Những con chim cuối cùng

Đối với những con chim thành phố, tôi thường có những hoài niệm thật buồn. Đó là một cảm giác không rõ ràng, man mác, giống như bất chợt đọc thấy một mẩu tin về một nhóm dân tộc ít người đang có nguy cơ bị diệt vong ở một góc rừng xa xăm nào đó, nơi họ và tổ tiên đã sinh sống qua hàng ngàn năm. Đọc xong thì xót xa, nhưng tự thấy xấu hổ và bất lực vì mình không làm được gì.

Tôi còn nhớ vào dịp trước Tết âm lịch cách đây hai năm, vị giáo sư người Hà Lan của tôi ghé thăm Việt Nam một tuần. Tôi đã đưa ông đi thăm thú khắp nơi để ông ghi vào ống kính những “điều hay, vật lạ” của thành phố. Đến chùa Vĩnh Nghiêm, ông mua một con chim sẻ, điều chỉnh ống kính cẩn thận, rồi nhờ tôi bấm máy khi ông thả con chim lên trời. Ông có vẻ rất thú vị với lời giải thích của cô bé bán chim lém lỉnh về mỹ tục “phóng sinh” nhân hậu của Phật tử. Dĩ nhiên ông không biết là những con chim đó đã bị cắt bớt lông cánh, chỉ có thể được “tự do” bay vài ba thước rồi sẽ rơi xuống đất, để lại bị nhốt vào lồng, đợi tới phiên được một người khách nhân từ khác “phóng sinh”!

Tôi đã nhẹ nhàng từ chối, viện cớ là không rành chụp ảnh, nhưng vị giáo sư khả kính đã hiểu ra thâm ý của tôi. Quả thật tôi không muốn tham dự vào cái vòng lẩn quẩn, kéo dài thêm số phận bi thảm của những con chim cuối cùng trong thành phố.

Một lần khác, khi tôi ngồi uống cà phê ở cái quán có nuôi nhiều loài- chim-hay-hót trong những chiếc lồng xinh xắn, bỗng một tiếng chim hót vang lên lẻ loi nhưng thiết tha, rồi vỡ òa trong nắng sớm. Và từ cành mận ở cuối sân, một cánh chim khác nhẹ nhàng đáp xuống bên cạnh chiếc lồng tre, như một lời đáp ứng nhiệm mầu đến từ nơi nào đó rất xa xôi. “Tín hiệu tình yêu” phát ra từ con chim trong lồng đã đến với người bạn lòng còn được tự do, xóa tan khoảng không gian phân cách bằng những song chắn nhỏ của chiếc lồng tre. Rồi tiếng hai con chim ríu rít với nhau trong nắng tươi tơm làm xao xuyến lòng người. Tôi đã ngồi im lặng hàng giờ trước ly cà phê lạnh ngắt, ngắm đôi tình nhân trong một hoàn cảnh oái ăm như thế, lòng tự hỏi đó có phải là những con chim hạnh phúc cuối cùng của thành phố không?

Có lẽ tôi cũng đã mau chóng quên câu hỏi ngớ ngẩn đó nếu không được tình cờ xem một phim phóng sự ngắn trong một ngày cuối năm vừa rồi, nói về nguy cơ tận diệt của những loài chim trong thành phố ở Anh quốc với những thông số chính xác. Một cuộc điều tra sâu rộng kéo dài cả năm. Theo đó, với tỉ lệ mất đi từ 18-20% số lượng chim/năm cho từng loài chim như hiện nay, chỉ trong vòng năm năm sẽ không còn bóng dáng quen thuộc của các loài chim sẻ, chim sâu, cu đất, sáo, quạ đen trên đường phố hay trong công viên của thành phố nữa.

Kết luận của bộ phim đã nổ ra như một quả bom giữa năm vạn dân thành phố và đã lôi kéo mọi người vào một cuộc tranh luận để tìm cách giải quyết tối ưu cho vấn đề sinh thái này. Một loạt giải pháp đã được cư dân bàn cãi, biểu quyết và đã được Viện Bảo vệ động vật Hoàng gia Anh nghiên cứu tính khả thi, sau đó được chính quyền địa phương thi hành triệt để. Nhiều con đường đã được tái qui hoạch cho riêng người đi bộ, không gian xanh và diện tích cây tăng lên, mức tối đa cho tiếng động được qui định, các tổ chim nhân tạo được đặt ở những nơi cần thiết để chim có thể sinh sản an toàn. Các nhà sinh vật học đã không quên những bản nhạc mà các loài chim ưa thích (qua nghiên cứu) để chúng có thể vừa nhàn nhã gặm nhấm những hạt thực phẩm ngon lành được cung cấp từ những chiếc bệ con xinh xắn, vừa thưởng thức những âm thanh réo rắt, trầm bổng của loài người thân thiện.

Và chim đã trở về với thành phố như một cuộc trùng phùng của những người bạn tri kỷ. Cái vế thứ hai của một bản nhạc hài hòa “con người và thiên nhiên” tưởng như sắp mai một trong quá trình hiện đại hóa và đô thị hóa khập khiễng của một thành phố đã được tái lập. Những chiếc tổ chim nhân tạo, những bản nhạc phát thanh và những chiếc chén nhỏ đựng thực phẩm... đã nâng vị trí của các con chim lên ngang hàng với con người! Cả hai đều được công nhận là thị dân sinh động và khắng khít của một quần thể sinh hoạt đã tồn tại qua nhiều năm tháng thăng trầm của lịch sử. Chim và người đã thả linh hồn vào những góc đường, vỉa hè, chiếc cầu... trong thành phố, khiến những vật vô tri trở nên sống động và mỹ miều hơn.

Ly cà phê trên bàn ở cái quán lá xưa đã lạnh ngắt, nhưng hôm nay không còn đôi chim ríu rít đáng yêu đâu nữa.

Những con chim sẻ cuối cùng đã rời bỏ thành phố mà đi!

27-2-2001