MỘT BÍCH HỌA NGỤ Ý

Bằng một lời nói dí dỏm. Ghiôm Buôcxie đã trừng trị tính keo kiệt của lãnh chúa Ecminô Grimanđi

(Lôret kể chuyện).

Ngồi bên Filoxt'rat, Lôret nghe mọi người khen chàng Becgamanh ranh mãnh. Nàng hiểu là đã đến lượt mình, và không đợi người ta ra hiệu, mỉm cười nói bắt đầu nói:

- Các chị gái yêu quý, câu chuyện vừa được kể khiến tôi cũng muốn nói với các chị về một anh thị thần dễ ưa, đã đả kích, không phải là không hiệu quả, tính tham lam của một phú thương thiên ức vạn tài. Nếu truyện của tôi kết thúc hơi giống truyện trước, thì nó cũng không phải là kém thú vị đối với các chị, theo tôi nghĩ chính bởi vì sự thành công may mắn của nó.

Ở Giênơ ngày trước - đã lâu lắm rồi - có một nhà quý tộc tên là Ecminô Grimanđi. Theo ý nghĩ chung của mọi người, ruộng đất mênh mông và tiền bạc của ông đã đưa ông ta lên một địa vị cao hơn nhiều so với bất cứ người thị dân cự phú nào mà người ta được biết ở nước Ý hồi đó. Song, nếu ông ta giàu có hơn bất cứ người Ý nào thì về tính keo kiệt và riết róng, ông ta lại vượt xa vô kể tất cả những người keo kiệt và tất cả những người riết róng trên đời. Bàn chuyện đối xử hào hiệp với người khác ư? Ông ta chỉ thắt chặt túi tiền lại. Như vậy cũng chưa là gì hết. Nhưng trái với thói thường người Giênơ, rất ham mê thanh lịch, ông ta chịu đựng những thiếu thốn to lớn để khỏi tiêu pha. Cả về khoản ăn uống, ông ta cũng làm thế. Do đó, ta không lạ gì khi công luận đã bỏ rơi tên "Grimanđi", để chỉ gọi ông ta là "Eminô keo kiệt" thôi. Trong khi Ecminô dành dụm làm tăng của cải của mình lên thì có một anh thị thần dễ ưa, điệu bộ và nói năng lịch sự, tên là Ghiôm Buôcxie, đến thành Giênơ. Anh ta chẳng có gì giống những anh thị thần ngày nay. Thật xấu hổ cho phẩm cách thảm hại và đồi bại của những người quý tộc bây giờ, những lãnh chúa của ta bây giờ, ít ra của những người được coi là thế. Đúng hơn phải cho các thị thần của họ là những con lừa đáng yêu, vì chúng được nuôi trong bùn nhơ và trong sự đê tiện của những tên hoàn toàn đểu cáng, chứ không phải trong lề lối thanh lịch. Ngày xưa, hoạt động hàng ngày của - các thị thần và mục đích sự khổ công của họ là gì? Họ cố gắng phục hồi lại sự hòa hiếu, khi xảy ra những cuộc xung đột hay hiềm thù giữa các nhà quý tộc. Họ khuyến khích những cuộc hôn nhân và thắt chặt lại những quan hệ thân thích và bạn hữu, Những lời tế nhị và sắc sảo của họ là niềm an ủi cho những đầu óc bực bội và là điều giải trí cho các triều đình. Sau hết, những lời phê phán cay độc, nhưng rất thân ái của họ, biết chế nhạo những tính xấu của những kẻ ác. Tuy vậy, lợi riêng của họ rất ít ỏi. Còn những cố gắng và trò tiêu khiển của các thị thần ngày nay chủ yếu là gì? Kể lại với Pie chuyện xấu của Pôn, và ngược lại gieo rắc sự bất hòa, nói những điều xấu xa và vu cáo, tệ hơn nữa, trước một cử tọa đông đúc. Thêm vào đó văng vào mặt nhau mọi tính xấu, mọi ai nhục, mọi tệ tập, có thật hay bịa đặt. Cuối cùng họ dùng những lời cám dỗ đầy lừa dối để dẫn dắt những kẻ ngây thơ phạm những điều xấu xa hèn hạ. Xin nhớ rằng trong những tên bịp bợm ấy, kẻ được ưa nhất, được các lãnh chúa thảm hại, thô lỗ của ta, coi trọng nhất kẻ được hưởng những ân huệ lớn nhất của họ, lại chính là con người ghê gớm nhất về hành vi và lời nói. Thật là chuyện tai tiếng nhục nhã cho thời đại ngày nay, mà chê trách bao nhiêu cũng không là quá! Chứng cứ hiển nhiên là những đạo đức, từ lâu bị đánh bại khỏi thế giới này, đã để lại sau nó những kẻ khốn khổ sống ở đó lê lết trong bùn nhơ và tội lỗi!

Nhưng, để trở lại câu chuyện của tôi - mà một tức giận chính đáng đã khiến tôi xa vời nhiều hơn điều tôi nghĩ - tôi phải nói với các bạn rằng Ghiôm được các nhà quý tộc ở Giênơ tiếp đãi lịch sự, và người ta vui lòng gặp anh ta. Ở ít lâu trong thành phố, anh biết được nhiều chuyện về tính tham lam keo kiệt của Ecminô. Anh muốn gặp ông ta. Về phía mình, Ecminô đã nghe tán dương về giá trị của Giôm Buôcxie. Mặc dù, những tính xấu của mình, ông phô bầy ra một lớp sơn lịch sự. Ông tiếp đón người khách lạ với những lời lẽ tử tế và nụ cười trên môi. Họ bắt đầu nói chuyện nọ chuyện kia. Và vừa nói Ecminô vừa dẫn khách, cùng mấy người ở Giênơ đi theo khách vào một căn nhà mới mà ông đã sửa sang khá tráng lệ. Rồi, sau khi đã phô bày mọi thứ, ông nói:

- Ông Ghiôm, ông là người biết nhiều hiểu rộng. ông có thể chỉ bảo cho tôi một cái gì người ta chưa từng trông thấy mà tôi có thể cho vẽ lên trong phòng lớn nhà này chăng?

Ghiôm nghe những lời khiếm nhã đó đáp:

- Thưa ngài, tôi không thể gợi ý cho ngài cái gì mà người ta chưa từng trông thấy, trừ phi là những cái hắt hơi hoặc một hiện tượng nào khác cùng loại. Song nếu ý ngài cứ muốn như vậy thì tôi sẽ có thể mách bảo ngài một cái gì mà tôi tưởng ngài chưa từng thấy bao giờ.

- Xin ông làm ơn cho tôi biết là cái gì?

Ecminô thật không ngờ tới lời đáp lại. Nó đến tức thì:

- Ngài hãy cho vẽ ở đây sự tao lịch.

Nghe câu đó ông chợt cảm thấy rất xấu hổ đến nỗi nó thay đổi hẳn những tình cảm của ông từ trước đến bấy giờ.

- Ông Ghiôm ạ, - ông đáp. - tôi sẽ cho vẽ nó ở đây, và làm thế nào mà ông cũng như bất cứ ai đều không thể có lý do để nói rằng tôi chưa hề thấy nó và biết nó.

Câu châm chọc của Ghiôm có những hiệu quả đến nỗi từ nay Ecminô là người hào phóng nhất và lịch sự nhất trong các nhà quý tộc, ông ta tiếp đãi các khách lạ và người đồng hương hơn bất cứ ai ở Giênơ vào thời ấy.