Con trai không khóc

Tôi muốn nói về chuyện làm một thằng đàn ông.

Con số đàn ông tự tử cao hơn phụ nữ tự tử đến kinh ngạc. Ở Anh tỷ lệ là 3:1, ở Hy Lạp 6:1, ở Mỹ 4:1. Đây là những con số khá trung bình. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, trên thế giới, chỉ Trung Quốc và Hong Kong là có số nữ giới tự tử nhiều hơn nam giới. Mọi nơi khác, đàn ông tự tử nhiều hơn phụ nữ. Điều này đặc biệt kỳ lạ khi ta nghĩ rằng, theo mọi nghiên cứu chính thức, số nữ giới từng bị trầm cảm phải nhiều gấp đôi số nam giới.

Nên rõ ràng là, hầu như ở mọi nơi, là đàn ông thì có gì đó khiến ta dễ tự tử hơn. Lại còn có một nghịch lý. Nếu tự tử là một triệu chứng của trầm cảm (đúng vậy), vậy thì tại sao phụ nữ bị trầm cảm nhiều hơn đàn ông? Nói cách khác, tại sao nếu ta là đàn ông thì trầm cảm tai hại hơn là đối với phụ nữ?

Tỷ lệ tự tử khác nhau giữa các thời kỳ, các nước và giới tính cho thấy tự tử không bất di bất dịch với tất cả.

Hãy thử xem xét nước Anh. Năm 1981, số nữ giới tự tử ở Anh là 2.466. Ba mươi năm sau con số đó giảm còn gần một nửa, 1.391. Con số tương ứng của nam giới là 4.129 rồi tăng lên 4.590.

Vậy nên hồi năm 1981 khi Cục Thống kê Quốc gia Anh bắt đầu ghi chép lại, nam vẫn dễ tự tử hơn nữ, nhưng chỉ gấp 1,9 lần. Giờ họ dễ tự tử hơn gấp 3,5 lần.

Tại sao vẫn còn nhiều đàn ông tự tử như vậy? Có gì không ổn?

Câu trả lời thường thấy là, theo truyền thống, đàn ông xem bệnh tâm thần là dấu hiệu yếu đuối nên miễn cưỡng với việc tìm trợ giúp.

Con trai không khóc. Nhưng họ có khóc. Chúng tôi khóc. Tôi khóc. Tôi khóc suốt. (Chiều nay xem Thời thơ ấu tôi cũng khóc.) Và con trai - đàn ông nữa - cũng tự tử. Trong Tạp âm trắng của Don DeLillo, nhân vật chính trĩu nặng lo âu Jack Gladney bị giày vò bởi ý niệm nam tính và việc làm sao để đạt chuẩn: “Có gì vô dụng hơn một người đàn ông không thể gắn lại một cái vòi nước chảy rỉ - vô dụng hoàn toàn, vô nghĩa đối với lịch sử, với những thông điệp trong gien của anh ta?” [1] Và nếu thay vì vòi nước hư là đầu óc hư thì sao? Lúc đó có lẽ một người đàn ông lo về vai trò đàn ông của mình sẽ cảm thấy anh ta phải sửa được cả thứ đó trong óc mình, chỉ bằng im lặng giữa “tạp âm trắng” của đời sống hiện đại và có lẽ vài lít rượu.

Nếu bạn là nam hay nữ bị các vấn đề sức khỏe tâm thần, bạn là một phần của một nhóm rất đông và ngày càng nhiều thêm. Nhiều người vĩ đại nhất và, phải, gan góc nhất mọi thời đại đã từng bị trầm cảm. Các chính trị gia, phi hành gia, nhà thơ, họa sĩ, triết gia, khoa học gia, nhà toán học (vô số nhà toán học), diễn viên, võ sĩ quyền anh, nhà hoạt động vì hòa bình, lãnh đạo chiến tranh và cả tỷ người khác đều đánh trận chiến của riêng mình.

Bị trầm cảm không làm bạn bớt nam tính hay nữ tính hay nhân tính đi, cũng chẳng khác gì khi bạn bị ung thư hay bệnh tim mạch hay bị tai nạn xe.

Vậy ta nên làm gì? Nói chuyện. Lắng nghe. Khuyến khích nói chuyện. Khuyến khích lắng nghe. Cứ góp chuyện. Để ý xem có ai muốn cùng trò chuyện. Cứ nhắc đi nhắc lại, hết lần này đến lần khác, rằng trầm cảm không phải cái gì bạn “thú nhận”, nó không phải cái gì bạn phải đỏ mặt, đó là một trải nghiệm của con người. Trải nghiệm của thằng con trai đứa con gái đàn ông đàn bà trẻ già đen trắng đồng tính dị tính giàu nghèo. Nó không phải là bạn. Nó chỉ là cái xảy đến với bạn. Và là cái thường có thể làm dịu bớt bằng trò chuyện. Lời lẽ. An ủi. Hỗ trợ. Tôi mất hơn một thập kỷ mới có thể nói cho đàng hoàng, cởi mở với mọi người về trải nghiệm của mình. Tôi sớm phát hiện ra trò chuyện tự nó đã là một liệu pháp. Ở đâu có trò chuyện thì ở đó có hy vọng.

Theo bản dịch Tạp âm trắng của Huỳnh Kim Oanh và Phạm Viêm Phương (Nhã Nam, NXB Hội Nhà văn, 2017).