HAI (3)
NHỮNG HẠT LI TI CỦA CUỘC SỐNG.
Chàng trai kia không có năng khiếu âm nhạc. Niềm say mê của anh được đặt vào chỗ khác, đó là môn vật lý về những hạt nhỏ li ti. Cả hai người đều hiến thân cho niềm say mê của mình. Nhưng người này không hiểu niềm say mê của người kia. Họ có con với nhau. Tiền bạc trở nên thiếu. Người vợ mở lớp dạy nhạc tại nhà, tính cô nóng nảy, bồn chồn, không đủ sức chịu đựng các học trò của mình. Cô khóc lóc luôn. Chỉ những ai sống gần cô mới hiểu rằng nền tảng của cuộc sống ở đây rất mong manh. Thuyết năng lượng dưới các hình thái khác nhau của nó là thứ quan trọng để có thể hiểu được diễn biến ở đây. Năng lượng là bất diệt. Nó đi theo những con đường khác nhau. Một năng lượng lớn như năng lượng ở người con gái chơi đàn viôlôngxen có thể hướng ngược vào bên trong và trở thành một thế lực tàn phá. Người phụ nữ ấy đi tìm một cái gì khác, một cái gì lớn lao, và cô đã tìm được gì? Những bức tường bê tông và những tiếng khóc lóc của trẻ con. Một nỗi lo âu bóp nghẹt con người cô bằng đôi tay xương xẩu. Cô không hiểu nỗi lo âu ấy từ đâu mà ra. Những người khác cũng vậy, chàng trai mà cô đã lấy làm chồng càng ít hiểu hơn ai hết. Anh ta tìm cách đẩy lùi nỗi lo âu bằng những câu pha trò. Cách làm ấy đôi khi cũng thành công. Anh tốt bụng, kiên nhẫn, anh có duyên, anh muốn dỗ dành vợ. Lúc bấy giờ là thời kỳ sau chiến tranh, một kỷ nguyên của tiến bộ, thực dụng và man trá. Năng lượng, nghĩa là môn vật lý hạt nhân, đã làm anh trở thành một người được trọng vọng. Hai vợ chồng thường xuyên phải di chuyển chỗ ở, những trường học mới, những môi trường mới, và mỗi lần dọn nhà chiếc đàn viôlôngxen lại được đem theo, nó thậm chí ở chung với hai vợ chồng cả trong phòng của họ trên con tàu đi Mỹ. Người cha vẫn cứ mãi là một chàng trai trẻ. Có thể là ông cố ý làm như vậy, cũng có thể ông không có lối thoát nào khác. Vì có niềm đam mê, có những tình cảm lớn lao, thành ra ông giữ một thái độ hoài nghi. Từ tâm hồn con người, sinh ra chủ yếu là sự điên rồ, ông bảo chớ nên nhìn quá lâu vào đáy của cái giếng ấy. ông không có đam mê nào khác ngoài khoa học, nhưng khoa học lại hủy diệt ông. Âm nhạc làm ông trở nên nóng nảy, bực bội đối với cây đàn viôlôngxen cồng kềnh chiếm hết chỗ. Thành ra ông sống suốt ngày trong Học viện của mình, còn người vợ trong suốt thời gian ấy chơi đàn, cái nhạc cụ to lớn kia kẹp giữa hai đầu gối. Mỗi lần về đến nhà, ông rải bừa bãi giấy tờ lên chiếc bàn trong phòng ăn và đắm chìm vào những công thức của mình, không nhìn thấy gì hết, không nghe thấy gì hết. Cặp cha mẹ ấy thực sự sống trong những thế giới tách biệt nhau. Khi vợ yêu cầu chồng nghe mình chơi đàn, nhiều khi chồng lăn ra ngủ. Nốt nhạc là gì? Họ tranh cãi với nhau về chủ đề này. Nó là một hiện tượng dao động, người cha nói. Nó là thứ làm rung cảm tâm hồn, người mẹ bác lại với giọng ngày càng dữ dội. Bà có thể chơi đàn hàng giờ, quên hết tất cả. Cái tệ hại nhất chỉ sẽ đến sau khi bà bừng tỉnh khỏi âm nhạc của mình và đôi khi người ta tưởng như thấy bà hạ cánh xuống một nơi mà ngay sau đó bà bỏ đi. Gương mặt bà khép kín, u tối. Người cha thì không thế. ông lơ đãng, chỉ có thế thôi, ông chuẩn bị bữa điểm tâm cho các cô con gái. Ông nấu ăn bữa tối. Trong những lúc như vậy, có khi ông nghe thấy mẹ các con gái khóc trong phòng bên, khóc rất nhỏ, những giọt nước mắt như những giọt mưa. Các cô con gái hiểu vì sao: bà cho rằng mình đã làm hỏng tất cả rồi. Nhưng bà cũng cười nữa, chớ nên quên điều đó. Bà đã hay cười khi ở Mỹ. Bà đã lôi cuốn tất cả mọi người vào tiếng cười vang vang của mình. Tất cả cùng cười giòn giã, cười như những người điên. Cười vì bất cứ thứ gì, đơn giản vì đặc ân được cười cùng với bà. Con gái bà không có năng khiếu âm nhạc, bà nghĩ như vậy, ít nhất là cô gái lớn, đó là một thất vọng lớn đối với bà. Vả chăng, điều đó hoàn toàn đúng. Cô con gái lớn không thích viôlôngxen, nó làm cô sợ. Nhưng có một lần, chị còn nhớ, chị ốm phải bỏ học mất mấy ngày. Chị sốt rất cao, thỉnh thoảng lại mê sảng. Mẹ chị chơi đàn ở phòng bên và chị nằm trên giường lắng nghe tiếng đàn. Một buổi sáng, chị nghe thấy một âm thanh khác thường, một nốt nhạc trầm như một tiếng thì thầm, nó lớn dần lên, vang lên và trở thành một dòng sông lớn xanh mượt mà. Rồi những nốt nhạc khác nhanh hơn, gấp gáp hơn, trèo lên tụt xuống thật nhanh một chiếc thang, bắn lên một cách hỗn độn và làm cho chị lo lắng. Bỗng chị ngạc nhiên nhận thấy tiếng đàn viôlôngxen trở lại với nốt nhạc xanh. Nốt nhạc này đã không mất đi, dòng sông xanh vẫn còn đó, dưới những cột nước ào ào đổ xuống, và nuốt lấy hết sự hỗn độn. Khi ấy chị có cảm tưởng mẹ chị chơi đàn vì chị, vì riêng mình chị: bởi vì chị ốm. Giường chị trở thành một con tàu lướt trên mặt nước dòng sông xanh. Chị nhìn thấy những bãi cát, những khu rừng uốn lượn và núi non. Chị trôi bập bềnh, bay lượn. Thế rồi con sông thu hẹp lại, trở thành một rãnh nước nhỏ xíu, và tiếng đàn im bặt sau một tiếng nấc. Chị lắng tai nghe nhưng không có âm thanh nào khác vọng đến. Thật là đẹp, chị nói với mẹ khi bà sang phòng chị. Nhạc của Bach đấy, mẹ chị đáp, như thể đang trò chuyện với một người lớn. Jean-Sébastien Bach, người vĩ đại nhất trong tất cả các nhạc sĩ cùng dòng họ Bach. Chị yêu cầu mẹ chơi tiếp. Đôi mắt người mẹ trở nên rất dịu dàng. Con gái bé bỏng của mẹ, bà nói. Chị hiểu ra là chị đã làm vui lòng mẹ. Đó chính là điều chị mong muốn, là điều xưa nay chị chưa bao giờ thôi mong muốn, ở Mỹ, mọi chuyện diễn ra tốt đẹp. Họ sống trong một tòa nhà màu lam, rất dài, trông như một trại lính với rất nhiều cầu thang gỗ dẫn đến những căn phòng giống hệt nhau. Xung quanh có rất nhiều trại lính khác tương tự, dành cho các nhà nghiên cứu từ khắp nơi trên thế giới cùng với gia đình họ. Mẹ kết bạn thêm với nhiều người. Ai nấy đều muốn gần người đàn bà cao lớn, tóc nâu đến từ Thụy Điển. Họ hỏi chuyện bà, họ nói họ đã nghe bà chơi đàn. Tiếng đàn viôlôngxen có thể nghe được qua tường. Họ bảo họ thích nghe bà dạo đàn. Họ bảo bà có tài năng. Những lời chuyện trò ấy làm bà vui thích. Một số đến ăn tối tại nhà. Giáo sư Zielinski người Ba Lan cùng với cây viôlông. Và bà van der Velde nữa, đã lập gia đình với một nhà nghiên cứu vật lý lượng tử và là giọng nữ trầm tại nhà hát nhạc kịch Vienne hồi trước chiến tranh. Khi đêm xuống, họ đến ngồi vào chỗ của họ trong phòng khách với những giá nhạc. Thỉnh thoảng, họ ngừng chơi và cười đùa vui vẻ với nhau. Giáo sư Zielinski dùng cần kéo đàn gõ nhẹ lên giá nhạc của mình và họ lại bắt đầu hòa tấu. Họ chơi nhạc Bach. Schubert và Schumann. Mẹ chị có gương mặt đẹp, đôi mắt dường như nhìn thấy được nội tâm mình. Đôi khi, đang lúc nghe người khác chơi, một tay đặt lên cần đàn và tay kia cầm cần kéo đàn để lên đầu gối, bà nhắm mắt lại, thân thể bà cùng với cây đàn viôlôngxen hòa nhập làm một. Rồi bà mở lại mắt ra, giơ cần kéo lên, tư thế sẵn sàng. Bỗng bà hất đầu ra phía sau, và rất đúng lúc hòa vào dòng diễn tấu chung với một vẻ biểu hiện khác hẳn, man rợ, hầu như đáng sợ. Bà đã hòa mình trọn vẹn vào âm nhạc. Người cha về đến nhà và đi thẳng vào bếp. Ông đặt cặp xuống bàn, mở cánh cửa chiếc tủ lạnh to kềnh và nháy mắt với con gái chỉ về phía phòng khách: họ đang cọt kẹt ở trong đó đấy, nhưng đúng ra mà nói làm như thế phỏng có ích gì? Những kỷ niệm như vậy không làm tổn thương gì hết, cũng như kỷ niệm về người đàn ông Ấn Độ nhỏ bé hay đến thăm cha họ. Khi giáo sư Minakshisundaram suy nghĩ, ông thường co chân lại ngồi xổm trên ghế. Khi nào nghĩ ngợi rất mông lung, ông thường cầm lọ muối lên và thò cái lưỡi đỏ dài liếm lọ. Hai chị em cười trộm ông. Cha chị bảo ông ấy là một trong những nhà toán học vĩ đại nhất còn sống. Những người láng giềng gần nhất của họ là gia đình nhà Chow. Chồng là người Trung Hoa, nhà toán học; vợ là người từ Đức sang và có một số điện thoại ghi trên cánh tay. Nhờ đó mà mọi người được biết là đã từng có những trại tập trung, rằng người Đức đã thiêu sống người Do Thái. Trẻ con chạy loăng quăng khắp nơi giữa những tòa nhà xanh lam. Mọi người đều quen biết nhau. Những tối mùa hè, hai chị em chị ngồi trên bậc tam cấp cùng với các cô con gái nhà Chow nhìn đom đóm bay trong lùm cây giữa đêm đen. Mọi sự diễn ra tốt đẹp. Sau thời gian ở Mỹ, hai chị em sống trong một gian phòng nhỏ hẹp trong một ngôi nhà chọc trời ở ngoại ô Stockholm. Không có bạn bè, không có nhạc. Những khối nhà lớn cách xa nhau. Giữa các giàn giáo là đất mềm và nhão. Hai chị em chị đi học, cha đi làm. Mẹ họ vẫn còn đánh đàn. Nhưng không còn ai để chia sẻ âm nhạc. Bà đã có lúc hất mạnh chiếc đàn ra xa và òa khóc. Bà bất lực trước lũ người xấu xa bao vây lấy bà. Bà thử làm một việc khác, làm thơ, viết truyện ngắn. Nhưng bà không có khả năng, bà bảo thế. Bà không có khả năng gì cả. Thậm chí cả làm mẹ. Bà cho rằng những nốt nhạc thoát ra từ cây đàn viôlôngxen là những nốt xấu xa, và đúng vậy: chúng hung hãn, quặn quẹo, sắc nhọn. Người mẹ chứa chất trong mình dòng nham thạch nóng chảy có thể trào ra bất cứ lúc nào. Người ta có thể bị bao phủ hoặc bị giết chết bởi sức nóng của nham thạch ấy. Cô con gái lớn bắt đầu có vú, có kinh. Đến khi ấy, người mẹ tỏ ra cay nghiệt. Giọng lưỡi bà sắc như dao. Chị chẳng biết làm thế nào để thay đổi tình thế ấy. Bản thân chị cũng không trực tiếp nghe thấy những tiếng nói ra từ miệng bà. Không thể tự vệ đối với bà, vì làm như vậy lại gây đau đớn cho bà. Cha họ phần lớn thời gian đi công tác. về đến nhà, vẻ mặt ông càng cứng đờ hơn trước. Mẹ công kích ông, bằng giọng ghê tởm nhất, sắc lạnh, một giọng như từ miệng một người nào khác tuôn ra, một người không phải là bà mà ngẫu nhiên lại đứng ở đúng chỗ bà. Giọng nói xa lạ ấy làm tổn thương một cách tàn nhẫn. Có thể xảy ra bất cứ điều gì, cho nên phải co mình lại, phải tự vệ, phải đỡ đòn, tránh né. Cái giọng ấy không biết đến bất kỳ một giới hạn nào. Các cô con gái cầu xin cha hãy đối xử tử tế với mẹ, cốt để cứu vớt lấy chính mình bởi vì họ sợ. Người cha ngoảnh đi. Họ hiểu gì về nỗi thất vọng của cha mình? Họ biết gì về cơn tức giận đang dâng lên trong ông, được che giấu dưới những câu khôi hài dễ thương? Cô gái chơi đàn viôlôngxen mà ông đã lẩy làm vợ, ông đã không thể làm cô hạnh phúc. Các con gái ông tự nghĩ họ có một sự liên minh ngầm với ông, nhưng về phía ông, làm sao ông biết được là họ lại không có một sự thỏa thuận nào đó với mẹ họ? Ông là người đàn ông duy nhất trong gia đình. Ông thích trần truồng đi lại trong nhà, để ngỏ cửa khi tắm, tập thể dục trong phòng khách, ông thích phô bày thân thể mình, ông ve vãn con gái ông khi mà chúng đã bắt đầu trở thành những người đàn bà trẻ. Vì vậy, đã có lúc cái giọng nói xa lạ kia hoàn toàn chiếm lĩnh mẹ họ. Sau đấy, bà khóc. Người cha, đúng là một thiên thần, dẫn các con ra thành phố để người mẹ có thể nghỉ ngơi: khi ấy họ đến thăm những người đàn bà khác, mà những người này có thể là tình nhân của ông lắm. Chị không biết ý nghĩ này đến với chị lần đầu vào lúc nào. Ngay lúc nó đến, chị đã lập tức xua nó đi. Các con muốn cha mình hài lòng. Họ thương ông phải chịu đựng sự tàn bạo của mẹ họ. Ông thường tỏ ra mệt mỏi và buồn rầu. Có những chuyện tốt nhất là không nên nói ra. Sự thật và dối trá, tất cả bắt đầu lẫn lộn. Về cha, mọi người bắt đầu biết những chuyện lẽ ra không nên biết. Có lần, khi mẹ đã đi rồi - đi nhà nghỉ, vì chuyện thần kinh của bà - cha mời người bạn gái của ông về nhà, cô vợ vui tính của một đồng nghiệp, cùng với đứa con trai nhỏ của cô ấy. Một lát sau, người bạn gái ấy gõ cửa phòng nơi cô con gái lớn của ông đang làm bài, nhờ cô trông hộ thằng con cô một lúc vì người cha và cô ta có chuyện cần nói với nhau. Cô con gái ngồi một mình với thằng bé hai tuổi. Cô đặt nó ngồi lên đầu gối mình, kể chuyện cho nó nghe, hát với nó. Bỗng cô vụt có ý nghĩ thằng bé này chính là đứa con của cha mình. Cô hổ thẹn vì ý nghĩ đó. Thằng bé khóc, đòi ra với mẹ nó. Cuối cùng nó mở được cửa và bỏ chạy. Cô gái đuổi theo. Hai người lớn trông có vẻ lúng túng ngượng nghịu. Bản thân cô gái cũng cảm thấy chìm ngập trong tủi nhục. Tủi nhục về chính mình: vì tỏ ra đã nhìn thấy cái mà cô đã nhìn thấy. ít lâu sau, khi mẹ cô về nhà, người bạn gái kia đã cùng chồng đến nhà ăn tối. Đó là vào một tối mùa xuân, một dải ánh sáng xanh lơ mảnh mai bồng bềnh giữa các khối nhà xám xịt. Mẹ họ để cả buổi chiều nấu nướng. Nằm trên giường mình, cô nghe thấy những người lớn ăn uống, chuyện trò mỗi lúc một to trong gian bếp. Khi khách ra về rồi, trong gian phòng bên xảy ra cãi nhau. Người mẹ không làm chủ được mình nữa, bà đòi biết sự thật. Người cha bảo rằng bà chỉ nghĩ vớ vẩn, như mọi khi. Ông có vẻ cam chịu. Ông bảo ông đã chán vai trò hộ lý chăm sóc mọi người. Thế rồi im lặng. Cô dỏng tai lắng nghe. Cô có một niềm tin tuyệt đối ở cha. Thế mà giờ đây, ông ấy nói dối. Thật quá sức chịu đựng. Cô bắt đầu ngờ vực những gì cô đã chứng kiến. Cô tự nhủ, chính cô là kẻ chứa đầy những thứ nhơ bẩn. Những ý nghĩ bẩn thỉu. Sự thật trơn trượt như bánh xà phòng trong hộp đựng xà phòng. Người bạn gái kia trở lại cùng với thằng con, lần này đến ngôi nhà nghỉ hè mà gia đình thuê trên bán đảo. Cha và người bạn gái đùa cợt ầm ĩ suốt bữa tối. Hai người công khai tán tỉnh nhau. Mẹ không nói gì, cúi gằm mặt xuống đĩa ăn. Thỉnh thoảng, bà ngẩng đầu lên, đôi mắt bà như có những ánh chớp đen. Bỗng bà đứng dậy bỏ đi không một lời. Hai người lớn kia làm như thể không xảy ra chuyện gì. Có lẽ, họ chỉ hơi ngại ngùng trong một giây lát ngắn ngủi. Rồi họ cùng nhau phá lên cười. Sau bữa tối, chị bỏ đi tìm mẹ. Chị thấy mẹ nằm trên giường, bên cạnh là một chai rượu và những viên thuốc mà bà nuốt hết viên nọ đến viên kia. Con đĩ nhơ nhuốc, bà nói. Phải trả lời thế nào đây? Đồng ý với mẹ ư? Giúp đỡ cha nói dối ư? Chị bị giằng xé. Chị muốn ngăn mẹ đừng uống thêm thuốc nữa, nhưng mẹ đập vào tay chị. Bà bảo: ra gọi ông ấy vào đây. Người bạn gái và cha đang đứng ôm nhau trong bếp, thằng bé con ở giữa. Từ lúc bấy giờ, chị biết chắc như đinh đóng cột rằng thằng bé đúng là đứa con của cha chị. Trong khi cha lên gác, chị giúp người bạn gái dọn bàn. Bỗng người này lẩm bẩm rằng có một người mẹ ốm đau đến vậy chắc khổ sở lắm. Trái tim ủy mị của chị đón nhận ngay những lời tử tế kia của người bạn gái. Chị không có thói quen có người thương cảm mình. Thế rồi chị hiểu ra, sự độc ác của lời nói ấy làm chị choáng váng. Mẹ chị đâu có đau ốm. Chính họ, cha chị và người bạn gái đã làm cho bà phát ốm vì những điều dối trá của họ. Mẹ không bao giờ nói dối, từ bà mà ra chỉ có sự thật. Tôi hôm ấy, cha bỏ ra vườn khóc lóc, hai tay ôm lấy một thân cây mận. Chị chưa bao giờ nhìn thấy cha khóc. Chị bước về phía ông. Kỳ lạ thật, bốn mươi tuổi rồi mà không biết mình là ai, người cha nói. Chị không biết trả lời ra sao. Tim chị đau nhói vì tình yêu dành cho cha.
SỰ THẬT VÀ DỐI TRÁ.
Một điểm liệu có thể vừa đỏ vừa xanh không? Đây là một vấn đề triết học. Cha là một người đàn ông tốt bụng, vô cùng ngây thơ, một thiên thần. Chị đã suốt đời thứ lỗi cho ông bởi vì chị yêu quý ông. Nhưng chị cũng yêu quý cả mẹ nữa, cái dòng nước cuộn sóng, lấp lánh đó. Người con gái lớn bị giằng xé, lon ton chạy từ người này đến người kia như một con ngựa tí hon, sẵn sàng chở tất cả mọi thứ lên mình. Một con ngựa nhỏ bé mà người ta chất đống lên trên mọi gánh nặng. Sau là lạc đà, chị chất lên mình mọi bất hạnh của họ. Cốt để xứng đáng với tình yêu của họ. Cho dù họ không đòi hỏi gì ở chị, chị vẫn cứ làm.
MẮC TỘI.
Người cha, nằm dài trên giường con gái, bắt con đọc lại bài học tiếng Latinh. Còn chị, ngồi ở bàn học, trả lời những câu hỏi của cha. Ông nói đùa và cười tự nhiên thích thú. Bỗng người mẹ đột nhập vào phòng. Tôi chiêm bao hay sao đây? Bây giờ ông lại đụng đến chính con gái ông ư? Cửa phòng bị đóng sập mạnh. Người cha đặt xuống cuốn ngữ pháp Latinh. Sau một lát, chị bảo cha phải đi tìm mẹ. Ông cứ đứng yên. Chị nhắc lại câu vừa nói. Bấy giờ, cha đáp lại: Cha không muốn, ông ngoảnh đi. Chị còn nhớ quá rõ ánh nhìn ấy: ánh nhìn của một con vật bị hành hạ. Trong đó còn có cả giận dữ, một thôi thúc phẫn nộ, một nỗi nhẫn nhục đáng sợ. Chị cắn môi. Chị đã hối tiếc những lời vừa nói. Nhưng cha đứng dậy, bỏ đi. Chị là người có tội, có tội đối với cha cũng như đối với mẹ. Chị đã đẩy cha đến chỗ hành động trái với ý ông. Và mẹ chị có lẽ đã có lý khi nghĩ ràng chị đã ve vãn cha mà thậm chí không nhận ra. Chị cảm thấy một sự ghê tởm xâm chiếm người mình. Ghê tởm bản thân mình. Ghê tởm cơ thể của chính mình. Lúc bấy giờ hình ảnh kia hiện ra. Những mũi lao xẻ toác một cái sọ. Máu phun ra. Chị nắm tay lại đấm vào mắt đế khỏi nhìn thấy hình ảnh ấy, nhưng không được. Chị đã giết chết mẹ mình, về sau, chị lại nghĩ cái đầu ấy chính là đầu chị. Nhưng không phải, đúng là đầu mẹ chị. Hình ảnh khủng khiếp đó thường trở lại ám ảnh chị vào đúng những lúc chị không mong muốn nhất. Để thoát khỏi ảo ảnh ấy, chị đã xẻ mình làm hai. Một mảnh đất mênh mông trong lòng phủ băng. Cha dọn đi ở chỗ khác sau đó ít lâu. Mặt đất lún sâu xuống. Chỉ còn lại một thứ bùn trơn nhẫy. Chị thi đỗ tú tài. Chị rời khỏi nhà. Trong suốt những khoảng thời gian dài, chỉ có mỗi một màu xám. Tất cả mọi màu sắc đều tắt ngóm. Chị học lên tiếp, việc học tốt đẹp, nhưng bên trong chị chỉ là một màu xám, và thường hay bị kích động đến nỗi chị không biết làm gì với làn da của mình. Chẳng có gì là quan trọng. Chị dửng dưng với tất cả những gì có thể xảy ra với chị. Nhiều năm sau, chị viết một bức thư gửi cha mong rằng tình cảnh này sẽ chấm dứt. Thực ra, chị cầu xin ông hãy để chị sống. Đó là một bức thư chín chắn và sáng suốt của một cô gái trẻ, chị nghĩ như vậy khi tìm lại được bức thư ấy sau khi cha qua đời.
VƯỢT CHA MÌNH:
con gái có thể khó lòng thừa nhận mình đã vượt cha mình. Còn người cha, ông có thể bị tổn thương vì thế. Cả khiếp sợ nữa.
VƯỢT MẸ MÌNH:
chị không bao giờ làm như vậy.
MẢNG NƯỚC TRƯỚC SÂN TIỀN NHÀ HÁT
tối đen như mực. Bày vịt hống hách bơi lội trong bồn nước đó, kêu cạc cạc ầm ĩ. Trời lạnh. Emm bây giờ đã quấn khăn quàng, một chiếc khăn kẻ ô vuông, và anh đã mua găng. Hai người nhìn thấy một con thiên nga sà xuống mặt nước đen ngòm, làm bắn lên trời một đám mây những giọt li ti óng ánh.
THÁNH GEORGES VÀ CON RỒNG.
Emm ngắm pho tượng của Notke năm 1489 dưới ánh sáng dìu dịu trong nhà thờ. Chất gỗ các pho tượng bóng lên. Emm không ngừng quay lại với bức tượng Đức mẹ đồng trinh. Tay đút sâu trong túi áo khoác, anh chiêm ngưỡng bức tượng: có nhiều người vây quanh, không có gì tự vệ, đang cầu nguyện. Trong túi Emm có tờ tạp chí Newsweek, với những bài báo nói về các doanh trại xung quanh Banja Luka, mang những tên như Omarska và Manjaca. Theo các báo Thụy Điển, đó là một cuộc chiến tranh khó hiểu. Sẽ không có một thánh Georges nào can thiệp được. Y phục mạ vàng của Đức mẹ đồng trinh căng lên dưới nhát kéo của thợ cả người Liibeck. Tóc Đức mẹ rơi xuống thành một chuỗi những lọn tóc vàng cứng dơ. Emm buông tay khỏi các chấn song của hàng rào phía trước người đàn bà đang cầu kinh. Tiếng chân của họ vang lên trong nhà thờ vắng vẻ.
THANG MÁY Ở KATARINAHISSEN.
Họ chờ thang máy sau khi đã đi hết chiếc cầu nơi đông xe cộ đi lại khiến họ không nói chuyện được với nhau. Một vệt sáng mảnh mai màu vàng chanh nán lại trên hòn đảo Lidingo. Họ nhìn thấy vệt sáng đó tàn lụi.
LÀN NƯỚC ÓNG ÁNH CỦA THÀNH PHỐ
họ nhìn xuống dòng nước từ trên cầu.
YOU GIVE ME PEACE?[29]
Chị nói vậy với Emm. Anh vòng tay ôm lưng chị. Anh vuốt má chị và bảo rằng anh sững sỡ trước ý nghĩ là anh có thế đem lại sự yên bình cho bất cứ ai. Trời rất lạnh. Một ánh sáng lập lòe ma quái lọt ra ngoài từ các cửa hàng đã đóng cửa. Hai người đi xe buýt để về nhà chị. Chị tỉnh dậy giữa đêm vì giường trống vắng, nhỏm dậy và không tìm thấy chiếc áo ngủ của mình. Emm đang ngồi ở bàn trong phòng ăn, chúi đầu xuống đống báo và chiếc gạt tàn. Chiếc áo ngủ quá nhỏ đối với anh. Ngọn đèn duy nhất mà anh đã bật lên rải ra một ánh sáng vàng vọt lên tường. Chị hỏi anh có gì không ổn. Anh ngẩng đầu lên. Anh có vẻ bị lạnh. Chị biết rõ cái gì không ổn. Nhưng khi chị đến ngồi đối diện với anh, anh tì cằm lên bàn tay và ngắm chị. Một lát sau, ánh mắt anh tươi tỉnh và anh mỉm cười.
MONEY
anh nói, khi hai người nằm lại với nhau và chị gần như đã ngủ thiếp.
YES?
Cả đời anh nghèo, nghèo khốn khó, anh kiệt sức, anh nghèo đã đủ lâu rồi, đã hoàn toàn chán ngấy cảnh nghèo của mình, nhưng rồi chị sẽ thấy, anh nói thêm, và giọng anh bắt đầu lấp lánh: một ngày kia anh sẽ giàu như Picsou.
HEAPS AND HEAPS OF MONEY[30]
một ngày tươi đẹp kia, anh sẽ có như thế.
WHAT YOU WILL DO WITH YOUR MONEY?[31]
Không một chút ngập ngừng. Với tiền của mình, anh sẽ mua sắt vụn. Một khối lượng sắt vụn không thể tưởng tượng được. Mỗi một đồng đôla, mark, franc, lire, sẽ giúp cho anh tích tụ được một đống sắt vụn khổng lồ, chưa từng thấy, hoang tưởng, không thể tin là có thật. Và trước con mắt của toàn thế giới, anh sẽ lôi đống sắt vụn ra đến tận biển.
AN ENORMOUS SPLASH![32]
Một tiếng đổ ùm khổng lồ, đó là cái sẽ xảy ra khi Emm thả đống sắt vụn của anh xuống nước. Mọi người sẽ không tin ở mắt mình, họ sẽ há hốc miệng, nước sẽ bắn lên đến tận trời và một cơn sóng dữ dội chưa từng có ào ào tràn lên khắp thế giới. Emm cười vang.
HA HA HA HA HA!
Chị lắng nghe anh nói; ý kiến ấy chị thấy hay hay.
Ai đó đã phái Emm đến với chị, có lẽ là số phận.
Đối với anh, chị không có tội. Emm giải thoát cho chị. Sự tội lỗi, anh đã đổ ra biển rồi, với một tiếng đổ ùm khổng lồ. Anh vuốt má chị. Anh đứng lên đi lấy cho chị một cốc nước. Thân thể anh, hông anh rắn chắc. Chị thích nhìn anh cử động trong tình trạng khỏa thân, trong vẻ đẹp của anh, sự tự do thú vật của anh. Da anh rất trắng, mùa hè vừa qua anh không ra biển. Thân thể anh có một sự không đối xứng nhỏ, chỉ nhận ra khi anh ở trần. Chân anh có một bên bước nhanh hơn bên kia. Anh đi khập khiễng nhưng rất khó nhận ra. Chị thấy thích anh. Đôi mắt, hơi xếch nếu nhìn rất gần. Anh ngồi xổm để cho chị uống. Nước mát lạnh và uống rất ngon. Anh đặt đầu mình giữa hai gò vú chị. Chị bèn lấy tay ôm lấy gáy anh và hôn. Môi anh rất dịu dàng và anh không còn bị lạnh nữa.
MY MOTHER WAS A SINGER[33]
anh trả lời khi chị hỏi. Bà đã hát các tác phẩm của Strauss, Lehár, Kálmán, Tchaikovski, trên tất cả các sân khấu trong nước. Chị bất ngờ trước thông tin này. Thực ra, chị đã tưởng tượng bà làm nghề gì? Có lẽ làm người phục vụ trong rạp hát, hay làm người hóa trang gì đó. Dầu sao thì cũng không phải ca sĩ các tiểu phẩm nhạc kịch. Emm bảo, bà được đánh giá rất cao, thậm chí có thể nói là nói tiếng trong một giai đoạn nào đấy. Bà là người gốc Nga, hay Bulgari, cũng có thể là gốc Valachie. Bà đã lấy một người nhiều tuổi hơn bà rất nhiều, một doanh nhân xứ Subotica đã bị tình yêu sét đánh khi nghe bà hát. Emm lên bốn hay năm tuổi thì bắt đầu được mẹ cho đi cùng với bà trong những chuyến lưu diễn. Cả ngày, cậu bé Emm chạy rông trong nhà hát. Trong buổi diễn, cậu ở hậu trường rình xem mẹ diễn, và tè cả ra quần vì sợ mỗi lần mẹ chết trên sân khấu - sợ phát ốm cho đến khi mẹ mở mắt ra. Sau đấy, bà bế cậu lên và giễu: ngu ngốc ơi, tại sao con khóc, mẹ lúc nào cũng sống mà.
YOU LOVED HER VERY MUCH.[34]
Đúng. Mẹ anh là một phụ nữ mạnh mẽ không thể tưởng tượng được.
Một phụ nữ bướng bỉnh, lúc nào cũng tự hỏi ý nghĩa cuộc sống là gì. Tại sao người ta sống như người ta đang sống. Tại sao người ta sống, hỏi theo nghĩa ngắn gọn. Bà muốn có lời đáp cho những câu hỏi lớn. Những câu hỏi nhỏ nhặt không làm bà quan tâm. Cuộc sống của cha mẹ không phải là kiểu phổ thông. Họ tranh cãi nhiều với nhau, về mọi vấn đề: chính trị, chiến tranh và ý thức hệ. Họ đi du ngoạn, mỗi người riêng một hướng. Nhưng họ không chia tay nhau. Họ sống chung với nhau, gắn bó, từ giờ phút mà cha anh lần đầu tiên nghe người phụ nữ này hát và quyết định là phải có cô. Emm không biết rõ cha mình, cuộc sống của ông đã bị ngổn ngang vì đấu tranh chống lại chính quyền, ông qua đời khi Emm mười lăm tuổi. Còn mẹ, bà thường làm anh tức phát điên lên. Bà là một phụ nữ chỉ biết làm theo ý mình. Bà không lắng nghe ý kiến của bất kỳ ai, không bao giờ chấp nhận một lời khuyên nhủ dù là nhỏ nhặt nhất. Nhưng, Emm bảo, nhiều khi anh bắt buộc phải coi lẽ phải thuộc về mẹ. Cuối cùng, anh cũng đã buộc phải tha lỗi cho cái chết của bà. Bà đã chọn cái chết một cách tỉnh táo, Emm kể, có lẽ không có gì cay đắng hơn ngay cả khi bà không hát được nữa và người chồng thứ hai của bà cũng đã chết rồi. Đó là một phụ nữ đỏng đảnh, nhẹ dạ, không thích già, Emm nói thêm với giọng độc địa. Rồi anh phá ra cười.
Chị rất thích những chuyện của Emm.
Khi có Emm bên cạnh, hiện tại ngự trị.
Chừng nào anh còn ở đó, thiếu thốn và sầu muộn, chịu nằm im. Khi Emm ngủ rồi, chị nhỏm người tì trên một khuỷu tay và ngắm gương mặt anh: mi mắt thanh tú, nét mặt hốc hác, hằn sâu, tóc màu sáng xõa xuống trán. Chị không muốn đánh thức anh dậy. Chị chỉ muốn bình thản ngắm gương mặt anh trong lúc ngủ.
EMM TRÊN PHƯƠNG DIỆN CHUYỆN KỂ.
Chị có thói quen cho các sinh viên của mình một vài điểm mốc. Một câu chuyện hay tạo ra một sự chờ đợi, đôi khi dưới hình thức một dự kiến hay một điều tiên đoán (Xem OEdipe làm vua hay Người đẹp ngủ trong rừng). Tình tiết câu chuyện diễn ra trên hai cấp: trong mạch tường thuật và trong sự tưởng tượng của độc giả. Một cánh cung được căng ra giữa hai cấp đó, chính nó làm nên sức cuốn hút của câu chuyện. Brecht đã không lầm khi nhấn mạnh tầm quan trọng của ngụ ngôn. Phần mở đầu, phần giữa và phần kết thúc: quan niệm của chúng ta về thời gian được hình thành như vậy, một lần cho mãi mãi. Nhưng một truyện kể rất có thể bắt đầu bằng phần kết thúc rồi dẫn đến sự kiện đã khởi phát tất cả. Người ta thường phân biệt ra làm ba phần trong một truyện kể: một lớn, hai lớn và ba lớn. Những điều tiên đoán không còn dùng được nữa, chúng bị gạt bỏ bởi tâm lý học. Có hai loại truyện: một là loại truyện xuất phát từ giả thuyết cho rằng cuộc sống không có ý nghĩa, đó là Điều cần Chứng Minh, Đ.C.C.M. như trong toán học, và hai là loại, truyện khám phá một ý nghĩa bất ngờ của cuộc sống. Bản thân cuộc sống đã là một truyện kể rồi. Trong cuộc sống cũng như trong văn học, có khi có hai chuyện cắt nhau, chẳng hạn một chuyện nam tính gặp gỡ một chuyện nữ tính để rồi tạo ra một chuyện thứ ba. Câu chuyện của Emm có một vài nét cổ điển. Như trong một truyện cổ tích, nó đã trôi dạt đến một hòn đảo xa xôi ở phương Bắc. Cuộc gặp gỡ với câu chuyện nữ tính được chuẩn bị một cách cổ điển bởi có một cuộc gặp gỡ trước đó và bởi tiên đoán rằng người ta chỉ biết đến có cuộc gặp gỡ ấy mà thôi. Điều tiên đoán ấy có lẽ đã hơi định hướng cho câu chuyện nữ tính và ảnh hưởng đến câu chuyện chung, nó đang diễn ra ngay trong lúc này trên chiếc giường này. Không phải chỉ có sự ngẫu nhiên mà cả số phận nữa hình như đã hợp nhất họ lại với nhau. Chị thích cái ý nói về số phận, nhưng thực ra nó là cái gì? Không ai còn tin ở số phận nữa rồi. Chị coi đó là điều đáng tiếc. Nhưng khi tuổi càng cao. đúng như Schopenhauer đã nhận xét, thì cuộc sống càng có vẻ nhất quán. Một ngẫu nhiên này dẫn đến một ngẫu nhiên khác, và bản thân ngẫu nhiên này cũng bị móc nối dắt dây, vân vân: nếu ta nhìn ngược trở lại, mọi sự dường như là tất yếu. số phận vậy thì sẽ là những gì mà chúng ta sẽ nhận ra về sau. Nó không thể định hướng cho câu chuyện của Emm được, vì trong đó, lúc này đây, nó đang thủ một vai. Nhưng có hại gì đâu khi ta hình dung rằng anh đã được phái đến với chị bởi số phận, bởi một thượng đế nhân từ? Chị ngăm nhìn gương mặt anh, khóe miệng thanh tú, đôi mắt hơi xếch. Chị nhìn thấy sự mẫn cảm của anh, sự mỏng manh của anh. Có những người mà các cực nội tại rất cách xa nhau. Chẳng hạn, một trí tuệ có thế lực, và ở cực bên kia là một trạng thái dễ bị hủy diệt cùng cực. Những con người đó thường có một bộ phận yếu đuối nằm ở giữa. Sự yếu đuối này tạo ra ở họ cái khía cạnh thô bạo, chông chênh, lúc nào cũng giữ thế thủ.
TUY NHIÊN.
Sự miêu tả ấy cũng đúng nếu nói về chị. Nhưng Emm là một người đàn ông. Giống nhiều đàn ông khác, đặc biệt là những kẻ bội bạc, anh không đặt ra nhiều câu hỏi. Đối với anh sự hiện diện của người phụ nữ này là hiển nhiên. Tại sao không? Song chị là phụ nữa mà. Theo lời ông thầy tướng số ở Madrid, người đàn ông kia xuất hiện quá sớm: trước khi chị kịp chuẩn bị cho một mối tình mới. Tuy nhiên. Dầu vậy. Biết đâu đấy. Và chị là ai mà có thể biết đến giai đoạn nào trong chính câu chuyện đời mình thì Emm xuất hiện, và anh có xuất hiện quá sớm hay quá muộn không?
SAU CÙNG:
theo truyền thuyết về thần Ái tình và Psyché, cấm ngắm nhìn gương mặt của người yêu đang ngủ, cấm tìm kiếm câu trả lời trước giờ đã định, cấm những việc chuẩn bị trước.
VÀ ĐỂ KẾT THÚC
tồn tại nhiều loại chuyện khác nhau, ví dụ chuyện Moshé run rẩy cầu xin Thượng đế giúp cho y trúng xổ số. Y dốc sức cầu nguyện sôi nổi mà chẳng đi đến kết quả gì. Một hôm, chốn tối thâm nghiêm mở cửa cho y và Thượng đế xuất hiện, nói với y: Moshé, bạn ơi, cho ta một cơ hội đi, hãy chọn lấy một ô đi nào.
XỨ WALES.
Ngẫu nhiên hay tất yếu? Bầu trời về phía tây trông sao mênh mông. Hai người bước dần xuống nước và mặt nước cao dần lên: thủy triều lên. Họ bơi về phía bãi cát giữa những tảng đá, trông như một mỏm đất tách rời khỏi đất liền, biển thành đảo. Họ ngồi lâu trên những viên sỏi mà không thấy lạnh. Có một đôi khác ngồi hơi xa xa. Người nam nằm ngửa, duỗi dài chân, tì người lên khuỷu tay, mắt nhìn ra xa. Người nữ ngồi xổm bên cạnh anh ta. Bên cạnh chân, cô đã gom được một đống cuội. Người nam đưa mắt một cái và cô ném một viên cuộn ra biển. Người nam nhìn về phía lục địa Mỹ. Người nữ nhìn về phía anh thêm một cái và ném đi viên cuội thứ hai. Cái gáy cứng đơ của người nam không xê dịch một tí ti nào. Người nữ bất động một lúc, mắt nhìn xuống. Rồi cô chọn một viên cuội nữa, to hơn những viên trước, nhìn lâu về phía người nam rồi mới vung tay quăng đi viên cuội, nó rơi xuống nước với một tiếng ùm rất to. Người nam có một thái độ gần như khiêu khích là không để ý gì đến người nữ. Họ đang chơi trò gì vậy? Họ đang tiến hành một kiểu chuyện trò với nhau. Đàn ông đàn bà nói chuyện với nhau như thế đấy, chị nghĩ trong lúc quan sát họ. Ngay tối hôm đó, tại khách sạn nơi hai người đến ở, gần bức tượng Đầu thánh David, anh loan báo với chị một phụ nữ khác sắp sinh con với anh. Đứa bé này sẽ ra đời trong vài tuần nữa. Anh biết chuyện này từ lúc đầu nhưng đã không nói gì với chị, cả hồi mùa xuân khi hai người cùng tính chuyện lấy nhau - sẽ cưới sau kỳ nghỉ hè. Nhưng bây giờ, anh nói, anh không thể trì hoãn thêm nữa vì bất kỳ lúc nào chị cũng có thể biết sự thật qua một người khác. Anh quả quyết anh không có quan hệ với người đàn bà kia; đây chỉ là một cuộc phiêu lưu chốc lát. Chị lắng nghe không nói gì, với cảm giác mình sẽ nghẹt thở mất. Chị sẽ không bao giờ quên căn phòng khách sạn này, tấm khăn phủ giường vẽ hoa, những bức tranh gớm ghiếc treo trên tường, cả bình nước trắng mà chị đã phải trả tiền đền khách sạn sau khi đập nó vào đầu giường vỡ tan tành. Chị, người mà ngay từ đầu đã muốn có một đứa con với anh. Và anh, ngay từ đầu đã không muốn có con vì, như anh nói, anh đã có một đứa con trong cuộc hôn nhân trước, và thế là đủ rồi. Ngược lại, anh rất muốn kết hôn với chị, rất muốn. Anh với người ta đã ngủ với nhau bao nhiêu lần à? Không nhiều lắm. Bao nhiêu? Khoảng hai chục lần, có lẽ thế. Đấy không phải là quan hệ, anh bảo thế ư? Ngủ với nhau hai mươi lần, không phải là quan hệ à? Không, hai người không có quan hệ với nhau, họ chỉ thỉnh thoảng ngủ với nhau thôi. Chị đã đánh vào mặt anh. Chị ra xe ô tô và bỏ đi, đầu trống rỗng, mặt tái nhợt vì điên giận. Chặng đường trở về đến tận London đã không đếm xỉa gì đến luật lệ giao thông. Chị trở lại Thụy Điển một mình. Chị đã ở lại với người đàn ông này bao nhiêu lâu sau cái cảnh đó? Nhiều năm. Thật đáng thương biết bao là phải hạ mình đến mức ấy để có được một tình yêu. Đó không phải là tác động của ngẫu nhiên, mà là một thế lực kỳ lạ nào đấy đã trói buộc ta với những kẻ đè nén ta. Nhưng có phải là tất yếu không?
TÌM KIẾM THƯỢNG ĐẾ.
Khi đứa bé mà anh có với người đàn bà kia ra đời, lần đầu tiên từ rất lâu chị bước vào một nhà thờ. Chị ở trong một tâm trạng tuyệt vọng. Chị thấy hình như chị không ở ngang tầm với hoàn cảnh. Chị xin Chúa cho biết Chúa có dụng ý gì với đứa bé vừa mới ra đời kia và việc chị không thể có con được nữa, ý Chúa muốn gì qua đó? Chúa không trả lời.
Chị tiếp tục đến nhà thờ, đến đủ mọi loại nhà thờ, trong những năm kế tiếp. Người đàn ông kia, những do dự của anh ta, những im lặng, những phản bội của anh ta - chị ôm lấy hết vào mình. Anh ta gây đau khổ cho chị, thay vì nhận ra nỗi đau khổ đó, chị lại kết tội bản thân mình. Chị không có đủ lòng yêu thương, không có đủ sự cảm thông chăng? Chị đã là như vậy: một con ngựa, một con lạc đà. Chúa trời, nếu như có tồn tại Chúa trời, rõ ràng quá cao sang đối với chị. Chị phải đi tìm một Chúa trời khác, một Chúa trời chịu đứng về phía chị, chịu tha thứ cho chị đã là người như chị. Một Chúa trời cóc nhái, có nhẽ thế, hiện ra từ đáy môi trường nguyên thủy của sự sống..Jacob thì khác, chị nghĩ khi chị gặp anh ít lâu sau đó chị đã đem lòng yêu anh điên cuồng. Có lẽ anh đã thay đổi. Nhưng chị, chị đã không thay đổi.
MỘT TRUYỆN CỔ TÍCH.
Một đứa trẻ khi mới ra đời là một cái bánh xe quay tít. Khi mọi người chất lên nó những gánh nặng, đứa bé trở thành một con lạc đà. Nó đi vào sa mạc, ở đó nó gặp sự giận dữ của nó: đó là con sư tử. Lạc đà và sư tử giao chiến với nhau. Lạc đà chiến thắng. Đúng lúc ấy, nó bị biến trở lại thành đứa bé. Và đứa bé trở thành một cái bánh xe, xoay tròn lăn đi, tự do, trong thế giới.
MỲ Ý.
Emm mời chị đến ăn tối: giờ phút long trọng. Những cử chỉ ân cần của anh loay hoay xung quanh chiếc nồi khiến chị mủi lòng. Chị ghìm mình không giúp anh một tay mà cứ ngồi trên một chiếc ghế trong bếp với ly rượu whisky mà anh đã đưa cho chị. Emm chuẩn bị bữa ăn, xo vai rụt cổ trong sự tập trung cao độ: một Faust trước những dụng cụ chưng cất thí nghiệm của mình. Trước tiên là muối, rồi bỏ mì sợi vào. Thái độ ngập ngừng lại đến với anh vào lúc cuối vì anh không tìm thấy cái chao. Chị cũng không tìm thấy nốt, cả sau khi mở tất cả các ngăn tủ bếp. Ngược lại, chị tìm được cái lót dĩa. Nhà chỉ có mỗi một cái bàn, cái bàn mà anh ngồi viết. Nhưng anh đã bày bàn một cách tao nhã: một tấm khăn trải bàn tìm thấy trong tủ, khăn ăn trắng. Món mì Ý có vẻ hơi bị lạc lõng giữa tất cả những thứ trắng toát này. Anh mở một chai vang, một chiếc khăn vắt nơi tay. Vang ngon và mì Ý thì tuyệt. Hai người cùng ăn và cười khanh khách. Sau khi làm tình trên chiếc giường chật hẹp, họ nín lặng. Không có một điều gì ép buộc khi có mặt Emm. Mùi của người anh hăng hắc, quyến rũ. Có rất ít người mà ta có thể làm tình. Lại càng hiếm hơn nữa những kẻ cho phép ta quên đi ta là ai trong khi ta có những động tác yêu đương. Dầu vậy, vẫn có những giây phút mà bản thân những điều không nói ra lại tạo ra một sự xa cách. Cái mà chị đã không kể với Emm: rất nhiều thứ. Cái mà Emm đã không kể ra với chị: hầu như tất cả. Bên ngoài cửa sổ là mặt trăng. Ít ra chị nghĩ rằng cái ánh sáng hướng nội kia xuất phát từ ánh trăng.
CÀ PHÊ.
Trong hộp sắt tây không còn cà phê. Chưa quá khuya, họ mặc lại quần áo và ra phố. Emm bồn chồn, chị thấy rõ như thế. Vấn đề tiền bạc. Anh đến Thụy Điển để viết một báo cáo. Anh cần đến khoản tiền đó. Viết không phải là chuyện dễ dàng, ở chỗ anh, tức là ở Belgrade, phổ biến một kiểu cự tuyệt ghê sợ và ma quái, anh nói. Ở đó có những người, mà số ấy khá đông, cho rằng cái thành phố Sarajevo bị vây hãm thực ra chính là kẻ gây hấn xảo trá. Anh có một kiểu phát âm riêng tên thành phố này. Lưỡi anh lướt nhẹ trên những phụ âm, luyến những nguyên âm lại với nhau thành một động tác trôi chảy. Anh bảo người dân Belgrade sống trong một giấc mơ bị đóng băng, giống như người Đức trước chiến tranh: bị giam hãm trong một giấc mơ bằng đá. Người hầu bàn, có lẽ là người Hy Lạp, hay có thể là người Kurde, đem lại thêm hai tách cà phê đặc. Anh đôi khi có cảm tưởng - anh nói tiếp - chính anh bị điên với việc bướng bỉnh cố giữ cho mình minh mẫn, không chịu để mình bị mắc vào cái giấc mơ hóa đá kia. Anh mỉm cười, nghiêng người để châm thuốc lá cho mình.
YOUR WIFE?
Chị hỏi.
Anh không ngước mắt lên. Anh nhìn chàm chằm một lúc ngọn lửa trắng bé nhỏ của chiếc bật lửa. Rồi vết bọt trên mép chiếc tách, sau cùng là chiếc thìa anh cầm ở tay.
SHE WANT TO LEAVE[35]
anh nói.
Không phải bỏ anh đi, mà là rời bở xứ sở.
Vợ anh muốn ra đi cùng với con cái. Đến với gia đình của cô ấy tại Mỹ. Chắc cô ấy sẽ sớm tiến hành chuyến đi này. Cô ấy tin chắc rằng chiến tranh sẽ lan ra đến tận chỗ họ. Emm uống một ngụm cà phê. Ở bàn bên, một vài tài xế taxi mỏi mệt lặng lẽ đọc báo. Xa hơn, chị nhìn thấy một người đàn ông mặc đồ đen, đầu đội một chiếc mũ vải mềm to tướng làm ông ta trông giống như một cái nấm. Ông ta có vẻ buồn rầu. Cửa kính cũng cùng một màu đen. Lưng Emm phản chiếu trong đó, một hình ảnh phản chiếu mờ mờ, run rẩy, trong khi chính Emm không động đậy. Anh bắt đầu xem xét kỹ mặt sau chiếc thìa của mình.
AND YOU DON’T LIKE IT?[36]
Không thích. Nhưng anh làm sao ngăn cản được vợ anh ra đi? Anh tìm một điếu thuốc trong bao. Ánh mắt anh lướt qua chị trong khi anh châm thuốc. Hai người có những ý kiến trái ngược nhau, anh nói. Vợ anh cho rằng những người Serbia can đảm, tức đồng bào chị, bị vây hãm và uy hiếp. Cô ấy muốn ôm con bỏ đi.
I AM PERHAPS A LUNATIC[37]
anh nói. Nhưng riêng việc anh không theo chủ nghĩa dân tộc, không bị nỗi ám ảnh tập thể cầm tù, ngăn cản anh rời bỏ xứ sở. cần phải có một vài người như anh ở lại. Ý nghĩ rằng con cái anh sẽ lớn lên trên một lục địa khác, sẽ quên đi nền văn hóa của chúng, có khi cả ngôn ngữ của chúng, ý nghĩ ấy khiến anh không chịu nổi. Anh nín bặt. Những người ngồi ở bàn bên vẫn lật giở các trang báo.
DO YOU LOVE HER?[38]
Emm rít một hơi thuốc, anh hít rất sâu. Hai người khác nhau, anh đáp, với thời gian người này càng khác người kia. Tấm lưng anh hắt qua tấm kính dường như đung đưa, như thể tấm kính bị cong hay là có gió. Nhưng không có gió. Họ trả tiền và ra về. Ra xa một chút trên phố, hai người ôm ghì lấy nhau. Họ lạnh.
NHỮNG BÔNG HOA TRẮNG.
Một hôm, ở trường đại học về nhà lúc xế chiều, chị thấy có một cái gói trắng treo ở quả nắm cửa phòng. Gói dán nhãn hiệu một cửa hàng hoa. Chị mở gói trong bếp. Không có thư. Chị hiểu ra chính anh đã gửi cho chị những bông hoa này. Hôm nay là kỷ niệm ngày cưới của họ. Mười năm. Chị cảm thấy một luồng hơi ấm lan khắp cơ thể: anh nghĩ đến chị! Những bông hoa như một cái vuốt ve. Những cuống hoa dài mảnh khảnh, đầu cuống là những chùm hoa trắng trĩu nặng. Thật là đẹp. Chị buông rơi tờ giấy gói trong khi đi tìm lọ. Chị bỗng hiểu rằng Jacob đã đặt mua trước khi đi New York. Đây là một món quà đã được định trước từ lâu. Lần này không phải là hồng, mà là những chùm hoa trắng. Khi chị nhìn lại lần nữa, chị dường như thấy một bó hoa tang. Chị đứng trong bếp, lưỡng lự, những cành hoa được đỡ trên cánh tay, không biết phải làm gì. Sau cùng, chị cho cả vào trong lọ đặt trên chiếc bàn thấp trong phòng khách.
CIORAN.
Một điều quan trọng là học làm một người bị thua, Cioran đã viết. Từ lúc ta biết mình là người bị thua, cuộc sống trở nên dễ dàng hơn. Ta không còn bị buộc phải đánh lừa ai nữa.
LỐC TUYẾT.
Những bông tuyết nhỏ nhẹ bay thẳng lên trời. Ngồi ở bàn làm việc, chị ngắm những bông tuyết ấy. Tuyết lại bay ngược lên trên, thật là lạ. Sau đó, chị thấy có một số bông rơi xuống dưới. Bay lên và rơi xuống nằm trong cùng một sự vận động khiến bầu trời hết phồng ra lại lõm vào, hết mở rộng ra lại thu hẹp lại. Lốc tuyết: một sự vận động xóa bỏ mọi phương hướng, không mục đích, không ý đồ, chỉ là một động tác nóng nảy, quay tròn, lượn đi lượn lại như sự sống.
NGHĨ RẰNG NGƯỜI ĐÀN ÔNG
đã gửi cho mình những bông hoa kia ngay trong lúc này lại đang làm tình với một người đàn bà khác tại New York gây ra trong đầu chị một cái gì giống như đoản mạch. Ý nghĩ ấy làm chị đau đớn đến nỗi chị lấy sức vung nắm đấm của mình vào bức tường buồng tắm. Máu chảy. Chị lơ đãng nhìn bàn tay bị thương. Chị giữ tay dưới vòi nước lạnh một lát. Chị đặt chiếc ghế đẩu dưới tủ thuốc và cuối cùng tìm được cái chị cần tìm: băng dính.
NHỮNG BÀN CHÂN.
Một giấc chiêm bao về những bàn chân vào cuối tháng Mười một. Chị đang ở trong một gian bếp xa lạ, có nhiệm vụ chuẩn bị bữa ăn cho một số đông người. Người ta giao cho chị một tảng thịt ướp đá to tướng. Nhìn kỹ, chị thấy có những bàn chân thò ra từ tảng thịt. Những bàn chân đủ mọi cỡ; có cả bàn chân trẻ con. Chị hiểu rằng đó là những bàn chân của chính mình, ở những tuổi khác nhau. Chị để cho cái máy nấu ăn tự động tàn sát hết tất cả rồi dọn ăn cho thực khách. Khi người ta giao tiếp cho chị một tảng thịt nữa và chị lại nhận ra những bàn chân của chính mình, chị bỗng thấy lợm giọng và không chịu tiếp tục. Chị bừng tỉnh vào đúng lúc đó. Giấc chiêm bao này có ý nghĩa gì? Chị nghĩ: cả đời mình, chị đã không làm một việc gì khác ngoài dọn cho mọi người chính thịt của mình để cho họ ăn chán ăn chê. Tới mức mang cho đi cả cái bệ của mình, những bàn chân của mình; kể cũng quá quắt.
SỰ KHOAN DUNG CỦA QUÊN LÃNG.
Buổi tối. Không có nhạc. Chị không có sức nghe nổi âm nhạc. Chị vừa là quần áo vừa nghe một chương trình phát thanh dành cho chủ đề ký ức. Người ta phỏng vấn một phụ nữ rất nhiều tuổi, bà này cho biết bà không nhớ được một chuyện gì quan trọng, dù là những tai nạn, những sự phản bội. Nhưng về những chuyện khác thì bà lại nhớ như in. Những gì bà nhìn thấy lần đầu tiên qua mép chiếc bàn trong bếp! Một kỷ niệm làm choáng váng. Hình ảnh đôi chân trẻ con của bà trong bụi bạch thảo và cỏ ba lá trên mô đất mé sau nhà. Và sự ngạc nhiên của chính mình khi thấy chúng bé xíu đến vậy! Bà bảo một số kỷ niệm mỏng như cánh lá. Nhưng những kỷ niệm khác thì dày hơn. Như một tấm bảng, hay một cuốn sách. Bà có vẻ muốn nói là chúng có ba chiều. Với những kỷ niệm dày, bà nói tiếp, ta có thể ở lại trong đó một lúc lâu. Khi ấy, có khi ta phát hiện ra những thứ mà ta chưa bao giờ nghĩ tới. Ví dụ cách cài một loại áo sơ-mi trẻ con chẳng hạn. Ta có thể thực sự đi vào bên trong kỷ niệm. Và lúc ở trong đó, ta có thể để ý xem hai bàn tay to lớn cài cúc chiếc áo trẻ con kia trông giống cái gì, điều mà hồi bấy giờ ta không để ý. Kỷ niệm đẹp nhất của bà là một kỷ niệm dày mà thời gian gần đây bà rất muốn bước vào. Hồi còn bé, một hôm bà đi chân không và đứng trước cửa nhà. Một chàng trung úy trẻ tuổi rất đẹp trai, quân phục màu xanh, tiến đến gần trên lưng ngựa. Đến gần bà, chàng ta giật cương ngựa và hỏi xem người cô của bà mà chàng đã đem lòng yêu có tình cờ ở nhà hay không. Không, bà trả lời. Nghe thấy vậy, chàng trung úy vê ria mép, vẻ buồn rầu. Ngay sau đó, chàng ta bế bổng cô bé đặt lên yên ngựa phía trước. Cả hai đi xuôi dãy phố trên lưng ngựa như vậy, cô bé ngồi đằng trước, chàng trung úy ngồi phía sau. Và trời nắng rực rỡ, chim hót líu lo, khi ấy là mùa xuân. Chưa bao giờ, trong suốt cuộc đời mình, bà quên được cuộc đi dạo trên lưng ngựa với chàng trung úy, cũng như hình ảnh đôi chân bà chìa ra hai bên yên ngựa, cũng như cái mùi hăng hắc của da thuộc và vải của bộ quân phục, lẫn màu xanh tươi của thảm cỏ ngày hôm ấy. Đó là một kỷ niệm về thiên đường!
Chị lắng nghe câu chuyện, tay vẫn cầm cái bàn là mà quên cả là.
Quên lãng: nó có gì dành cho chị? Chị nghĩ đến những gì chờ đợi chị với một cám xúc bồn chồn, gần như khao khát.
CÔNG VIỆC CỦA CẢ MỘT ĐỜI.
Chừng nào mẹ chị còn sống, chị vẫn tiếp tục gọi điện thoại cho mẹ hằng ngày. Em chị cũng vậy. Họ vẫn còn phục vụ Hoàng hậu. Không có cách nào khác. Mẹ duyên dáng, dí dỏm và có những lời lẽ sâu cay. Một phụ nữ rất được quý mến: ở tuổi hơn tám mươi, mà vẫn có một trí tuệ linh hoạt đến vậy, một ánh mắt sắc sảo đến vậy, một sự mỉa mai như vậy đối với bản thân mình… Thật hiếm có, một con người không nói dối. Nhưng lo âu không rời khỏi bà nữa. Chỉ riêng hai cô con gái là được phép thâm nhập xứ sở chết chóc của bà. Tình hình xấu hơn khi mùa hè tới. Sự sợ hãi cô đơn phát triển thành một nỗi hãi hùng. Giống như khi con chim trong cảnh giam cầm húc đầu vào kính. Một sự điên rồ làm ta mù quáng. Khi ấy, có khi kẻ muốn giúp đỡ người khác lại lâm vào nỗi khiếp sợ. Trước mặt người mẹ, phải hết sức thận trọng không được tiết lộ gì về cuộc đời bà. Đồng thời vẫn phải làm ra vẻ nói về nó, nếu không bà sẽ lo lắng. KHÔNG MỘT ĐỨA NÀO TRONG SỐ CÁC CON GÁI TÔI THÀNH CÔNG TRONG TÌNH YÊU. Ở CHÚNG TÔI CÓ MỘT CÁI GÌ ĐÓ TRỤC TRẶC. Mẹ ơi, bình tĩnh lại đi, khối người ly dị, việc ly dị không có nghĩa là ta bị trục trặc, nhiều người làm thế lắm. ĐÓ LÀ LỖI CỦA TA, TA BIẾT LẮM. Mẹ ơi, không có gì là lỗi của mẹ cả, con sống bình yên, tất cả các cuộc ly hôn đều không giống cuộc ly hôn của mẹ. CON GIỐNG CHA CON, LÃNH TÍNH. Không phải, chị không lãnh tính. Nhưng trong thời gian diễn ra cuộc ly hôn của chị, các cuộc ly hôn của chị, bao giờ chị cũng chú ý quả quyết với mẹ là chị sống bình yên. Nếu tỏ ra phiền muộn, nếu ngụ ý là ta đau đớn, người mẹ có thể thực sự soi mói: CON ĐÃ HẠ MÌNH TRƯỚC NÓ. NÓ ĐÃ LỢI DỤNG CON MÀ CON VẪN CỨ ĐỂ MẶC. CON TƯỞNG TA KHÔNG NHÌN THẤY GÌ À? CON CŨNG HÈN NHÁT NHƯ CHA CON VẬY. Sau kiểu đối đáp này, đôi khi chị vào buồng tắm, rửa mặt bằng nước lạnh với đôi tay run rẩy. Điều mẹ nói là sự thật. Chị hèn nhát. Chị đã hạ mình. Cốt để có được tình yêu. Chị đã buông xuôi để mặc, đúng. Chủ yếu do mẹ chị. Hai chị em đã tìm cách giúp đỡ nhau. Nhưng những lời nói của người này chỉ làm cho gánh nặng của người kia nặng thêm. Vì vậy lúc diễn ra cuộc ly hôn của em gái, trong khi chị bỏ hàng giờ gọi điện thoại để an ủi và trấn an mẹ, lần nào chị cũng buột mồm thốt ra một từ vô ý, một từ lẽ ra chị không được nói và mẹ chị bắt ngay lấy để nuôi dưỡng tâm trạng mắc tội của chính mình. Mẹ gọi cho em gái chị, em gái chị lại gọi cho chị, và cứ thế tiếp diễn. Đúng như những bình thông đáy. Họ tắm trong cùng một chất lỏng, các cô con gái cùng với mẹ họ.
Không có khả năng thoát ra khởi cái bình của họ. Cần phải có thời gian, thực tế là phải cả cuộc đời, mới hiểu được điều đó. Điều mà người mẹ nói ra hầu như bao giờ cũng đúng. Chỉ có viễn cảnh là sai. Giá như bà đã có thể giữ lại được âm nhạc của bà. Cây viôỉôngxen của bà, bà đã cho nó đi. Cho một ai đó. Bất kể là ai. Không phân biệt, cũng như mọi chuyện khác. Bà cũng đã cho đi các tổng phổ của bà, các đĩa hát, chiếc máy quay đĩa của bà. Bà không chịu đựng nổi âm nhạc nữa, kể cả nghe nhạc nữa. Đến lúc cuối, cảnh ngộ trở nên rất gay go, thật sự kinh khủng; khi đó bà đã ốm yếu lắm rồi. Bà thở một cách khó nhọc. Bà gần như đui mù. MẸ LÀ MỘT NGƯỜI MẸ BỎ ĐI. CON ĐỪNG NÓI TRÁI LẠI. MẸ BIẾT. BAN ĐÊM MẸ KHÔNG NGỦ. MẸ KHÔNG ĐỌC SÁCH ĐƯỢC. CON KHÔNG BIẾT CÔ ĐƠN LÀ THẾ NÀO ĐÂU. ĐẾN KHI CON GIÀ CON SẼ HIỂU. Tay cầm điện thoại, chị lặng im nghe mẹ nói, nội tâm bị kích động đến nỗi tay run bần bật. Không làm gì được nữa rồi. Đã quá muộn. Mẹ đã truyền sang chị một nỗi khiếp sợ - sợ đủ mọi thứ: tự tử, thiên tai, tai nạn - đến nỗi chỉ một ngày không tin tức cũng làm chị lo lắng không yên. Không có thể làm gì để giúp đỡ hoặc làm khuây khỏa mẹ, chỉ có việc lắng nghe mẹ nói thôi; và cả việc đó nữa cũng là đau đớn. Thường là trong lúc nói chuyện, chị trở lại với sự lạnh lùng của mình. Lạnh như băng, đó là một cái áo giáp tin cậy. Mọi công việc của chị - về người cha, về đàn ông, về đứa con của chị - tất cả những thứ đó bây giờ đã kết thúc. Chỉ còn lại mỗi một đứa trẻ, đó là mẹ chị. Chị bướng bỉnh tự nhủ: chừng nào mẹ còn sống, chị còn sẽ san sẻ tình yêu cho mẹ. Bởi vì không thể thay đổi được gì nữa, cho nên chỉ còn có việc đó mà thôi. Nuôi dưỡng mẹ bằng tình yêu, nuôi bón đút bằng thìa, bằng bình sữa cho trẻ sơ sinh nếu cần. Bằng tình yêu ư? Ít ra, cái mong muốn bền bỉ, bướng bỉnh của chị chứng minh rằng mẹ đã lầm và có chỗ cho tình yêu trong cuộc sống. Chị muốn tin như vậy. Hơn thế: chị biết là như vậy. Khi em gái gọi cho chị vào một đêm báo tin rằng người mẹ của họ vừa mới trút hơi thở cuối cùng, chị sững sờ. Chị không bao giờ tưởng tượng chị sẽ không ở bên mẹ khi mẹ qua đời. Một cuộc sống chung lâu dài đến vậy, một sự ràng buộc vững chắc đến vậy, sao có thế kết thúc như thế, kết thúc một cách lén lút, vô nghĩa như thế? Dẫu vậy mà có. Hai chị em bị tê dại một thời gian. Thế rồi sự khuây khỏa đến. Theo sau tâm trạng này là một cơn giận kỳ lạ. Sao lại có thể như thế được cơ chứ? Người cha và người mẹ đã lấy đi một cách phi lý chất dinh dưỡng mà họ lẽ ra cần có cho chính cuộc sống của họ. Giờ đây thế là hết. Không thể lên án một ai.
NHỮNG KHOẢNH ÁNH SÁNG HÌNH CHỮ NHẬT
trên sàn nhà. Bỗng có một tia nắng rọi vào, cho dù hiện đang là những ngày cuối cùng của tháng Mười một. Một điều hoàn toàn bất khả, cuộc ly hôn này. Như da thịt bị bứt ra. Một nỗi thống khổ mãnh liệt, không thể chịu đựng nổi. Làm gì đây với một tình yêu như vậy? Không thể cự tuyệt nó. Chị quỳ sụp xuống trong tia nắng ấy cầu khẩn: xin Chúa trời hãy trừng phạt con theo ý của Người.
DOSTOIEVSKI.
Mù