Chương 14

Các thầy là những người có học mà đi làm cái công việc này thật phí đi!

Nghe người phu già nói, Thủy mỉm cười trả lời:

- Việc gì mà phí. Tôi cho làm như thế này còn sung sướng gấp trăm nghìn lần làm việc trong các sở chật chội.

Thủy lên đây làm chân giám thị nhà máy gạo ở một huyện gần Vĩnh Yên đã được sáu tháng. Sáu tháng trời, chàng xuất lực làm việc, đốc thúc phu phen suốt ngày, bỏ hẳn sách vở là những thứ mà xưa kia Thủy tưởng ra đời phải cần đến, như một thứ khí giới lợi hại. Sau bao nhiêu lâu chăm chỉ làm việc bằng tay chân, Thủy đã có dịp ngẫm nghĩ rất kỹ về cái học thức chỉ mới gọi được là tạm đủ của chàng:

- Thì ra cũng như bao nhiêu người khác, ta hằng ao ước một cuộc sống sung sướng đem lại không bởi học thức, mà bởi những công việc liên tiếp nhau nặng nề, không bao giờ thèm kể đến sự khó nhọc.

Thực vậy, Thủy đã thấy sự có học của mình nhiều khi thành vô dụng trong cuộc sinh tồn bên cạnh những người không được học. Tâm óc họ không dư một phần quan hệ nào trong sự phấn đấu hàng ngày hoàn toàn nhóm bằng sức khoẻ, sức khỏe trắng trợn. Thủy vẫn ao ước có được những nụ cười làm sáng lên các khuôn mặt già cũng như trẻ lên, những nụ cười đẹp đẽ ánh ngời như nhóm lửa sống. Không có ràng buộc óc họ cả. Những chuyện đau đớn nhất, trong đó giẫy giụa những tâm hồn tự phụ là nhiều hiểu biết nhất, chỉ thoáng qua lòng họ những một sự bận bịu không quan tâm. Tất cả cái thế giới đe, búa, xẻng cuốc ấy, vẫn điềm tĩnh trên kiếp hy sinh của đồng loại, như một tảng đá muôn đời không còn bị đau đớn bởi mưa gió nữa. Ở từ cái nguồn sinh lực bền vững, toả ra một lẽ sống giản tiện, mật thiết và đơn sơ. Nhìn những bắp thịt gồ lên, những thân hình chắc nùng nục, Thủy thấy sự đau khổ chàng chịu đựng là vô nghĩa, là sai lầm. Tiếng khóc của tâm hồn chàng bị át đi trong bao nhiêu tiếng động khác, rộn lên, vang lên như sức đột khởi vô cùng mạnh mẽ của một sự sống tranh đua.

- Tại sao ta lại không thể sống như thế, hay ít nhất sống gần như thế?

Thủy trút hết cả thành kiến lầm lạc cũ, bước tràn vào cõi đời ráo riết, ở đấy, chàng đoán thấy sự yên ủi đang đợi chàng, một sức quên đầy linh nghiệm.

Sau một lá đơn kể tình cảnh mình gửi cho ông chủ sở, Thủy được chấp nhận ngay ở chân cai phu với số lương mười lăm đồng.

Không oán thán về số tiền ít, Thủy chỉ mong mỏi, cầu khẩn sự thực hiện cái ý định tốt đẹp chàng ve vuốt: Quên!

Thủy nhìn ông Bộ đang hì hục khâu đầu bao gạo lại mỉm cười:

- Tại sao các ông lại cứ cho những người có đôi chút học thức là sung sướng?

- Nhàn thầy ạ! Khỏi chân lấm, tay bùn, đầu tắt mặt tối.

Thủy như quên hẳn rằng mình đứng trước một người nhà quê, chàng nói văn vẻ:

- Nhiều học thì nhiều khổ. Các ông sướng vì các ông lấy óc ra làm việc. Còn chúng tôi đào mai, đào sâu mãi cho đến lúc bất ngờ chạm cuộc vào một cái săng lâu đời…

Đoạn, chàng vui cười:

- Hay… Tôi đánh đổi bộ óc cho ông vậy. Ổng ra tỉnh làm việc, tôi ở lại đây.

Ông Bộ lấy khăn lau mồ hôi nhìn Thủy:

- Đổi thế nào được. Thầy mà còn ước như chúng lời thì lạ thật.

Đưa mắt nhìn chung quanh, Thủy thấy có mấy thúng gạo chưa đổ vào bao, liền chạy lại xắn tay áo như mọi người làm cái việc nặng nề ấy một cách vui vẻ.

Ông Bộ cười:

- Thoạt đầu thầy đến đây, tôi tưởng thầy cũng như mọi thầy ký khác, không bao giờ chịu quen với những việc lặt vặt ấy hết.

- Gì mà chả quen, nhất là tôi lại muốn sống như các ông, hay khổ hơn thế cũng thoả.

Ông Bộ nhìn chàng cười:

- Thầy có vợ chưa?

Thủy cười rất buồn:

- Tôi không muốn lấy vợ, vì…

Ông Bộ đã đứng dậy, vuốt râu cười:

- Các thầy thì dại gì mà lấy vợ sớm, còn để mắt nhìn các cô chứ. Lấy vợ thì bó chân mất.

Nhìn nét mặt quá bình thản của ông Bộ, Thủy chỉ cười gượng:

- Tìm được người vợ cho ra vợ, kể cũng khó thật.

- Nhưng cũng chả khó.

Thủy biết là ông Bộ muốn đánh mối cô Gái ở ngay bên cạnh nhà cho chàng. Nhớ đến nước tóc đen lánh, cặp mắt bồ câu thường nhìn trộm chàng qua hàng rào, Thủy mỉm cười.

Thấy chàng không đáp, ông Hộ hỏi:

- Cô ấy kể cũng đẹp đấy, sao thầy không hỏi quách đi.

- Tại sao ông lại bảo tôi hỏi quách đi, khi thực ra tôi chẳng biết tính người ta ra sao?

- Ngoan đáo để thầy ạ.

Mà Gái ngoan thật. Gái hay thẹn một cách tự nhiên. Cái nhan sắc kín đáo ấy, cái nhan sắc được đậm đà thêm bởi nước răng đen, chiếc khăn nhiễu, đã có lần làm Thủy nghĩ tới những đức tính của nàng. Thấy cách xét người của mình có vẻ mơ hồ. Thủy nhiều lần tự trách:

- Ngày xưa Nguyện cũng đã chả hiền hậu hơn thế ư?

Nhưng chàng hơi vững dạ, vì chàng đoán Gái không có cái học biết của Nguyện, nghĩa là không có sự thay đổi đột ngột như Nguyện. Thủy cố tránh mặt Gái, bởi chàng cho rằng một câu nói không dụng ý, một cái nhìn hơi lâu với Gái, với tất cả những người cùng vào hoàn cảnh Gái, đã là một sự giao ước chặt chẽ rồi. Những tâm hồn chất phác và dễ tin tưởng ấy sẽ vin lấy đấy để sống, để đợi chờ.

Nghĩ thể nên chàng trả lời ông Bộ:

- Từ rày ông chớ nói chơi như thế nữa. Ngộ nhỡ đến tai cô Gái thì không tiện.

Ông Bộ ngạc nhiên:

- Cô ấy tôi xem ra đã bằng lòng thầy lắm đấy kia mà.

- Vì chính người ta bằng lòng tôi, nên tôi không muốn ông nói. Nhỡ không thật người ta sẽ bị tủi suốt đời.

- Chà việc gì mà đến nỗi thế!

Từ ngày được tin Nguyện lấy chồng, Thủy có những ý nghĩ rất bình tĩnh về đàn bà. Mỗi khi phải nói đến họ, Thủy chỉ cười lạt nghĩ thầm:

- Đàn bà tốt hay xấu là do chính ý mình tạo ra hết! Oán trách người ta không nên, phụ bạc lại là điều không nên nữa.

Vì thế trước mặt Gái, hay vắng mặt Gái, Thủy vẫn giữ nguyên vẻ thản nhiên mà nhiều người, nếu không hiểu, đã vội cho chàng là lạnh nhạt. Trong cái thế giới đàn bà đông đảo, chia ra hàng nghìn vạn thứ cảm tình và xu hướng khác nhau, một Nguyện không thể là đại biểu cho tất cả được. Thủy chỉ mới đổi phương châm ái tình của chàng đi thôi, nghĩa là rất dè đặt, và khôn ngoan khi yêu. Chàng đã gặp trên đường đời một mối tình có thể gọi là sống mãi, tuy không may, và một người đàn bà đã cho chàng thấy tất cả những giờ phút mong chờ và đau khổ. Lòng Thủy đã phân phát đi nhiều thành thực, trong một cuộc thử thách mà kết quả thực là đắt quá sức tưởng tượng của chàng. Thủy bắt đầu sống một cuộc đời khác, trên đấy, sự vắng vẻ gần giống như một cánh đồng đầu mùa trang trải sẵn để đợi những hạt giống khác gieo lên.

Thủy đi bên cạnh ông Bộ tản bước về nhà. Hai người nói chuyện với nhau vui vẻ. Thỉnh thoảng Thủy lại cất tiếng cười ròn rã. Lúc bước chân vào cổng, Thủy thoáng thấy bên kia hàng dậu, Gái đương nhặt rau ngoài vườn, vụt chạy vào nhà. Sự e lệ đẹp đẽ, trong trẻo như chiếc giải yếm lụa màu xanh làm Thủy suy nghĩ nhiều lắm…

Từ đấy, Thủy nhắm mắt xóa hẳn những cái gì không tốt đẹp mà kỷ niệm cón để sót lại trong lòng chàng. Nhờ ở nghị lưc, ở sự bình tĩnh ngày ngày tìm thấy trong công việc, hình ảnh Nguyện cũng bắt đầu phai dần trong óc Thủy. Tối đến, chàng ngả mình trên chiếc giường tre, trong gian nhà lá, và trên cái xác thịt đầy rẫy những sự khó nhọc, một giấc ngủ quý giá đến chiếm dần dần: Thủy đã sống như bao nhiêu bạn lao động khác, cởi bỏ bộ óc đầy yếm thế, và tạm gác cái học, chỉ “mới tạm đủ” của chàng ra ngoài.

Thỉnh thoảng, những buổi sáng đẹp trời cây xanh và gió mát, Thủy ngẫu nhiên đưa mắt nhìn những đám mây bay tản mạn, tâm hồn thoáng qua một nỗi buồn dìu dịu, nhẹ nhàng. Nguyện đã đi qua đời chàng như bóng mây qua không gian, và có tưởng đến những ngày ở làng Vân Hạc, Thủy chỉ hơi thấy rộn lòng cám cảnh trước sự thay đổi quá nhanh của tình người: Thủy đã biết đem cái tự kỷ của lòng mình ra sống hòa hợp chung đụng với quần chúng, và nhờ ở cách này, chàng kiên nhẫn tạo ra được một cuộc đời quang đãng khác.

Thủy nhớ mang máng đến câu văn của một nhà nữ sĩ Pháp:

“Cái ngày mà người ta tưởng mình đau khổ nhất, lại chính là cái ngày bắt đầu một cuộc sống sung sướng”

Thì nay cuộc sống sung sướng ấy đã đến với Thủy trong công việc, và trong ánh sáng mới mẻ. Nhiều lần nhớ lại cuộc đời trước, Thủy thường nhủ thầm:

- “Chả trước thì sau, thế nào Nguyện cũng bỏ ta. Thà nàng bỏ sớm như thế mà lại hơn!”

Cũng như bao nhiêu người có lương tri khác, Thủy không hề giận Nguyện, không hề quay lại nguyền rủa những bước chân tàn phá đang giày xéo lên cuộc đời mình. Thỉnh thoảng cầm tờ báo hàng ngày lạc lõng từ Hà Nội về đây, Thủy ước mong rất vẩn vơ rằng chàng sẽ được đọc những tin mừng của Nguyện.

Những ngày chủ nhật chàng dùng nó đi chơi núi với ông Bộ, chủ nhà mà chàng ở trước đây đã có lần bảo Thủy:

- Ước gì được rỗi, thầy dậy hộ mấy cháu thì hay lắm.

Thủy từ chối rất khôn khéo:

- Tôi không quen dậy học, ông ạ. Có phải những người có chữ là dậy học được cả đâu?

Thủy tìm cách tránh hết những sự có lúc khơi gọi lại cái quá vãng đau đớn của chàng. Hai đứa con ông Bộ là hình ảnh thằng Phong, Thảo chàng dậy học ngày xưa. Dạy chúng, Thủy cho là làm lại cái việc không nên làm nữa.

Thủy tìm cho chúng nó một chỗ học trong làng và chiều chiều, sau giờ việc, chàng đi đón chúng mà tuyệt nhiên không đá động gì đến chuyện dậy học cả.

Có nhiều lần, đứng trên con đường dốc thoai thoải, đổ xuống xưởng máy, Thủy vòng tay, mỉm cười. Chàng tưởng thấy từ cái mái nhà ngói đột ngột nổi lên trên những túp lều lá con con, cuộc sống vui vẻ, kín đáo của một xã hội tầm thường đương nổi lên làn trời xanh cái hạnh phúc đã có tự nhiều đời…