Chương 4
Chia tay nhóm HA, Đặng Bằng một mình vượt qua khu rừng. Rừng rậm âm u, tiếng thú rừng rờn rợn, cảm giác cô độc hiện trong tâm tưởng. “Lúc này mình có bị hổ vồ cũng không ai biết mà đến cứu”. Anh lắc đầu, vội xua đi ý nghĩ vu vơ, “đừng làm mềm lòng giữa lúc đang cần một hơi ấm của ngọn lửa giữa rừng”. Anh ao ước nhìn thấy một nóc nhà để cảm nhận hơi ấm từ làn khói bay lan tỏa. Đó là điều xa xỉ ở nơi xứ đá hoang sơ này. Anh vẫn đi với niềm tin cháy bỏng vào thành công trong công cuộc vận động quần chúng xây dựng cơ sở cách mạng. Đến thung lũng trước mặt là cơ sở Việt Minh duy nhất do các đoàn cán bộ đi xây dựng từ những năm trước bàn giao lại. Chặng đường tiếp theo đi sâu vào xứ đá, thông đến biên thùy đang chờ đợi anh đến tuyên truyền xây dựng cơ sở. Khó khăn nhưng anh vững tin, dân mình đã bị đế quốc thực dân bóc lột đẩy đến tận cùng của khổ ải. Con giun xéo lắm cũng oằn, vùng lên đấu tranh đang là khát vọng của nhân dân. Anh đi xuyên rừng bằng ngọn lửa niềm tin ấy, gạt đi mọi sợ hãi, không chùn bước trước khó khăn. Anh mỉm cười với ý nghĩ lạc quan, hai tay vuốt bắp chân cho đỡ căng cơ, mắt hướng về phía tia sáng mặt trời xuyên qua tán lá rừng, bước tiếp.
Đặng Bằng là thế, khi còn nhỏ anh đã há hốc mồm nghe cha kể về thời thế, về kẻ đang áp bức bóc lột dân mình và những cuộc đấu tranh chống áp bức bị đàn áp chìm trong biển máu. Cha anh, ông lão nông nghèo khó, từ nhỏ đã đi ở, làm không công cho kẻ giàu có trong làng để đổi lấy miếng ăn nuôi sống bản thân. Ông đã tự hào khi có thằng con trai bước vào con đường đấu tranh giải phóng mà ông khao khát. Cha chấp nhận cảnh già nghèo khó cô đơn để con trai yên lòng đi cứu nước. Đặng Bằng biết ơn công sinh thành nuôi dưỡng của cha khi mẹ sinh con mắc bệnh cảm nhập tâm mà không thể vượt qua. Cha tiếp cho anh ngọn lửa đấu tranh để lựa chọn con đường cách mạng vì nước, vì dân. Con đường con đang đi là do Đặng Bằng lựa chọn theo tiếng gọi từ trái tim mình. Đặng Bằng sẽ không nản lòng thối chí trước gian nan, sẽ đi đến tận cùng thành công trên con đường đó. Cha hãy yên lòng cho con vững tâm. Đặng Bằng muốn tâm sự nhiều cùng cha, suốt chặng đường xa mà chân không thấy mỏi. Kia rồi, một mái nhà tranh dưới thung lũng hẹp chạy vòng dưới chân núi Phia Giạ. Đặng Bằng lần theo khe núi, xuống nhà. Chủ nhà thấy tiếng động, cầm khẩu súng kíp đủng đỉnh bước ra. Đặng Bằng lên tiếng:
- Chào chủ nhà, tôi xin uống nước được không?
Chủ nhà đưa mắt nhìn khách:
- Không phải người Phia Giạ, khách lạ ở xa đến rồi.
- Sao ông biết?
- Người Phia Giạ xin nước là xin rượu, khát nước nguồn thì cứ uống không phải xin.
- Tôi ở Bảo Lạc đến đây hái lá thuốc.
- Lại sai nữa rồi, xứ đá này nhiều lá thuốc lấy bao nhiêu cũng có nhưng ông chủ Giàng Seo Sính giữ không cho ai lấy. Ở Bảo Lạc người nào cũng biết như thế, không ai đến đây lấy thuốc bao giờ.
- Không phải rồi, nó dọa chơi thôi, sao lại phải sợ.
Ông chủ nhà tròn mắt:
- Không chơi đâu, thật đấy, nó sợ lấy lá thuốc đi cho Việt Minh.
- Việt Minh là gì mà họ không cho lá thuốc?
- Việt Minh thì tôi có nghe qua nhưng chưa tận mắt nhìn. Lính Giàng Seo Sính đã nhiều lần hô hoán “Việt Minh! Việt Minh!”, rồi đuổi đi.
Đặng Bằng thấy chủ nhà là người thật thà, hỏi chuyện để nắm tình hình. Đây là khu vực đã nhiều lần cán bộ Việt Minh khu Thiện Thuật tới tuyên truyền và bị bọn quan lại địa phương đuổi bắt. Đây đã phải là gia đình cơ sở cũ mà các đồng chí đi trước bàn giao lại cho mình?
Ông chủ nhà tròn miệng kể tiếp:
- Lính Giàng Seo Sính bắn súng ầm ầm. Có lần tôi nhìn thấy Việt Minh cõng nhau chạy, trên người toàn máu.
- Việt Minh là người đoàn kết toàn dân, đánh đuổi đế quốc thực dân, chống áp bức bóc lột, đem lại độc lập, tự do, hạnh phúc cho nhân dân. Giàng Seo Sính sao lại ác với Việt Minh?
- Không biết, bọn đế quốc thực dân áp bức bóc lột, mình khổ bỏ mẹ còn không đánh đuổi. Bọn nó cứ như rồ, nhằm vào người tốt mà đánh đuổi.
Đặng Bằng tự giới thiệu mình là cán bộ Việt Minh, đi nói để toàn dân biết đoàn kết cùng nhau làm cách mạng. Chủ nhà cũng giới thiệu mình là Mua Mí Lình và ghé tai Đặng Bằng nói nhỏ:
- Cán bộ phải giữ bí mật. - Im lặng lúc lâu ngẫm nghĩ: - Cán bộ tự nói mình là Việt Minh mà không sợ tôi đi báo xã đoàn?
- Tôi biết mà, chủ nhà không đi báo xã đoàn đâu. Xã đoàn biết chủ nhà cho Việt Minh uống nước, nói chuyện thì đốt nhà, bắt chủ nhà vào tù.
- Tôi không sợ bị đốt nhà, đi tù vì chưa bao giờ tốt với Việt Minh.
Đặng Bằng chột dạ, “chẳng lẽ mình nhầm? Mình còn chưa hỏi tên người chủ nhà, sao lại đãng trí như thế kia chứ? Chủ quan khinh địch, coi chừng”:
- Dân làng vẫn gọi ông là Mua Mí Lình?
Ông chủ nhà lúng túng:
- Các lũng gần đây có nhiều người tên gọi Mua Mí Lình giống nhau. Khách lạ nhầm rồi, tôi không phải là người ông cần tìm. Khách lạ đến nhà mời một bát rượu rồi chia tay nhau.
Ông chủ nhà múc bát rượu hoẵng trong cái chum to góc nhà bê ra. Ông tự mình uống trước mặt khách. Ông tu ừng ực cạn bát rượu, “à” một tiếng sảng khoái. Ông múc bát rượu mời khách:
- Ông cũng nhìn thấy là chủ nhà đã uống trước. - Chủ nhà nói để khách lạ thông cảm: - Ở quanh núi Phia Giạ kẻ xấu hay bỏ thuốc độc vào rượu hại nhau. Người trong vùng có thói quen, rót rượu bản thân uống trước khi mời khách như một lời thề: Chúng ta không hại nhau.
Đặng Bằng thích thú:
- Tuyệt vời, thói quen của người Phia Giạ. Tốt với nhau như thế mà sao lại không thích cán bộ Việt Minh?
- Cán bộ Việt Minh cũng có người không tốt, bắt dân đóng góp để mình lấy trộm đi nấu rượu uống. Dân khổ quá rồi, không muốn tin nữa. Dân đã lo bị lính viễn chinh bắt, vua Mông đuổi lại lo cán bộ trộm ngô đi nấu rượu thì còn đâu sức mà đánh đuổi thực dân đế quốc, đành cắn răng chịu đựng cho qua.
- Ta vẫn phải sửa chữa khuyết điểm, đoàn kết nhau lại thành sức mạnh để đấu tranh.
- Nói thì vẫn nói nhưng không ai làm.
- Tôi là Đặng Bằng, được Việt Minh cử đi gặp nhân dân để tuyên truyền đoàn kết dân tộc để chống thực dân đế quốc.
- Bây giờ thì tôi mới đúng là Mua Mí Lình, đã được kết nạp vào Việt Minh nhưng vì bị đàn áp quá, không còn biết dựa vào ai mà phải nằm im giả vờ ngủ, không dám hoạt động. Có cán bộ tôi muốn làm lại, có được không?
Đặng Bằng không ngần ngại:
- Được mà, chỉ cần đồng ý đánh đuổi thực dân đế quốc.
- Tôi đồng ý.
Mua Mí Lình ra chuồng bắt gà, vào bếp bê hũ rượu, rót rượu ra bát, chọc tiết gà vào bát rượu, trịnh trọng:
- Tôi tên là Mua Mí Lình, thề suốt đời trung thành với Việt Minh, trung thành với cán bộ Bằng. Tôi mà phản bội, sẽ chết như con gà vừa chọc tiết.
Mua Mí Lình uống một hơi cạn bát rượu. Đặng Bằng tuyên bố:
- Từ giờ phút này Mua Mí Lình là người của Mặt trận Việt Minh quyết tâm sửa chữa khuyết điểm, là đồng chí của Đặng Bằng, cùng nhau đoàn kết đấu tranh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân!
Nghỉ lại một ngày ở nhà Mua Mí Lình, Đặng Bằng nghe báo cáo lại hoạt động làm vỡ cơ sở của Cao Nguyên, một con sâu làm rầu nồi canh. Đặng Bằng giảng giải về chương trình điều lệ Việt Minh; cách thức tuyên truyền vận động quần chúng để kết nạp vào đoàn thể. Hai người đang bàn công việc thì nghe có tiếng động. Mua Mí Lình đưa Đặng Bằng lên gác để ngô ẩn nấp. Tên xã đoàn Bản Tính gần đồn binh Phia Giạ đột ngột xông vào nhà với thanh kiếm dài sáng loáng trên tay. Xã đoàn hất hàm hỏi Mua Mí Lình:
- Mày có thấy cán bộ Việt Minh đến đây không?
- Có thấy gì đâu, đây là đất giáp ranh với vua Mông họ Giàng, không ai dám đến.
- Đất giáp ranh nhưng ta có quyền cai quản. Quan ba Com Beo đã ra lệnh không được để cho Việt Minh đến tuyên truyền cộng sản.
- Cái gì Việt Minh, cái gì cộng sản, không biết đâu.
- Đừng có mà giả vờ, không khai thật tao đi báo quan một đồn binh Phia Giạ bắt bỏ tù. Bị bắt đi tù thì khổ lắm, không được ăn no, suốt ngày bị tra tấn...
- Không biết.
Xã đoàn lục soát một hồi. Dí mũi khiếm vào ngực Mua Mí Lình:
- Tao mà thấy Việt Minh trong nhà thì đâm cho một nhát chết tươi.
Xã đoàn bỏ đi. Mua Mí Lình đi theo đề phòng.
- Sao mày theo tao?
- Theo xã đoàn không lo bị Việt Minh tuyên truyền.
- Cút đi để tao lo việc.
Mua Mí Lình thong thả về nhà, bắc thang trèo lên gác để ngô gọi Đặng Bằng:
- Xã đoàn Bản Tính là con cáo già, phải hết sức đề phòng.
Đặng Bằng đưa cho Mua Mí Lình bức thư viết sẵn và căn dặn:
- Cán bộ nào tìm đến cần điều tra chắc chắn rồi đưa bức thư này.
Đặng Bằng đưa bức thư gửi đoàn cán bộ HA cho Mua Mí Lình. Ông chủ nhà cuốn bức thư hình tổ sâu kèn, nhét vào giữa cuộn lá dong rồi xuống thang nghe ngóng.
Một mình trên gác để ngô, Đặng Bằng nhớ đến Tiên. Trong buổi hai người gặp để chia tay toàn nói chuyện công việc. Anh cố nén trái tim để không nói lời tỏ tình vì công việc cách mạng đang nước sôi lửa bỏng. Cuộc chiến đấu này là cả cuộc đời trường chinh, bến bờ thắng lợi mới chỉ có trong trí tưởng tượng. Với bản thân dù đường xa gian khó anh đâu có quản ngại nhưng không muốn người mình yêu khắc khoải chờ đợi. Thương người đợi chờ mà anh nén chặt trái tim dồn nhịp để không cất lời tỏ tình.
Người yêu ơi hãy hiểu cho lòng anh. Em của anh hồn nhiên trong trắng, xốc nổi nhưng tận tâm, không quản ngại khó khăn để đến với anh, với đoàn thể khi anh vừa thoát khỏi cảnh lao tù, để cùng nhau bước vào cuộc chiến đấu đầy chông gai. Chúng mình có quyền tin tưởng ở tương lai. Cán bộ, đoàn thể tận trung với sự nghiệp giải phóng, nhân dân quyết chí đứng lên cùng Việt Minh làm cuộc đổi đời, giải phóng giống nòi, xây dựng tương lai. Em chờ đợi anh ngày chiến thắng gặp lại.
Hôm sau Mua Mí Lình dẫn Đặng Bằng đến nhà bạn đồng niên người Dao ở thung lũng bên kia núi:
- Đó là nhà Lý Văn Tủ, là con rể người Mông xã Đường Thượng. Hai người chúng tôi là bạn đồng niên hẹn nhau đi tìm đón cán bộ Việt Minh nhiều lần mà không được.
- Sao lại như thế, có phải là chưa muốn đoàn kết đánh đuổi đế quốc thực dân?
- Ai mà chịu áp bức bóc lột mãi được, muốn thoát khỏi lắm rồi nhưng chưa biết làm cách nào đấy thôi.
Lý Văn Tủ nghe Mua Mí Lình giới thiệu vội vã mời Đặng Bằng vào nhà. Lý Văn Tủ có giọng nói dễ nghe, nói tiếng Kinh khá sõi:
- Cán bộ về Đường Thượng là đúng rồi. Thung lũng Phia Giạ chật hẹp, không thể xây dựng sự nghiệp lớn được.
Đặng Bằng đưa mắt nhìn Mua Mí Lình tỏ ý xin được thông cảm, quay lại nói với Lý Văn Tủ:
- Tôi cũng có biết phong thủy, muốn đi nhưng chưa nơi nào dung nạp.
Lý Văn Tủ nói chuyện phong thủy say sưa, cuối cùng mời Đặng Bằng:
- Cán bộ ở Đường Thượng với tôi, nhà chỉ có hai vợ chồng và con dâu đang sinh nở. Hôm nay vợ tôi mang thuốc phiện đi bán cho nhà ông Giàng. Ông Giàng trả giá rẻ quá dân không còn muốn bán. - Nhìn nét mặt Đặng Bằng có vẻ không yên tâm với lời mời của mình, Lý Văn Tủ nói thêm: - Đây là đất thuộc quyền cai quản của bang tá Đèo Văn Ất, nhưng mượn cớ bảo vệ người Mông, cha con họ Giàng vẫn cho quân sang nạt nộ, hạch sách để thu thuốc phiện. Cán bộ yên tâm, tôi đã có cách bảo vệ cán bộ.
Lý Văn Tủ vừa dứt lời, ba tên lính dõng đi vào cửa. Lý Văn Tủ vội vã đẩy Đặng Bằng vào buồng con dâu. Con dâu đang nằm trên giường vội ngồi dậy. Lý Văn Tủ xòe bàn tay đưa lên miệng ra hiệu im lặng. Lý Văn Tủ quay ra nói với Mua Mí Lình bình thản như không có chuyện gì xảy ra:
- Đồng niên lâu mới đến nhà, hôm nay không say không về.
- Uống cho say, ở đây luôn.
- Được như thế càng vui, rượu ngon, bạn hiền, biết thế nào là say? - Lý Văn Tủ nói với mấy lính dõng: - Bang tá có việc gì thì để ngày mai, đến bữa rồi, nhà có khách.
Bọn lính dõng đành lặng lẽ bỏ đi.
Lý Văn Tủ quay vào buồng bảo Đặng Bằng:
- Bọn dõng trên đồn quấy nhiễu, chúng cút đi rồi, cán bộ yên tâm.
- Ông làm điều cấm kỵ này để cứu tôi?
- Cán bộ thông cảm, vì phong trào Việt Minh, cha con tôi xin làm tất cả dù khó khăn đến đâu. Tôi đưa cán bộ lên hang núi đá sau nhà, ở đó kín đáo, rộng rãi, có đường đi đến nhiều nơi.
Lý Văn Tủ dẫn Đặng Bằng lên núi, lưng chừng núi là hang đá rộng, cửa hang nhìn bao quát toàn cảnh thung lũng Đường Thượng. Đường Thượng nằm gọn trong một thung lũng lòng chảo, bốn bề vách núi đá dựng đứng, lối mòn từ Cổng Trời xuống rất hiểm trở. Đặng Bằng nghĩ: Đây là nơi trung tâm có thể liên lạc thuận tiện với các vùng xung quanh, lại có khoảng cách là các dãy núi cao với phạm vi ảnh hưởng của Giàng Seo Sính, vua Mông xứ đá. Ta có thể tổ chức vùng này thành căn cứ lâu dài.
Hàng ngày con dâu nhà Lý Văn Tủ đưa cơm ăn, nước uống lên hang cho Đặng Bằng. Đặng Bằng ái ngại nhìn người đàn bà vất vả vì mình:
- Từ ngày mai chị để tôi khắc xuống nhà ăn cơm.
- Không được, lính đồn binh hay đến lục soát bất chợt. Chúng mà thấy cán bộ thì sẽ đốt nhà.
- Để chị đưa cơm nước, tôi thấy mình không phải. Tôi đã làm được gì cho dân cho nước đâu.
- Không phải thế, cán bộ Việt Minh làm công to việc lớn, giải phóng dân tộc khỏi ách đế quốc thực dân. Việc đưa cơm cho cán bộ ăn có gì to tát mà phải bận tâm.
Đặng Bằng hỏi thăm người chồng:
- Nếu được anh ấy giúp thì đỡ vất vả cho chị.
Người đàn bà lau nước mắt:
- Nó bị bắt đi lính cho quan ba Com Beo. Đi lính mà lại biết chữ, quan không ưa bắt đi tra hỏi. Nó khai người dạy chữ cho mình là giáo Lượng. Giáo Lượng bị bắt nhưng lại trốn thoát. Chúng không tìm được giáo Lượng nên chồng tôi phải chết thay.
Đặng Bằng thấy cay cay mí mắt:
- Chị có biết giáo Lượng không?
- Bố chồng đang tìm đưa về gặp cán bộ.
Hôm sau đích thân Lý Văn Tủ đưa cơm lên hang cho cán bộ Bằng. Ông nói với Đặng Bằng ý định đưa giáo Lượng về gặp tại hang đá:
- Giáo Lượng là người tốt, dạy học cho nhiều người mà bị quan ba Com Beo sai lính nhà họ Giàng giết nhưng trốn thoát.
- Dân mình thật khổ, muốn biết chữ cũng bị thực dân thù ghét đến sát hại. Giáo Lượng có tham gia đảng phái nào không?
- Là con rể nhà quằng họ Nông bên Bảo Lạc sang dạy chữ, biết thế thôi.
- Tôi muốn gặp giáo Lượng.
Đặng Bằng hy vọng tìm được một cán bộ Việt Minh là giáo học, sẽ giúp cho phong trào Việt Minh nhanh chóng phát triển mạnh mẽ nơi xứ đá đầy khó khăn này. Đặng Bằng thong thả nhưng không giấu nổi vẻ hồi hộp: “Một thầy giáo đã từng lăn lộn dạy học nơi này chắc đã hiểu kỹ địa bàn và tập quán các dân tộc”.
***
Lục Lượng mảnh dẻ, thư sinh, leo dốc thoăn thoắt:
- Tôi là Lượng “ha lung” xin chào cán bộ.
- Sao lại là “ha lung”?
- Là mắt sáng, dân làng vẫn gọi như thế, nghe lâu nên quen. Cán bộ chọn nơi ở đẹp quá.
- Cũng là nhờ ông Lý Văn Tủ.
- Nơi ở này hợp với cán bộ?
- Nói thế nào được nhỉ, tôi ở chỗ nào cũng chóng quen và thấy thú vị, ở đâu cũng nước non mình...
- Cán bộ là người kham khổ chịu đựng.
- Không được như anh nói đâu, cũng khó tính lắm.
Sau câu chuyện xã giao, Lục Lượng đến sát bên Đặng Bằng báo cáo hoạt động của bản thân trước khi cán bộ đến: Đã nhóm họp thanh niên lập đội tự vệ, lên đồn quan ba xin súng nhưng không biết hoạt động như thế nào, đành ai lại về nhà nấy. Đã bắt mối xây dựng cơ sở trong binh lính nhà họ Giàng nhưng chưa biết cách gây dựng cơ sở:
- Tôi mong chờ gặp cán bộ mong được tháo gỡ khó khăn này.
Đặng Bằng chăm chú nghe, khen Lục Lượng thức thời, chống thực dân đế quốc đang là khát vọng của người dân, gây dựng cơ sở, tập họp lực lượng để nuôi dưỡng sức mạnh đấu tranh là hướng đi đúng. Tuy nhiên phải có tôn chỉ mục đích rõ ràng.
- Việt Minh sẽ dẫn dắt anh làm việc đó.
Đặng Bằng giới thiệu tôn chỉ mục đích của Việt Minh, trao tay cho Lục Lượng cuốn Điều lệ Việt Minh rồi giao nhiệm vụ vận động nhân dân tham gia đoàn thể.
Chia tay Lục Lượng, Đặng Bằng thấy áy náy trong thâm tâm. Đặng Bằng giao cho Lý Văn Tủ kiểm tra cơ sở đội thanh niên tự vệ và cơ sở của Lục Lượng trong binh lính nhà họ Giàng. Sau khi bí mật đi tìm hiểu, Lý Văn Tủ nói với Đặng Bằng:
- Không thấy gì, không thấy chiến sĩ tự vệ nào, lính nhà họ Giàng có Sùng Mí Mua tìm gặp Lục Lượng được một lần, ngay sau khi giáo Lượng thoát chết trong tay Giàng Seo Sính.
- Tại sao Lục Lượng lại phải báo cáo sai sự thật?
- Chỉ vì muốn chứng tỏ mình là người thức thời.
Đặng Bằng lặng lẽ ngẫm nghĩ: “Một chút sĩ diện cá nhân”. Đặng Bằng nhắc nhở Lục Lượng:
- Đoàn thể yêu cầu cán bộ phải trung thực, không chấp nhận gian dối. Trung thực thì dân mới tin. Thiếu trung thực hại cho bản thân, hại cho đoàn thể, làm yếu phong trào đấu tranh của quần chúng.
Đặng Bằng theo chân quần chúng đã được giác ngộ, đến từng nhà vận động ủng hộ Việt Minh, kết nạp quần chúng tích cực vào hội. Đặng Bằng triệu tập cuộc họp nhân dân là những quần chúng đã được giác ngộ để bầu chọn Ban Việt Minh xã. Cuộc bầu chọn diễn ra thật nhanh, ai cũng giơ tay phát biểu nhất trí bầu Lý Văn Tủ làm chủ tịch. Phong trào lan tỏa nhanh sang các xã kế cận, Đặng Bằng triệu tập hội nghị các xã để thành lập khu Đường Thượng. Nhân dân vận động các tổng giáp, mã phài:
- Nhân dân chúng tôi theo Việt Minh hết, tổng giáp, mã phài còn quản ai mà không đem triện nộp cho Việt Minh khu để được hưởng lượng khoan hồng. Không nhanh mà đem triện đến nộp cho Việt Minh lại hối không kịp.
Ủy ban Việt Minh khu Đường Thượng trở thành chính quyền cách mạng của nhân dân, thay mặt nhân dân giải quyết công việc. Chính quyền cũ của bang tá Đèo Văn Ất thấy vậy nhưng bất lực vì tiểu đội quân viễn chinh đã chạy sang bên kia biên giới từ hôm đảo chính. Đèo Văn Ất đành hô trung đội lính dõng giữ chặt lấy đồn.
Khu Đường Thượng được nhập vào liên châu Thường Kiệt. Đặng Bằng được chỉ định làm phó chủ nhiệm liên châu.
Quân phát xít “mặt trời” đảo chính hất cẳng quân đội viễn chinh nước “con gà”, tin lan truyền như gió thổi. Bang tá Đèo Văn Ất bí mật tuồn của cải đi phân tán vào nhà Lý Văn Tủ - Chủ tịch ban Việt Minh khu Đường Thượng, rồi bỏ chạy.
Đặng Bằng triệu tập hội nghị cán bộ khu bàn chủ trương khởi nghĩa chiếm đồn bang tá, chia gạo, ngô cho nhân dân. Thấy nhân dân kéo đến vây quanh đồn đông nghịt, bang tá Đèo Văn Ất bỏ chạy. Việc tịch thu gạo, ngô, muối trong đồn phát cho nhân dân thì không thực hiện được. Được tin số muối, lương thực Ất tuồn sang nhà Lý Văn Tủ, Giàng Sè Lử cho lính kéo đến dọa đốt nhà. Đặng Bằng hỏi Lý Văn Tủ:
- Lính nhà họ Giàng tự đến hay ông bày ra kế này để đánh lừa nhân dân?
Lý Văn Tủ lúng túng, đứng im.
- Ông cũng đang để đường lui nếu cách mạng khó khăn?
- Cán bộ đừng nghi ngờ tôi.
- Đó là sự thật khó chấp nhận, tôi hiểu. Tôi cũng nói để ông rõ: Nhân dân Đường Thượng làm cách mạng không đi ăn cướp mà là đòi lại từ tay bọn tay sai đế quốc thực dân những gì họ đã bị bọn chúng tước đoạt.
Đề phòng địch quay trở lại, Đặng Bằng ra lệnh phá đồn bang tá. Lý Văn Tủ nhăn nhó:
- Bao nhiêu công sức dân phu mới làm nên nó.
- Ta chưa đủ sức giữ, cũng không để quân địch lợi dụng. Tôi yêu cầu chiến sĩ đội vũ trang canh gác nghiêm ngặt các ngả đường vào thung lũng. Đường Thượng đã thuộc về ta, phải bảo vệ vững chắc.
Quân phát xít tức tốc hành quân chiếm lại đồn. Đặng Bằng họp cán bộ bàn cách lập thêm đội du kích tự vệ:
- Trước nhất thành lập một tiểu đội, sau đó nhân rộng.
Lục Lượng vui ra mặt:
- Cán bộ giao cho tôi làm việc này. Tôi sẽ nhanh chóng thành lập được đội tự vệ.
- Đồng chí nghĩ thế cũng chưa phải đâu. Thành lập nhanh nhưng phải thận trọng, đừng để xảy ra tình trạng “gậy ông đập lưng ông”, cách mạng sẽ phải chịu tổn thất nặng nề.
Lục Lượng đi từng nhà gặp cốt cán. Đến tối, mười một người đã có mặt để thành lập đội du kích. Trong đó có một ông già tên gọi Giàng Tờ Dỉ, sáu mươi hai tuổi. Ông lau đi lau lại khẩu súng kíp trên tay đến sáng loáng ánh lửa hắt lên từ bếp. Đặng Bằng đề nghị ông về nhà nghỉ. Ông Dỉ “ồ” một tiếng rồi bảo:
- Đánh giặc không được phân biệt người trẻ, người già, ai còn sức là phải đánh.
Cái lý của ông Dỉ không ai dám cãi. Không chỉ vì nể ông tuổi già, mà tự đáy lòng người nghe ai cũng thấy có lý.
Đặng Bằng chấp nhận và giao cho ông làm tiểu đội trưởng. Tiểu đội phục kích đón lõng đoạn đường tên liên lạc của địch thường đi qua. Ông Dỉ giương súng ngắm theo tên liên lạc đang cưỡi ngựa đi qua. “Đoàng!” - Tên liên lạc của địch đổ từ lưng ngựa xuống đất. Đội du kích thu ngựa và súng, chiến lợi phẩm của trận ra quân. Đến chiều, trung đội lính phát xít “mặt trời” chia hai cánh càn quét thung lũng. Quân phát xít thấy nhà dân thì bắn đạn lửa cho cháy, thấy lợn gà thì bắn chết lấy mang theo, thấy bóng người thì bắn đạn như mưa cho đến khi gục ngã. Ông Dỉ trúng đạn địch, nằm vật xuống đất. Đặng Bằng đến bên ông, đưa tay cho ông nắm. Giọng nói ông Dỉ thều thào:
- Già này biết đến Việt Minh thì không còn mấy sức khỏe. Bây giờ chết cũng được rồi, đầu thai vào kiếp khác cho trẻ, có nhiều sức khỏe cùng Việt Minh đánh giặc. Tôi làm việc này là tự nguyện. Tôi hy sinh cũng là tự nguyện, cán bộ nhớ nhé.
Đặng Bằng lấy vạt áo lau nước mắt:
- Vĩnh biệt người đồng chí tuổi cao mà dũng khí ngút trời. Đồng đội nguyện noi gương chiến đấu cho độc lập, tự do!
Quân địch rút. Đặng Bằng họp bàn với đội du kích:
- Chúng chưa thôi càn quét để trả thù. Ta phải kéo quân vào núi, đánh phía sau lưng địch làm lạc hướng, tuyên truyền nhân dân chống khủng bố và phát triển lực lượng du kích.
Quân lính thanh thiên bạch nhật nghe thấy có đảo chính đã dàn quân án ngữ đường biên giới. Chúng lợi dụng tình hình, cho lính khiêng cột mốc giới sâu vào đất ta hàng chục cây số. Một số thanh niên kéo đến nhà Do Hờ, người được cử giữ chức tiểu đội trưởng du kích thay ông Giàng Tờ Dỉ, kể lể về những hành động cướp bóc của quân lính thanh thiên bạch nhật:
- Chúng sục vào từng nhà, thấy gì cũng lấy, lấy hết. Chúng vơ vét lấy đi ba ngàn sáu trăm cân thuốc phiện của dân vừa thu hoạch. Yêu cầu cán bộ Việt Minh can thiệp.
Đặng Bằng đồng ý:
- Đất ta, dân ta, không thể để ngoại bang giày xéo.
Đặng Bằng bảo Do Hờ báo trước cho quân thanh thiên bạch nhật có đại diện Việt Minh đến gặp.
Ngay buổi chiều, tên chỉ huy quân thanh thiên bạch nhật tên gọi Liêu Quốc cùng bầu đoàn kéo đến nhà Do Hờ. Đặng Bằng phán đoán ý đồ của Liêu Quốc đến để thăm dò và thị uy với Việt Minh. Gặp Đặng Bằng, Liêu Quốc hỏi ngay:
- Ở đây có đặc vụ không?
Đặng Bằng biết ý đồ của Liêu Quốc, bèn lảng đi:
- Tôi mới đến nên không biết ai là đặc vụ.
- Các ông ở đoàn thể nào?
Đặng Bằng đưa Cương lĩnh của Việt Nam độc lập đồng minh, bìa in cờ đỏ sao vàng cho hắn xem. Liêu Quốc xem chăm chú. Hắn ngẩng mặt:
- Tôi có biết đoàn thể này, có nhiều lực lượng ở bên nước chúng tôi. - Hắn day mặt nhìn Đặng Bằng: - Anh ở đâu tới đây?
- Tôi ở Hoa Viên về cách đây vài tháng (tên một trường quân sự của quân đội thanh thiên bạch nhật).
- Anh có liên hệ với quán sứ ủy viên hội không? (tức Bộ chỉ huy Trung ương quân đội thanh thiên bạch nhật).
- Tôi vẫn thường xuyên cung cấp tin tức tình báo thu lượm được.
Liêu Quốc giật mình, hắn sợ Đặng Bằng báo cáo chính phủ trung ương việc làm xằng bậy của hắn. Bọn đi theo thì tỏ ra thích thú, nhoẻn miệng cười không thành tiếng. Liêu Quốc đắn đo hồi lâu rồi bảo:
- Rất tốt, mong rằng anh đừng báo cáo lên trung ương những việc tôi đang làm ở đây.
Đặng Bằng ra cửa. Do Hờ vận động người ra tiễn Đặng Bằng rất đông để gây thanh thế. Liêu Quốc dắt ngựa đi bộ một đoạn đường dài mới dừng ngựa. Liêu Quốc cúi chào đám đông trước khi lên ngựa. Do Hờ vui vẻ:
- Bọn chúng sợ cán bộ Việt Minh.
Đặng Bằng cười:
- Bọn thổ phỉ ấy sợ gì tôi một thân một mình. Chúng sợ nhân dân đông đảo ra tiễn tôi. Chúng sợ những hành động bỉ ổi gây ra trên đất này bị nhân dân trừng phạt. Đất ta, dân ta, ta là chủ, chúng nó chỉ là lũ ăn cướp nên lo sợ là lẽ đương nhiên. Chúng ta phải tự thân xây dựng mạnh lên về mọi mặt để giữ cho quê hương bình yên.
Do Hờ được Đặng Bằng giao nhiệm vụ tổ chức lực lượng du kích. Do Hờ trẻ, đẹp trai, thổi khèn Mông rất giỏi, đã không ít cô gái Mông nặng tình theo đuổi.
- Do Hờ không thích gái Mông?
- Thích chứ nhưng không lấy đâu, độc lập mới lấy vợ để không sợ ai cướp. - Do Hờ nói bằng tiếng Mông: - Hiện nay nhiệm vụ là đánh đuổi thực dân phát xít, giành độc lập, đoàn thể lãnh đạo thì nhân dân được ruộng nương cày cấy, làm ăn tự do. Cách mạng, đoàn thể ta không phân biệt dân tộc, người nào tán thành điều lệ đánh đuổi thực dân phát xít thì ta kết nạp vào đội ngũ.
Lễ kết nạp vào du kích bắt đầu, tiết gà được cắt rỏ vào bát rượu, từng người thắp nén nhang, giơ nắm tay thề trước bàn thờ Tổ quốc:
- Tên tôi là…, xin thề với cách mạng, đoàn thể nếu sau này tôi phản bội thì bản thân chết như con gà vừa mổ.
Nói xong uống cạn bát rượu tiết ăn thề. Số người kết nạp vào đội du kích đến mấy chục. Do Hờ không đủ súng trường, súng kíp giao cho từng người, liền nêu ý kiến:
- Chọn người khỏe hơn sử dụng súng trường. Quân phát xít đến cướp phá ta không cho thoát, bắn phải trúng. - Do Hờ chỉ tay chọn một người: - Anh Lệnh Hậu trẻ, có nhiều sức khỏe thì vào đội xung kích đi trước mọi người.
Do Hờ cử Lệnh Hậu chỉ huy tổ trinh sát bám nắm quân phát xít. Quân phát xít “mặt trời” có lệnh rút. Lệnh Hậu bấn bíu với mấy đứa gái Mông xinh đẹp nên không để mắt theo dõi quân địch. Tên lính đầu hàng quân giương súng bắn lén. Lệnh Hậu trúng đạn hy sinh. Do Hờ phải cõng Lệnh Hậu trên lưng về nhà báo tử cho cha đẻ là ông Lệnh Văn. Ông Văn đau buồn nhưng không khóc thành tiếng. Ông kéo tay Do Hờ:
- Chỉ huy đội du kích chiến đấu không được bỏ đi thế này. Gia đình khắc lo mai táng. Cho già này vào đội du kích thay con.
- Ông già rồi.
- Già cũng biết đánh trận, chỉ huy tin tôi.
Do Hờ báo cáo Đặng Bằng việc ông Lệnh Văn xin nhập đội du kích. Đặng Bằng do dự rồi quả quyết:
- Tuổi già trí cao, động viên ông góp công đánh giặc. Dân ta có ý chí chiến đấu ngút trời, ta nhất định chiến thắng.
Từ đội du kích của Do Hờ, Đặng Bằng về đến cơ sở cách mạng Đường Thượng được người đưa cơm nói có Lý Đào dẫn anh em cán bộ hải ngoại về nước tìm gặp. Đặng Bằng đã nghe nói về Lý Đào ở hải ngoại và biết đấy là tổ chức yêu nước. Đặng Bằng nắm chặt tay Lý Đào, hai người đồng chí gặp nhau ở lưng chừng con đường dốc dựng đứng, cây lá trùm kín mặt đường, sương mù còn len lỏi trong tán lá rừng. Đặng Bằng giao cho Lý Đào phụ trách bảo vệ cơ sở Đường Thượng:
- Chúng ta làm việc theo sự phân công của đoàn thể, gắng sức làm việc để hoàn thành nhiệm vụ, chứng tỏ năng lực của mình, học hỏi và tôn trọng nhau.
- Đồng chí không phải băn khoăn, anh em tôi được đoàn thể quan tâm học tập và rèn luyện trước khi về nước.
Lý Đào bắt tay ngay vào công việc, tăng cường lực lượng tuần tra, canh gác chặn các ngả đường vào Đường Thượng. Anh huy động lực lượng tự vệ cùng dân làng xếp đá lên mặt đường làm chướng ngại vật.
Đặng Bằng cử Lục Lượng trở lại Vần Chải chuẩn bị lực lượng gấp để đưa xuống hội quân với Đường Thượng, vì bọn phản động đã bao vây cắt đứt đường liên lạc với liên châu, bưng bít thông tin về cuộc tổng khởi nghĩa trên toàn quốc với Đường Thượng, ta phải có lực lượng để giải vây.
***
Giàng Seo Sính đã nghe tiếng chiến khu Đường Thượng bèn sai con rể là Hầu Vản cùng cố vấn Vừ Chính kéo quân lên Cổng Trời, cách Đường Thượng một tầm đạn súng trường thì dừng lại, sai Sùng Mí Mua xuống báo.
Sùng Mí Mua lặng lẽ đi tìm cán bộ Việt Minh:
- Ông Giàng nghe tin người Mông ở Đường Thượng bị Việt Minh phá rối, nhân dân thất tán, vì vậy cho quân đến xem xét. Ai là kẻ cầm đầu thì lên Cổng Trời nói chuyện. - Sùng Mí Mua nhìn kỹ Đặng Bằng từ đầu đến chân, thì thầm một mình: “Đây là cán bộ Việt Minh đã làm bao nhiêu chuyện lớn ở Đường Thượng, nhìn giống người Mông mình thôi mà”. - Mua mạnh dạn: - Cán bộ tin tôi, quân của cụ Giàng kéo đến đây để thăm dò lực lượng Việt Minh, nếu thấy yếu thì tiến công tiêu diệt.
- Anh là?
- Sùng Mí Mua, con trai Sùng Má Chải. Tôi cũng muốn theo Việt Minh chống áp bức bóc lột.
- Tôi đã nghe tên gọi Sùng Mí Mua từ miệng một số người dân. Mua về nói với binh lính cụ Giàng, Việt Minh không đánh quân nhà họ Giàng đâu, đánh sẽ gây mâu thuẫn nội bộ dân tộc Mông. - Đặng Bằng ngẫm nghĩ rồi nói: - Mua à, ta cần thuyết phục cụ Giàng, nếu họ khăng khăng thì cũng giữ thái độ trung lập. Ta khêu gợi tinh thần dân tộc của họ Giàng cùng thuộc hạ, tranh thủ họ về phía ta thì lực lượng cách mạng sẽ mạnh. Mua cùng tôi thuyết phục Hầu Vản và cố vấn Vừ Chính.
- Bằng cách nào?
- Tôi viết thư kêu gọi Hầu Vản và cố vấn Vừ Chính nên theo Việt Minh chống phát xít giành độc lập cho nước nhà.
Sùng Mí Mua trong lòng lâng lâng. Anh đã gặp được cán bộ Việt Minh hằng ao ước, lại được chứng kiến việc làm để đoàn kết toàn dân đánh đuổi quân phát xít. Mua vẫn thấy thiếu, hỏi Đặng Bằng:
- Tôi được nhập Việt Minh không?
- Được chứ.
- Sao cán bộ không làm lễ ăn thề kết nạp tôi như đã làm với mọi người?
Đặng Bằng phân bua:
- Mua gia nhập Việt Minh là thực lòng, tâm nguyện suốt đời trung thành với sự nghiệp giải phóng nhân dân khỏi bàn tay đế quốc, thực dân cũng là lời thề như dao chém đá của mình với đoàn thể, đó là lời thề không nghi lễ nào dám sánh. Đoàn thể muốn như thế cho phù hợp với nhiệm vụ đặc biệt của Sùng Mí Mua.
- Nhiệm vụ đặc biệt của tôi thế nào?
- Bí mật tuyên truyền trong lực lượng binh lính cụ Giàng, giữ mối đoàn kết với Việt Minh.
- Thế thì khó quá.
- Phải quyết tâm cao để hoàn thành nhiệm vụ.
Đặng Bằng giao Do Hờ vận động nhân dân bỏ ra con bò, vài con lợn khao quân lính của nhà họ Giàng.
- Binh lính nhà họ Giàng cướp bóc của dân ăn mãi rồi, bây giờ có Việt Minh bảo vệ, không cho ăn nữa.
Do Hờ cười thân thiện:
- Ta là người chủ nhà hào phóng, lính nhà họ Giàng là khách quen tới nhà, đãi bữa cơm rượu để tỏ lòng tốt với người anh em, cũng là lẽ thường nên làm.
- Ta tử tế, nó thấy bở lại đào mãi.
- Thì ta rủ người anh em cùng nhau đánh đuổi đế quốc thực dân, thêm người thêm việc càng nhanh thắng lợi.
Hầu Vản xem thư Đặng Bằng gửi:
“Thư gửi ông chỉ huy Hầu Vản cùng ông cố vấn Vừ Chính:
Tôi tên gọi Đặng Bằng, cán bộ Việt Minh khu Thiện Thuật, viết bức thư này để các ông nắm rõ tình hình trình báo cụ Giàng cho sáng tỏ:
Tôi đã được nhân dân Đường Thượng đón về tuyên truyền chủ trương của Việt Minh và xây dựng cơ sở cách mạng để đánh đuổi đế quốc thực dân, giành độc lập cho nước, tự do, cơm no áo ấm cho nhân dân các dân tộc. Tôi đã được người dân ở mọi lứa tuổi, già, trẻ, gái, trai; các dân tộc Mông, Dao, Tày, Nùng, Giáy...; mọi tầng lớp tổng giáp, mã phài, động trưởng, phó lý, lý trưởng..., làm hết sức mình để xây dựng lực lượng vững mạnh và giành được chính quyền từ tay bang tá Đèo Văn Ất về tay nhân dân, lập chính quyền cách mạng của dân, do dân và vì nhân dân. Bang tá Đèo Văn Ất đã chạy trốn. Chính quyền cách mạng đã điều hành tổng Đường Thượng về kinh tế, chính trị, quân sự.
Nhân dân Đường Thượng được làm chủ quê hương phấn khởi hăng say lao động sản xuất, giữ gìn trật tự trị an. Nương đồi cây ngô, cây đậu tươi xanh hứa hẹn vụ mùa bội thu, nhân dân no đủ. Đội tự vệ được đông đảo thanh niên, trung niên và cả nhiều người cao tuổi tham gia, luyện tập sẵn sàng đánh trả mọi cuộc tiến công quấy phá bảo vệ cho bản làng bình yên.
Mọi công việc chúng tôi đang làm ở Đường Thượng chỉ là học tập và làm theo toàn quốc. Nhiều nơi trên đất nước ta đã vùng lên khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân. Thiết nghĩ xứ đá mình cùng là bộ phận của quốc gia dân tộc. Việt Minh chủ trương đại đoàn kết các dân tộc đấu tranh giành độc lập tự do. Mong ông chỉ huy và ông cố vấn thưa chuyện này với cụ Giàng cho sáng tỏ.
Quê hương mới giải phóng, công việc còn bộn bề. Nhân dân Đường Thượng có con bò được chăn trong mùa cỏ tốt tươi, mổ làm rau, mời hai ông cùng binh lính uống bát rượu mừng. Bản thân xin cáo lễ vì công việc bù đầu, chưa thể thong thả ngồi đãi bạn đường xa.
Người viết bức thư này xin dừng bút. Đặng Bằng”.
Sùng Mí Mua dẫn Hầu Vản, Vừ Chính đi ngắm nương ngô xanh tốt của dân vùng căn cứ. Hầu Vản đủng đỉnh, nói bâng quơ:
- Cụ Giàng tưởng có Việt Minh quấy nhiễu, thực ra dân Mông ở đây vẫn làm ăn yên ổn. Ở trên kia vẫn loạn, ngày nào cũng có chém giết nhau, dân chưa đủ mèn mén mà ăn. Nay ta đi xem xét tình hình, nói với Việt Minh phải cho cán bộ lên gặp ông Giàng.
Sùng Mí Mua giấu kín niềm vui trong lòng. Anh có lý do để gặp lại cán bộ Bằng báo cáo kết quả công việc. Đội quân nhà họ Giàng do Hầu Vản chỉ huy ăn uống no say, kéo nhau ra về.
Mấy tên lính say rượu, quát to:
- Không đánh à?
- Để mai, bây giờ uống rượu đã, Việt Minh không chạy đâu.
Đặng Bằng đi Vần Chải để gặp cụ Giàng như đã hẹn. Cụ Giàng giao cho thuộc hạ là Hầu Vản và cố vấn Vừ Chính tiếp chuyện. Đặng Bằng giải thích mục đích, tôn chỉ của Việt Minh, nêu đề nghị hợp tác chống phát xít. Thuộc hạ của cụ Giàng trả lời giống nhau: Đồng ý tham gia chống phát xít nhưng đây là việc lớn, phải hỏi cụ Giàng. Đặng Bằng nêu yêu cầu tiếp theo:
- Để Việt Minh xây dựng một số cơ sở ở phía bắc xứ đá.
Cả hai người lắc đầu quầy quậy:
- Không được.
Đặng Bằng bỏ đi ra ngoài. Sùng Mí Mua chạy theo nói rõ tình hình:
- Giàng Seo Sính đã nhận chức tri châu quân phát xít “mặt trời” giao cho. Đại đội quân phát xít sẽ rút khỏi xứ đá. Quân thanh thiên bạch nhật sẽ tràn vào làm lễ thụ phong hàm trung tá và chức “đốc biện quân khu xứ sư trưởng” cho Giàng Seo Sính.
- Như vậy là ông ta đang lúng túng bị đặt giữa ngã ba đường, phải lựa chọn?
- Cán bộ nói có lý.
- Phải thuyết phục để ông ta lựa chọn Việt Minh.
Đặng Bằng giao Do Hờ tổ chức phục kích quân phát xít rút chạy. Do Hờ họp đội du kích bàn kế hoạch đánh địch. Ông Lệnh Văn hào hứng:
- Đánh cho chúng một trận nhớ đời.
- Bằng cách nào?
Ông Lệnh Văn cười:
- Đánh chơi thôi mà, tháo một số ván ở giữa cầu, chặt lá chuối rừng phủ lên. Quân địch đến ta tập trung bắn rát buộc chúng phải tháo chạy qua cầu, có mà được phen vãi tè ấy chứ.
- Kế hay, nhưng có phải chủ quan không?
- Nó phát hiện được lá chuối?
- Thế thì ta phải bắn không cho chúng kịp nhìn.
Rạng sáng nghe tiếng ngựa hí ở đầu cầu, quân phát xít đến. Quân ta hướng tất cả nòng súng về phía đầu cầu.
- Bắn!
Quân phát xít phi ngựa qua cầu, số rơi xuống nước, số trúng đạn, la hét inh ỏi. Trời sáng, phát hiện tốp lính phát xít chạy theo dòng nước, ông Lệnh Văn vác súng đuổi. Đến thác nước ông bị chúng bắn trả, viên đạn xuyên ngực. Trước khi ngã xuống ông vẫn kịp bóp cò súng kíp, tên lính ngã xuống, thác nước cuốn phăng.
Do Hờ cõng ông Lệnh Văn trên lưng mà lòng quặn đau. Mới ngày nào anh cũng cõng Lệnh Hậu, con trai ông trên lưng sau viên đạn của quân phát xít. Hai cha con chiến đấu và ra đi trên lưng đồng đội. Ông Lệnh Văn thở khò khè, miệng đầy máu:
- Nhà tôi không còn ai, cha con tôi sống chết cùng đội du kích và đoàn thể Việt Minh.
Đặng Bằng bất đắc dĩ trở lại Vần Chải. Chẳng là Lục Lượng đưa anh đi nghiên cứu tình hình ở Vần Chải để tuyên truyền vận động nhân dân gây dựng cơ sở Việt Minh. Đây là quê hương của Giàng Sè Lử. Hắn cho rằng cán bộ Việt Minh đã liều lĩnh ép cả vùng đi theo. Hắn báo cho tiểu đoàn quân thanh thiên bạch nhật ở Phố Bảng đến bắt. Chúng giam Đặng Bằng ở dinh bộ. Tên Liêu Quốc đưa giấy bút bảo Đặng Bằng:
- Có biết chữ không? Viết thư kháng nghị đi.
Ngày hôm sau Liêu Quốc gặp lại Đặng Bằng:
- Quan hệ Việt Nam với láng giềng thế nào?
- Đó là quan hệ như môi với răng.
- Tại sao anh chống lại thượng quân?
- Tôi không chống mà luôn chủ trương hợp tác chống phát xít. Nếu ông không tin cứ hỏi tổng chỉ huy trung ương thanh thiên bạch nhật.
Lặng lẽ suy nghĩ hồi lâu, ra vẻ như chợt nhớ ra người đã từng gặp, hắn quay sang nói lời xin lỗi:
- Tôi có thể mời ông cùng ăn cơm? Ăn cơm xong ông có thể tự do ra về. Xin lỗi vì đã bắt ông.
Đặng Bằng yêu cầu:
- Ông cho tôi chứng chỉ đi đường để lính của ông ở các trạm gác khỏi làm khó cho tôi.
Hắn đưa chứng chỉ cho Đặng Bằng và ghi rõ chữ “Đường Thượng”.
- Tôi biết anh sẽ đi Đường Thượng.
Đặng Bằng không tranh luận vì hắn đã biết căn cứ Việt Minh ở Đường Thượng.
Lục Lượng vui mừng chờ đón Đặng Bằng:
- Anh biết hết bọn chúng?
- Tôi biết bọn chúng từ khi ở hải ngoại, về nước được các đồng chí cung cấp thêm càng hiểu hơn, biết địch biết ta dễ dàng vừa hợp tác vừa đấu tranh.
Đặng Bằng giao cho Lục Lượng ở lại gây dựng cơ sở. Anh băn khoăn tự hỏi: “Lục Lượng sẽ xoay xở thế nào ở nơi hang hùm miệng sói này?”.
Về đến căn cứ, Đặng Bằng nhận được chỉ thị của Tổng bộ Việt Minh yêu cầu lựa chọn một số cán bộ đi dự hội nghị liên châu, sau đó dự đại hội Tân Trào. Đặng Bằng chọn Do Hờ, Sùng Mí Mua, Lục Lượng. Do Hờ, Sùng Mí Mua chung một lời từ chối:
- Muốn đi nhưng sợ không quen, xuống núi sẽ ốm vì không chịu được nóng.
Đặng Bằng cùng Lục Lượng lên đường. Bước chân ra cửa trời đổ mưa to. Lục Lượng lẩm bẩm trong miệng: “Điềm lành hay dữ đây?”. Đặng Bằng cười:
- Thầy giáo chứ có phải thầy cúng đâu mà luẩn quẩn mấy cái thứ ấy.
- Không tin đâu nhưng nhiều ngẫu nhiên trùng hợp.
Hai người lặn lội đến được nhà Mua Mí Lình. Nhìn thấy Đặng Bằng, chủ nhà rơm rớm nước mắt, giọng nói khản đặc:
- Lý Lở hại ta quá, giết hại hết nhóm cán bộ HA. Cán bộ Tiên cảnh giác thoát chết, cơ sở đưa vào hang đá trong rừng, bây giờ không biết như thế nào?
Đặng Bằng rời rã chân tay. Lục Lượng cay mắt chớp chớp. Im lặng nặng nề trước tổn thất của đoàn thể. Nỗi đau trong lòng mỗi người không giống nhau, đồng chí đau một Đặng Bằng đau mười. Anh đã không lường hết sự nguy hiểm của con người Lý Lở khi tiếp nhận trở lại hoạt động cùng nhóm HA. Đau xót vì mất đồng chí, mất phong trào, mất một chút tình riêng vừa chớm nở. Mua Mí Lình kéo tay Đặng Bằng ra cửa:
- Cán bộ Tiên mong anh lắm. Khổ, con gái đôi mươi mà cứ chiều xuống lại tựa cửa nhìn về dãy núi nhấp nhô xa xa. Hai người đã có hẹn gì với nhau chưa?
- Mới chỉ là nhìn nhau và cảm nhận về nhau qua cử chỉ, lời nói. Như thế cũng đã hơn một mối tình, hai đứa cùng chí hướng tình càng sâu nặng. - Im lặng đau đớn, Đặng Bằng thổ lộ: - Tiên là cô gái có khí chất, có thể vượt qua mọi khó khăn, tôi đã nặng lòng yêu em.
Đặng Bằng quay đi để giấu giọt nước mắt đang lăn trên gò má. Đặng Bằng tưởng mình đã khô nước mắt. Anh đã khóc nhiều sau mỗi lần chứng kiến nỗi khổ của đồng bào dưới ách áp bức bóc lột của thực dân đế quốc. Rồi những ngày lao tù trong nhà giam lũ thực dân cướp nước sau những đòn tra tấn đánh đập là nỗi nhớ mẹ cha, quê hương, đồng chí, lại đưa cánh tay đau nhức quệt cho giọt nước mắt trôi đi. Vậy mà trên mí mắt anh hôm nay giọt nước mắt vẫn tuôn chảy trước một người con gái kiên trung đang thôi thúc trong lòng anh mối tình trai gái chớm nở lẽ nào lại sớm lụi tàn phôi phai. Có phải chiến công nào cũng đổi bằng máu xương, tình yêu nào cũng phải đổi bằng nước mắt?
“Anh vẫn đau đáu hẹn ngày đôi ta gặp mặt. Anh sẽ nói lời tỏ tình với người mà anh yêu nhất. Chúng ta vẫn hy vọng phải không em, có nhân dân đùm bọc che chở, ngày thắng lợi nhất định anh lại về bên em. Đất nước ta phải độc lập, nhân dân ta phải được hưởng hạnh phúc, trong cái chung có tình riêng, hạnh phúc hai đứa mình sẽ tốt đẹp. Chờ anh em nhé”.
- Bây giờ thì cán bộ phải về căn cứ thôi, ở đây lâu bọn nó săn tìm, đi tiếp sẽ bị chúng phục kích.
- Tôi cũng có ý định như vậy.
Đặng Bằng và Lục Lượng mỗi người trở về căn cứ theo một đường khác nhau. Đặng Bằng đi lên Phố Bảng để gặp bà Dính, mẹ vợ của Lử. Sùng Mí Mua đã cho anh biết vai trò của mẹ con bà đối với Lử: Hầu như quản lý toàn bộ kinh doanh, giao tiếp của nhà họ Giàng. Gặp bà, Đặng Bằng nói rõ:
- Chính phủ Trung ương lâm thời Việt Nam dân chủ cộng hòa đã được thành lập. Bà nên có thái độ dứt khoát là theo chính phủ và khuyên ông Lử ủng hộ Việt Minh chống lại Hoàng chủ nhiệm Quốc dân đảng hại nước, hại dân.
- Tôi sẽ bàn với ông Giàng. Tiện đây của ít lòng nhiều, tôi ủng hộ Việt Minh ba trăm đồng để tỏ chút lòng thành.
Đặng Bằng cảm giác hụt hẫng trước lời nói hững hờ và nụ cười nhạt toẹt của bà ta. Bà ta cho tiền miệng nói ủng hộ Việt Minh hay còn có ý gì? Có phải muốn đuổi ta đi cho nhanh. Anh tự an ủi: Biết đâu ỡm ờ, hờ hững là phong cách riêng có của bà ta. “Chuyện nhỏ nhặt đàn bà, người cách mạng phải lấy đại cục làm trọng”.
Đặng Bằng nhận được thư của Lục Lượng vỏn vẹn mấy chữ viết vội: “Quân lính của Hoàng chủ nhiệm Quốc dân đảng đóng đồn án ngữ đường Cổng Trời. Đồn trưởng Phạm Đình muốn gặp cán bộ Đặng Bằng để bàn hợp tác”.
Đặng Bằng đọc được ý đồ của bọn Quốc dân đảng Hoàng Quốc Chính. Chúng cho Phạm Đình đóng đồn án ngữ Cổng Trời để khống chế toàn bộ xứ đá và bịt con đường liên lạc với miền xuôi. Ai chiếm được Cổng Trời thì thống lĩnh được xứ đá. Câu nói của Com Beo, chỉ huy đội quân viễn chinh nước “con gà” khi vừa chinh phục xứ đá lần đầu tiên. Bọn Hoàng Quốc Chính, Phạm Đình với câu nói ấy thì khắc sâu tận tâm can, vì chúng được nuôi dưỡng trong tay áo của quân đội thanh thiên bạch nhật, kẻ đã bao lần đến nơi này để xâm lấn đường biên, di dời mốc giới, xâm lấn đất đai bờ cõi của ta.
Com Beo hào hứng với thế trận thiên hiểm của Cổng Trời, núi đá dựng thành vách đứng, núi tiếp núi nối trường thành, con người chỉ cần thêm vào chút ít là thành ma trận, quân địch lọt vào tiến thoái lưỡng nan. Com Beo đã sai bang tá Giàng Seo Sính, bắt dân phu, bỏ thuốc phiện thuê thợ láng giềng xây Cổng Trời kiên cố, con kiến chui không lọt, đạn bắn không thủng vì tường đá xây dày và cánh cổng bằng gỗ nghiến xẻ dày, tấm lớn, soi ghép kỳ công. Mở cánh cổng cho người qua là việc đại sự, liên quan đến an nguy của cả xứ đá. Việc mở, đóng cổng phải có lệnh của cụ Giàng đã được Com Beo giao quyền thống lĩnh người Mông xứ đá. Coi giữ cổng đã được cụ Giàng giao đặc trách cho một thủ lĩnh người Mông vùng Cổng Trời. Thủ lĩnh này trực tiếp chỉ huy một tiểu đội lính dõng, canh chừng và chuyên đóng, mở cổng thành.
Việc bố trí lực lượng bảo vệ Cổng Trời như thế là yên tâm bởi Com Beo đã trù tính đặt nó trong bố trí hệ thống đồn bốt liên hoàn, đồn Đường Thượng, đồn Yên Minh phía sau, đồn Bạch Đích, Nghĩa Thuận giáp biên khiến Cổng Trời thành bất khả xâm phạm. Com Beo đã chiếm được Cổng Trời và thống lĩnh xứ đá vài chục năm cho đến ngày quân phát xít nước “mặt trời” làm đảo chính. Com Beo chỉ còn biết thèm thuồng ngoảnh lại không kịp nhìn, vội vã chạy tháo thân.
Bọn Quốc dân đảng Phạm Đình nham hiểm, chiếm giữ Cổng Trời khống chế Việt Minh, ngăn chặn tuyến đường đón cán bộ hải ngoại trở về từ biên thùy đến miền xuôi. Đặng Bằng thầm hứa quyết tâm với đoàn thể: “Phải giải phóng Cổng Trời nối thông cơ sở cách mạng Đường Thượng với phong trào cách mạng cả nước”.
Gặp Đặng Bằng, Phạm Đình tỏ vẻ hách dịch, ra điều kiện:
- Hiện nay Hoàng chủ nhiệm đã lập chính phủ địa phương. Việt Minh phải theo về với chính phủ. Muốn vậy, Việt Minh phải giải tán lực lượng du kích, quy tụ về với Hoàng chủ nhiệm.
Cuộc gặp không mang lại kết quả gì. Khi trở ra, Lục Lượng báo:
- Bọn Phạm Đình đã bố trí lực lượng để ám hại anh. Nhân dân đã kéo đến vây xung quanh khiến chúng không dám hành động.
Do Hờ báo cáo:
- Quân lính Việt Nam quốc dân đảng tiến vào Đường Thượng.
- Có nắm được ý định của chúng hay không?
- Chúng tuyên bố sẽ tiêu diệt nhóm HB và cơ sở Đường Thượng.
- Kẻ nào cầm đầu?
- Lý Lở.
- Hắn còn có bí danh là Cao Nguyên.
- Đã từng là cán bộ Việt Minh.
Đặng Bằng biết Phạm Đình đã liên kết với Cắm Nhục thực hiện kế trước chặn, sau diệt, hòng xóa sổ cơ sở cách mạng Đường Thượng của ta. “Lý Lở, hôm nay mày vác xác tới đây, liệu có còn đường rút lui”?
Đặng Bằng bảo Do Hờ:
- Tăng cường du kích vây chặt Đường Thượng.
Lý Lở dừng ngựa quan sát:
- Đường Thượng dễ vào nhưng khó ra, các ngươi tiếp tục tiến vào diệt gọn nhóm HB, phá tan nát cơ sở Đường Thượng để Việt Minh không còn chỗ dung thân. - Chưa dứt lời hắn ghì dây cương cho ngựa quay đầu phi nước đại, bỏ mặc đám lính phía sau ngơ ngác. - Ta phải đi báo cáo Hoàng chủ nhiệm.
- Thằng hèn!
- Phản bội Việt Minh rồi mà lại.
- Phỉ phui, cút mẹ mày đi, đồ chó má.
Tên chỉ huy xin gặp Đặng Bằng:
- Chúng tôi tuân lệnh Cắm Nhục, Lý Lở đến đây, giờ phải làm gì?
- Chúng nó bảo các anh phải làm gì?
- Tiêu diệt cán bộ Việt Minh có biệt danh HB.
- Các anh cứ theo lệnh mà làm.
- Chúng tôi chưa biết mặt cán bộ Việt Minh HB.
- Là ngọn lửa trên cao nguyên đá.
- Nhà nào cũng có lửa, chúng tôi không dập tắt hết được.
- Các anh đã lọt vào túi rồi, chúng tôi muốn diệt gọn lúc nào cũng được. Các anh chỉ là lính dõng, chúng tôi không muốn đánh. Các anh biết điều ai về nhà nấy, cải tà quy chính, tìm đường theo Việt Minh.
Bọn lính rút quân trong hoảng loạn. Lý Lở chuyển hướng chạy theo đường về núi Phia Giạ nên tránh được trận địa phục kích đón lõng của tiểu đội du kích Mua Mí Lình chỉ huy.
Đặng Bằng họp cán bộ bàn cách giải phóng đồn Cổng Trời. Lý Đào cùng Do Hờ phê bình Đặng Bằng:
- Đồng chí thật là hữu khuynh, sao không tước vũ khí của chúng.
Do Hờ báo cáo:
- Lính trong đồn Cổng Trời có Lệnh Văn Quyền nguyên là tổng đoàn, là em trai của liệt sĩ Lệnh Văn, chú của liệt sĩ Lệnh Hậu. Khi hai cha con anh trai hy sinh ông nghỉ việc tổng đoàn, sống chan hòa với nhân dân, được mọi người kính nể.
Đặng Bằng nhờ tổng đoàn vào đồn Cổng Trời thuyết phục những người đã lầm đường theo Việt Nam quốc dân đảng trở về với Việt Minh, với Chính phủ lâm thời.
Đặng Bằng được Do Hờ bố trí để gặp Lệnh Văn Quyền:
- Việt Minh lấy đại cục làm trọng, giành độc lập cho nước, tự do cho dân, rất mong ông hợp tác.
- Tôi không cùng Việt Minh đấu tranh thì biết nói với anh trai, với cháu đã hy sinh trong cuộc đấu tranh này như thế nào? Hai người đã mở mắt cho tôi. Tôi sẽ mang hết sức cùng Việt Minh chiến đấu.
Ông Quyền vào đồn ba ngày trở ra báo cáo:
- Tôi đã nói chuyện với hầu hết quan, lính trong đồn. Tôi đã bàn với họ nổi dậy làm binh biến diệt bọn đầu sỏ, lập công trở về với Chính phủ lâm thời.
Tối, anh em binh lính đã bố trí lực lượng xung quanh đồn, trong đồn không thể thoát ra, ngoài không thể vào tiếp ứng. Ông Quyền nhận nhiệm vụ đột nhập bắt sống đồn trưởng Phạm Đình. Mười giờ đêm, Đình chuẩn bị đi ngủ, một hồi kèn nổi lên, ông Quyền nhảy qua cửa sổ vào buồng Phạm Đình. Ông chộp lấy cái kính cận của Đình làm cho hắn không chạy được. Ông túm tay Phạm Đình để trói. Phạm Đình chống lại quyết liệt. Ông Quyền rút đoạn sắt chốt cửa đập trúng đầu, Đình gục ngã.
Binh lính treo cờ đỏ sao vàng, hò reo mừng chiến thắng.
Đặng Bằng biên chế lại số quân trong đồn thành hai tiểu đội, bổ sung hai tiểu đội lấy từ du kích lên.
Được tin đồn Cổng Trời thất thủ, Hoàng Quốc Chính vội báo cho quân đội thanh thiên bạch nhật tràn qua biên giới cướp lại. Khi Do Hờ phát hiện thì chúng đã đến gần. Tương kế tựu kế, Đặng Bằng cho hai tiểu đội lính cũ dàn hai bên đường:
- Khi chúng đến thì bồng súng chào, và hô: Chào quân đồng minh! Đồng chí Do Hờ dẫn hai tiểu đội lính mới mai phục xung quanh, sẵn sàng tiến công.
- Thưa cán bộ, chúng nó lấy gì bảo đảm là quân đồng minh vào giải giáp quân đội phát xít xứ “mặt trời”?
- Nó xưng danh như thế, chúng ta sẽ lột trần bộ mặt giả dối.
Đội hình quân lính thanh thiên bạch nhật kéo đến. Thấy lính đồn bồng súng chào, chúng vội xuống ngựa đáp lễ. Do Hờ ra hiệu cho quân mai phục xông vào tước vũ khí. Bọn lính thanh thiên bạch nhật không đề phòng, vội vã giơ hai tay lên trời xin hàng.
Đưa bọn bị bắt vào đồn, hỏi cung lấy tài liệu mới thấy rõ âm mưu câu kết giữa bọn Việt gian quốc dân đảng với quân thanh thiên bạch nhật. Bọn chúng tiến quân lần này lấy danh nghĩ