- XII -
Trong những ngày vừa lũ vừa giáp hạt, làng Xá dưới Ná Đắng mấp mé ngập nước và đói. Nỗi lo đến cùng mặt người xám như bầu trời đầy nước.
Chỉ còn có những quả coỏng chín nở đều năm múi như chiếc đèn hoa khế đỏ thắm cứ nhởn nhơ trên cái xóm âm thầm, đêm ngày nước tràn vào, chảy qua cả những gầm nhà sàn thấp đã cuốn hết màu đất. Những con gà, con lợn chạy nước cũng bị dồn lên cao, không còn gì ăn được. cả làng vào rừng chặt báng, đào mài, đến khi nhọ mặt trời, bóng người nhá nhem lẫn bóng tối, mới về.
Thào Khay lên thẳng nhà trưởng thôn Pàng. Đám trẻ, lưng và bụng xạm bóng như hòn cuội, đương chơi trên lạch nước. Mỗi em kéo ngược một ống tre, giả làm thuyền vượt thác. Trò chơi cũng thật như cuộc đời làng xóm hàng ngày. Đến chỗ vướng đá, chúng cũng hì hục kéo thuyền, chèo chống tới tấp rồi cười vang trên con nước. Trẻ con không biết lo giáp hạt.
Thấy người lạ, một đứa đương cõng em, chạy ngay vào rừng.
Thào Khay ngờ ngợ, rồi nhận ra đấy là con nhà trưởng thôn Pàng. Ngoan thế, khách đến nhà, anh em nó đi gọi bố ngay. Bé ốm hôm nọ, giờ đã chõm chọe ngồi địu trên lưng anh, quay cổ lại đám chơi, toe toét cười.
Cả bọn đương chơi, ngẩng nhìn Thào Khay rồi lại cắm cúi, mê mải theo thuyền vượt nước mấp mô qua mỏm đá, tưởng ra đây là một dòng thác rất hung hăng. Chốc chốc, có một cái mảng tuột dây néo bị trôi băng ra suối to, các em lại reo ầm ĩ.
Bọn trẻ này không biết sợ nước lũ và cơn đói giáp hạt đương quằn quại qua trên làng xóm. Chốc nữa, chiều tối, bố mẹ cho chúng mấy bắp ngô sớm hoặc một bát cơm hiếm, quý lắm, mà nhà nào cũng chỉ để dành cho trẻ được ăn những ngày thiếu đói. Chẳng biết đâu đến mọi nỗi lo của người lớn, lũ trẻ thảnh thơi như những quả coỏng đỏ mỡ màng nở đều năm múi rực rỡ ngoài kia.
Pàng về nhà, đột ngột thấy Thào Khay, Pàng mừng cuống quýt. Dù đương gay go, ngô sớm mới lác đác được bẻ, nhưng từ hôm gặp Thào Khay lần trước, nhất là từ khi con khỏi ốm, Pàng thấy mình thật gần Chính phủ, không còn chút nào trơ trọi như dạo nọ.
- Bé em ngoan chưa?
- Chúng nó đương nhìn đồng chí Thào Khay kìa!
Anh em bé cõng nhau ra đứng đầu thang ngó vào.
Rồi Pàng hỏi Thào Khay:
- Ở chơi dưới này lâu được không?
Thào Khay hỏi lại:
- Có gặp xóm được không?
Pàng đáp:
- Chúng tôi đương đợi.
- Bây giờ ta có bao nhiêu người một lòng?
- Lúc này giáp hạt, cũng có người hoang mang, có người kiêng người cúng, muốn giết lợn gà đón vua. Nhưng tôi đến nói, họ lại thôi.
Và Pàng cười:
- Ai bảo thế nào cũng muốn nghe, dại lắm.
Câu Pàng nói na ná lời ông cụ lúc nãy than thở "Nước nào về thì người Xá cũng...", khiến Thào Khay băn khoăn, lo lo hỏi lại:
- Thế là thế nào?
- Người Xá nghèo nên hay nghe, hay lo. Được lời nói tốt của anh em như cán bộ thì ai cũng nhớ mãi. Mà có đứa như thằng Ngù đem cái sợ ở đâu đến, chẳng hiểu sao, như thằng Ngù đem cái sợ ở đâu đến, chẳng hiểu sao, cũng lại sợ theo. Nhiều đứa bên Lào hay lẩn về qua Ná Đắng, đến khi nó đi đã lâu rồi mà còn phải giải thích mãi mới tan được cơn đồn nhảm. Những đứa ở Lào về, có đứa trước đi ăn cướp, có đứa tay chân nhà quan, có đứa giống như bọn khách Sìn ngày xưa buôn súng, buôn thuốc phiện quấy chợ giết người kéo về, gặp nó, như người gặp rắn, ai cũng sợ.
- Đúng thế, Pàng ạ. Tôi đã nghiệm rằng thói mê tín của con người không thể nói một lần, không phải chỉ có giải thích mà hết được, ta phải vừa nói vừa thay đổi đời sống thì con ma mới biến dần đi trong tư tưởng của người ta. Chúng ta sẽ làm như thế. Bây giờ, nhân lúc thiếu thốn, lúa sớm chưa có, bọn phản động lại muốn trở về rủ người đi họp bạn với ma quỷ, thì ta phải thẳng tay trị hết bọn phản động.
Pàng nói:
- Được đấy.
Thào Khay bàn:
- Tối nay ta họp xóm.
Nghe có Thào Khay đến, mọi người về đông.
Bóng đuốc và bếp lửa trong nhà soi lên đám quần áo bạc như đất, quần áo chưa bao giờ kịp ăn một nước chàm đã phải đem ra mặc đến xác xơ rồi. Mùa trước mất, mùa này lại kém, nương ngô vàng táp, mặt người đen xạm những xao xuyến, những lo âu vì hạt ngô, hạt thóc, vì bao lời đồn đại loạn lạc đâu đâu. Thào Khay đã đến, "cán bộ này đuổi thày cúng mà ma không làm chết được” - Nhiều người xì xào thế. Người đi họp đông, ai cũng tò mò và mong ước một điều tốt đẹp như mùa màng tới.
Thào Khay nói với bà con trong xóm Ná Đắng về chủ nghĩa xã hội và công tác vệ sinh phòng bệnh, lại giới thiệu cái trạm xá khám bệnh, chữa bệnh đương xây dựng. Đã sẵn lòng yêu quý, mọi người chăm chú nghe Thào Khay và hiểu ngay, tin ngay.
Rồi Thào Khay đột ngột hỏi:
- Ở Ná Đắng có ai kiêng, ai cúng đón thằng vua không?
Mọi người im phăng phắc.
Lại hỏi:
- Có người hay về xui ta kiêng cúng để đón thằng vua không?
Một cái bóng cao, đứng lên nói vội một câu, rồi lại ngồi núp xuống. Nhưng mọi người chỉ nghe tiếng cũng biết là lão Ngù. Lão Ngù nói:
- Không biết, cán bộ ạ.
Mấy người khác nói to trong đám đông:
- Nó biết đấy.
Rồi họ cũng chúi vào nhau. Ai cũng như sợ cái lão vừa bị tố cáo quay lại nhìn mình, nhận mặt, để rồi có hôm nó sẽ giết mình. Không ai nói thêm, Thào Khay mới nói. Thào Khay đem kể tất cả những việc phải kiêng khem mà đêm trước ông lão thày cúng đã nói cho Thào Khay nghe. Nhiều người ngớ ra, nhìn nhau. Sao mà cán bộ biết hết cả rồi? Tài quá!
Thào Khay nói:
- Bọn phản động xui ta thôi sản xuất, xui ta đem giết hết trâu ngựa gà lợn. Để đến kiệt cùng rồi, chẳng còn gì nữa thì xấu hổ phải theo nó, bỏ Chính phủ mà đi. Đừng ai dại thế, bà con đồng bào Xá, đồng bào Mèo, đừng ai dại thế nữa!
Một chị ngồi nấp mặt sau vai người khác, nói:
- Không ai dại thế đâu, cán bộ ạ. Nhưng mà vẫn có đứa mất giống ở lẫn với nhân dân.
Thào Khay nói to:
- Chính phủ biết cả những đứa phản động rồi. Nhân dân đừng nghe nhảm. Đồng chí Pàng là trưởng thôn nói đúng đấy. Bây giờ ta hãy cùng nhau vào rừng xuống suối lấy củ bắt cá chống đói và trông nom mùa màng cẩn thận, đến mùa này thì no rồi.
Trưởng thôn Pàng nắm tay, giơ tay:
- Ta không đón thằng vua. Ta chỉ đón chủ nghĩa xã hội của Chính phủ.
Họp tan, còn lại hai người, Thào Khay hỏi:
- Lúc nãy người nói biết, người nói không biết, là thế nào?
- Cái đứa nói "không biết" là nó biết đấy. Thằng Ngù ngày trước đã đi cướp thuốc phiện với khách Sìn, mới về Ná Đắng vài năm nay. Ai cũng lo có khi nó lại nổi máu giết người như xưa. Cả xóm ngờ nó biết có bọn xấu ẩn náu trong rừng. Bọn xấu hay về gặp người ở những nương xa, thằng này hay đi làm nương xa lắm.
- Đồng chí Pàng có sợ nó không?
- Không, không, không ai sợ nó.
- Ừ, chúng ta không sợ.
Pàng thiết tha nói:
- Tôi đã lên Phiềng Sa, tôi đã xuống châu Yên, tôi đã trông thấy tất đẹp nhiều nơi lắm. Tôi biết Chính phủ không bao giờ bỏ nhân dân. Rồi Chính phủ sẽ đem trâu dạy người Xá làm nương cày. Chính phủ bảo: khi nào người Xá giỏi cày nương, lại biết làm ruộng nước thì bấy giờ mới khỏi phải chống đói, Chính phủ dạy thế là đúng. Chỉ vì không có trâu, không có cày, không có ruộng nước nên ta đành lội suối bắt cá và làm nương phát nên thường phải đói kém.
- Cả xóm cùng tin như Pàng thì ta có sức mạnh rồi...
Thào Khay biết muốn xóa được nỗi lo âu và thói quen mê tín của nhân dân ta còn phải làm nhiều lắm. Cày đi cày lại mới ra được nương lúa, chống mê tín cũng thế. Nhưng so với lần trước đi Ná Đắng, Thào Khay thấy mừng hơn.
Trong khó khăn, Pàng đã vững vàng lên. "Có thể kết nạp đảng viên mới được! Pàng xứng đáng!" Pàng xứng đáng người đảng viên đầu tiên của Đảng ở Ná Đắng. Thào Khay sẽ nói với cán bộ Nghĩa và chủ tịch Tỏa dự định của mình.
Thào Khay trở về. Nghĩa đi công tác xuống châu Yên, nhưng Thào Khay cũng đề nghị họp ngay với tổ Đảng. Trong cuộc họp, Thào Khay báo cáo kỹ những việc xảy ra ở Ná Đắng. Tinh thần Pàng lên cao rõ rệt, so với hồi Nghĩa xuống. Nhưng ai nấy đều cảm thấy trong tình hình ở vùng biên giới dưới Ná Đắng vẫn phảng phất một điều gì đáng lo mà tổ Đảng chưa biết hết.
Chủ tịch Tỏa bứt rứt nói:
- À thế ra cái lão thày cúng này gớm ghê. Mình gặp nó luôn mà nó không nói với mình. Công tác tìm hiểu nhân dân cũng khó thật!
Rồi lại bồn chồn:
- Thế này thì tôi phải xuống Ná Đắng.
Đã lo cái gì thì chủ tịch Tỏa cứ nóng nảy như ngựa chạy, khó ai cản. Thào Khay bàn tỉ mỉ với chủ tịch Tỏa về công tác ông chủ tịch sẽ xuống Ná Đắng, gặp ông già thày cúng, gặp lão Ngù và cùng lo việc với trưởng thôn Pàng thế nào.
Lũ đã ngớt, chủ tịch Tỏa đi Ná Đắng. Qua bên kia suối, chủ tịch Tỏa lên nhà ông cụ. Cái chuồng lợn vẫn trống hốc. Một chiếc bát, một mảnh vó rách, cái điếu cày cũng không thấy. Chẳng lẽ mới đấy mà ông lão đã chết hay sao? Vô lý. Thế thì việc gì đã xảy ra? Hay là ông lão dọn vào ở với trưởng thôn Pàng - như Thào Khay bảo. Có lẽ thế.
Nhưng không phải. Ông cụ khỏi ốm, nhớ lại những chuyện đã nói với cán bộ, đâm ra sợ. Ngồi một mình càng vẩn vơ, càng hốt hoảng, càng sợ. Có phải ai để lộ điều bí mật vua ra với người khác họ, với cán bộ thì con hổ, con rắn sẽ tìm đến cắn chết! Mỗi lúc ông cụ một lo người của vua đến báo thù, lại sợ con hở con rắn về tìm ông... Người của vua đã biết ta ở đây... Con hổ thì nó chỉ rung một cái cũng đổ cái nhà này... Lo nỗi ấy rồi lại lo sắp gặp cán bộ, lo lắm!
Thế là ông cụ chạy vào rừng, lại tìm đi ở suối khác.
Một con ve núi trốn nước lũ trong khe đá còn sống sót bỗng nổi một nhịp kèn buồn buồn. Mỏm đá chọc xẫm đen vờn lên trên đầu nhà ông cụ một nét nhăn nhở, cau có, dữ tợn, sau cơn mưa.
Những đám mây đứt chân bay hỗn độn lại đương xô một cơn mưa khác về. Trước mặt chủ tịch Tỏa, thung lũng Ná Đắng khép lại trước cửa suối, mù mịt cuốn trong mưa, trong những lo toan cùng mọi niềm hy vọng của con người.
Xuống đến Ná Đắng, trưởng thôn Pàng cho biết: Lão Ngù cũng đi đâu mất từ mấy hôm nay. Có lẽ lần này lão đi hẳn. Nửa đêm, nhà lão cháy. Sáng hôm sau chẳng ai thấy lão đâu Nhưng cũng không tìm thấy cái chảo lợn. Người ta bảo: "Nó đốt nhà nó bỏ đi thế này thì nó còn mang lòng thù ta đấy".