CẢM NHẬN

Ono Fuyumi [23]

Năm 1996, tác phẩm Mùa hè, pháo hoa và xác chết của tôi được đăng trên tạp chí Jump Novel của Shueisha và giành giải truyện ngắn tại Giải thưởng Truyện ngắn Hư cấu/Phi hư cấu Jump lần thứ 6.

Tôi nhớ lúc tác phẩm được xướng tên, các nhà văn quanh tôi đều xôn xao. Một phần lý do là tuổi của chủ nhân giải thưởng. Khi đoạt giải, Otsuichi mới 17, và khi chấp bút mới 16. Abiko Takemaru [24] đùa, “Con gái còn hiểu được, chứ con trai 16 thì non lắm. Hồi tôi 16 mà bảo viết thế này thì chịu đấy.” Nghe thế, Norizuki Rintaro nhoài lên hùa theo, “Chuẩn chuẩn.” Cuộc hội thoại từ bốn năm trước mà tôi kể như mới diễn ra hôm qua ấy nhỉ? Thật ra khi đó tôi đã ghi chép lại. Có vẻ tôi cực kì ấn tượng với tác phẩm nên đã viết rất nhiều điều về nó.

Hai người kia hào hứng khen tác phẩm tuyệt vời thế nào, miêu tả tài tình ra sao, thành thử tôi cũng tò mò, về nhà liền đọc ngay. Đọc xong tôi đã viết thế này:

Thảo nào hai người đó phấn khích thế. Tuổi 16 đã viết được thế này quả thật đáng kinh ngạc.

Nói thì nói vậy, chứ thú thật tôi cũng không đặt nặng chuyện tuổi tác nhà văn. Tôi luôn cho rằng tác giả trẻ hay già không quan trọng, tác phẩm mới là thứ để phân định hay dở. Dĩ nhiên, vẫn có những tác phẩm phải ở độ tuổi nhất định mới viết được. Tôi tôn trọng sự mới mẻ của tác giả trẻ, và sự thành thục của tác giả già đời. Ngược lại, nếu tác giả trẻ viết được tác phẩm có độ chín, hoặc tác giả có tuổi cho ra những áng văn đượm hơi thở tươi mới, thì tôi coi đó là nét đặc trưng tuyệt vời trong phong cách sáng tác của họ.

Độ hay dở lại là vấn đề khác. Theo tôi, đánh giá chất lượng tác phẩm dựa trên độ tuổi của tác giả là việc làm vô nghĩa. Ví như, dù tác giả trẻ đến mấy, nếu tác phẩm dở thì đó vẫn là khuyết điểm rành rành. Không có chuyện vì tuổi đời tác giả còn non mà châm chước, cũng chẳng có chuyện coi nhẹ tài năng của các tác giả già đời chỉ vì tuổi họ đã cao. Tôi vẫn nghĩ vậy, song cuối cùng lại viết một câu gắn tuổi tác với tài năng như đã trích bên trên. Quả nhiên, riêng trường hợp của Otsuichi thì tôi không thể lờ vấn đề đó. Bởi với tuổi đời như thế, tác phẩm của cậu quá xuất sắc.

Tôi đã ghi lại nhiều đoạn cảm nhận, hầu hết là khen.

Nhân vật chính trong truyện là cô bé chín tuổi Satsuki. Satsuki tức “tôi”, chơi thân với cô bạn cùng lớp Yayoi, và thích anh trai Yayoi là Ken. Một ngày nọ, “tôi” ngã từ trên cây xuống, chết tại chỗ. Yayoi và Ken liền giấu xác của “tôi” đi. Đây là truyện giật gân kể về hành trình hai đứa trẻ khổ cực giấu xác “tôi”. Trong bối cảnh thôn quê yên ả mùa hè, xuất hiện một vật thể kì lạ, chính là cái xác của “tôi”.

Hai đứa trẻ đem giấu cái xác, suýt bại lộ nên phải chuyển xác đi. Màn diễn xuất kịch tính của chúng thực sự xuất sắc. Những câu văn giật gân đã lôi cuốn tôi triệt để. Cách đẩy nhịp độ, tạo kịch tính, những đoạn nghỉ sau mỗi cao trào đều không có chỗ chê.

Miêu tả khéo thật, chẳng trách Abiko và Norizuki khen nức nở. Nhưng thay vì khen khả năng miêu tả, tôi thấy nên công nhận khả năng quan sát hơn người của tác giả mới phải.

Mà năng lực xây dựng cốt truyện của tác giả quả là đáng khâm phục. Không hề có chi tiết thừa thãi.

Những độc giả đã đọc qua tác phẩm hẳn sẽ nhận ra điểm độc đáo của nó.

Nhân vật “tôi” đã chết, nói cách khác, ngôi kể thứ nhất là một cái xác. Phân nửa thời gian Abiko và Norizuki hồ hởi bàn tán là về điểm độc đáo đó. Nhân vật chính Satsuki chết ngay từ phần mở đầu. Truyện viết về đám trẻ giấu xác Satsuki, nhưng người kể lại là Satsuki. Vậy mà góc nhìn lại chẳng phải của hồn ma Satsuki. Khi ấy tôi chưa đọc tác phẩm nên chẳng hiểu đầu cua tai nheo ra sao, cũng không tưởng tượng nổi. Abiko nhấn mạnh, “Quái lạ, nhưng xuất sắc.”

Đọc xong, tôi đã bị thuyết phục. Cách viết ít xuất hiện trong tiểu thuyết. Cực kì quái lạ, nhưng lại thành điểm cuốn hút của tác phẩm. Quả thật chẳng biết nói gì hơn ngoài “xuất sắc”.

Nào, vấn đề nằm ở chỗ, ngôi thứ nhất là xác chết của “tôi”. Thật kì quái. Đúng vậy, kì quái. Ngôi thứ nhất không phải cô bé Satsuki đã chết. Điểm nhìn cũng không phải của hồn ma ám theo đám trẻ đang ôm xác mình chạy ngược chạy xuôi. Phải chăng chuyện được kể từ điểm nhìn của vị thần tự xưng là “tôi”? Ngôi thứ nhất là Satsuki, nhưng điểm nhìn là của cô bé khi đã đi qua cửa tử và leo lên vị trí của thần. Tôi thấy cách nghĩ này khá hay ho. Vị thần này từng là Satsuki chín tuổi, vẫn mang kí ức của Satsuki, vẫn còn chút tâm tư của Satsuki, nhưng cách kể rõ ràng là của “thần”.

Giọng điệu Satsuki khi trông xuống từ góc nhìn của “thần” phóng khoáng đến quái đản. Nét quái đản tích tụ khiến ta ghê rợn, nhưng cảm giác ghê rợn ấy lại làm ta khoái chí. Chưa kể đó cũng là chất xúc tác cực kì phù hợp với yếu tố giật gân của truyện.

Ngày hè rực rỡ, cảnh nông thôn yên bình, làng xóm thân tình, nhưng lại đi kèm với một cái xác biết kể chuyện và cách kể lấp lửng. Người đọc sẽ thấy dị… hay phải nói là trái khoáy. Đúng là trên cả tuyệt vời.

Toàn những dòng khen ngợi không ngớt, chỉ là…

Tôi không rõ tác giả có cố ý viết kiểu này hay không nên vẫn chưa thể đánh giá thực lực. Nhất định tôi sẽ đón đọc tác phẩm tiếp theo của cậu ấy.

Mang mối hoài nghi mơ hồ, tôi khép lại ghi chép của mình bằng một câu như thế.

Sau đó, “Mùa hè, pháo hoa và xác chết của tôi” được xuất bản thành sách, in cùng “Yuko”, truyện ngắn viết theo trường phái Trinh thám Cổ điển Mới [25] . Khi đọc truyện ngắn này tôi đã phải viết hẳn một bài với nhan đề “Hàng thật đây rồi!”.

Tác giả không hề ăn may. Không phải nhờ thánh nhân đãi kẻ khù khờ mà cậu ấy có được tác phẩm hay. Tác giả đã xây dựng khuôn mẫu lý tưởng của “điều cần viết”. Cậu viết “Mùa hè, pháo hoa” và cả “Yuko” dựa trên khuôn mẫu ấy. Lý tưởng đó là một lý tưởng đáng mong chờ, hướng phát triển hiện giờ cũng rất tốt.

Về sau, Otsuichi còn ra mắt A MASKED BALL - Sự xuất hiện và biến mất của ngài thuốc lá tại nhà vệ sinh . Tác phẩm có thể sẽ được tập hợp in thành sách, nên tôi không tiện tiết lộ nhiều. Chỉ có thể nói rằng, tác phẩm ấy sẽ lại gây tiếng vang, và mọi người xung quanh tôi đều đã công nhận Otsuichi.

Sau đó Otsuichi thuận lợi ra mắt các tác phẩm tiếp theo. Rốt cuộc, tôi trở thành người hâm mộ của cậu ấy lúc nào không hay. Mà không, phải gọi là người truyền bá mới đúng, truyền bá với giọng thầm thì.

Tôi không truyền bá kiểu lớn tiếng hô, “Otsuichi rất xuất sắc!” Nghe có vẻ lạ, nhưng tôi thấy không nên gây xôn xao dư luận. Thật khó giải thích rõ lý do, nhưng tôi cảm thấy Otsuichi đang viết tiểu thuyết theo bản năng. Nếu có nhiều phản hồi, đương nhiên tác giả sẽ bị ảnh hưởng, trong khi tôi lại muốn cậu ấy mãi mãi viết bằng bản năng như hiện tại… Giờ tôi vẫn nghĩ vậy. Hiển nhiên, tác giả sẽ đọc được những dòng cảm nhận này, nhưng tận thâm tâm tôi mong cậu ấy chỉ nghĩ “Chà, có người khen mình nức nở này” rồi quên tiệt nội dung.

… Tạm gác cảm xúc cá nhân. Hồi mới đọc truyện, có những điều tôi không thể diễn tả thành lời. Nhưng giờ tôi cảm thấy đã có thể truyền tải phần nào.

Tôi từng viết về tác phẩm như sau, “Truyện khá ngắn nên cứ thấy chưa đủ.”

Điều tôi sắp nói là một kiến thức vô cùng phổ thông, nên xin phép được trình bày vắn tắt. Đó là, suy nghĩ của chúng ta luôn chịu ảnh hưởng bởi những ràng buộc hữu hình hoặc vô hình của môi trường xung quanh. Ví dụ, trước kia từng có làn sóng phản đối tiểu thuyết dài, nhưng sau đó lại có làn sóng ngược lại, đòi xuất bản tiểu thuyết dài. Mùa hè, pháo hoa và xác chết của tôi xuất hiện ngay giữa thời làn sóng thứ hai bùng nổ. Mặc kệ làn sóng, truyện không hề dài. Giọng kể không súc tích, rõ ràng, linh hoạt, mà cứ thản nhiên, đều đều. Câu chuyện trung thành với tinh thần mộc mạc, gần như không phóng đại điểm nào. Văn phong và câu từ mộc mạc, đúng chất “kể”. Bấy giờ, tôi thấy thế là chưa đủ. Nhưng hiện tại, khi trong lòng bắt đầu dấy lên khúc mắc với thể loại tiểu thuyết dài, tôi lại thấy thế là hay rồi.

Không chỉ thế, “người làm sao của chiêm bao làm vậy”. Chẳng biết từ bao giờ, trong giới đã có khuynh hướng “tác phẩm càng nổi tiếng thì tác giả càng có địa vị cao, theo đó cái tôi cũng lớn hơn”. Otsuichi lại đứng ngoài khuynh hướng ấy. Trong cuốn sách thứ hai được xuất bản mang tên Thiên đế yêu hồ , cậu ấy đã tự giới thiệu bản thân như sau.

Tôi tập dùng phần mềm soạn thảo văn bản bằng cách viết tiểu thuyết. Tiểu thuyết trình làng được khen ngợi, tôi liền thành tiểu thuyết gia. Chó mèo trong khu bảo mang tiếng tiểu thuyết kinh dị mà chẳng đáng sợ tẹo nào. Thật ra tôi chỉ là kẻ dưới mức trung bình.

Tôi đã nghĩ, “Cậu trai này đáo để thật.” Không sốt sắng khẳng định cái tôi, cũng chẳng tỏ ra khiêm nhường kiểu đối phó vì để tâm đến lời bàn tán, lúc nào cũng điềm đạm. Nhưng chính cách sống ấy lại khiến cậu càng đáng tìm hiểu.

Rõ ràng Otsuichi rất phi thường. Chắc cậu ấy cũng biết mọi người nhận xét mình như vậy. Bên cạnh đó, đôi khi cậu lại bộc lộ những suy nghĩ, cảm nhận của một người rất đỗi bình thường. Cậu ấy cho phép mình như vậy. Do Otsuichi không tự ý thức được bản thân “phi thường” nhường nào, hay bởi cậu vốn không coi trọng điều đó? Phi thường mà vô cùng bình thường. Biểu hiện bình thường thì lại “nổi bật” quá đỗi. Nổi bật đến khó quên.

Tóm lại là thế này. “Mùa hè, pháo hoa và xác chết của tôi” viết theo ngôi thứ nhất là một cái xác. Cách tường thuật bằng “giọng của Satsuki khi đã thành thần” là điểm bất thường, nhưng thi thoảng Satsuki vẫn để lộ những cảm xúc rất đỗi bình thường. Cái xác của Satsuki là một sự tồn tại trái khoáy, kì quái nhưng vẫn vô cùng bình thường, chính điều này đã khiến chúng ta quay cuồng.

Mặc dù gây ra nhiều cảm xúc lẫn lộn, nhưng các tác phẩm của Otsuichi đều trung thành với giọng kể này. Giữa sự phi thường lại tồn tại những suy nghĩ, cảm nhận bình thường hơn ai hết. Và chính những cảm nhận bình thường ấy lại thể hiện cái chất vốn có của Otsuichi: bộc trực, không hề phô trương. Đó chính là cá tính đáng quý của cậu.

Giờ tôi mới nhớ mình đã dùng từ “bản năng” để tả “cái chất vốn có” này. Và tôi mong Otsuichi mãi giữ được nó, điềm đạm bước trên con đường đã chọn… kể cả khi muốn viết theo phong cách linh hoạt hơn.