Chương 6
Mua muốn lấy vợ. Mua đã quên chuyện lấy vợ từ ngày bỏ nhà đi lang thang vì nỗi buồn cha chết. Vì buồn tủi mà mẹ Mua cũng đi theo cha về với tổ tiên trong tuần trăng đau lòng đó. Mua thành kẻ mồ côi cắt cỏ ngựa cho nhà Giàng Seo Sính. Ngày Mua đi cắt cỏ trên nương, về đến nhà thái cỏ, chăn ngựa. Tối, khi mặt trời lặn sau núi Sả Chải, mua ngủ dưới tán cây thông già, ngửa mặt ngắm trời đầy sao lấp lánh mà than thân: Vùng cao mọc cây lúa mạch muộn chín không đủ hơi. Vùng thấp mọc cây đậu muộn chín không đến lá. Ngọc Hoàng lòng không tốt, thu người mẹ, người cha ta đi hết sạch, để lại chàng mồ côi, sống cuộc đời rên xiết, đi bán công cho thiên hạ. Mồ côi, cuộc đời như đã hết, kiếp này mồ côi, kiếp sau còn mồ côi. Mua sống trên đời mà không biết mình sống, mình cần gì để sống và sống để làm gì. Mua vất vưởng qua ngày giữa núi rừng cao nguyên cho qua kiếp mồ côi.
Mua đã buông xuôi cho dòng đời tự chảy, không sợ vận rủi, không cầu vận may. Khi Mua rủ lòng thương cùng người hoạn nạn thì lại tìm thấy con đường đến với Việt Minh. Mua không gia nhập Việt Minh nhưng đi theo đường Việt Minh chỉ bảo đã làm cho bản thân sống tự tin hơn, rằng mình cùng nhiều người làm lại cuộc đời. Mồ côi cũng làm được việc, làm cho nhiều người vui, con người tự tìm được lối cho mình đi, không chịu ngồi bó tay chờ chết đâu, mồ côi ơi. Ông chủ nhìn Mua với con mắt trọng dụng, sai làm việc quan trọng trong nhà ông. Cụ Giàng không dám bỏ ngoài tai những lời Mua nói. Cụ Giàng tin Mua, sai giúp con trai đừng để nó tin ai mà làm điều có hại.
Hôm nay cụ Giàng gọi Mua đến bên giường bệnh. Trước lúc về với tổ tiên, cụ muốn nhìn thấy Mua lấy vợ:
- Mày thích gái nào trong đám con ở, cụ cho mà làm vợ.
Im lặng.
- Thích con gái nhà nào nói ra, cụ sẽ sai hai ông mối đi hỏi.
Mua ậm ừ nào biết ai đâu mà chọn. Mua không nghĩ mình sẽ lấy vợ. Lấy vợ thì phải có nhà. Nhà Mua khi cha chết, bỏ đi lang thang nay đã thành đống đổ nát. Lấy vợ thì phải có ruộng, nương. Ruộng nương cha để lại, khi cha chết Mua đi lang thang đã thành hoang dại, cỏ mọc lút bờ, rậm rạp. Bao nhiêu mồ hôi, công sức, tiền bạc mới làm nên ruộng, nên nhà, Mua chỉ có đôi bàn tay quen cắt cỏ cho ngựa ăn. Mua thà rằng chẳng lấy vợ cho xong.
- Mua không lấy vợ, khó khăn quá.
- Có vợ mới nên nhà, có nhà có vợ mới nên ruộng nương.
- Cụ Giàng nghĩ tốt cho Mua, ơn này biết lấy gì trả được?
- Sùng Má Chải với ta là bạn. Ta hận bản thân vì lỗi lầm. Ta biết nghĩ để thật tâm mà làm lại thì đã hết đời. Ta không muốn mang theo lầm lỗi sang kiếp khác.
Mua nghĩ, thì ra cụ Giàng biết mình sắp chết, muốn lấy lại danh dự là người Mông ta, thề sống chết có nhau mà hổ thẹn. Khi sống không muốn đoàn kết, cứ tranh giành thù ghét chém giết lẫn nhau, để khi nhắm mắt xuôi tay mà ân hận. Mua muốn nói cho cụ yên lòng, dù muộn cũng còn là hơn, kẻ lóa mắt không bao giờ nhận ra, người Mông ta phải luôn luôn đoàn kết.
- Cụ nghĩ tốt cho người không phải Việt Minh như Mua có phí hoài?
- Việt Minh đến với ta, họ cũng là con người tử tế, người nói điều phải, chỉ cho ta đi theo con đường sáng. Mua theo Việt Minh đi, mới xứng đáng là con người mưu cầu điều tốt lành cho người Mông ta.
- Thưa cụ, Mua không lấy vợ đâu.
- Mua đừng làm cụ buồn khi nói những điều trái lẽ thường như thế, lấy vợ, sinh con, dạy dỗ nên người duy trì nòi giống. Cụ Giàng không làm khó cho Mua, chỉ cần biết mày thích gái nào cụ sẽ lo cho nên vợ.
- Dễ quá thì cũng chán.
- Duyên phận mà, cứ suy từ Sùng Má Chải, nhờ bạn giúp mà nên duyên chồng vợ. - Cụ Giàng nằm lặng thinh, không muốn nhắc lại chuyện cũ với người bạn mà mình là kẻ có tội. Khi đó Giàng Seo Sính đâu có nghĩ được như bây giờ, chỉ là gái thừa thì đẩy nó đi, nào ngờ được người bạn tử tế, đón nhận nên duyên vợ chồng. Câu chuyện hôm nay phải khác, để Mua tự chọn: - Chọn cho đúng người mình yêu thương.
Câu chuyện Sùng Mí Mua lấy vợ, được cụ Giàng giúp cho tất cả, lan truyền từ làng này sang làng khác, thành câu chuyện để mọi người khoe nhau rằng ta là người biết trước. Mua bận bịu lo toan công việc chọn vợ không còn để ý đến mọi chuyện dân làng đang đồn thổi:
- Sùng Mí Mua sẽ phải mang ơn cụ Giàng như con ơn bố. Người anh em Giàng Sè Lử cũng là tốt quá, là chủ tịch mà biết lo cho hạnh phúc người nghèo như một cán bộ của Việt Minh. Mồ côi như Sùng Mí Mua ai bảo là khổ.
- Trời thay đổi, đất đổi thay, con người mồ côi từ nay cũng khác.
Sau buổi nói chuyện với cụ Giàng, Mua đi tìm được đứa gái mình yêu, khỏe mạnh, tốt tính, chăm chỉ. Ngay ngày hôm sau cụ Giàng sai hai ông mối tốt, thông thạo phép tắc xã giao, thuộc các bài hát nghi lễ cưới, sang nhà gái hẹn ngày đón dâu. Ngày ấy được chọn kiêng có sấm chớp, ngày ấy mùa xuân, không khí trong lành tinh khiết, đào, mận, lê đua sắc hoa rạo rực. Sau lễ nhập môn, cô dâu vào nhà. Ngôi nhà trình tường hoàn thành vội vã nhưng chắc chắn, lộ vẻ sang trọng bởi những tấm vải thổ cẩm cầu kỳ, màu sắc sặc sỡ trang trí ở cửa sổ và lối đi vào nhà. Trai gái làng hát hò thâu đêm mừng cô dâu mới. Bà vợ ba ông chủ tịch tặng vợ chồng trẻ trăm đồng bạc già, chín xinh ngô cùng con bò giống. Trai gái làng bặt ngưng tiếng hát, xuýt xoa trước món quà quý:
- Ái chà, vừa được giàu, được vợ, Mua ơi!
Mua lấy vợ, trời sinh hạn hán. Thầy bói mắt nhìn không thấy đường đi, xoa tay trên cái đĩa đặt hai đồng tiền vạn lịch, mặt nghênh nghênh phán rằng: Trời đã phân chia, thằng Mua đã nhận phần ân thì phần oán còn lại dân làng phải chịu, ai không muốn chịu phần oán thì cúng xin ông trời. Phúc lộc có hạn, ban phát cho nhà này thì phần oán còn lại nhà kia phải nhận, đó cũng là lẽ ăn ở công bằng. Dân làng không tin lời thầy bói, Mua là đứa mồ côi. Ông trời có mắt mà còn ghen ăn tức ở với mồ côi, nói công bằng không biết xấu hổ. Chẳng qua thầy bói thấy trời hạn hán thì phán bừa, kiếm bữa cơm rượu cúng trời trong lúc dân tình đói kém.
Sau đám cưới Mua vào mùa xuân, dân làng trông ngóng trời mưa để cày nương ngô, càng mong càng mất, thêm sốt ruột. Trời không cho một giọt mưa. Các hang sâu trong lòng núi đá để lấy nước ăn tí tách từng giọt. Gió hanh khô thổi qua núi đá, cao nguyên vùng đá khát. Người thiếu nước ăn rã rời. Cỏ không mưa vàng úa, gia súc chết dần. Đất nương ngô không có mưa để cày. Ngô trồng hốc đá không có mưa để mọc thành cây. Mùa hè đi qua, mùa thu đã tới. Mùa thu đi qua, mùa đông lại tới. Người đói ăn trời thêm rét căm căm. Tuyết bay như mưa bụi làm con người thêm bi thảm. Người cao nguyên lần tìm trên những thân cành khẳng khiu của cây đào, cây mận, vặt những quả non li ti, nhai ngấu nghiến.
Chủ tịch huyện nói với Đặng Bằng lý do về Hà Nội chữa bệnh, thực lòng muốn tránh tiếng ngồi chơi xem dân đói rét. Giàng Sè Lử nghe theo lời ông chủ tịch Chính phủ lâm thời thành lập chính quyền mới nhưng cũng chỉ là áp chính quyền cũ vào, thay đổi cách gọi các chức danh để đánh lừa nhân dân. Ông cố vấn cho cha là Vừ Chính nay làm chủ tịch mặt trận; bà vợ ba Triệu Thị Nhí nay làm chủ tịch hội phụ nữ; các ông tổng giáp, mã phài, seo phải ở các xã làm chủ tịch, phó chủ tịch, xã đội trưởng. Riêng khu Đường Thượng nhân dân bầu cử lựa chọn được người đại diện cho mình tham gia chính quyền mới. Đặng Bằng, Lục Lượng chia nhau đi vào nhà dân vận động sản xuất mà vừa nói vừa lau nước mắt, dân đói rét còn đâu sức lực mà sản xuất. Đặng Bằng báo cáo Trung ương xin gạo cứu đói cho vùng cao. Ông chủ tịch xuất hiện trong chuyến gạo Trung ương cho cứu đói đầu tiên. Ông nói dõng dạc trước đồng bào:
- Lo cho đồng bào đói rét, tôi đã xin Trung ương được gạo về rồi.
Gạo vận chuyển lên cao nguyên ít một bằng những đoàn ngựa thồ, vì lên cao nguyên chưa có đường ô tô. Ông chủ tịch biết đồng bào đang trông đợi, bèn xoa dịu lòng dân bằng phê bình lực lượng cứu tế:
- Gạo Chính phủ đã cho rồi, chậm là do cán bộ ta thôi.
Hầu Vản mặt đỏ như gà chọi, hung hăng dọa dẫm:
- Dân đang cần cháo cầm hơi, cán bộ vẫn ung dung ăn chơi, nhớ lấy, có ngày hỏi tội.
Câu chuyện gạo cứu đói chưa xuôi thì lại chuyện Chính phủ cho đem muối, vải, dầu hỏa lên bán trong các cửa hàng mậu dịch quốc doanh. Ông chủ tịch lại bảo:
- Xin mãi Chính phủ mới cho mở cửa hàng mậu dịch quốc doanh
Dân làng xôn xao:
- Muối bán bao nhiêu một cân?
- Ba cân hai gạo một cân muối.
- Vải bán bao nhiêu một mét?
- Bảy cân tư gạo một mét vải.
- Dầu hỏa bán bao nhiêu một lít?
- Bảy cân tám gạo một lít dầu hỏa.
- Đắt quá, dân đang đói lấy đâu gạo mà đổi.
- Quy gạo tính ra tiền mà mua.
- Nương không nước mưa mà cày, ngô không trồng được, thuốc phiện không trồng, làm gì ra tiền mà mua?
- Mậu dịch có nâng giá để vơ vét của dân không?
Sùng Mí Mua bảo bà Nhí:
- Mậu dịch bán hàng phục vụ nhân dân, bán hàng theo giá nhà nước quy định, đừng để nhân dân hiểu không đúng.
Vợ Mua ra cửa hàng mậu dịch kéo tay chồng về:
- Mình đang mang ơn cụ Giàng.
- Ân oán phải rõ ràng, phải trái phân minh, cái ơn ta phải mang là như thế nào mà phải dối cả lương tâm, bảo vệ cái đúng cũng không được, khuyên can đừng làm sai cũng không được?
Sùng Mí Mua tìm cán bộ Việt Minh để giãi bày những điều đang làm vợ chồng bối rối. Ra đến đường Mua gặp ông Tổng giáp họ Vàng, trong chính quyền mới của ông Lử gọi là chủ tịch xã. Ông Tổng giáp bảo:
- Thuế vẫn thu như thời cụ Giàng còn làm vua, quen rồi dễ làm, lại được nhiều hơn chính sách thuế mới. Còn mày, hôm nay ghi tên cho đi dân công làm đường ô tô nhé. Ghi tên để tao chấm công xong thì về nhà.
- Không đi làm bao giờ mới xong đường ô tô để chở hàng lên bán?
- Cán bộ bảo thế nhưng không làm được đường ô tô lên xứ đá đâu.
- Nói dối nhau như thế.
- Ông Lử bảo thế, mày đừng có mà vong ơn.
- Ông nghĩ xấu cho tôi.
- Mày là như thế, tao có nghĩ đâu.
Nói dứt lời, ông chủ tịch xã rẽ sang đường khác.
Mua bực bội, quyết đi tìm cán bộ Việt Minh. Mua đi ngang qua trụ sở ủy ban ở cuối làng thì gặp ông Mã phài họ Hạng ra đón đường:
- Mới cưới vợ mà đã đi đâu vội vàng, nói với nhau câu chuyện cho vui bạn đồng niên.
- Tôi chỉ là giám mã nhà họ Giàng, biết chuyện gì mà nói với ông phó chủ tịch xã.
- Chuyện làm tổ đổi công, lên hợp tác xã, ai cũng phải biết mà nên làm hay không làm.
- Tổ đổi công đang làm tốt thôi, có gì phải nói?
- Có nhiều chuyện để nói. - Ông Mã phài nói liến thoắng nhưng nghe mà suy ra chỉ là: Việt Minh học theo bên láng giềng, bắt dân vào công xã. Dân vào công xã bị đày ải, ăn cầm hơi, mặc rách tả tơi, là người mà sống không thành người, như con bò, con ngựa thôi, khổ lắm. Ông Mã phài dừng lấy hơi: - Người Mông ta không lên hợp tác xã.
- Ông phó chủ tịch nói hồ đồ, tổ đổi công giúp nhau mùa vụ đang làm dân làng phấn khởi, lên hợp tác xã dân làng còn vui hơn.
- Hợp tác xã chỉ để làm đại diện dân làng nhận hàng trợ cấp của chính phủ thì vui, chứ biết làm gì để có ăn cho cả làng. Hợp tác xã đến là đói khổ đến nơi.
- Ông Mã phài nói hồ đồ.
- Hầu Vản bảo nếu còn họp bàn lên hợp tác xã thì cái trụ sở ủy ban này sẽ ra tro.
- Người nào mà lá gan to thế?
- Đốt trụ sở ủy ban có gì khó.
- Hầu Vản bảo làm chuyện to như thế?
Ông Mã phài lảng chuyện:
- Chuyện nhỏ mà, Mua vào trụ sở ủy ban uống với nhau bát rượu, quên chuyện vừa nói đi nhé.
Mua từ chối mãi ông Mã phài mới chịu cho đi. Mua đi một đoạn đường gặp ông Seo phải họ Dương đang làm xã đội trưởng trong chính quyền mới. Ông ta vồ vập:
- Mua phải giúp tôi, là lính nhà cụ Giàng nói chúng mới nghe, dân quân đang chuẩn bị súng đạn để đánh nhau.
- Đánh nhau với ai?
- Chuyện dài, bí mật quân sự, vào đây nói cho mà nghe.
Câu chuyện Seo phải họ Dương nói thì dài nhưng cũng chỉ là: Huyện đội trưởng Vừ Seo Phử cho mở hội nghị nhân dân bầu chọn người vào dân quân. Dân quân được nhân dân bầu gọi là dân quân mới. Những dân quân không được nhân dân bầu lại gọi là dân quân cũ. Huyện đội trưởng Phử ra lệnh dân quân cũ phải giao hết súng đạn đang giữ cho dân quân mới. Dân quân cũ tuyên bố không giao súng cho dân quân mới, “đứa nào cứ đòi lấy thì sẽ ăn đạn”. Giữa căng thẳng, Xã đội trưởng Seo phải họ Dương tuyên bố ủng hộ kẻ có súng, “ủng hộ kẻ tay không thì làm sao mà giữ được súng, vả lại ông Hầu Vản đã nói như thế”.
Mua nghi ngờ chuyện ông Seo phải không chấp hành lệnh Huyện đội trưởng.
- Quân sự mà không chấp hành lệnh cấp trên là tội nặng lắm.
Seo phải họ Dương không ngần ngại dẫn Mua đến dinh cụ Giàng, chỉ tay vào lô cốt hậu dinh:
- Nhìn kỹ đi khắc biết chuyện.
Mua trợn tròn mắt nhìn qua lỗ châu mai lô cốt hậu dinh thấy bên trong đám người đang quây quần quanh Giàng Sè Lử. Đám người gồm Cắm Nhục, thủ lĩnh các dòng họ là tổng giáp, mã phài, seo phải đang giữ chức chủ tịch, phó chủ tịch xã và xã đội trưởng trong chính quyền mới. Cắm Nhục gương mặt lạnh lùng tuyên bố:
- Hôm nay các dòng họ tôn ông Giàng Sè Lử làm thủ lĩnh tối cao. Cụ Giàng chê con trai có tính đàn bà để không cho làm thủ lĩnh là không phải, mà cụ cũng hóa kiếp rồi. Chúng ta là hậu duệ, cứ làm đi cho cụ mát lòng.
Cắm Nhục nói bừa đi như thế chứ hắn biết làm trái ý người quá cố sẽ bị trời tru đất diệt. Hắn không quan tâm. Điều hắn cần nhất lúc này là tất cả những kẻ ngồi trước mặt đồng lòng để làm cuộc quyết đấu với chính quyền của Việt Minh. Sau lời Cắm Nhục, tất cả im lặng. Cắm Nhục đứng bật dậy:
- Thế là tất cả đồng ý tôn ông Lử làm thủ lĩnh, yêu cầu chỉ bảo từng người phải làm việc gì.
Giàng Sè Lử phân công thủ lĩnh các dòng họ chỉ huy dân quân cũ chiếm lĩnh các vị trí xung yếu, các ngả đường quan trọng, sẵn sàng chờ lệnh nổi loạn cướp chính quyền từ tay Việt Minh.
- Chính quyền do thủ lĩnh đang làm chủ tịch kia mà?
Cắm Nhục đỡ lời:
- Việt Minh đang cho dân học tập cải cách dân chủ, quy thành phần giai cấp. Ai có tội và chống đối thì đưa ra kiểm thảo trước dân. Chia ruộng đất của địa chủ cho dân nghèo, người không có ruộng nương. Ai vẫn còn chiếm rừng, đồi, khe suối, bắt nông dân biếu xén, đến nhà làm không công thì ủy ban bắt buộc người đó phải chấm dứt. Sau đó chuyển sang làm tổ đổi công, đi lên hợp tác xã. - Cắm Nhục nhìn mặt từng người thăm dò. Hắn hung hăng nói tiếp: - Nhân dân sẽ đi bỏ phiếu bầu cử hội đồng nhân dân các cấp, Việt Minh nhân đó gạt người cũ ra khỏi chính quyền. Người mới vào chính quyền thì tôi và thủ lĩnh như các ông có còn đường làm ăn kiếm sống không, hay như con chuột chui bụi rậm, chen chúc nhau chờ ngày chết. Vì thế ta phải cướp chính quyền.
Giàng Sè Lử hăng hái:
- Toàn bộ lực lượng đặt dưới quyền chỉ huy của Cắm Nhục, Vừ Chính, Hầu Vản, Lý Lở, chỉ huy cuộc nổi loạn. Lử cùng gia đình có việc phải về Hà Nội, cũng là để tránh dư luận dính líu, dễ bề ăn nói với Trung ương. Từ nay đến cuối năm không giao súng cho dân quân mới, không lên hợp tác xã, không ủng hộ chính quyền mới bầu, không giảm trồng cây thuốc phiện, không đi dân công mở đường ô tô.
Mua không thể đứng yên, hai chân như có kiến cắn. Mua rẽ lên đường rừng đi tìm cán bộ.
***
Mua đi tìm Lục Lượng. Lục Lượng bảo:
- Anh Đặng Bằng đã về liên khu nhận nhiệm vụ chỉ huy trung đoàn cơ động.
Mua nói những điều tai nghe mắt thấy trong lô cốt dinh thự họ Giàng. Lượng “ha lung” lắng nghe, mắt chớp chớp:
- Cụ Giàng đối xử tốt với Mua. Ta không nên nghi ngờ người già đã về với tổ tiên. Đã có người cả đời lầm lỡ, phút xuôi tay ân hận muộn mằn. Cầu cho cụ Giàng ở thế giới bên kia bình an cùng tổ tiên dòng họ. - Im lặng lúc lâu, Lượng “ha lung” chớp chớp mắt: - Ông Lử thì không phải như cụ Giàng. Tôi nghĩ, ông Lử đang ban ơn để lấy lòng dân, nghe theo lời Cắm Nhục gây thù oán để mưu cầu cho bản thân được giàu sang quyền quý.
- Ông Lử làm việc xấu như thế?
Lượng “ha lung” nói theo dòng suy nghĩ trong đầu, như kể chuyện với học sinh khi còn đi dạy học:
- Người Mông xứ đá đã suy tôn Sùng Má Chải làm thủ lĩnh để lãnh đạo cuộc đấu tranh chống thực dân đế quốc xâm lược. Giàng Seo Sính dựa vào sức mạnh của đội quân viễn chinh đoạt ngôi thủ lĩnh của Sùng Má Chải để trở thành tay sai cho đế quốc thực dân. Sính đã ban phát cho thủ lĩnh các dòng họ các chức danh tổng giáp, mã phài, seo phải và lập bộ máy cai trị thuộc quyền, chiếm đoạt ruộng đất, bắt lao động không công, thu thuế theo mức do mình đặt ra. Để lấp liếm chuyện này chúng mua chuộc Mua để đánh lừa dư luận.
- Ông Lử đã lập chính quyền mới?
- Không có chính quyền mới như ông ta nói, chỉ là áp chính quyền cũ vào, thay đổi cách gọi theo kiểu bình mới rượu cũ. Ông Lử tự ra quy định thuế và mức thu, không theo quy định của chính phủ.
Mua háo hức kể chuyện:
- Khi thực hiện chính sách thuế nông nghiệp ở Đường Thượng, nhân dân phải nộp ít loại thuế, mức đóng cũng ít hơn mức do ông Lử quyết định, nhiều người đã hỏi tôi: Sao mình không thực hiện như Việt Minh đang làm ở Đường Thượng? Như thế là mình chưa được giải phóng.
- Để bảo vệ lợi ích ích kỷ cho nhóm quan lại và tầng lớp trên, bọn họ đã ra sức bưng bít sự thật bằng nhiều thủ đoạn, mị dân, xuyên tạc các chính sách của Chính phủ. Ta vận động thực hiện tổ đổi công tiến lên hợp tác xã. Họ tuyên truyền hợp tác xã là đói khổ. Ta thực hiện cải cách dân chủ, phân loại thành phần, chia ruộng đất cho người nghèo, bầu cử hội đồng nhân dân, xây dựng chính quyền mới thì họ cho rằng đã bị tước đi miếng mồi ngon, nổi loạn để giành lại.
- Tôi sẽ đến các làng nói với nhân dân để không mắc lừa mà đi theo chúng.
- Đó là cuộc đấu tranh khó khăn nhiều đấy Mua ơi.
Mua nhớ lời cha dạy phải yêu lao động, tôn trọng lẽ phải, thương yêu đồng bào. Mua sẽ làm hết sức để xứng đáng là con trai của vị thủ lĩnh cuộc khởi nghĩa chống đế quốc thực dân. Huyện đội trưởng Vừ Seo Phử giao cho Mua làm xã đội phó phụ trách dân quân mới. Lục Lượng nhắc nhiều lần để Mua nhớ, thay dân quân cũ bằng dân quân mới do nhân dân bầu ra là rất khó khăn, súng ở xứ đá là đồ dùng gắn liền với cuộc sống, săn bắn và tự vệ trước thú rừng và nạn thổ phỉ vùng biên giới.
Mua không hứa hẹn nhưng trong thâm tâm thì quyết tâm làm hết sức để hoàn thành nhiệm vụ được giao. Mua đi bộ lững thững về đến cuối làng thì gặp tốp dân quân đem súng ra ngăn lại:
- Xã đội trưởng họ Dương cần gặp.
Seo phải họ Dương trợn mắt nạt nộ:
- Đi báo Việt Minh những điều bí mật, đáng tội gì kẻ vong ân bội nghĩa kia?
- Chính quyền của ông Lử là chính quyền Việt Minh, tôi đi báo chính quyền sao lại là phản bội?
- Việt Minh cho dân bầu cử lập chính quyền mới hất cẳng chúng ta ra rìa.
- Sai rồi, bầu cử là để nhân dân lựa chọn người tin cậy để giao quyền, ai không đủ tín nhiệm thì thôi làm cán bộ.
- Bố mày nói nhiều quá cụ Giàng phải chém đầu để thay làm thủ lĩnh. Mày nói nhiều quá cũng phải thay thôi, kẻ vong ân bội nghĩa.
- Cụ Giàng về với tổ tiên quên chưa nói cho chúng mày biết. Cụ bị Com Beo chỉ huy quân đội viễn chinh mua chuộc nên mới tranh giành thủ lĩnh. Cụ đã nghĩ lại và bảo ông Lử ủng hộ Việt Minh.
- Cho mày về ngủ với con vợ mới cưới một đêm mà suy nghĩ xem việc đi báo Việt Minh có còn là người Mông ta.
- Người Mông ta ngay thẳng thật thà, trọng tình, trọng nghĩa, trọng lẽ phải, không lắt léo làm càn.
Mua nhìn toán dân quân cũ lấc láo vây quanh, đứa nào tay cũng lăm lăm khẩu súng như muốn bắn ai. Mua nghĩ thầm: Chúng mày là thổ phỉ chứ đâu còn là dân quân.
Ngày nhân dân đi bỏ phiếu bầu cử hội đồng nhân dân các cấp, xã đội phó Sùng Mí Mua cùng một tiểu đội dân quân được giao nhiệm vụ bảo vệ hòm phiếu bầu. Mua giao việc cụ thể cho từng đội viên. Họ là những dân quân mới được nhân dân bầu chọn, quen lao động, thân hình lực lưỡng. Đội viên đòi súng trang bị:
- Tay không thì biết làm gì để bảo vệ hòm phiếu?
Mua chỉ tay vào đầu, xoa đôi bàn tay:
- Chúng ta bảo vệ bầu cử bằng trí, bằng lực, không đấu súng.
Cuộc bỏ phiếu vừa khai mạc, giới thiệu cử tri cao tuổi nhất lên bỏ phiếu thì có tiếng kêu: “Trộm ngựa!”. Tiếng súng nổ bên này, bên kia. Mua yêu cầu mọi người trật tự, yêu cầu dân quân bảo vệ nghiêm ngặt hòm phiếu, phân công lực lượng hỗ trợ bố trí xung quanh đề phòng. Tiếng súng nổ đì đòm, một người mặc áo đen, khăn đen bịt mặt lao vào hòm phiếu. Giằng co bên hòm phiếu, phát súng nổ, Mua lảo đảo gục bên hòm phiếu. Dân quân cõng Mua. Hòm phiếu được giữ nguyên vẹn, cuộc bỏ phiếu tiếp tục.
Sau khi được chiến sĩ dân quân băng bó, Mua tỉnh dậy. Chiến sĩ dân quân nói tình hình khu vực bỏ phiếu. Mua nở nụ cười trên đôi môi nhợt nhạt:
- Dân quân mình tốt mà, bầu cử lần này nhân dân sẽ chọn được người xứng đáng thay mặt lập chính quyền mới.
***
Ngày cuối năm, bầu trời xứ đá thấp tè như chảo vá úp chụp trên những chồi đá lô nhô cao, thấp. Sau một vụ mùa thất bát, nương đồi co ro trong gió rét. Gió mùa đông thổi mạnh. Gió thổi bay mấy lá khô còn dính trên cành đào, cành lê, cành mận khẳng khiu. Gió thổi qua vết nứt tường trình phát âm thanh như tiếng hú rờn rợn. Sùng Mí Mua hơ tay trước lửa bếp lò đỏ rực. Sau một năm mệt rã rời với những đổi thay, Mua thấy mình đã sống một cuộc đời khác. Bầu trời trên đầu Mua ngày một sáng, nhìn nhận rõ hơn về truyền thống yêu nước, thương dân của cha, mưu mô của thực dân đế quốc nhằm vào những kẻ ích kỷ như cha con họ Giàng mà lợi dụng để vơ vét, vun vén cho cuộc sống cá nhân vinh hoa cùng những thói xấu xa, lừa dối, chém giết đồng loại, hủy hoại những tinh hoa của trời đất ban cho người Mông. Mua thầm ước đủ sức để bước theo cách mạng đến cùng trời, cuối đất, để đòi lại những gì tinh túy nhất mà trời đất đã ban cho.
Bên dinh nhà họ Giàng sáng đèn. Bà vợ ba cùng người ở thu xếp đồ đạc cho chuyến đi Hà Nội chơi đón xuân. Bà ba bảo người vùng núi cao thích đón xuân ở thành phố, ồn ào, xô bồ, lấp lóa ánh điện, quên đi cảnh vắng vẻ quanh năm mây mù u ám. Vùng cao đối với vợ chồng bà chỉ đem lại sự giàu, thành phố mới đem lại cuộc sống sang trọng. Sống như ông bà mới là người thức thời, biết sống. Lời lẽ ca ngợi cuộc sống nơi thành phố của bà ba làm như vùng núi cao chỉ là xó xỉnh. Hai vùng đất, hai khoảng trời, hai cuộc sống thành thị, nông thôn có từ bao giờ để bà ba tích cóp vốn liếng ngôn từ ca ngợi và dè bỉu, đến quên là bản thân mình sinh ra ở đâu, những gì đã nuôi mình lớn, mình khôn, để thành ngợm, thành người. Bản thân bà cũng thấy nực cười.
Bà ba chỉ tay, quát người hầu khênh kiệu, dắt ngựa thồ hàng thay vì đánh tiếng với dân làng, vợ chồng tôi về Hà Nội chơi xuân. Sùng Mí Mua vẫn nơm nớp lắng nghe lời ông bà chủ sai bảo. Cuộc đời đi ở cho nhà người cứ đeo đẳng theo Mua cho đến bao giờ? Bên tai Mua vẫn văng vẳng lời cụ Giàng: “Thằng Lử có tính đàn bà, ta muốn Mua giúp nó đừng nghe lời kẻ xấu mà làm điều không tốt”. Mua bật đứng dậy, chạy ra đường đón kiệu ông Lử:
- Tôi muốn cùng đi Hà Nội để chăm sóc ân nhân.
- Không được rồi, Sùng Mí Mua đã là ông xã đội phó chỉ huy dân quân.
Mua bí mật bám theo Lử.
Kiệu ông Lử đi qua Cổng Trời, đoàn người ra đón. Người ra đón là Lý Lở cùng các toán phỉ do ông Cắm Nhục chỉ huy. Ông Lử thủ lĩnh vừa được suy tôn ra lệnh:
- Bắt đầu từ hôm nay chiếm giữ Cổng Trời, cắt đứt liên lạc với miền xuôi.
- Chính phủ cho hai đoàn ngựa thồ hàng lên bán phục vụ nhân dân ăn Tết.
- Thu hàng, đuổi dân công quay trở lại.
Mua đã quen với những trò lừa bịp đảo điên ở nhà họ Giàng. Mua cùng dân quân đã bám sát từng bước đi của vợ chồng Lử. Mua cùng Lục Lượng lên Cổng Trời. Lục Lượng bảo Lý Lở đang loay hoay đóng cánh cổng:
- Yêu cầu các anh mở cổng để ngựa thồ hàng lên phục vụ bà con ăn Tết.
Mua nói chen vào:
- Mất mùa khó khăn bà con lo Tết sớm để vào vụ mới làm lại cho có vụ mùa bội thu.
Lý Lở vốn cục súc, gạt phắt:
- Đừng có nghe lời Việt Minh, không nghe thì thôi, nghe nhiều là mềm lòng.
Lý Lở chĩa súng lên trời nổ một băng tiểu liên thay cho câu trả lời. Bọn phỉ mai phục gần đấy thấy hiệu lệnh nổ súng bắn vào Lục Lượng và Sùng Mí Mua. Mua trúng đạn, Lục Lượng cõng đồng đội trên lưng chạy về Đường Thượng.
Năm ngày sau, đồng chí Thành Đồng yêu cầu Lử trở lại Cổng Trời thuyết phục Lý Lở hạ vũ khí, không được chống lại Chính phủ. Lử quay lại Cổng Trời, đến chân núi cho giám mã lên gọi Lý Lở xuống gặp. Lý Lở cùng bảy tên phỉ mang theo súng hộ tống đi xuống. Trước mặt đại diện Chính phủ, Lử giả vờ ra lệnh cho Lý Lở, phải mở Cổng Trời, không được làm loạn, không để Chính phủ khiển trách đến Lử. Bên trong, Lử bí mật ra lệnh cho Lý Lở:
- Cứ tiến hành mọi công việc đã được bàn, bất cứ ai ra lệnh cũng không được mở Cổng Trời, việc vừa qua đã làm là tốt rồi.
Được Giàng Sè Lử khích lệ, Lý Lở tin cho Cắm Nhục: Tiến công các vị trí quan trọng. Cắm Nhục ra lệnh cho thuộc hạ đồng loạt tiến công các vị trí quan trọng để nhanh chóng giành chính quyền.
Cánh quân do Hầu Vản chỉ huy phá trụ sở ủy ban hành chính, cướp cửa hàng mậu dịch quốc doanh. Hầu Vản cho bắt nhân viên mậu dịch mổ bụng, moi gan, rán mỡ, lấy cớ trừng phạt tội tăng giá muối; giá dầu hỏa, giá vải, lấy tiền của dân ăn vào cho béo... Thực tâm Hầu Vản nói vậy là để kích động tinh thần thuộc hạ để nhanh chóng giành chính quyền. Hầu Vản cho treo hai nhân viên mậu dịch lên cành cây cho quân làm bia tập bắn:
- Ai giỏi thì bắn nát thịt cán bộ mậu dịch mà lấy hàng ăn Tết, khỏi phải mua mất tiền.
Hai thanh niên người Mông họ Giàng bị chúng bắt khi đang xem hàng mậu dịch:
- Chúng mày cùng họ Giàng sao không theo thủ lĩnh làm phỉ cướp chính quyền?
- Chính quyền có trong tay rồi sao lại còn cướp, tôi không đi.
- Bắn bỏ! - Hai phát súng nổ khiến hai thanh niên đổ gục.
Sau hôn mê, Sùng Mí Mua tỉnh lại. Mua nghe chiến sĩ nói lại tình hình phỉ cướp phá nhiều nơi và hành động dã man của bọn chúng với nhân viên thương nghiệp. Mua trao khẩu súng mình được trang bị cho chiến sĩ.
- Bảo chúng phải dừng tay, không được gây tội ác, kẻ vơ vét của dân chính là bọn cầm đầu đang chỉ huy thổ phỉ cướp phá.
Hầu Vản dẫn quân tràn vào nhà Mua:
- Tao thương mày vừa bị Lý Lở bắn bị thương. Biết điều thì im mồm để chúng tao làm việc.
- Các người đang gây tội ác trời không dung, đất không tha.
- Đồ vong ân bội nghĩa, im mồm.
Cố gắng vận động thuyết phục ngăn chặn phỉ bất thành, Lục Lượng báo cáo và xin chỉ đạo của đồng chí Thành Đồng. Đồng chí Thành Đồng truyền đạt chủ trương của Chính phủ: Chính trị là chính, quân sự làm áp lực. Ban chỉ huy tiễu phỉ được thành lập, Đặng Bằng - Trung đoàn trưởng Trung đoàn cơ động của liên khu tham gia. Đặng Bằng chỉ huy trung đoàn hành quân lên Cổng Trời. Mùa đông giá lạnh, núi rừng phủ một màu tuyết trắng. Trên vách đá cheo leo, cây đào, cây mận vươn cành khẳng khiu đón tuyết. Đào, mận cao nguyên là thế, gốc xù xì bám vách đá khô cằn, cành khẳng khiu dầm trong sương tuyết chờ đón nắng xuân. Khi xuân sang hoa đào, hoa mận bật nở rực rỡ, tô điểm cho cao nguyên khô cằn lung linh sắc màu, tràn đầy sức sống. Đặng Bằng trở lại trên con đường mòn men theo vách đá. Những phiến đá dưới chân mòn vẹt ghi dấu người qua, gần gũi, thân quen: Cổng Trời, Đường Thượng, Vần Chải, Phố Bảng, những địa danh gây dựng cơ sở cách mạng đang chờ đón anh và đồng đội, hy vọng về sự bình yên cho vùng quê đất nước. Bằng kinh nghiệm bản thân, anh tự nhủ: Đấu tranh với những kẻ lầm lỗi sai đường, giả danh nhân dân để chống lại cách mạng đòi hỏi ta phải dũng cảm, kiên trì, giàu tình thương và tấm lòng độ lượng bao dung.
Rạng sáng ngày hai mươi tám tháng Chạp, Lý Lở cầm đầu toán phỉ tiến công bộ đội của Đặng Bằng. Các mũi tiến quân, phỉ đều xua dân đi trước. Bọn phỉ lẩn vào đám đàn bà, người già để tiến đánh bộ đội. Có hỏa lực trong tay, bộ đội theo lệnh của Trung đoàn trưởng Đặng Bằng vẫn phải im lặng, không thể xả đạn vào người dân. Nhìn những người dân đang bị bọn phỉ lợi dụng, Đặng Bằng thấy lòng quặn đau, văng vẳng trong đầu lời ca của người con gái xứ đá:
Dân vùng Chế Quá áo rách tả tơi
Dân vùng Na Pô áo thời tơi tả
Dân vùng Phí Áng Cha áo như giẻ lót nồi
Dân vùng Vòm Bui áo như chảo vá.
Chế Quá, Na Pô, Phí Áng Cha, Vòm Bui là những thôn xóm nghèo khó trong vùng, người dân chăm chỉ gùi đất đổ hốc đá tra hạt mà không có được miếng mèn mén ăn cho no bụng, không đủ mảnh vải lanh che thân cho ấm:
Con sâu đục khoét cả cuống dây rừng
Người dân lành không có lá mà ăn
Từ nay ta có bạc tiền sẽ giấu ma quan
Có việc vui mừng cũng không cho ai biết.
Những dân lành ấy đang đến trước mũi súng của bộ đội. Đặng Bằng không ra lệnh cho bộ đội xả súng vào dân lành.
Bộ đội im lặng. Lý Lở hô quân đánh mạnh, lùa dân đi theo gây khó khăn cho bộ đội. Đặng Bằng ra lệnh:
- Bắn trúng, diệt gọn bọn phỉ liều mạng xông lên, kêu gọi đồng bào không theo phỉ làm bia đỡ đạn, thuyết phục bọn phỉ bỏ về với nhân dân. Phát huy hỏa lực của trung đoàn, kết hợp xung lực tiêu diệt bọn phỉ ngoan cố chiếm giữ Cổng Trời.
Khói lửa trùm lên Cổng Trời. Bọn phỉ ngoan cố chống trả, không chịu đầu hàng. Phỉ lợi dụng đường lên Cổng Trời ngoằn ngoèo quanh các sườn đá, xếp đá thành các ụ chắn kiên cố. Hỏa lực dứt, bộ đội xung phong. Phỉ bắn trả như mưa, giật các bẫy đá lăn ào ào xuống con đường độc đạo.
Đặng Bằng thuộc đường trên Cổng Trời như đường vân trong lòng bàn tay. Anh chia bộ đội làm hai mũi tiến công vây ép bọn phỉ từ hướng bắc và hướng nam. Hai mũi tiến công của bộ đội nổ súng. Lý Lở hô quân dồn lực chống trả. Cái thế tiêu diệt toàn bộ bọn phỉ ở Cổng Trời đã xuất hiện. Đặng Bằng cho bộ đội gọi loa:
- Các anh đã nằm gọn trong túi chúng tôi rồi, hàng thì sống, chống thì chết.
Bọn phỉ đáp lại bằng những loạt đạn và giật bẫy đá lăn xuống đường ầm ầm.
- Trinh sát báo cáo trung đoàn trưởng. Toán phỉ hơn năm chục tên xin hàng. Tên chỉ huy xin lập công chuộc tội.
- Tên?
- Cán bộ Bằng không nhận ra tôi. Lý Văn Tủ, Chủ tịch Việt Minh đây, tội tôi to lắm phải không? Tôi đã nhầm đi theo Lý Lở lên đây canh giữ Cổng Trời, xin cho lập công chuộc tội.
Đặng Bằng chỉ tay lên ngọn núi cao nhất đầy tuyết phủ:
- Anh nhớ đường lên đỉnh núi chứ?
- Tôi nhớ mà.
- Anh đưa bộ đội lên đó.
- Được.
Lý Văn Tủ chắp tay vái Đặng Bằng:
- Tôi đã phải một lần chết như con gà vừa chọc tiết vì đã không giữ đúng lời thề năm nào khi đứng trong hàng ngũ Việt Minh. Cán bộ cho tôi làm lại, có phải chết Tủ này xin hoàn thành nhiệm vụ.
- Các đồng chí dùng thang dây vượt vách đá dựng đứng, chiếm lĩnh ngọn núi cao nhất.
Đặng Bằng không thể kiên nhẫn hơn, lệnh cho cánh quân phía nam, phía bắc nổ súng nghi binh. Cánh quân từ đỉnh núi cao nhất bất ngờ đánh xuống. Bọn phỉ hoảng loạn. Lý Lở kéo theo những tên thân tín rút chạy vào rừng. Lý Lở lia một băng đạn súng tiểu liên lên đỉnh núi. Lý Văn Tủ trúng đạn, rơi từ trên đỉnh núi xuống.
- Ai mà biết nó thù ta hay thù Việt Minh? Con người nước đôi như nó, đến ta cũng không chịu được.
- Ừ, làm người chỉ nên chọn một con đường.
Cắm Nhục hí hửng tưởng sẽ đánh chiếm Phố Bảng một cách dễ dàng, nhanh chóng như trở bàn tay. Ngày hai mươi chín tháng Chạp, khi phiên chợ Tết Phố Bảng đang lúc đông đúc nhất, Cắm Nhục cho quân chia làm hai mũi tiến công. Nhân dân Phố Bảng tất bật nhưng không phải đi sắm Tết mà mỗi người một việc, tất cả cùng tham gia chiến đấu bằng vũ khí thô sơ có trong nhà, về nhà lấy gạo nấu cơm nuôi chiến sĩ du kích, tự vệ chiến đấu. Người đàn bà mảnh mai tay cầm lá cờ đỏ sao vàng lách đám đông tìm chỉ huy du kích:
- Ở Phố Bảng lâu ta biết, khi loạn lạc người nào chiếm đồn trước sẽ thắng. - Bà đưa lá cờ cho chỉ huy du kích: - Treo lên đỉnh cột cờ rồi quyết giữ cho được.
- Bà là…?
- Nàng Đoạt, con gái quằng họ Nông bên Bảo Lạc, vợ của Lục Lượng, cán bộ Việt Minh.
Du kích treo cờ và quyết giữ đồn. Cắm Nhục cho quân bao vây bịt kín các ngả đường vào Phố Bảng. Du kích hết đạn, bắn từng viên dè sẻn, quân phỉ ào lên thì dùng lưỡi lê, dao găm đánh giáp lá cà.
Sau một ngày đêm kịch chiến, nhiều người đã ngã xuống quanh đồn. Nàng Đoạt đau xót lau nước mắt:
- Tết này bao nhiêu gia đình không được sum họp quây quần. Kẻ chủ mưu bất nhân, chọn ngày năm cùng tháng tận mà nổi loạn.
Đặng Bằng chỉ huy một tiểu đoàn đến phối hợp với du kích, tự vệ Phố Bảng. Quân phỉ nhìn thấy bộ đội liền hô hoán:
- Đừng sợ, bộ đội chỉ quen đánh nhau ở đồng bằng miền xuôi, không quen đánh nhau ở núi rừng, tiêu diệt bộ đội Đặng Bằng!
Nói vậy cho đồng bọn yên tâm mà đối mặt với bộ đội, Cắm Nhục đã dẫn quân theo đường tắt chạy về Sả Chải.
Sả Chải là vị trí hiểm yếu, đã từng được quan ba Com Beo chọn làm trung tâm của trung đoàn ngụy phỉ vùng biên giới. Địa hình hiểm trở, núi cao, vực sâu, cây cối rậm rạp, có nhiều hang rộng ẩn kín trong lòng núi. Ở đây Com Beo và cha con ông Giàng đã lập kho vũ khí dự trữ, lại gần biên giới có thể rút sang nước láng giềng nhanh chóng. Sả Chải là địa điểm liên lạc giữa lực lượng phỉ hai bên biên giới để bàn định việc thực hiện âm mưu phản cách mạng hai nước.
Ngày Ba mươi tháng Chạp, gió rét căm căm, đêm tối mịt mùng. Đặng Bằng ra lệnh, pháo hiệu đỏ tấn công từ sở chỉ huy vút lên xuyên thủng màn đêm. Phỉ co cụm trên ba mỏm núi cao đồng loạt bị bộ đội tiến công. Bộ đội đông, hỏa lực mạnh nhưng núi rừng hiểm trở lại đánh đêm nên không phát huy được. Đặng Bằng ra lệnh:
- Tiến công bằng các phân đội nhỏ, tiềm nhập các đỉnh núi quân phỉ co cụm.
Bình minh mùng Một Tết. Núi rừng yên ả. Vùng trời đen đặc chuyển dần màu sáng hồng. Trên các tán lá tuyết tan, từng giọt nước in nền trời sáng lung linh. Những nụ đào chúm chím đón ánh mặt trời rạng rỡ.
Bọn phỉ co cụm ở các ngọn núi bị đánh tan, lẩn trốn vào rừng già, hang núi, chờ thời cơ hoạt động.
***
Trong hang đá rộng, cột sáng rọi từ trên xuống cái mũ nồi bám trên cái đầu nhọn như tán cây chết khô trên chóp đỉnh mỏm đá, lặng lẽ, thỉnh thoảng một tiếng thở dài và cái miệng chóp chép như con bò ợ cỏ nhai lại.
- Sao ta lại ở nơi này?
Hắn tự hỏi và lại tự ngẫm nghĩ để trả lời: Ta là con rể nhà họ Giàng, có dinh thự đàng hoàng, do bố vợ xây dựng trên mồ hôi và máu của kẻ trồng cây thuốc phiện, vẫn đang hiện hữu sừng sững giữa xứ đá bạt ngàn núi, mù mịt mây. Ta đã từng là em rể ông chủ tịch huyện trấn ải miền sơn cước đã trải qua bao mưu toan thống trị mà vẫn bất khả xâm phạm.
Ở xứ đá này cha con ta đã có tất cả: Khi chỉ một mình họ Giàng cai trị thì bố vợ xưng vương, Vua Mông, Com Beo đến thì bố vợ làm bang tá, Lăm Thin đến ông ta có chức tri châu, với triều đình bố vợ ta là tổng giáp; thanh thiên bạch nhật vào, phong cho hàm trung tá và chức đệ nhất xứ; Việt Minh lập Chính phủ lâm thời ông anh vợ ta có chức chủ tịch huyện. Cha con ta cao sang và quyền quý, làm vẻ vang cho cả dòng họ Giàng, dòng họ Hầu cũng được cậy nhờ, thơm lây. Vậy mà bây giờ ta lại ở cái hang đá giữa rừng sâu vắng vẻ lạnh lẽo đến rợn người. Ta biết, khi đã say mê thì không dứt ra được. Có quyền thì phải có tiền, kẻo mang tiếng là kẻ hữu danh vô thực. Người dân Mông dựa vào đất trồng cây ngô, cây mạch mà sống. Cha con ta làm chủ đất ấy thì người dân phải nộp thuế cho ta. Họ sống bằng gì thì ta thu thuế ấy: Ruộng đất, bếp lửa, chuồng gà, chuồng lợn, ngựa thồ, chợ, sòng bạc và cả thuế than, vì người này đã sinh sống trên đất của ta. Địa tô lao dịch, địa tô hiện vật cùng với buôn lậu, cho vay nặng lãi để cha con ta mãi mãi giàu sang phú quý, không cần làm mà vẫn có phục dịch đầy đủ. Cha con ta là bạo chúa, có lòng tham như cái túi không đáy, có cái miệng giả dối như con dao nhiều lưỡi. Bố vợ ta đã bị sập bẫy thực dân đế quốc mà khiến nhiều người bị cụ lừa dối, đáng sống thành phải chết. Cán bộ Việt Minh đã nhìn cha con ta với đôi mắt phân minh, đón nhận với tấm lòng bao dung độ lượng, để cho được sống làm người.
Anh vợ theo Việt Minh, ông già đứng đầu Chính phủ lâm thời giao làm chủ tịch huyện, căn dặn mời những người đứng đầu tộc người khác lập chính quyền mới. Con người có tấm lòng vị tha bao dung ấy cả nhà ta kính phục, vậy mà ta đã lú lẫn quên ngay lời vàng ý ngọc. Mỗi lần ta nhớ đến lời Người thì cái bản tính trong ta là quyền và tiền, lại trỗi dậy mạnh mẽ, không thể san sẻ, và mắt ta mờ đi, đầu óc lú lẫn, hơn cả trong cơn say thuốc phiện, đó là nguồn gốc tội lỗi mà cha con ta gây ra với các tộc người sống trên xứ đá.
Anh vợ đã bảo bọn quan lại đàn em:
- Ta đây là đại diện Chính phủ lâm thời ở cái đất cao nguyên này, là chủ tịch huyện, trong tay ta có quân đội, nhà tù và đầy đủ bộ máy cai trị, ta đứng đầu vương quốc thu nhỏ, các người đừng hòng đòi chia quyền.
Com Beo cũng không coi cha con ta ra gì, chỉ vài ngày sau nó cho thằng con rể Lý Lở nhảy dù, lập trung đoàn ngụy phỉ biên giới để đối đầu với ta. Cái thằng nhãi con ấy bị bộ đội Việt Minh đánh đuổi. Về đây cúi đầu xin ta:
- Lý Lở xin trung thành với chủ tịch họ Giàng.
Dòng họ Giàng nắm quyền thống trị đã từ lâu, đã kết giao với đủ loại anh tài, từ Com Beo, Cắm Nhục, Lăm Thin, Vô Thức đến cả Đặng Bằng - ông Việt Minh già dặn ở đất này. Ta biết Đặng Bằng luôn mềm dẻo để không đẩy cha con ta tới cùng đường. Ngày quân “mặt trời” đảo chính quân “con gà”, cha con ta đang lúng túng trong thế cùng đường, Đặng Bằng chỉ lối cho ta đi gặp Chính phủ lâm thời, cứu ta ra khỏi con đường theo Hoàng Quốc Chính tối tăm. Chuyến đi ấy cha con ta nhớ đời, anh vợ ta được gặp ông già Việt Minh trí rộng tài cao, bao dung độ lượng. Người ân cần chăm sóc hỏi han. Người cho phái viên lên mời, sẵn sàng đón anh vợ ta về thăm lại Phủ Chủ tịch. Cuộc đời theo Việt Minh của cha con ta không suôn sẻ, vì đâu nên nỗi?
Miếng mồi lợi ích của cha con ta bé dần bắt đầu từ khi bên láng giềng đánh bại quân thanh thiên bạch nhật, rồi chiến dịch mang tên ông cộng sản Lê Hồng Phong khai thông biên giới, kế đó là triền miên các cuộc vận động của Việt Minh. Ta nhớ lắm, người Mông cao nguyên sau khi học tập chính sách thuế nông nghiệp đã chỉ vào mặt cha con ta mà rằng:
- Chỉ phải đóng ít thế này thôi! Theo chính sách thuế nông nghiệp của Chính phủ. Ta muốn đóng thuế cho Chính phủ, chúng mày ngăn cấm không cho.
Vậy là họ đang tin tưởng ta, nộp thuế cho vua Mông, chịu sự sai bảo của vua đến chỗ chửi thẳng vào mặt cha ta là thằng vua Mông lợi dụng danh nghĩa chủ tịch ủy ban hành chính của con mà bòn vét thuế của dân.
Ta đã nói với Cắm Nhục:
- Cho người vượt biên sang diễn kịch kể khổ phải sống trong công xã ở nước láng giềng cho dân ta xem.
- Diễn cái trò nhảm nhí ấy làm gì?
- Bên ta sắp dồn dân vào hợp tác xã rồi, cũng giống công xã thôi, răn đe đi là vừa.
Bọn người vượt biên diễn kịch được mấy phiên chợ thì bị công an bắt. Ta phải sai thuộc hạ loan tin:
- Bây giờ bắt người vượt biên, sau này bắt người láng giềng sang từ lâu. Những người bị bắt là vô tội.
Đặng Bằng gặp ta:
- Quần chúng ở đây khổ nhiều, họ đã biết vào hợp tác xã là quyền lợi. Trống đánh xuôi, kèn thổi ngược làm dân bất bình. Cứ làm như hợp tác xã là đói khổ, lại còn hô hào đừng vội làm kẻo đói khổ ập đến.
Câu chuyện giảm trồng cây thuốc phiện mới hay chứ. Họ nói giảm một phần ba diện tích trồng thay thế bằng cây lương thực. Ta đứng ngồi không yên, sai bọn thuộc hạ lên tiếng:
- Thuốc phiện là nguồn sống của dân, Chính phủ cải thiện đời sống nhân dân ở chỗ nào. Dân sắm sửa may mặc là trông vào đồng tiền bán thuốc phiện. Chính phủ cấm vội quá, không chuẩn bị kịp giống trồng thứ khác thay thế. Sau này dân lấy gì mà mua hàng của mậu dịch, Nhà nước có cho không đâu.
Ta đã giao cho Lý Lở chuẩn bị, khẩu hiệu là:
“Đánh Chính phủ để tự do trồng thuốc phiện, không đi dân công làm đường ô tô, không lên hợp tác xã”.
Nói đi dân công là câu chuyện mở đường ô tô từ tỉnh lên xứ đá. Bản thân ta cũng không muốn có con đường này. Có đường ô tô thì dân càng chóng nhận ra ta là ai, buôn bán thế nào mà có tiền, có quyền, có chức. Ta lo làm đường càng nhanh thì ấm no, tự do, hạnh phúc đến càng nhanh với người dân và khi đó chuyện gì sẽ đến với ta? Ta cho thuộc hạ làm rối:
- Chính phủ bề ngoài thì lấy dân công, bắt lính đấy, có đi không có về. Chính phủ bắt người Mông đi làm thay cho người Tày, công bằng chỗ nào? Bao giờ dê đực đẻ con mới làm được đường ô tô lên xứ đá.
Nhà nào có người đi dân công cũng mổ lợn, mổ gà chè chén linh đình.
Ta liều, được làm vua, thua làm giặc, không chịu cả đời mang tiếng tính đàn bà như anh vợ. Có người bảo ta liều vì ta tham lam. Lòng tham đối với ta là cao hơn tất cả, không có nhu cầu hoàn lương hay thức tỉnh. Lòng tham di truyền từ cha sang con và cho cả dòng họ, chấp nhận sự tự đào mồ tự chôn chính mình. Mọi chuẩn mực đối với ta chỉ là quả thuốc phiện khắc nổi ở đá kê chân cột trong dinh thự của ông bố vợ.
Thằng Lý Lở từ cửa hang đá chạy vào, thở hồng hộc như con ngựa đói leo dốc:
- Sùng Mí Mua đến tìm.
- Cái thằng giám mã ấy tìm ta để xin ăn?
- Hiện giờ hắn đã là xã đội phó chỉ huy du kích mới.
- Mày đã đánh nhau với nó chưa? Sao mày không bắn cho nó chết đi?
- Nhiều viên đạn nhằm vào cái đầu cứng của nó rồi mà nó không chết. Dân quân mới thì chết nhiều.
- Đồ vô dụng. Thằng Mua đem theo nhiều du kích không?
- Một mình nó.
- Nó có đem theo súng máy không?
- Nó đi tay không.
Hầu Vản thở dài nhẹ nhõm:
- Nó đến gặp ta mà không sợ chết?
- Nó bảo đến gọi anh về hàng Chính phủ hưởng lượng khoan hồng.
- Thằng này láo.
Hầu Vản nhìn thấy Sùng Mí Mua thấp thoáng ngoài cửa hang:
- Đứng lại!
Sùng Mí Mua dừng lại, sừng sững giữa cửa hang đá rộng rạng rỡ ánh sáng.
- Mày đến đây để trả ơn gia đình tao đã cưu mang lúc khó khăn hoạn nạn?
- Tôi đem đến cho ông công ơn của cách mạng.
- Công ơn ấy là gì?
- Cứu mạng ông và thuộc hạ, hãy hạ vũ khí đầu hàng để được hưởng khoan hồng.
- Khoan dung ư? Không tính công cho ta sao?
- Nếu ông muốn, tôi sòng phẳng công, tội với ông. Ông lợi dụng danh nghĩa chủ tịch huyện của anh vợ để trấn áp bọn đàn em yếu thế, mở rộng phạm vi thống trị, gây nên cảnh máu chảy đầu rơi do tranh giành giữa các dòng họ. Ông nên hối cải.
- Ta muốn ngươi đếm hạt ngô tính cho rõ ràng.
- Ta hỏi ông, cha ta, thủ lĩnh Sùng Má Chải chỉ huy cuộc khởi nghĩa của người Mông chống lại đội quân viễn chinh Com Beo xâm lược, tại sao bố vợ ông lấy đầu đổi chức bang tá? Lục Lượng phạm tội gì mà ông đến làng bắt ba mươi hai người đem đến giữa đường chém chết hết, may mà còn sót lại anh ta làm nhân chứng? Lê Thị Tiên lãnh đạo nhóm Việt Minh HA tuyên truyền phát triển phong trào cách mạng giải phóng quê hương, sao cha con ông liên kết với Cắm Nhục, sai Lý Lở làm phản giết hại? Chính sách mới của cách mạng làm lợi cho dân, sao ông cố tình sai thuộc hạ phá hoại?...
- Mày im đi, nói thêm ta bắn.
- Ông đừng hy vọng vào kẻ đang lê máy chém khắp miền Nam, hô hào lấp sông Bến Hải, hô hào Bắc tiến. Ông cũng biết mà, người ta dựng hắn lên được thì cũng vứt bỏ được thôi, tay sai mà.
- Đứng im, nhúc nhích ta bắn, việc gì ta không nói ra thì không ai được nói.
- Ông đừng trông chờ vào đám thuộc hạ Cắm Nhục, Lý Lở. Chúng cho phỉ tản ra trốn vào dân, lẩn trốn trong rừng. Chúng tôi đã phát động quần chúng tố giác kẻ lẩn trốn, cho vợ con họ gọi chồng, con, em ra hàng, thoát khỏi cảnh chui lủi, đói ăn, khát uống. Bộ đội, du kích mới mạnh rồi, phỉ không đi cướp được của dân.
- Lý Lở, nó nói có đúng không?
- Thưa, đúng, giàn bẫy đá ở dốc Thẩm Mạ cùng toán quân ở đó bị Sùng Mí Mua chỉ huy du kích mới đánh tan, san phẳng. Ở đây chỉ còn hai anh em bảo vệ nhau.
- Đồ ăn hại!
- Ông đừng la hét, không ai nghe đâu. Quân của ông không ăn hại. Họ là những người cần cù lao động, chăm chỉ làm ăn, bị ông cám dỗ mê hoặc. Họ đã đầu hàng và chịu cải tạo.
- Ta cũng phải làm như họ?
- Ông đang ngồi thu lu trong cái hang đá giữa rừng với thuộc hạ duy nhất là thằng Lý Lở, sống nhờ vào gói mèn mén trong cái pủi tấu của bà vợ hai ông anh vợ bỏ rơi, vốn không được ghi tên đứng trong gia tộc họ Giàng chỉ vì không biết đẻ con trai...
Mớ ý nghĩ lộn xộn trong đầu Hầu Vản, hình ảnh về người vợ hai ông anh vợ Sùng Thị Máy xinh đẹp, nhận Lử làm chồng mà không thành ma nhà họ Giàng vì không đẻ con trai mờ ảo. Có điều Sùng Thị Máy không anh em gì với Sùng Mí Mua, điều đó được phân rõ trong cách thờ cúng tổ tiên ba bát, năm bát. Sùng Thị Máy không hại ta. Ta vào ở hang này là do ta.
- Ông cũng là đối tượng phải cải tạo để phục vụ tốt hơn cho chế độ mới.
- Được! - Hầu Vản trả lời cụt lủn, lật bật rời khỏi ngách đá, ra phía cửa hang cùng Sùng Mí Mua.
***
Giàng Sè Lử đã trở lại ngồi trong ngôi dinh thự nguy nga do cha để lại. Đặng Bằng đến thăm. Lử không dám trái ý người cha đã về với tổ tiên, vẫn coi Đặng Bằng là thủ lĩnh cấp trên. Đặng Bằng thông báo chủ trương của liên khu:
- Làm cho quần chúng tin tưởng vào Chính phủ, tăng cường đoàn kết dân tộc, chống đặc vụ, thổ phỉ, làm cho địch hoàn toàn tan rã, cô lập không để chúng gây ly gián giữa cán bộ, bộ đội, công an và dân quân với quần chúng các dân tộc.
- Tôi muốn nghe cụ thể hơn.
- Đối với ông, Hầu Vản, Vừ Chính, Lý Lở, cần có công tác đối xử và sử dụng đúng lúc, ai có chức vụ để họ thực quyền. Mọi công tác có quan hệ đến dân nên đưa chủ trương ra bàn bạc để họ thông, giúp đỡ cải tạo để họ tiến bộ. Những tên đầu sỏ nguy hiểm phải bắt giam cải tạo.
- Cảm ơn, cán bộ đã thực lòng chia sẻ.
- Trong chiến dịch tiễu phỉ, nhiều gia đình có người bị chết, nhà bị đốt, bị cướp, ta phải giúp đỡ, cứu đói, cứu rét, chữa bệnh cho nhân dân, kể cả gia đình có người theo phỉ. Khen thưởng đơn vị, cá nhân có thành tích tiễu phỉ. Thực hiện tốt chính sách đối với những gia đình có người hy sinh trong chiến đấu. Nghiên cứu phổ biến cho nhân dân trồng cây công nghiệp, cây thuốc nam, trồng cây su hào lấy hạt rau giống, trồng cây ăn quả để tăng thu nhập. Có kế hoạch mở đường ô tô lên xứ đá.
Lử nhớ đến ông già đứng đầu Chính phủ, con người gần gũi, bao dung độ lượng.
Đặng Bằng cáo từ. Lử ngồi một mình buồn chán và cảm thấy khó ở. Tiền tài, thuốc thang, cao lương mỹ vị Lử không thiếu mà vẫn thấy trống vắng, hụt hẫng. Lử nhận ra mình thiếu thốn những thứ mà con người ta sống cũng coi như đã chết. Những thứ Lử đã đánh mất không lấy lại được khi mà tuổi đã cao, cánh cửa sự nghiệp như đã khép lại, niềm tin vào cuộc sống đang thay đổi hàng ngày không còn. Lử thấy mình vô dụng. Lử nghĩ đến cái chết. Ôi lòng tham chưa chịu buông tha, lòng tham chỉ có nhìn tới không chịu nhìn lùi, gia tăng, tha hóa, vô độ. Lòng tham làm khổ ta, đeo bám ta, buộc ta phải tính, phải lo chỗ chết và những gì để lại. Ta sẽ chết tại đây, ngay trong cái dinh thự nguy nga tiêu biểu cho quyền uy và sự giàu sang của cả dòng họ. Để lại cho con cháu cái tiếng về một ông vua Mông có lòng tham vô độ, để cho chúng nguyền rủa dập vùi sau một thoáng ngậm ngùi giả dối. Ta để lại cái dinh thự cha ta xây bằng thuốc phiện và mồ hôi công sức của dân, để mai sau nó đổ nát, tranh giành, xâu xé. Ta vĩnh biệt cao nguyên đói khát và lạc hậu để thế hệ mới chuyên tâm mà phục dựng cho thành hùng vĩ, vẻ vang giữa vùng biên ải đầy khó khăn thử thách lòng người. Người Mông ta chết là để đầu thai vào kiếp khác. Ta cũng sẽ đầu thai theo kiếp luân hồi để đấu tranh giành giật thay đổi sắc màu và kéo dài mãi. Hãy chôn ta trên lưng đất mu rùa, có núi tay ngai ghế tựa, có chỗ duỗi chân. Khắc lên bia mộ ta dòng chữ già đứng đầu Chính phủ đã nhắc nhở ta và muôn đời hậu thế: Trung thành với Tổ quốc, không chịu làm nô lệ.