CHƯƠNG XXXIII

THỜI ẤY Ở KHU BOUSBIR CỦA MEKNÈS, một thành phố thực sự có thành quách vây quanh, có không biết bao nhiêu nghìn gái điếm, được phân bổ trong khoảng vài trăm “nhà chứa”. Lính gác có trang bị vũ khí được bố trí ở cửa và cảnh sát tuần tra đi khắp các con hẻm của “thành phố”, nhưng họ quá bận ngăn cản những cuộc ẩu đả giữa lính tráng thuộc các binh chủng khác nhau nên không có thời giờ để lo đến mấy kẻ “đi lẻ” như tôi.

Khu bousbir sau hiệp ước đình chiến hết sức sôi động với một hoạt động vừa nhộn nhịp lại vừa rất đỗi nghèo nàn. Nhu cầu sinh lý của lính vào thời bình đã rất lớn, vào thời chiến lại càng lớn hơn nữa, và sự bại trận đã khiến nhu cầu ấy tăng lên tột đỉnh. Lính tráng tràn ngập các con hẻm len lỏi giữa các ngôi nhà - mỗi tuần có hai ngày được dành riêng cho dân thường nhưng tôi may mắn đến vào ngày lành - và mũ kê pi trắng của lính lê dương, khăn dài màu kaki của lính mộ, áo choàng đỏ của kỵ binh, túp len của thủy thủ, mũ màu hồng điều của người Senegal, quần đũng rộng của lính cưỡi lạc đà, quân hiệu hình đại bàng của phi công, khăn màu be của người An Nam, những bộ mặt da vàng, da đen, da trắng, cả Đế chế đều đang ở đó, trong tiếng ồn ào đinh tai phát ra từ những chiếc máy nghe nhạc và đổ qua các cửa sổ mà đến giờ đặc biệt tôi vẫn nhớ giọng của Rina Ketty đang bảo đảm là “em sẽ chờ, em sẽ luôn chờ, chờ ngày, chờ đêm, người yêu ơi”, trong khi quân đội bị tước đoạt mất chiến thắng, tước đoạt mất những trận đánh của mình trút bỏ sức mạnh đàn ông vốn không được sử dụng, lên cơ thể những cô gái người Berbère, người da đen, Do Thái, Arménie, Hy Lạp, Ba Lan, những cô gái da trắng, da đen, da vàng với các cú giật nảy buộc đám “má mì” lo xa phải cấm dùng giường mà chỉ cho trải nệm xuống đất để tránh thất thiệt và các phí tổn do hỏng hóc. Hơi permanganat, xà phòng đen và một loại thuốc mỡ hôi thối được làm từ calomen bốc ra từ các trung tâm phòng bệnh có hình chữ thập đỏ bên ngoài, trong khi đó, các y tá người Senegal mặc bờ lu trắng sử dụng thuốc liều cao để chống lại sự đe dọa của khuẩn xoắn, lậu cầu, hiểm họa này, nếu không có hệ thống phòng tuyến Maginot y tế đó, có nguy cơ khiến cho quân đội liệt giường sau khi đã nếm hai lần thất bại. Ẩu đả thường xảy ra giữa lính tráng của các binh chủng, đặc biệt là giữa lính lê dương, kỵ binh và lính mộ vì vấn đề ngôi thứ, nhưng nhìn chung, bất cứ ai cũng đều là kẻ đến sau cả, với khoản tiền từ một trăm xu, thêm mười xu tiền khăn, đến mười hai và hai mươi quan trong những nhà thổ sang trọng, nơi các cô gái được mặc quần áo thay vì phải trần truồng đứng chờ ở cầu thang. Thỉnh thoảng, có một cô gái, gần như lên cơn cuồng loạn vì phục vụ quá sức hoặc vì dùng cần sa, vừa gào thét vừa lao ra phố và phô mình trần truồng giữa thanh thiên bạch nhật, hiến binh đi tuần trông thấy lập tức ngăn lại ngay vì sợ ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục. Chính trong chỗ hay ho và hợp lý này mà tôi tìm nơi ẩn náu, trong nhà thổ của má mì Zoubida, vì, một cách đầy khôn ngoan, tôi cho rằng cảnh tận thế ấy sẽ bảo đảm an toàn cho tôi trước sự lùng sục của quân cảnh hơn bất cứ chỗ nương náu nào khác, kể từ khi các nhà thờ mất đi đặc tính làm chốn nương náu mà ngày xưa người ta dành cho chúng. Tôi cố chịu đựng ở đó một ngày hai đêm trong hoàn cảnh đặc biệt khó khăn.

Đúng là tôi bị rơi vào một tình thế không thể ghê sợ hơn đối với một người hừng hực những tình cảm cao thượng và những dự tính anh dũng, thêm vào đó lại dưới ánh mắt ngao ngán của một người mẹ mà tình cảm và dự tính còn cao thượng hơn. Thường thì khu bousbir đóng cửa lúc hai giờ sáng, cửa sắt các ngôi nhà khóa chặt, các cô gái được cho đi nghỉ, ngoài vài cuộc “ăn nằm” lén lút, được châm chước nhưng trên thực tế lại bị các quy định quân sự cấm: với điều kiện các vị khách này có giấy phép ra ngoài buổi đêm hợp lệ, cảnh sát sẽ dàn xếp với các “má mì” và đồng ý nhắm mắt làm ngơ nếu họ chi ra một khoản tiền hợp lý. Má Zoubida giải thích cho tôi điều đó vào lúc mười hai giờ rưỡi khuya, một giờ trước khi cơ sở của bà đóng cửa. Các bạn có thể hiểu tôi đã phải giằng co như thế nào. Cho đến lúc ấy, tôi vẫn thận trọng quyết định không “chơi”. Tôi muốn sang Anh trong tình trạng khỏe mạnh, và không sẵn sàng mạo hiểm sức khỏe của mình ở nơi bẩn thỉu này. Tôi là lính được bảy năm rồi, tôi đã thấy nhiều, làm nhiều, và những người phiêu lưu và vội vã như chúng tôi có thể mất mạng bất cứ lúc nào, thực tế cho thấy chín phần mười là như vậy, nên chúng tôi tìm cách kết bạn với các cô gái trẻ thuộc dòng dõi cao sang không chỉ để quên đi những gì đang rình rập mình. Mặc dù vậy, bỏ qua mọi lý do khác, kể cả lý do nhỏ nhất cũng không phải là việc các cô “khách trọ” đảm đang không làm cho tôi hứng thú mấy, sự thận trọng tối thiểu mách bảo tôi không nên lao vào những nơi có nhiều người qua lại thế này. Thực sự tôi không muốn trình diện trước Thủ lĩnh nước Pháp, đất nước đang thời chinh chiến, trong tình trạng có nhiều nguy cơ làm ông phải nhíu mày. Thế nhưng, nếu không “chơi” thì tôi chỉ có một giải pháp thay thế: bị đuổi và bị quân cảnh kiểm tra giấy tờ, vào giờ này quân cảnh vẫn còn tuần tra trên những con phố nhỏ gần như vắng người. Trong trường hợp của tôi, điều này có nghĩa là bị bắt và phải ra tòa án binh. Vì thế không những tôi phải “chơi” mà còn phải “ngủ trộm” để có thể rơi vào diện được hưởng sự dàn xếp của má Zoubida với cảnh sát. Và không chỉ có thế, bởi vì nếu tôi muốn trốn trong nhà thổ và chờ cho những rắc rối mà mình đã để lại sau khi cầm súng hấp tấp chạy trốn lắng xuống, tôi phải tỏ ra thật sự hào hứng và chăm chỉ, để không bị nghi ngờ và để minh chứng cho sự có mặt liên tục của mình tại nơi đây trong thời gian một ngày hai đêm. Thế nhưng, khó mà cảm thấy kém hứng thú hơn tôi trong hoàn cảnh đó. Thực sự đầu óc tôi cứ để đâu đâu. Sợ hãi, bực dọc, phẫn nộ, sự nôn nóng muốn được vươn lên ngang tầm với bi kịch của nước Pháp, hàng nghìn câu hỏi đầy lo sợ mà tôi tự đặt cho mình, tất cả những điều đó khiến tôi nhập vai kẻ phóng đãng cực kỳ dở. Ít nhất tôi có thể nói là tôi không có lòng dạ nào. Các bạn có thể dễ dàng đoán được mẹ tôi và tôi nhìn nhau ngao ngán ra sao. Tôi phác một cử chỉ cam chịu để nói với mẹ rằng tôi không còn lựa chọn nào khác và rằng, một lần nữa, nhưng một cách rất bất ngờ, tôi quyết tâm nỗ lực hết mình rồi muốn ra sao thì ra. Sau đó, tôi dũng cảm lao đầu xuống sóng biển dữ dội. Những vị thần thuở ấu thơ chắc cười chết đi được khi nhìn thấy tôi. Tôi trông thấy họ, những kẻ sành sỏi đó đang ôm bụng cười, bụng ưỡn ra phía trước, mắt nhắm nghiền vì cười ngặt nghẽo, tay cầm cái roi của người dạy thú, áo giáp lưới sắt và mũ cát nhọn sáng loáng trong ánh sáng mờ ảo trên bầu trời thấp hèn của họ, thỉnh thoảng ra vẻ châm chọc chỉ kẻ học nghề lý tưởng chủ nghĩa ra đi chinh phục những đỉnh cao thuần khiết và giờ đây đang hoàn tất việc chiếm lĩnh thế giới, tay ôm lấy cái gì đó chẳng có chút liên hệ nào, dù là xa nhất, với những chiến lợi phẩm cao cả mà anh ta khát khao. Chưa bao giờ quyết tâm giữ lời hứa và quyết tâm một ngày nào đó trở về nhà đầu đội vòng nguyệt quế để hiến dâng mẹ tôi những năm tháng cuối đời tràn trề hạnh phúc của tôi nhận được câu trả lời trớ trêu, mỉa mai hơn câu trả lời nhận được giữa những giờ phút đắm chìm liên miên trong vũng bùn này.

Hai mươi năm đã qua đi và con người của tôi bây giờ, vốn bị tuổi trẻ bỏ rơi từ lâu, nhớ lại với ít vẻ trịnh trọng hơn nhưng với thái độ mỉa mải hơn, con người của tôi lúc ấy vốn rất nghiêm túc và tràn đầy niềm tin. Chúng tôi đã nói với nhau tất cả nhưng tôi cảm thấy chúng tôi không hiểu nhau mấy. Có đúng đó là tôi không, thằng bé run rẩy và tràn ngập say mê, quá ngây thơ chung thủy với một truyện kể ấu thơ và toàn tâm toàn ý hướng về khả năng làm chủ số phận một cách kỳ diệu nào đấy? Mẹ đã kể cho tôi nghe quá nhiều những câu chuyện thú vị, vả lại bà lại kể quá hay và trong những giờ phút bập bẹ của buổi bình minh ấy, khi mỗi làn da thớ thịt của đứa trẻ thơ thấm đẫm mãi mãi những dấu ấn mình nhận được, hai mẹ con tôi đã hứa với nhau quá nhiều và tôi cảm thấy mình phải giữ lời. Với một nhu cầu trỗi dậy như thế ở trong lòng, tất cả như đang trở thành vực thẳm và sự sa sút. Giờ đây, khi sự sa sút đã thực sự hoàn tất, tôi biết tài năng của mẹ từ lâu đã thúc đẩy tôi tiếp cận cuộc sống như một chất liệu nghệ thuật và tôi từng thiết tha đến tan nát cõi lòng được nhào nặn chất liệu ấy quanh một người yêu dấu theo một quy tắc vàng nào đó. Sở thích tuyệt phẩm, sở thích làm chủ và lòng yêu cái đẹp thúc đẩy tôi nôn nóng lao vào một thứ bột nặn dị hình mà không ý chí nào của con người có thể diễn khối được, nhưng ngược lại, thứ bột ấy mang một quyền năng xảo trá, đó là nhào nặn các bạn theo ý của nó một cách khó nhận biết; khi bạn toan để lại dấu ấn của mình trên thứ bột ấy thì nó sẽ áp đặt cho bạn một hình hài bi thảm, thô lỗ, vô nghĩa hoặc kỳ cục hơn một chút, cho đến khi bạn khoanh tay nằm dài bên đại dương chẳng hạn, trong nỗi cô đơn thảng hoặc bị phá tan bởi tiếng hải cẩu và tiếng mòng biển kêu, giữa hàng nghìn con chim biển bất động mà hình ảnh được phản chiếu trong tấm gương cát ướt. Thay vì tung hứng năm, sáu hay bảy quả bóng theo khả năng của mình như những nghệ sĩ danh tiếng, tôi khôn cùng khao khát được trải nghiệm một cái gì đó mà cùng lắm thì chỉ được hát lên mà thôi. Cuộc chạy đua của tôi là một cuộc lang thang kiếm tìm cái gì đó, nghệ thuật của nó khiến tôi khao khát nhưng đời sống của nó lại không thể mang đến cho tôi sự thanh thản. Đã từ lâu, tôi không bị cảm hứng của mình lừa dối nữa, và nếu như tôi vẫn luôn ước mơ biến cả thế giới thành một khu vườn hạnh phúc, thì giờ tôi biết là ước mơ ấy không xuất phát từ tình yêu con người hay tình yêu vườn tược. Và quả vậy, sở thích đối với nghệ thuật sống và nghệ thuật đã sống vẫn luôn đọng lại trên môi tôi, nhưng đó chủ yếu tựa như một nụ cười mà thôi: chắc hẳn đó sẽ là sáng tạo văn học cuối cùng của đời tôi, nếu như vào khoảnh khắc đó, tôi vẫn còn chút ít tài năng.

Thỉnh thoảng, tôi châm một điếu xì gà và nhìn chằm chằm lên trần mà không hiểu nổi, tôi tự hỏi tại sao mình lại làm như thế, thay vì cùng chiếc máy bay của mình vẽ lên bầu trời ngập tràn vinh quang những đường lượn anh hùng. Những đường lượn mà tôi đã buộc phải vẽ không có gì anh hùng cả, và loại vinh quang mà tôi đã lập được ở nhà thổ sau cuộc thử sức của mình không thuộc những vinh quang khả dĩ cho bạn được vào yên nghỉ tại điện Panthéon sau khi bạn qua đời. Đúng thế, chắc là các vị thần đang vui cười hớn hở. Khía cạnh giáo hóa và mô phạm của họ có lẽ đã phát huy tác dụng. Một chân đặt trên lưng tôi, hẳn họ đang khoái trá nghiêng mình xuống bàn tay con người vốn vẫn chìa về phía ngọn lửa cao siêu và toan đánh cắp nó khỏi họ, nhưng họ đã bắt bàn tay ấy phải khép lại trước nắm bùn hèn mọn nhất trần gian. Một tiếng cười dung tục thỉnh thoảng vang lên bên tai tôi và tôi không biết liệu đó là các vị thần đang vui cười thỏa thích hay đó là tiếng cười của đám lính trong căn phòng tập thể. Nhưng tôi không quan tâm. Tôi vẫn chưa thua cuộc.