Paris

Cô ấy nói tôi nghe về bất ngờ nhân dịp sinh nhật tôi.

“Bọn mình sẽ đi Paris. Mai. Mai mình đi Paris! Mình sẽ đi tàu Eurostar.”

Tôi bị choáng. Tôi không hình dung được có ai nói điều gì khủng khiếp hơn. “Anh không đi được. Anh không đi Paris được đâu.”

Nó xảy ra. Một cơn hoảng loạn. Tôi bắt đầu cảm thấy nó trong ngực. Tôi bắt đầu cảm thấy như mình trở lại tình trạng năm 2000. Trở lại cảm giác bị mắc kẹt bên trong mình, như con ruồi tuyệt vọng trong hũ.

“Chà, bọn mình sẽ đi. Mình sẽ ở quận 6. Sẽ tuyệt vời lắm. Mình sẽ ở trong khách sạn mà Oscar Wilde qua đời. L’Hotel.” Đến nơi Oscar Wilde qua đời cũng không làm chuyện khá hơn. Nó chỉ bảo đảm là tôi sẽ chết ở đó. Chết ở Paris, hệt như Oscar Wilde. Tôi còn nghĩ không khí sẽ giết chết tôi. Bốn năm rồi tôi chưa ra nước ngoài.

“Anh không nghĩ anh hít thở không khí được.” Tôi biết câu này nghe thật ngu ngốc. Tôi không điên! Vậy mà, thực tế vẫn là thực tế: Tôi không nghĩ tôi có thể hít thở không khí.

Sau đó tôi ngồi co ro sau cửa. Tôi run rẩy. Tôi không biết có ai sợ Paris thế này chưa kể từ thời Marie Antoinette. Nhưng Andrea biết phải làm gì. Giờ thì cô ấy đã có bằng tiến sĩ về loại chuyện này rồi. Cô ấy nói: “Thôi thì ta sẽ không đi. Để em hủy khách sạn. Ta có thể mất chút tiền, nhưng nếu nó quá to...”

Quá to tát.

Tôi vẫn còn khó tự đi bộ hai mươi mét mà không bị hoảng loạn. Đó là chuyện to tát nhất hình dung được. Tôi chắc nó giống như thể ta bắt một người bình thường phải trần truồng đi bộ ở Tehran hay gì đó.

Nhưng.

Nếu nói “không”, tôi sẽ là người không đi nước ngoài được vì sợ. Và điều đó sẽ làm tôi giống người điên, mà nỗi sợ ghê gớm nhất của tôi - còn hơn cả cái chết - là bị điên hẳn. Mất hẳn mình vào tay lũ quỷ. Nên, như thường vẫn vậy, một nỗi sợ ghê gớm sẽ bị một nỗi sợ còn ghê gớm hơn đánh bại.

Cách tốt nhất để đánh bại một con quái vật là tìm một con đáng sợ hơn.

Vậy là tôi đi Paris. Đường hầm eo biển vẫn vững chãi còn biển thì không đổ ập xuống đầu chúng tôi. Không khí ở Paris cũng tốt cho phổi tôi. Dù khi ngồi trong taxi tôi khó nói gì. Hành trình từ Ga Bắc về khách sạn thật căng thẳng. Trên hai bên bờ sông Seine đang có diễu hành gì đó, có lá cờ đỏ to phất phới như trong phim Những người khốn khổ.

Đêm đó tôi nằm nhắm mắt nhiều giờ mà vẫn không ngủ được vì tôi cứ thấy Paris chuyển động với tốc độ nó phóng qua khi tôi ngồi trong taxi. Nhưng tôi bình tĩnh lại. Bốn ngày tiếp đó tôi không thật sự có cơn hoảng loạn đúng nghĩa nào. Chỉ có lo âu chung chung ở mức cao khi tôi đi dạo quanh Tả Ngạn và dọc đường Rivoli và trong nhà hàng trên sân thượng trung tâm Pompidou. Tôi bắt đầu phát hiện ra là, đôi khi, chỉ đơn giản bằng cách làm điều mình sợ - và vượt qua được - đó là loại trị liệu tốt nhất. Nếu bạn bắt đầu thấy sợ ra ngoài, hãy đi ra ngoài. Nếu bạn sợ không gian tù túng, hãy ở trong thang máy một lúc. Nếu bạn bị lo âu phân ly, hãy buộc mình ở một mình một lúc. Khi bạn bị trầm cảm và lo âu thì vùng an toàn của bạn thường thu lại từ tầm vóc thế giới thành còn kích cỡ cái giường. Hay không còn gì cả.

Một chuyện nữa. Sự kích thích. Niềm háo hức. Những thứ ta tìm thấy ở những nơi chốn mới. Đôi khi chuyện này cũng đáng sợ, nhưng nó còn giải thoát cho ta. Ở một nơi chốn quen thuộc, đầu óc bạn chỉ chăm chăm vào nó. Trong phòng ngủ của bạn không có gì mới lạ đầu óc cần nhận thấy. Không tiềm ẩn mối đe dọa bên ngoài, chỉ có những cái bên trong. Bằng cách ép buộc mình vào một không gian vật lý mới, tốt nhất là một đất nước khác, bạn khắc phải tập trung thêm chút nữa vào thế giới nằm bên ngoài đầu óc mình.

Đó là cách nó có tác dụng với tôi. Mấy ngày đó ở Paris.

Thật ra, tôi cảm thấy bình thường hơn so với lúc ở nhà, vì ở đây những lúng túng lo lắng chung chung của tôi có thể khá dễ dàng bị tưởng lầm là kiểu Anh vụng về chung chung.

Rất nhiều người trầm cảm quay qua coi du lịch như hứ thuốc giải cho các triệu chứng của họ. Họa sĩ Mỹ tài năng Georgia O’Keeffe, như nhiều họa sĩ khác giống như vậy, là người bị trầm cảm cả đời. Năm 1933, bốn mươi sáu tuổi, bà nhập viện sau khi có các triệu chứng khóc không nén được, dường như không ăn hay ngủ được, rồi còn các triệu chứng trầm cảm và lo âu khác nữa.

Roxana Robinson, người viết tiểu sử O’Keeffe, nói rằng nằm viện không giúp gì nhiều cho bà. Cái có tác dụng lại là đi du lịch. Bà đi Bermuda và hồ George ở New York rồi Maine và Hawaii. “Nắng ấm, trạng thái mơ màng và cô độc mới là cái Georgia cần,” Robinson viết.

Tất nhiên, du lịch không phải luôn là giải pháp. Hay ngay cả là lựa chọn. Nhưng nhất định là nó giúp tôi, khi tôi có dịp đi xa. Tôi nghĩ, hơn bất cứ gì, nó giúp đem lại một cảm nhận xa gần. Chúng ta có thể bị kẹt trong đầu óc mình, nhưng ta không bị vướng bận về thể xác. Và tách mình ra khỏi một nơi chốn có thể giúp ta tháo gỡ khỏi trạng thái tinh thần không vui của mình. Suy cho cùng, di động là thuốc giải cho tình trạng cố định. Và nó giúp ích. Đôi lúc. Chỉ đôi lúc thôi.

“Du lịch làm ta khiêm tốn,” Gustave Flaubert nói. “Ta thấy mình chiếm một chỗ nhỏ bé thế nào trong vũ trụ.” Cái nhìn như vậy có khả năng giải thoát kỳ lạ. Nhất là khi bạn mắc thứ bệnh một mặt làm giảm lòng tự trọng, nhưng mặt khác làm tăng thêm cái vụn vặt.

Tôi còn nhớ trong một đợt trầm cảm ngắn tôi xem phim Phi công của Martin Scorsese về cuộc đời có thật của Howard Hughes. Trong đó có lúc Katharine Hepburn, do Cate Blanchett đóng khá xuất sắc, quay qua Hughes (Leonardo DiCaprio) nói: “Trong Howard Hughes có quá nhiều Howard Hughes.” Chính sức mãnh liệt của cái tôi này, ít nhất là trong phiên bản phim về đời ông, góp phần vào chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế mà cuối cùng đã cầm tù Hughes trong một phòng khách sạn ở Las Vegas.

Xem phim đó xong Andrea nói rằng trong Matt Haig có quá nhiều Matt Haig. Cô ấy nói đùa thôi, nhưng cô cũng gần như hiểu được gì đó. Nên với riêng tôi, bất cứ gì làm giảm được ý thức tột độ đó về bản thân, cái gì làm tôi cảm thấy là mình nhưng ở mức độ thấp hơn, đều đáng hoan nghênh. Và kể từ chuyến đi Paris kia, du lịch là một trong những cái đó.