Chương 10
Rajmaly là một ca sĩ rất nổi danh thời ấy. Tên tuổi chàng lừng lẫy khắp nơi, ngay từ thuở còn trai. Trời phú cho chàng cùng một lúc ba biệt tài kỳ diệu: vừa là thi nhân, vừa là nhạc sĩ tự phổ nhạc những vần thơ do mình sáng tác, lại vừa la một ca công tự trình diễn những bài hát, những điệu nhạc của chính mình biên soạn bằng một giọng phong phú lạ thường. Rajmaly đã làm cho người đương thời kinh ngạc. Chỉ cần chàng gảy nhẹ vào mấy sợi dây đàn, cất lời hòa theo tiếng nhạc là ngay hôm sau, bài hát ấy liền được truyền tụng khắp các bản làng thôn xóm. Các chàng trai tuấn tú thời ấy thường hát vang bài hát sau đây của nhà danh ca:
"Cỏ khô cháy, bao dặm trường dong ruổi
Tuấn mã ơi, tìm đến tận suối nguồn
Nếm ngọt lành dòng nước mắt vừa tuôn
Còn anh, anh dong ngựa đến bên em
Môi liền môi, lúc còn trên lưng ngựa
Để thấu niềm vui được sống trên đời… "
Rajmaly phục sức rất sang trọng và lộng lẫy, như chính Thượng đế mách bảo chàng vậy. Chàng rất thích những chiếc mũ đội đầu may từ những bộ lông thú quí; Xuân, Hạ, Thu, Đông mỗi mùa một kiểu khác nhau. Chàng còn có một con tuấn mã trung thành - con Sarala nổi tiếng, nòi Akhalta, sắc hung, món quà quí của người Turmenija tặng chàng trong một cuộc đại yến. Danh tiếng của con Sarala cũng lừng lẫy chẳng kém gì chủ nó. Ngắm dáng phi đường bệ và duyên dáng của nó, những người sành ngựa đều tấm tắc khen thầm. Bởi thế, thiên hạ, nhất là những người thích đùa vẫn thường bảo: tài sản của Rajmaly tựu trung ở tiếng đàn dombra và nước phi của con Sarala. Đấy, lai lịch chàng danh ca là thế. Suốt đời Rajmaly sống trên lưng ngựa với chiếc đàn dombra trên tay. Tài sản, nhà cửa, chàng chẳng chút bận tâm. Chàng sống như một chú họa mi tháng Năm, rong ruổi hết bàn tiệc nọ sang bàn tiệc kia, hết hội này sang hội khác, tìm đến bất cứ nơi nào chàng được trọng vọng, yêu vì. Ngay con ngựa của chàng cũng được nuông chiều chăm chuốt. Nhưng trên đời vốn chẳng thiếu gì những người quyền thế, họ chẳng ưa gì chàng; họ trách chàng sống quá ư phóng đãng, nông nổi, chẳng khác ngọn gió thổi ngoài đồng. Sau lưng chàng, người ta vẫn thường điều ra tiếng vào như vậy.
Nhưng hễ Rajmaly xuất hiện trong một buổi đại yến, khi cây đàn và câu hát của chàng cất lên, ai nấy thậm chí cả những kẻ vẫn dè bỉu chàng đều lặng im, nhìn hau háu vào hai bàn tay, vào đôi mắt, vào gương mặt chàng. Họ ngắm đôi tay, vì không một cảm xúc nào trong con tim thiên hạ lại không tìm thấy một âm hưởng tuyệt vời nơi đôi tay ấy khi lướt trên phím đàn. Họ nhìn đôi mắt chàng, vì toàn bộ sức mạnh của mọi tâm tưởng đều sáng chói lên trong đôi mắt biến hóa khôn lường ấy. Họ ngắm gương mặt chàng, vì gương mặt ấy đẹp tươi và hứng khởi lạ thường. Khi chàng hát, gương mặt ấy biến đổi như mặt biển trong những ngày nổi gió…
Những cô gái đã yên bề gia thất đều tránh mặt chàng, vì họ tuyệt vọng, và cạn hết niềm kiên nhẫn; nhưng bao cô gái khác đêm đêm vẫn nhỏ lệ khóc thầm vì tơ tưởng đến chàng danh ca.
Đời Rajmaly cứ thế trôi đi, từ bài ca này sang bài ca khác, từ tiệc cưới nọ đến tiệc cưới kia, từ cuộc dạ yến trước tới cuộc đại tiệc sau; rồi cái già đã ập đến lúc nào không hay. Đầu tiên, ria chàng điểm bạc, tiếp đó, bộ râu cằm pha sương. Ngay cả Sarala cũng không còn là con tuấn mã xưa kia: bắp thịt chùng dần, đuôi và bờm xơ xác, chỉ qua dáng đi họa chăng còn nhận ra được chú ngựa nòi dũng mãnh ngày nào. Và Rajmaly bước vào tuổi xế chiều như một cây phong chóp nhọn héo hắt giữa cảnh cô đơn kiêu hãnh… Ngoảnh lại, chàng chợt thấy mình vợ con không, nhà cửa không, gia súc không, và của cải cũng không, ông già bèn tìm đến nương thân nhà người em trai, tên là Abdilkhan. Abdilkhan trước vẫn thường ca cẩm với họ hàng thân thích về ông anh, thậm chí con dám lên giọng quở trách nữa. Nhưng thấy anh tìm tới, anh ta cũng sai dựng một chiếc lều vải và cắt người thổi nấu, giặt giũ sớm hôm cho Rajmaly…
Rajmaly lại bắt đầu cất tiếng hát về tuổi già và suy ngẫm về cái chết đang rình rập mình. Những bài ca trang trọng và buồn bã nối tiếp nhau ra đời trong những ngày cô quạnh ấy. Những lúc thư thả, ông bắt đầu ngẫm đến cái lẽ cao cả trong triết lý của các bậc hiền nhân: con người ta sinh ra làm gì trên cõi thế gian này? Rajmaly không còn năng lui tới các buổi tiệc tùng, lễ lạc như xưa nữa; thường chỉ quanh quẩn trong nhà, dạo những khúc nhạc buồn và hồi tưởng lại những ngày vàng son thuở trước, đàm đạo với các bậc kỳ lão về kiếp phù sinh…
Nói có trời chứng giám, Rajmaly chắc hẳn sẽ cứ sống nốt những ngày bình lặng như thế cho đến cuối đời; nếu ông không gặp một biến cố làm đảo lộn cả cuộc đời, vào lúc tuổi đã xế chiều.
Một hôm, không chịu nổi cảnh sống buồn tẻ dưới mái lều vải, Rajmaly bèn đóng yên cương cho con Sarala, thúc ngựa đến dự một tiệc cưới linh đình cho khuây khỏa nỗi lòng. Ông vẫn không quên mang theo cây đàn dombra như mọi lần. Các bậc ky lão đáng kính vẫn quí mến Rajmaly, ai cũng nài nỉ, mới ông đến dự bằng được, dù không hát hò cũng nhắp vài chén rượu. Rajmaly lên đường, lòng thanh thản, bụng bảo dạ chỉ đến chốc lát rồi về ngay.
Ông được đón tiếp rất trọng thể và được mời đến ngay một căn lều sang trọng nhất, mái vòm may toàn vải trắng. Hajmaly vào ngồi cùng mâm với các bậc quyền quí. Rồi vừa uống kumys[18] vừa đàm đạo và nâng cốc chúc tụng chủ nhân cùng khách khứa.
Hôm ấy, các nơi khác trong bản cũng đang lúc tiệc tùng náo nhiệt nhất. Từ khắp nơi không ngớt vọng đến căn lều tiếng ca hát, tiếng cười đùa huyên náo của đám trai gái đang độ trẻ trung. Nghe rõ mồn một cả tiếng yên cương loảng xoảng của các chàng ky mã đang sắp sửa ra tay thi tài mừng cô dâu chú rể, tiếng dao thớt, chén đĩa lịch kịch bên bếp lò, tiếng kêu la của bầy gia súc không có người chăn và tiếng chó sủa bâng quơ, tiếng gió lao xao trên thảo nguyên mang vị ngọt ngào của hương đồng nội cỏ đang kỳ phô sắc khoe hương. Nhưng âm thanh quyến rũ làm Rajmaly xao xuyến nhất là tiếng đàn hát ở mấy gian lều kế bên và tiếng cười lanh lảnh của các cô gái cứ chốc chốc từ đó dậy lên…
Lòng nhà danh ca già ủ dột, ngao ngán, ông thả cho ý nghĩ về lại ngày xưa; khi còn là một chàng trai khỏe mạnh, tuấn tú, rong ruổi khắp mọi nẻo đường cùng con tuấn mã Sarala non trẻ và hăng hái; khi những ngọn cỏ khóc than và cười reo dưới vó ngựa phi nhanh, khi vầng mặt trời cũng sà thấp xuống mỗi lần nghe ông hát; khi gió không chịu thu mình nằm im trong lồng ngực; khi tiếng đàn dombra làm máu sôi lên trong huyết quản mọi người; khi mỗi lời ca vừa buột khỏi cửa miệng ông đều được mọi người đón nhận, khi ông còn biết đau khổ, biết yêu thương, biết làm cho con tim mình thổn thức và cho người khác phải rơi lệ, mỗi lần ông rời chân khỏi đôi bàn đạp… Hết thảy những cái đó để làm gì nhỉ? Để sau này ngậm ngùi nuối tiếc và lụi tắt đi lúc về già, như ngọn lửa tàn dần dưới lớp tro xám ngắt chăng?
Nhà danh ca mỗi lúc một ít lời hơn. Vẻ mặt trở nên đăm chiêu, tư lự. Đột nhiên, ông nghe tiếng bước chân tiến vào gian lều, xen lẫn tiếng cười nói lao xao và tiếng những hạt ngọc trên chuỗi vòng đeo cổ khẽ chạm vào nhau lanh canh, rồi tiếng sột soạt quen thuộc của những tà áo dài bằng lụa mỏng. Có ai đó vén cao tấm rèm che cửa. Rồi một nàng thiếu nữ hiện ra, với cây đàn dombra trước ngực, gương mặt cởi mở, ánh mắt vừa kiêu kỳ, vừa tinh nghịch dưới hai hàng chân mày lá liễu vút cong, biểu lộ một tính cách cương nghị. Mọi cái ở nàng thiếu nữ mắt huyền kia đều rất đỗi hòa hợp - từ vóc dáng đến diện mạo, thậm chí đến những thứ phục sức trên người - trông chẳng khác nào một pho tượng đẹp được tạo nên bởi những bàn tay thiện nghệ. Ngay từ lúc vừa đặt chân vào gian lều, nàng đã cúi đầu chào cung kính và cất tiếng xin các vị khách quyền quí thứ lỗi cho sự đường đột của nàng. Theo sau nàng là một tốp bạn gái, đi cùng mấy chàng ky mã điển trai. Nhưng chưa ai kịp lên tiếng đáp lại, cô thiếu nữ đã bình tĩnh gảy nhẹ mấy sợi dây đàn, rồi quay sang phía Rajmaly cất tiếng hát chào:
"Như một kẻ lữ hành từ nơi xa tìm đến bên nguồn nước để nguôi cơn khát, em tìm đến bên chàng, hỡi nhà danh ca Rajmaly lừng lẫy tiếng tăm, để cất tiếng hát chào. Xin chàng đừng trách chúng em đã rủ nhau đột nhập vào đây, làm huyên náo căn lều, vì ở những chốn đình đám tiệc tùng, cảnh vui nhộn là chuyện thường tình, chàng ạ. Xin chàng đừng ngạc nhiên về sự táo bạo của em: một khi chính em đã muốn tự đến tỏ tình, thì chuyện em đường đột tìm gặp chàng với tiếng hát trên môi và nỗi hồi hộp cùng sự sợ hãi thầm kín trong tim, đâu có gì là liều lĩnh? Mong chàng thứ lỗi cho em, lòng em tràn đầy gan dạ, như khẩu súng kia đã nạp đầy thuốc đạn. Tuy em đã dạn dầy trong các cuộc hội hè yến tiệc và các buổi lễ cưới ồn ào, nhưng về cuộc gặp mặt này em đã phải tự lo liệu suốt đời, như chú ong kia phải gom góp từng giọt nhỏ nhụy hoa để làm nên đồ mật. Em đã lo liệu lần hồi như một nụ hoa phải gom hương góp sắc bao ngày chờ giờ khoe cánh. Và hôm nay, giờ tiền định ấy đã đến, thưa chàng danh ca vĩ đại… "
"Hỡi người đẹp, nàng là ai?" - Rajmaly toan cất tiếng hỏi, nhưng ông không dám ngắt lời nàng. Tuy vậy, Rajmaly rất lấy làm sửng sốt và hoan hỷ. Lòng ông bối rối, máu nóng sôi lên trong huyết quản, và ví thử lúc bấy giờ người ta có một nhãn lực phi thường thì chắc hẳn người ta đã nhận thấy được rằng, ông đang rung động tận tâm can, rằng ông đang giang rộng đôi cánh như một con thần ưng sắp cất cánh bay cao. Đôi mắt ông sinh động hẳn lên, long lanh ngời sáng, ông dỏng tai lắng nghe, như vừa bắt gặp tiếng mới gọi mà bấy lâu hằng mong mỏi từ lưng trời vọng xuống. Và Rajmaly ngẩng cao đầu, lập tức quên bẵng mất tuổi già.
Nang thiếu nữ lại tiếp:
"Hỡi nhà danh ca vĩ đại, chàng hãy nghe em kể chuyện đời mình, để hiểu được vì đâu mà em dám vội vàng dấn bước đến gặp chàng. Ngay từ bé, em đem lòng yêu chàng, nhà danh ca thiên bẩm Rajmaly ạ. Em đã theo bén gót chàng tới bất cứ nơi đâu chàng ruổi ngựa đến và cất tiếng hát ca. Chàng chớ trách em. Ao ước của em là được trở thành một ca sĩ lỗi lạc như chàng, người nghệ sĩ vĩ đại, từng sáng tác những bài ca tuyệt diệu. Em đã theo sát bên chàng như một chiếc bóng vô hình, để khỏi bỏ sót bất cứ lời nào chàng vừa cất lên. Em tâm niệm những bài hát của chàng như những lời cầu nguyện, em ghi lòng những câu thơ của chàng như những lời phù chú. Em ao ước, em cầu xin Thượng đế ban cho em một biệt tài lỗi lạc, để đến một ngày đẹp trời nào đó em có thể đến gặp chàng, vừa để tỏ cho chàng hay mối tình say đắm của em, rồi ca vang với một tấm lòng sùng kính ngày xưa, những bài ca em sáng tác trước sự chứng kiến của chính chàng - xin Thượng đế hãy tha thứ cho em sự táo bạo này - để được thi tài cùng chàng, nhà nghệ sĩ vĩ đại, cho dù em có phải chịu thua chàng chăng nữa. Ôi, chàng Rajmaly, em ước mong chàng, như bao cô gái khác ước mong ngày hôn lễ. Nhưng hồi ấy em hãy còn bé dại, trong khi chàng đã là một danh ca vĩ đại, được thiên hạ kính yêu, và ánh hào quang rạng tỏa quanh chàng lộng lẫy đến mức khiến chàng quáng mắt, không tài nào nhận biết được em, một cô bé nhỏ nhoi, không tài nào nhận ra em trong đám người đông đúc ồn ào vây quanh các bàn tiệc. Còn em, say sưa chiêm ngưỡng những bài ca tiếng hát của chàng, mặt nóng bừng vì ngượng ngập, em âm thầm tơ tưởng đến chàng và mong sao mình chóng lớn khôn, để đến bên chàng và đàng hoàng ra mắt chàng như một mỹ nữ. Em đã thề nguyền sẽ gắng sức học hành để thấu hiểu cái lẽ nhiệm mầu của lời hát, thấu hiểu vẻ diệu kỳ của âm nhạc và cố luyện lời ca, giọng hát sao cho được như chàng mà không phải cúi đầu vì xấu hổ, để cất tiếng chào, rồi bày tỏ nỗi lòng say đắm của em và lên tiếng thách thức chàng thi tài ngay trước mắt thiên hạ. Và hôm nay đây em xin ra mắt chàng. Em ra mắt chàng trước những cặp mắt xét đoán của mọi người. Em đã mỏi mắt trông chờ ngày hôm nay, khi em đã khôn lớn và hiện ra trước chàng như một cô gái. Cuối cùng ngày ấy đã đến. Xuân này em vừa tròn mười chín tuổi, Rajmaly ạ. Và lúc này, trong đôi mắt thiếu nữ của em, chàng vẫn là chàng Rajmaly năm xưa, không chút đổi thay, tuy mái tóc trên đầu chàng đã điểm bạc. Nhưng mái tóc ấy đâu hề ngăn cản em yêu chàng. Yêu hơn hết thảy mọi thứ trên đời, thậm chí còn hơn cả những mái tóc xanh. Hôm nay, em đến với chàng đây, hỡi Rajmaly. Xin chàng hãy nói thật cùng em, đừng ngại ngần, rằng chàng không nỡ cự tuyệt lời thách thức của em muốn thi tài cùng chàng, vì em là một ca sĩ, tuy rằng chàng có thể khước từ em, vì coi em chỉ là một cô gái trẻ dại… Đấy, em đã ngỏ lời thách thức rồi, giờ xin chàng nhận lại cho!".
- Nhưng nàng là ai! Đâu là quê hương, bản quán nàng? - Rajmaly thốt lên, rồi vụt đứng lên - Tên nàng là gì?
- Tên em là Begimaj, thưa chàng.
- Begimaj ư? Thế từ trước đến giờ nàng ở tận đâu? Nàng từ đâu tới, Begimaj? - Rajmaly buột miệng hỏi to, đầu cúi gầm, ủ dột.
- Thì em đã thưa hết cùng chàng rồi đó. Trước, em còn bé dại. Nay, em đã lớn khôn…
- Tôi hiểu - Rajmaly đáp, - Duy chỉ một điều tôi không sao hiểu được: đó là số phận của chính mình! Nó xui khiến nàng - một mỹ nhân tuyệt sắc - tìm đến với tôi để làm gì, khi tôi đã ở vào tuổi xế chiều? Để làm gì kia chứ? Hay để nói rằng hết thảy những gì từng đã có xưa kia vẫn chưa phải là những gì đáng có, rằng tôi đã sống phí hoài trên thế gian, vì tôi đâu biết là sẽ được trời đất ban cho một nỗi đau khổ hân hoan, như là một phần thưởng lớn lao. Khi được biết, được nghe, được thấy hình ảnh của nàng chăng? Sao số phận lại trớ trêu với tôi thế nhỉ?
- Than vãn, cay đắng thế phỏng ích gì, chàng Rajmaly yêu dấu? Begimaj nói - Nếu số phận đã xui em đến ra mắt chàng, thì xin chàng chớ có ngờ vực lòng em. Đối với em thật chẳng có gì quí giá hơn là được biết rằng những cái vuốt ve âu yếm, tiếng hát và tình yêu vô hạn của em có thể đem niềm vui đến cho chàng, Rajmaly ạ. Nhưng nếu chàng không chế ngự nổi những ngờ vực trong lòng, thì bây giờ, vì yêu chàng vô hạn, nên em sẽ coi được thi tài cùng chàng là một niềm vinh dự lớn và em sẵn sàng bất chấp bất cứ thử thách nào.
- Begimaj, nàng nói gì lạ vậy! Thử thách bằng lời đâu có nghĩa lý gì? Mà thử tài thì cũng thế thôi, một khi còn có những thử thách đáng sợ hơn - đó là thử thách bằng tình yêu, một tình yêu ngược hẳn lại những tập tục mà chúng ta từng sống. Không, tôi không nhận thi tài ứng đối với nàng. Chẳng phải vì tôi không đủ sức, chẳng phải vì ngôn từ đã chết trong tôi, chẳng phải vì giọng hát của tôi đã mất đi vẻ đẹp. Tôi chỉ có thể cảm phục nàng. Tôi chỉ có thể yêu nàng như một tai họa giáng xuống số phận của chính mình, Begimaj ạ, và chỉ thừa nhận thi tài yêu thương cùng nàng thôi, hỡi Begimaj kiều diễm.
Chưa dứt lời, Rajmaly đã cầm đàn lên tay, chọn một hợp âm mới mẻ, rồi cất lên một bài hát mới, như ông đã từng hát ngày nào - khi thoảng như như gió lướt qua đầu ngọn cỏ, khi rền vang như tiếng sấm giữa trời xanh. Bài ca ấy mãi đến nay vẫn còn được truyền tụng. Đó là bài ca "Nàng Begimaj":
"Nếu em từ nẻo xa tìm đến, để uống những ngụm nước mát từ dòng suối trong, thì anh, như cơn gió thổi về, anh sẽ chạy đến và quỳ xuống bên chân em, hỡi Begimaj. Còn nếu hôm nay là ngày cuối cùng anh được số phận ban cho, thì hôm nay anh sẽ. Chẳng chịu chết đâu, Begimaj ơi, và mãi mãi anh sẽ chẳng chịu lìa đời. Begimaj nàng hỡi, anh sẽ hồi sinh và lại sẽ sống, Begimaj ơi, để ở mãi cùng em. Begimaj ơi, bên em, như bên một vì sao sáng… "
Rajmaly đã hát như thế, bài ca "Nàng Begimaj" ấy… Ngày hôm đó vẫn còn in sâu trong trí nhớ mọi người, Quanh Rajmaly và Begimaj nổi lên bao lời xàm tấu. Những lời dị nghị ấy nổi lên ngay tại gian lều, ngay giữa các trang ky mã vắt vẻo trên lưng những con ngựa đẹp đến dự hội, ngay giữa đám người lộng lẫy trong những bộ phục trang ngày hội, đưa chân đôi vợ chồng mới cưới, do Rajmaly và Begimaj cưỡi ngựa dẫn đầu, vừa múa nhảy, vừa hát vang những bài ca chúc tụng. Họ sóng ngựa bên nhau, bàn đạp sát bên bàn đạp thật đẹp đôi, cùng ngẩng cao đầu cầu xin Thượng đế, cầu xin các đấng phúc thần ban cho nhiều hạnh phúc lứa đôi. Họ tấu đàn dombra, họ nổi sáo, rúc tiêu, họ ca hát - Begimaj và Rajmaly, kẻ xướng người họa, cứ thế lần lượt thay nhau.
Mọi người sửng sốt khi được nghe những bài ca ấy, hoa cỏ chung quanh cười giòn giã, khói chờn vờn trên những đống lửa trại, chim chóc tung tăng bay lượn, trẻ em reo vui nhảy nhót chung quanh…
Không ai còn nhận ra người ca sĩ già Rajmaly nữa. Giọng chàng lại trong trẻo, người chàng lại uyển chuyển và nhanh nhẹn như ngày nào. Đôi mắt chàng lại lấp lánh như hai ngọn nến trong gian lều trắng trên đồng cỏ xanh. Ngay cả con Sarala cũng vươn cao cổ lên, đầy kiêu hãnh.
Nhưng chuyện ấy chẳng phải đều làm ai nấy đẹp lòng. Trong đám người đông đảo vây quanh cũng có kẻ nhìn Rajmaly bằng đôi mắt khinh thị. Họ mạc, hàng xóm láng giềng tức giận. "Rajmaly đâm ra quẫn trí lúc về già - thật chẳng còn ra cái thể thống gì nữa cả". Họ đem chuyện ấy nói lại với người em nhà danh ca là Abdilkhan: "Làm sao chúng tôi còn dám bầu ngài làm trưởng ấp, nếu con chó già Rajmaly kia đã bôi tro trát trấu vào mặt chúng ta, khiến thiên hạ sẽ cười vào mũi chúng ta trong cuộc bầu bán sắp tới? Ngài đã nghe thấy hắn hát hỏng và cười cợt như một con ngựa non rồi chứ? Còn con đĩ kia, ngài nghe thấy đối đáp ra sao chưa? Thật không biết để đâu cho hết nhục! Phải sửa cho hắn một trận trước mắt bàn dân thiên hạ. Để cho hắn biết thân. Ai bảo dại dột dính líu với con đĩ kia làm gì? Phải răn đe hắn, để tiếng xấu khỏi lan tràn ra các làng bản chung quanh…
Abdilkhan từ lâu vẫn ghét cay ghét đắng cái thói buông tuồng của anh, lúc này hắn lại càng căm ghét vì ông anh đã hai thứ tóc trên đầu mà vẫn chứng nào tật ấy. Hắn ta tưởng lúc về già ông anh mình sẽ tu tỉnh lại, nhất là khi phải ăn nhờ ở đậu trong nhà người. Nào ngờ, giờ đây ông ta lại làm nhục cả họ. Thế là Abdilkhan liền thúc ngựa, rẽ dám đông, tiến thẳng lại chỗ anh trai, vừa vung roi dọa dẫm vừa quát tháo: "Tỉnh trí lại! về nhà ngay!". Nhưng người anh đang còn mải ca vang những khúc hát ngọt ngào, chẳng hề nghe thấy tiếng em gọi. Còn những người ngưỡng mộ thì cưỡi ngựa đứng vòng trong vòng ngoài, vây kín chung quanh. Họ đón từng lời ca tiếng hát của đôi danh ca đang xướng họa cùng nhau, nên chỉ trong chớp mắt đã gạt phăng Abdilkhan ra và vung roi quất tới tấp vào cổ y. Chẳng tài nào dò cho ra ai là thủ phạm. Abdilkhan đành thúc ngựa phóng đi…
Hai người vẫn hát tiếp. Một bài hát mới lại nảy sinh trong giây phút ấy.
"Khi con hươu tác vang để gọi bạn tình lúc sáng sớm, tiếng vọng từ vách đá lại dội vào hẻm núi chỗ hươu nằm" - Rajmaly hát lên.
"Còn khi con thiên nga trắng phải biệt bạn tình, chim ngước nhìn mặt trời mới lên, thấy mặt trời sạm đen như một đĩa mực" - Begimaj đáp lại.
Hai người thay nhau hát, kẻ xướng người họa, lời ca tiếng hát cứ thế nối nhau tuôn ra, đáp lại sự ngưỡng mộ của các chàng trai, các cô gái trẻ.
Say sưa ca hát, Rajmaly đâu nhìn thấy nỗi căm tức bừng bừng trong ngực cậu em trai Abdilkhan đang thúc ngựa đi xa, đâu nhìn thấy ngọn lửa hằn học và thù ghét ngùn ngụt dâng cao trong lòng đám bà con họ hàng đang ruổi ngựa phi theo hắn. Họ đang mưu mô hùa nhau trị tội ông, ông chẳng hề hay…
Abdilkhan rạp mình trên lưng ngựa phi như bay, nom hệt một đám mây đen. "Về bản, về nhà, mau lên!". Bà con họ hàng vây quanh hắn như một bầy sói, vừa phi theo vừa gào thét ầm ĩ:
- Anh ngài quẫn trí rồi! Lão ta hóa điên thật rồi! Thật khốn khổ! Phải thuốc thang, chữa chạy gấp lên thôi!
Còn hai người kia vẫn thi nhau hát, kẻ xướng người họa, lần lượt nối lời nhau…
Hai người ca hát tiễn đưa đám rước dâu đến nơi đã định. Tại đây, lúc chia tay, đôi trai tài gái sắc lại một lần nữa hát vang bài chúc mừng cô dâu chú rể. Rồi quay sang phía mọi người, Rajmaly nói rằng ông rất đỗi hạnh phúc được sống đến ngày hôm nay, khi mà số phận đã ban cho ông một phần thưởng lớn, đó là một danh ca ngang tài ngang sức: nữ ca sĩ trẻ trung Begimaj. Ông nói rằng một hòn đá lửa chỉ cần chạm khẽ vào một hòn đá khác là ngọn lửa sẽ bùng lên. Trong nghệ thuật cũng vậy, khi đọ tài thi sức cùng nhau, người nghệ sĩ lập tức sẽ thấu hiểu được những bí ẩn của sự hoàn thiện trong tài nghệ. Nhưng hạnh phúc hơn hết thảy, một niềm hạnh phúc còn cao hơn cả thứ hạnh phúc lý tưởng, là vào lúc cuối đời, ông đã được hiểu thế nào là tình yêu, mà từ ngày lọt lòng mẹ đến giờ ông chưa từng biết đến, cũng như vào buổi hoàng hôn, một ngôi sao đã hiện lên, lấp lánh sáng với toàn bộ sức mạnh của mình.
- Hỡi chàng Rajmaly! - nàng Begimaj đáp lại - Mơ ước của em đã hóa thành sự thật, em sẽ theo chàng mãi mãi từ đây. Lời chàng cất lên ở đâu, em sẽ tức khắc mang cây đàn dombra tới đó. Để tiếng hát của đôi ta hòa chung làm một, để yêu chàng và hóa thành mối tình của chính chàng. Từ đây em sẽ phó thác đời mình cho số phận, không chút đắn đo.
***
Đôi trai tài gái sắc đã xướng họa như vậy đấy.
Rồi trước mặt mọi người đang đứng đó, hai người đã ước hẹn ngày kia sẽ gặp lại nhau tại một buổi chợ phiên đông vui, để hát ca, mừng kẻ mua người bán từ khắp nơi đổ về.
Tức thì những người đi theo đám rước dâu liền ruổi ngựa lao đi, báo cho dân chúng tại các bản gần làng xa hay tin ấy.
- Nhớ đến ngay phiên chợ ngày kia, nhé!
- Đóng yên cho ngựa để ngày kia đến dự chợ phiên!
- Lên chợ phiên ngay mà nghe hai danh ca trình diễn!
- Đúng là một ngày hội lớn!
- Tha hồ mà vui!
- Tuyệt quá đi mất!
- Thật là nhục nhã!
- Tuyệt đến thế là cùng!
- Trơ tráo, quá quắt!
Còn Rajmaly và Begimaj thì dừng lại, chia tay nhau:
- Gặp nhau ở chợ phiên, Begimaj yêu dấu nhé!
- Gặp nhau ở chợ phiên nhé, chàng Rajmaly-y-y!
Trời đã ngả về chiều. Thảo nguyên mênh mông chìm dần trong màn sương trắng đục của ngày hè. Cỏ trên mặt đất chỉ còn chờ ngày cắt. Thoang thoảng mùi lá cỏ úa chua chua. Khi trời mát dịu, sau những trận mưa rừng tỏa rộng khắp nơi nơi. Những chú diều hâu chậm rãi lướt cánh là là trên mặt đất vào lúc hoàng hôn, líu ríu khẽ gọi lũ chim non, khiến buổi chiều càng thêm vẻ thanh bình…
- Ôi, tĩnh mịch thay, bình yên thay! - Rajmaly thốt lên, tay vuốt ve bờm ngựa - Chà, Sarala! Chà, anh bạn già! Tuấn mã danh tiếng của ta. Phải chăng cuộc sống tuyệt đẹp đến mức ngay cả lúc ta đã kề miệng lỗ, ta vẫn còn có thể yêu say đắm nhường này?…
Con Sarala vẫn mải miết sải vó, miệng thở phì phò. Nó ước ao được sớm về nhà để còn uống một bụng nước suối thật no, rồi lao ngay ra đồng gặm cỏ dưới ánh trăng.
Bản của Rajmaly kia rồi, sau khúc ngoặt của dòng sông. Những mái lều với những ánh đèn lung linh đã gần kề trước mặt.
Rajmaly đang vội. Ông buông cương, thả con Sarala vào bãi buộc ngựa trước lều. Không muốn vào nhà, Rajmaly ngồi xuống cái bệ đất bên bếp lò, nghỉ mệt. Nhưng ngồi chưa ấm chỗ đã có ai đó tiến lại. Thì ra một chàng trai hàng xóm.
- Rajmaly, trong lều đang có lệnh gọi ông đấy.
- Lệnh ai thế?
- Hết thảy họ hàng thân thích của ông, cùng bà con xóm giềng.
Vừa bước chân qua bậu cửa, Rajmaly đã nom thấy các vị cao tuổi trong họ đang ngồi sát bên nhau thành một hình bán nguyệt. Trong đám ấy, có cả Abdilkhan. Hắn ngồi gần sát ngoài cùng, mặt khó đăm đăm, mắt nhìn xuống như đang giấu giếm điều gì bí hiểm.
- Bình an cho hết thảy mọi người! - Rajmaly cất tiếng chào họ hàng - Có chuyện gì bất hạnh vừa xảy ra chăng?
- Chúng ta đang đợi ngươi đấy - vị tộc trưởng lên tiếng.
- Nếu thế thì tôi đây - Rajmaly đáp - tôi sẽ tìm ngay được chỗ để ngồi vào hàng đây.
- Không được! Ra bên cạnh cửa kia! Rồi quỳ xuống! - vị tộc trưởng ra lệnh.
- Thế này là thế nào? Tôi đang là chủ căn lều này kia mà.
- Ngươi lầm rồi, ngươi không còn là chủ nữa! Chủ sao được, khi ngươi đã hóa điên!
- Nói gì nghe lạ thế?
- Chẳng lạ đâu. Ngươi phải thề là từ nay sẽ không bao giờ còn đi hát hỏng, không còn la cà ở các đám yến tiệc và phải gạt ra khỏi óc ngươi con đàn bà mà hôm nay ngươi vừa hát sóng đôi, quên đi cái con chó hoang vô sỉ ấy. Thề đi! Để con đĩ nọ đừng bao giờ ám ảnh ngươi nữa!
- Các ngươi đừng phí lời vô ích. Ngày kia, tôi sẽ hát cùng nàng tại phiên chợ, trước bàn dân thiên hạ.
Tức thì một tiếng kêu buột ra:
- Thế thì quả là hắn lăng nhục chúng ta!
- Cự tuyệt đi, khi còn chưa muộn!
- Đúng là hắn hóa dại thật rồi!
- Hắn mất trí thật rồi!
- Yên nào! Tất cả hãy im lặng đã! - Viên tộc trưởng bảo mọi người - Rajmaly, ngươi vẫn khăng khăng từ chối, phải không?
- Thì chúng ta vừa nghe hắn nói đấy thôi.
- Vậy thì, hãy nghe những gì ta sắp phán đây. Trước tiên, ta nói với ngươi, hỡi Rajmaly bất hạnh. Suốt đời, gia sản ngươi chỉ có độc một con ngựa, vậy mà ngươi cứ mê mải rong chơi, đàn hát, hết tiệc này sang hội kia, biến mình thành một thằng hề để mua vui cho thiên hạ. Cả họ đã lượng tình bỏ qua cho ngươi cái lối ăn ở phóng đãng ấy, vì ngày ấy ngươi còn trẻ người non dạ! Chứ bây giờ, đã hai thứ tóc trên đầu, ngươi vẫn không chừa, lại giở những trò lố lăng ấy ra. Chúng ta khinh bỉ ngươi. Đã đến lúc phải nghĩ đến ngày qua đời, đến việc yên nghỉ ở thế giới bên kia rồi. Vậy mà ngươi lại còn đi tằng tịu với con đĩ nọ, hệt như một kẻ chơi bời mạt hạng, khiến cho dân chúng trong các bản làng quanh đây phải bưng miệng cười thầm và tức tối với ngươi, ngươi đã chà đạp lên tục lệ, đã bất chấp kỷ cương và không muốn nghe theo lời khuyên nhủ của họ hàng. Cho nên, Thượng đế có trừng phạt ngươi, thì cũng đừng kêu ca gì hết, mà hãy tự trách mình. Bây giờ, họ mạc hãy nghe tiếp lời ta phán. Hãy đứng lên, Abdilkhan! Anh là em ruột hắn, do cùng một cha, một mẹ sinh ra; anh phải là chỗ nương tựa của chúng tôi, và là hy vọng của chúng tôi. Chúng tôi muốn cử anh làm trưởng ấp, đứng ra - thay mặt cho cả họ để lo liệu công việc bản làng. Nhưng lão anh ruột của anh bỗng dưng hóa dại, đầu óc lão mụ mất rồi, chẳng còn biết đâu là phải trái nữa. Chuyện ấy có thể ngăn trở chúng ta đạt được điều đang mong mỏi. Bởi vậy, anh có toàn quyền muốn khu xử với lão ta thế nào mặc ý, miễn là làm sao để thằng già mất trí kia đừng làm ô nhục chúng ta trước thiên hạ, để không còn ai dám nhổ vào mặt chúng ta và đem họ mạc chúng ta ra làm trò cười.
Rajmaly lên tiếng ngay, không để cho Abdilkhan kịp đáp:
- Không ai được quyền phán xử ta. Ta thấy thương hại cho các người: ngồi đây mà như ngồi trong cõi tăm tối, đem ra xét xử một điều má các người chẳng có chút quyền hành, cho dù có nhóm họp đông đủ cả họ chăng nữa. Các người chẳng biết đâu là lẽ phải, đâu là hạnh phúc trên thế gian này. Ca hát khi lòng dạt dào cảm xúc, phải chăng là điều đáng xấu hổ? Yêu, khi tình yêu được Thượng đế ban cho, phải chăng là điều nhục nhã? Niềm vui to tát nhất trên đời là đem lại niềm vui cho những ai đang yêu. Nhưng nếu các người cho ta là kẻ mất trí, chỉ vì ta cất lên tiếng hát khi mối tình đường đột đến với lòng mình, không thể nào lẩn tránh được, mà chỉ còn biết hân hoan giang tay ra đón lấy, thì ta sẽ từ giã các người ra đi. Ta đành làm thế, vì chẳng còn con đường nào khác. Được rồi, ta sẽ trèo ngay lên lưng con Sarala, để phi đến chỗ người con gái ấy, hoặc sẽ cùng nàng rời bỏ quê hương, tìm đến những bản làng xa xôi khác mà cư ngụ, để từ nay những lời ca tiếng hát, những hành vi cử chỉ của ta khỏi xáo động tâm trí các người.
- Không, mày không được đi đâu hết! - Abdilkhan giận dữ rít lên, giọng khản đặc vì nãy giờ ngồi lặng thinh - mày đừng hòng rời khỏi đây. Chợ phiên chợ phiếc, tao cấm mày đến đó. Chúng tao sẽ chữa chạy cho mày, cho đến ngày trí não mày bình phục.
Chưa dứt lời, hắn đã đứng ngay dậy, giật lấy cây đàn dombra trên tay nhà danh ca.
- Nhìn đây! - Hắn quẳng cây đàn xuống đất rồi dẫm mạnh chân lên, như một con bò mộng hóa rồ, xéo bẹp người chăn - Từ nay đừng hòng hát hỏng nữa! Ê, bay đâu lôi cổ cái con nghẽo Sarala vào đây.
Đám gia nhân đứng chực sẵn ngoài sân, vội vàng lùa con Sarala từ bãi buộc ngựa vào lều.
- Tháo yên ra, vất xuống đây! - Abdilkhan ra lệnh, tay thủ sẵn một lưỡi rìu sắc ngọt.
Hắn vung rìu, bổ lia lịa, bằm nát nhừ chiếc yên của Rajmaly.
- Đấy! Có giỏi thì cưỡi thử đi! Xem đến được phiên chợ nào! - Rồi hắn giận dữ băm nhỏ bộ dây thắng, dây treo bàn đạp và nhặt đôi bàn đạp lên, quẳng mạnh ra bờ rào, mỗi cái một hướng.
Sợ hãi, con Sarala giãy giụa trong tay đám gia nhân, cố lùi lại, miệng rống lên, day day chiếc hàm thiếc như đã hiểu cái gì đang chờ nó.
- Ra mày định đến chợ phiên chớ gì? Cưỡi con Sarala này phải không? Thế thì, nhìn đây! - Abdilkhan rít lên.
Đám gia nhân tức thì tóm lấy hai chân Sarala, vật nó nằm ngửa ra giữa sân, tròng mấy cái thòng lọng bện bằng lông đuôi ngựa vào bốn cẳng chân nó, néo chặt lại với nhau. Còn Abđilkhan thì chộp lấy hai cánh mũi nó bằng năm ngón tay rắn chắc, ngửa hẳn cái cổ thon dài chẳng có gì che chở của nó ra, kề lưỡi dao vào.
Rajmaly cố vùng ra khỏi mấy cánh tay lực lưỡng đang giữ chặt lấy ông:
- Khoan đã! Chớ giết nó!
Nhưng muộn mất rồi. Máu nó đã tuôn ra xối xả thành dòng từ vết thương, bắn thẳng vào mặt ông. Rajmaly người bê bết máu con Sarala, những giọt máu nóng hổi đang còn bốc hơi nghi ngút, lảo đảo đứng dậy.
- Vô ích! Ta sẽ đi bộ! Ta sẽ bò đến đó! - Nhà danh ca bị xúc phạm, đưa vạt áo lên lau mặt.
- Đừng hòng! Tao sẽ không để mày đi đâu!
- Abdilkhan ngẩng bộ mặt độc ác nấp phía sau cổ họng con Sarala vừa bị cắt tiết, hét to, răng lợi nhe cả ra: Mày đừng hòng ló mặt ra đó! - Hắn nói khẽ hơn, nhưng bất thần lại hét tướng:
- Thôi, đủ rồi! Các vị xem, hắn đã mất trí đến mức nào? Bay đâu, gô cổ hắn lại, kẻo hắn giết người bây giờ!
Tiếng la hét nổi lên ầm ĩ. Cả đám hoảng hốt cùng nhao nhao lên một lượt:
- Đem thừng lại đây!
- Vặn tay hắn ra sau lưng ấy!
- Siết chặt nữa vào!
- Hắn hóa dại mất rồi! Xin Thượng đế thương lấy các ngài, Abdilkhan!
- Xem kìa, cặp mắt hắn mới khiếp chứ!
- Hắn mất trí đấy mà!
- Lôi cổ hắn ra đằng kia, chỗ gốc bạch dương ấy!
- Đưa thừng chão ra đây!
- Điệu hắn đi, nhanh lên!
Trăng đã lên đến đỉnh đầu. Trên trời, dưới đất đều im ắng. Rồi một đám thầy mo đến. Họ nhóm lên một đống lửa, nhảy múa những điệu rất man rợ để trừ tà đuổi quỷ đang ám hại nhà danh ca vĩ đại.
Rajmaly đứng thẳng người, hai tay bị trói giật cánh khuỷu vào gốc bạch dương.
Lát sau, một giáo sĩ tới. Ông ta mở kinh Côran đọc lời cầu nguyện. Rồi lựa lời bảo ban, khuyên giải Rajmaly nên cải hóa, đi theo đường ngay lẽ phải.
Trong lúc đó, nhà danh ca vĩ đại vẫn đứng yên, hai tay bị trói chặt vào gốc bạch dương. Ông quay về phía người em là Abdilkhan, cất tiếng hát:
"Đêm dài đã qua đi, mang theo mảng bóng tối cuối cùng và ngày mới sẽ lại bừng lên với ánh dương chói lọi. Nhưng với ta, ánh sáng từ nay sẽ chẳng bao giờ tới nữa. Mi đã cướp đi của ta vừng thái dương rực rỡ, hỡi Abdilkhan tội nghiệp của ta. Mi vui mừng, hí hửng, đắc thắng, vì đã chia lìa ta với mối tình mà Thượng đế đã ban cho, khi ta tuổi đã xế chiều. Nhưng giá mi biết được lòng ta đã trải qua một niềm hạnh phúc như thế nào, khi ta còn thở và tim ta chưa ngừng đập. Mi trói ta, mi cột chặt ta vào gốc bạch dương này, nhưng ta đâu còn ở đây lúc này, hỡi Abdilkhan tội nghiệp của ta. Chỉ thể xác ta là ở đây thôi, linh hồn ta như ngọn gió lành đâu kể gì cách trở, như những giọt nước mưa hòa mình vào lòng đất, ta luôn ở bên nàng không hề chia cách, dù chỉ trong khoảnh khắc, như mái tóc của chính nàng, như hơi thở của chính nàng. Rạng sáng ngày mai khi nàng bừng thức, ta sẽ như một chú dê rừng rời núi cao phi xuống bên nàng, đứng chờ nàng bên mỏm đá chênh vênh, khi nàng rời gian lều đứng ra đón nắng sớm. Khi nàng nổi lửa thổi cơm, ta sẽ làm làn khói nhẹ vờn quanh, ôm lấy thân nàng. Khi nàng cưỡi ngựa, lội qua suối, ta sẽ làm những tia nước nhỏ bắn lên vó ngựa, ta sẽ vẩy nhẹ lên mặt, lên tay nàng. Còn khi nàng cất cao tiếng hát, ta sẽ hóa làm lời ca… "
Trên đầu Rajmaly, những cành bạch dương lao xao trong nắng sớm. Một ngày mới bắt đầu. Nghe tin Rajmaly hóa dại, bà con hàng xóm tò mò kéo đến xem. Họ xuống ngựa, túm tụm thành một đám đông đúng mãi ngoài xa.
Còn nhà danh ca vẫn đứng bên gốc bạch dương, tay bị trói chặt, áo xống trên người tơi tả.
Ông hát to, giọng trong trẻo, bài hát mà chỉ ít lâu sau đã trở thành nổi tiếng:
Khi đoàn du mục từ những ngọn núi đen kéo xuống,
Hãy cởi trói cho ta, hỡi Abdilkhan, em ta.
Khi đoàn du mục từ những ngọn đồi xanh kéo xuống,
Hãy trả tự do cho ta, hỡi Abdilkhan, em ta.
Thân ta tù túng thế này, ngươi đâu đoán ra,
Và ngươi đâu biết chính ngươi là thủ phạm.
Khi đoàn du mục từ những ngọn núi đen kéo xuống,
Hãy cởi trói cho ta, hỡi Abdilkhan, em ta.
Để ta được cất cánh bay lên trời cao thỏa thích tung hoành,…
Khi đoàn du mục từ những ngọn núi đen kéo xuống,
Anh sẽ không đến được phiên chợ đâu, hỡi Begimaj.
Khi đoàn du mục từ những ngọn đồi xanh kéo xuống,
Em đừng đợi anh trong phiên chợ nhé, Begimaj.
Đôi ta sẽ chẳng được cùng nhau ca hát nữa,
Ngựa anh không đến kịp, mà cả anh cũng không đến kịp nữa rồi.
Khi đoàn du mục từ những ngọn núi đen kéo xuống,
Khi đoàn du mục từ những ngọn đồi xanh kéo đến,
Em đừng chờ anh trong phiên chợ nữa, Begimaj,
Bởi anh đã cất cánh bay cao trên chín tầng mây…
Câu chuyện về Rajmaly và nàng Begimaj là thế…
Giờ đây, trên đường tiễn đưa Kazangap đến nơi an nghỉ cuối cùng tại nghĩa địa Ana-Bejit, tâm trí Edigej không sao dứt ra được câu chuyện não lòng kia.
CHÚ THÍCH[16] Kajmancha: lạc đà cái tơ.