉ huy đơn vị tôi. Tôi mới bất cẩn làm sao! Trong tích tắc, mẹ tôi mở cửa xe rồi lấy một miếng giăm bông, một chai rượu và hai cây xúc xích Ý, rồi không để tôi kịp phản ứng, bà đã bắt kịp ông đại úy, tặng cho ông ta những thức ăn đồ uống sang trọng đó kèm theo một vài lời thích hợp. Tôi ngỡ mình chết được vì xấu hổ. Tất nhiên là khi ấy tôi hoang tưởng quá, vì nếu người ta có thể chết được vì xấu hổ, nhân loại đã chẳng còn tồn tại từ lâu lắm rồi. Ông đại úy liếc mắt nhìn tôi vẻ ngạc nhiên, và tôi đáp lại bằng một vẻ mặt hùng hồn đến mức mà viên sĩ quan, một cựu sinh viên Saint-Cyr thực thụ, không còn ngần ngại nữa. Ông ta lịch sự cảm ơn mẹ tôi, và lúc mẹ tôi, sau khi nhìn tôi bằng ánh mắt nặng như chì, tiến về chiếc taxi thì ông ta đỡ mẹ tôi lên xe và chào bà. Mẹ tôi trịnh trọng cảm ơn, bằng một cái gật đầu vương giả rồi đắc thắng ngồi xuống; tôi chắc chắn là mẹ hít hà sảng khoái rất kêu, sau khi một lần nữa chứng tỏ được mình thông hiểu cái phép lịch sự mà chính tôi, con trai bà, lại thỉnh thoảng định nghi ngờ. Chiếc taxi lăn bánh và mẹ tôi thay đổi nét mặt; gương mặt mẹ bỗng như suy sụp; gương mặt đó dán vào cửa kính và quay lại nhìn tôi đầy vẻ lo âu, mẹ cố hét lên với tôi điều gì đó mà tôi không nghe được, và cuối cùng, vì không biết làm thế nào để từ xa tôi vẫn hiểu những gì bà muốn nói, mẹ tôi đành ra hiệu chữ thập cho tôi.

Ở đây tôi phải kể một tình tiết quan trọng trong đời mà tôi đã cố tình bỏ qua bằng cách ngây thơ đánh lừa chính bản thân mình. Từ khá lâu, tôi cố phớt lờ nó đi không thèm đả động gì đến, bởi nó vẫn còn khiến tôi rất đau lòng: chuyện xảy ra cách đây đã gần hai mươi năm rồi. Vài tháng trước khi chiến tranh nổ ra, tôi có yêu một cô gái trẻ người Hungary ở trọ tại Khách sạn-Nhà nghỉ Mermonts. Chúng tôi định lấy nhau. Ilona có mái tóc đen và đôi mắt màu xám to tròn, có thể tả ngắn gọn như thế. Cô ấy đi thăm gia đình ở Budapest, chiến tranh đã chia lìa chúng tôi, lại thêm một thất bại nữa, và chỉ thế thôi. Tôi biết mình không tuân theo quy tắc của thể loại khi không dành cho tình tiết này một vị trí xứng đáng, nhưng tình tiết này còn quá mới mẻ, và thậm chí để viết những dòng này, tôi đã phải tận dụng chứng viêm tai mà mình mắc phải lúc này đây khi đang nằm trong một phòng khách sạn ở Mexico, tận dụng một cơn đau kinh khủng, may mắn chỉ là cơn đau thể chất thuần túy, như liều thuốc gây mê để chạm được vào vết thương của mình.