- 9 -

Mặt trời đang lặn xuống dọc theo phố Orsel. Có lẽ mặt trời đang chìm xuống thì phải, có lẽ chính đường phố đang thu mình nhỏ lại thành một tiền đường. Máu tôi đang chìm xuống cái sự giòn mỏng, lạnh lẽo của thần kinh. Trên mặt tiền rỗ chằng chịt có một màng mỡ mỏng, một lớp màng của số phận, của bệnh điên. Rồi tất cả bỗng thay đổi thật nhanh, phố phường mở ngoác miệng ra trông như một giấc mơ của đá. Nhà thờ Sacré Coeur vụt đứng thẳng lên. Mỗi buổi trưa muộn màu trắng nặng nề của nó như làm ta ngộp thở, buồn ngủ nặng trịch giống như cái bụng mệt mỏi của người đàn bà mang thai. Trước sau, thấy máu là máu tuôn tràn, vành ngoài một lớp mỏng bao quanh, ở giữa uống cong lên và cứng như núm vú trinh nữ. Trên bờ dốc, hàng cây đứng nghiêng mình ra ngoài, cành lá sum suê ngả nghiêng lờ đờ trên một dòng nước vô hình đang lững lờ trôi qua dưới rễ. Có những mảnh trời bám chặt vào đỉnh cây, giống như những nắm bông gòn nhuộm màu xanh, lớp lớp chồng lên nhau. Đất xanh rải rác những vụn bánh cùng với những con chó ghẻ, những con vật ăn thịt đồng loại nhảy xổ ra như từ túi bụng con kangaroo nhảy ra.

Từ bộ xương của vị tử đạo — những bộ xương vẫn còn vặn vẹo đau đớn trong cơn hấp hối, những cẳng chân êm như lụa bắt tréo thành thập tự, có lẽ là những cẳng chân của những con điếm, của những người đẹp đã chết. Toàn thể căn biệt thự gỗ nhô ra với da trắng bệch của nó, những thạch nhũ nặng nề rủ xuống Paris với định mệnh thuyết của Moorish. Đêm vẫn xuống đều, đêm của những đại lộ vùng trời hực đỏ như lửa địa ngục, từ phố Clichy tới Barbès là một bức họa những huyệt mộ mở toang. Đêm Paris êm đềm giống như những bậc thang lát cao su và giống như loài ma cà rồng nhoẻn cười giữa bậc thang. Suốt dọc chân đồi, các bồn tiểu cứ róc rách, lỗ cống tắc đầy bánh mì nhão. Cứ vào ban đêm, nhà thờ Sacré Coeur mới đứng bật nổi lên với vẻ duyên dáng của nó. Rồi từ cái vẻ trắng nặng nề của da nó, hơi ấm từ đá bốc ra đọng thành nước chảy xuống hòa với máu. Đêm và Paris trải ra dòng máu trắng bệch. Thời gian lăn tròn trên dương cầm, mặt trăng kêu vang lên, trí óc ta căng thẳng. Đêm đến như một ống phóng bị lộn nhào, những đóa hoa đẹp đẽ của trí óc, những cây trường thọ mạ vàng, những cây thuốc phiện trắng xóa đã nhào thành nước dãi lê thê. Trên ngọn đồi Montmartre dưới một tấm vải màu xanh da trời, những con ngựa lớn bằng đá gặm sột soạt, móng chân chúng đập xuống đất rung lên. Địa cầu lăn tròn trên con đường êm như nhung của những đại lộ. Càng ngày nó càng lăn nhanh, trong khi đó các nhạc công ở vòng ngoài đang lên dây dờn. Tôi lại nghe điệu nhạc của vũ khúc ác quỉ với thuốc độc, đạn trái phá, của tim hực lửa gào thét trong đêm đen.

Vào một đêm xuân, trên đồi cao, một mình tôi cô độc trong thân xác cá voi, tôi lộn ngược đầu xuống, mắt căng mọng máu, tóc trắng như bông. Cái thân xác khổng lồ của con cá voi và cái thân xác bé nhỏ con người cứ mục dần, nát dần giống như chiếc bào thai nằm dãi ánh mặt trời thiêu. Người và chấy rận: một cuộc diễn tiến liên tục hướng về đống giòi. Đây là mùa xuân mà Chúa Cứu Thế đã ca vang lên, bọt biển tấm dấm chua đưa lên miệng ngài và loài cóc nhái ó la, múa nhảy. Không có vết tích gì của gỉ sét, buồn phiền. Đầu ngoẹo xuống giữa ngực trong tư thế mơ màng, đầy thất vọng đen tối, quá khứ dần dần chìm mất đi, hình ảnh múa nhảy, kết chặt lại với nhau. Trong bụng nào cũng có tiếng vó ngựa sắt giậm mạnh. Mọi nấm mồ có tiếng rít của đạn đại bác, rồi từ đó chui ra cây vạn thọ. Người và ngựa giờ đây cùng cử động trong một thân xác, cánh tay mềm mại, móng chân ngựa chẻ đôi. Ngựa càng ngày đến càng đông, bờm dựng ngược, mắt đỏ lừ. Xuân đang về trong đêm thâu với những tiếng gầm thét, cùng với những tiếng ngựa hí, lỗ mũi chúng phì hơi.

Lên phố Caulain Court, trên cầu nghĩa địa, một làn mưa xuân đang rơi nhè nhẹ. Dưới chân tôi những nhà nguyện nhỏ quét vôi trắng trong đó người chết được chôn. Một vùng bóng gây những cầu thang tỏa xuống, cỏ đang chui ra khỏi đất, xanh hơn ban ngày. Xa hơn, tôi gặp một người đàn ông và một người đàn bà. Người đàn bà đội mũ dạ, tay cầm chiếc dù gấp. Khi tôi đi lại gần bà ta, tôi nghe bà nói «Đó là một bộ đồ lót.» Tôi bấm mạnh vào tai. Chà, đó là một thứ quần áo lót đặc biệt và chẳng bao lâu, lớp lót bằng da thú cũng bay hết luôn. Giờ đây, tôi mới hiểu tại sao cái dù lại mở ra. Bà ta hét lên «Bộ đò lót!» tiếp đó bà lại cụp dù lại. Tôi nói «Không phải đâu, cô bạn!»

Cảnh đó làm tôi sung sướng lạ thường, không phải vì tôi thấy bà ta kẹp ông ta bằng cái dù, nhưng vì tôi đã quên ý nghĩa của chữ «bộ đò lót.» Tôi nhìn sang bên phải và thấy con đường dẫn tới thành phố Paris. Ta có thể biết hết mọi ngõ ngách của Paris. Nhưng một khi ta đã quên chỗ ta đang ở trong khi trời mưa nhè nhẹ, bỗng nhiên trong cảnh phiêu bồng vô chủ đích, ta đi tới một con đường ta đã từng đi qua. Chính con đường này ta thấy một người nằm trên vỉa hè dang tay ra như vừa được gỡ xuống khỏi thập tự. Chả có ai bên cạnh hắn cả để xem là hắn còn sống hay đã chết. Hắn nằm ngửa, tay dang, bất động. Khi lại gần hắn, tôi biết là hắn chưa chết, hắn đang thở một cách nặng nhọc, một dải nhựa thuốc lá nhểu dài trên mép. Tôi bỏ đi và tiếp tục bát phố, nhưng vừa đi được một chút, bỗng có tiếng cười giòn tan vang dội vào tai. Bỗng nhiên cửa ra vào một tiệm đầy nhóc người vào ra và các mặt tiền hàng khác cũng nhung nhúc người. Cả phố bỗng náo nhiệt. Đàn ông, đàn bà tay chống nạnh, nước mắt chảy dài trên má. Tôi lách nhìn qua đám đông đang bu lại cái người nằm dài ở lề đường. Tôi không thể hiểu được lý do tại sao bỗng mọi người đều chú ý và có một cái vẻ hài hước như vậy. Cuối cùng tôi rẽ đám đông đi sát vào người nằm đó. Hắn vẫn nằm yên như vậy. Có một con chó đứng bên hắn ngoáy đuôi vui mừng. Mũi nó sục vào chiếc áo mở phanh của hắn ta. Đó là lý do tại sao mọi người đều cười rộ. Tôi cũng ráng cười thật to, nhưng không được. Tôi bỗng thấy buồn da diết, như chưa bao giờ buồn như vậy trong đời tôi.

Khi đang đi trên đường phố, bỗng nhiên tôi nhớ lại cảnh tượng đó. Đứng ở mặt tiền một tiệm bán thịt bên kia đường, có tấm vải sọc che nắng. Tôi đi trên lề đường ướt và gặp một người nằm dang tay ra như vậy. Tôi lại gần để nhìn kỹ hơn. Cũng đúng là thằng cha đó, chỉ khác một điều là bây giờ áo hắn mở toang ra và hắn đã chết. Tôi cúi xuống thật sát để xem là hắn thực sự chết chưa. Tôi biết chắc hắn chết rồi và tôi lại đứng dậy tiếp tục đi. Tôi dừng lại ở góc phố một chút. Tôi đang đợi gì đây? Tôi kiễng chân lên, hy vọng lại được nghe một tràng cười nữa mà tôi đã nhớ một cách rất sống động. Không thấy một bóng người nào cả. Cả phố chỉ mình tôi và cái xác chết đó nằm vật ra trước tiệm thịt. Có lẽ đó chỉ là giấc mơ. Tôi nhìn vào bảng tên đường phố, để xem có cái tên nào mình biết không. Tôi sờ bức tường bên cạnh, xé rách một chút giấy ở tờ cáo thị dán trên đó, rồi lấy cái ghim ghim lại ném xuống cống. Nó trôi đi ngay và rơi vào một vũng nước bẩn óng ánh. Xem ra tôi không phải là mơ, và tôi thấy sợ hãi hết sức. Nếu không mơ thì chắc là mình cũng điên rồi! Nhưng có một điều nếu tôi điên thì tôi cũng chẳng có thể chứng minh được rằng mình tỉnh hoặc mơ. Tôi lại nghĩ rằng, cần chi chứng minh với lại không chứng minh. Tôi là người độc nhất biết chuyện đó và nghi ngờ chuyện đó. Càng nghĩ về chuyện đó, tôi càng biết chắc rằng điều làm tôi khổ sở không phải vì là tôi điên hay mơ màng nhưng chính vì cái người nằm dang tay ra đó là chính tôi, hay không phải nữa, chả biết. Nếu thật sự ta có thể rời bỏ thân xác trong giấc mơ hoặc trong cái chết, hoặc ta có thể rời bỏ thân xác mãi mãi để đi lang thang hoài trong cảnh không xác thân, không bấu víu vào đâu, không tên, tâm hồn lâng lâng, lãnh đạm với tất cả, một linh hồn bất tử, không bị hủy diệt như Thượng Đế — ai trả lời chính xác được đây?