Phần 2 LÀM CHỦ Chương 10 TỔNG TÀI

Nếu ông ấy trụ được một năm, ông ấy sẽ tiến xa.

• Talleyrand nói về vị trí Tổng tài của Napoleon

Đám đông… cần được điều khiển mà không để họ nhận ra điều đó.

• Napoleon nói với Fouché, tháng Chín năm 1804

⚝ ✽ ⚝

Vào lúc 10 giờ của buổi sáng Thứ hai tối tăm mưa dầm, 11 tháng Mười một năm 1799, Napoleon tới điện Luxembourg trong trang phục dân sự, được sáu người lính long kỵ hộ tống, bắt đầu công việc của một Tổng tài lâm thời(*) tại cùng căn phòng nơi Đốc chính đã họp. Sau khi đã thực hiện một cuộc đảo chính ngày hôm trước, ông dự định thực hiện một cuộc đảo chính thứ hai sớm nhất có thể chống lại những người đồng mưu chủ chốt với mình. Sieyès đã từng viết hai bản hiến pháp cho Pháp vào các năm 1791 và 1793, và Napoleon không tin cuộc Cách mạng sẽ được bảo vệ nhờ bản hiến pháp thứ ba của ông này, vốn đầy ắp những điều khoản kiểm soát và cân bằng lẫn nhau để tập trung quyền lực. Sau này ông viết về Sieyès, “Ông ta không phải là một con người của hành động: biết quá ít về bản chất con người, ông ta không biết làm thế nào để khiến họ hành động. Những nghiên cứu của ông ta đã luôn dẫn ông ta đi theo con đường siêu hình.”

Trong cuộc gặp đầu tiên của ba tổng tài, Ducos nói với Napoleon: “Không cần phải bầu vị trí chủ tịch: nó hẳn nhiên là của ông”. Khi Sieyès cau mặt, Napoleon đề xuất một thỏa hiệp: vị trí này sẽ được xoay vòng mỗi 24 tiếng, bắt đầu theo trình tự ABC của họ (nghĩa là bắt đầu từ ông). Sau đó, ông ngồi vào chiếc ghế lớn ở chính giữa bàn, nơi Chủ tịch Đốc chính từng ngồi, và từ đó về sau đó là ghế của ông. “Nào”, ông thúc giục họ. “Tuyên thệ đi, chúng ta đang vội”. Với quyền lực của Tổng tài, gần như chẳng mấy quan trọng việc ai chính thức làm chủ tịch của thứ mà nói cho cùng chỉ là một cuộc họp ba người; Napoleon chính là người có xu hướng đưa ra phần lớn các ý tưởng được thảo luận và cũng là người sau đó triển khai chúng.

Sau đảo chính một ngày, thành phố đã được dán đầy các áp phích theo phiên bản của Napoleon về các biến cố – “20 tên sát nhân nhảy bổ vào tôi và nhắm vào ngực tôi” – cùng lời kêu gọi thống nhất dân tộc của ông. Nó không nhắc gì đến Sieyès hay Ducos. “Những tư tưởng bảo thủ, bảo hộ và tự do đã được khôi phục lại vị trí chính đáng của chúng thông qua việc dẹp bỏ những kẻ kích động”, áp phích viết, nhắm vào những người Pháp đã mất hết kiên nhẫn với Đốc chính và không cho rằng chính quyền do một vị tướng thành công điều hành có thể tồi tệ hơn.

Cho dù những người tuyên truyền cho Napoleon đã phải thức suốt đêm để in các tấm áp phích rồi dán chúng khắp Paris, nhưng Sieyès và những người ủng hộ ông ta lại không tích cực đến thế. Khi Boulay de la Meurthe, chủ tịch một tiểu ban gồm bảy người thuộc ủy ban chuyển tiếp gồm 50 người đã được chỉ định để soạn thảo hiến pháp mới, tới căn hộ của Sieyès để nhận văn bản mới, tất cả những gì Sieyès có để đưa cho ông này xem là một tập các ghi chú. Vậy là Boulay và Sieyès ngồi xuống để soạn ra bản dự thảo đầu tiên, sau đó được Pierre Daunou, một chuyên gia về hiến pháp và một cựu thành viên Girondin, hoàn chỉnh. Roederer không lâu sau đó cảnh báo Napoleon rằng Sieyès dự định đề xuất một “Đại Tổng tài” để quản lý hoạt động của hai tổng tài còn lại, một người phụ trách các vấn đề đối ngoại, người kia các vấn đề đối nội. Trong một hệ thống phân quyền phức tạp, các “nhân sĩ” sẽ kiểm soát Thượng viện, và chỉ họ có quyền bãi miễn Đại Tổng tài. Rõ ràng Sieyès đã tự coi mình là ông hoàng minh triết, với Napoleon là tổng tài về chiến tranh, còn Ducos là tổng tài về nội trị cho ông ta. Điều này rất khác so với cách Napoleon nhìn nhận tình hình.

Qua năm tuần kế tiếp, trước khi “Hiến pháp Năm VIII” được tuyên đọc tại các địa điểm công cộng quanh Paris trong tiếng trống và những hồi kèn trumpet, tiếp theo là các cuộc thảo luận căng thẳng trong nhiều ủy ban và tiểu ban không chính thức do những người tham gia đảo chính Brumaire thành lập, trong đó phái Napoleon, do Lucien và Boulay cầm đầu, tới gặp Daunou, người nghĩ rằng quyền lực cần được tập trung, và đã hoàn toàn qua mặt được Sieyès và nhóm ủng hộ ít đông đảo hơn của ông ta. Sự trở cờ đúng lúc của Cambacérès sang phe Napoleon đã giúp ích rất nhiều. Boulay cuối cùng cũng nói rõ với hội đồng chuyển tiếp rằng “sứ mệnh” của họ là trao cho Napoleon quyền quyết định trong 10 năm trên cương vị Tổng tài Thứ nhất, không có “Đại Tổng tài” nào giám sát ông ngoại trừ một Hội đồng Nhà nước để tư vấn cho ông, Hội đồng này sẽ chỉ có một quyền lực là khởi đầu quá trình lập pháp. Điều 41 Hiến pháp mới viết: “Tổng tài Thứ nhất ban bố các đạo luật; có quyền bổ nhiệm và bãi nhiệm các thành viên của Hội đồng Nhà nước, các bộ trưởng, đại sứ và trưởng đại diện khác ở nước ngoài, các sĩ quan quân đội và hải quân, các thành viên của chính quyền địa phương và các ủy viên của chính phủ biệt phái tới các tòa án”. Ông ta cũng có quyền ký kết các hiệp ước, sẽ sống tại Tuileries và được nhận 500.000 franc mỗi năm, gấp 50 lần lương của một đại sứ. Như vậy, ngay từ đầu đã rất rõ là quyền lực nằm ở đâu; Tổng tài Thứ hai và Thứ ba cũng sẽ sống tại Tuileries nhưng chỉ được trả 150.000 franc mỗi năm cho vai trò làm cái vỏ hiến pháp bề ngoài của họ.

Tổng tài ban hành một loạt sắc lệnh nhằm làm cho chế độ mới được lòng dân chúng, và theo chính ngôn từ của các sắc lệnh này, “hoàn thành cuộc Cách mạng”. Versailles được chuyển sang cho thương binh sử dụng; một đạo luật sai trái chống lại những người lưu vong được bãi bỏ, và Napoleon đích thân tới nhà tù Temple để thả tự do cho các con tin; cảnh sát được lệnh không gây rắc rối cho những người lưu vong trở về nước hay buộc họ phải chấp nhận “các khoản vay nợ”; ngày kỷ niệm phá ngục Bastille và ngày 1 tháng Hái nho (lễ Năm mới theo lịch Cộng hòa) được coi là những ngày nghỉ lễ. Các khoản trợ cấp được dành cho thương binh cũng như vợ góa con côi của người tử trận, những tu sĩ không tuyên thệ cũng không còn bị trục xuất vì từ chối tuyên thệ trung thành với Hiến pháp. 10 ngày quốc tang được dành để tưởng niệm George Washington qua đời vào tháng Mười hai, bất chấp việc Pháp và Mỹ đang tranh chấp trong cuộc Chiến tranh Nửa mùa; trong những bài ca ngợi “Cincinnatus của Mỹ”,(*) các so sánh giữa Washington và Napoleon đã được đưa ra. Napoleon cũng không hề quên lời hứa khi về nước với Kléber, ông ra lệnh cho tân Bộ trưởng Nội vụ, nhà toán học và thiên văn học, Hầu tước de Laplace, gửi “một đoàn nghệ sĩ” tới Ai Cập trên chiếc tàu đầu tiên thu xếp được. “Một chính quyền mới ra đời phải hào nhoáng và gây kinh ngạc”, ông nói với Bourrienne lúc đó. “Khi nó không làm được điều đó, nó sẽ thất bại.”

Việc chỉ định một nhà khoa học danh tiếng như Laplace vào một vị trí được chú ý như vậy đã thể hiện rõ rằng, cho dù Napoleon là một người lính và biến cố Brumaire là một cuộc đảo chính quân sự, nhưng chính quyền mới rõ ràng không phải là một nền độc tài quân sự. Talleyrand trở lại là Bộ trưởng Ngoại giao và chỉ có một quân nhân gia nhập Chính phủ, đó là tân Bộ trưởng Chiến tranh Alexandre Berthier. “Nếu trong vòng ba hay bốn năm tôi chết vì sốt trên giường mình”, Napoleon nói với Roederer vào năm sau đó, “tôi sẽ nói với dân tộc rằng hãy cảnh giác với chính quyền quân sự. Tôi sẽ bảo họ hãy lựa chọn một thể chế dân sự”. Fouché, như có thể đoán trước, trở thành Bộ trưởng Cảnh sát, và Martin Gaudin, một cựu quan chức cao cấp ở ngân khố từng phục vụ tất cả các chính thể kể từ Louis XVI, được cử làm Bộ trưởng Tài chính. Gaudin nhanh chóng thực hiện việc cải cách luật thuế cực kỳ phức tạp của Pháp và hạ các mức thuế suất. Quản lý tài chính được chuyển từ chính quyền địa phương về Bộ Tài chính, còn toàn bộ hệ thống kế toán công cuối cùng được trung ương hóa. Napoleon nhanh chóng thiết lập một hệ thống trung ương cho việc trả lương quân đội, cho tới lúc đó vẫn được thực hiện qua các vùng, một ví dụ kinh điển về chuyện làm thế nào để ông có thể vượt qua được hệ thống quan liêu và triển khai một cải cách cấp thiết mà không bị trì hoãn.

Tại cuộc họp cuối cùng của ủy ban Hiến pháp ngày 13 tháng Mười hai, Napoleon mời Sieyès đề xuất tên của ba tổng tài sẽ được giới thiệu trước quốc dân như một phần của Hiến pháp Năm VIII mới trong một cuộc trưng cầu ý dân hồi tháng Hai. Vì đã chấp nhận một khoản tiền mặt được cho là 350.000 franc, một bất động sản ở ngoại vi Versailles và một ngôi nhà ở Paris (do nhà nước trả), Sieyès ngoan ngoãn đề xuất Napoleon làm Tổng tài Thứ nhất, Cambacérès làm Tổng tài Thứ hai, và Charles-François Lebrun, một luật sư rất năng động và là cựu nghị sĩ, người đã ủng hộ mọi đảng phái ngoại trừ những người Jacobin trong thời của mình, làm Tổng tài Thứ ba. Sieyès chỉ được chia cho vị trí Chủ tịch Thượng viện và Ducos (người nhận được 100.000 franc cho việc từ bỏ vị trí Tổng tài lâm thời của mình) giữ chức Phó Chủ tịch. Cuộc đảo chính thứ hai của Napoleon diễn ra lâu hơn cuộc đảo chính thứ nhất một chút, song đã không đổ máu và thành công. Cho dù sẽ cần tới một cuộc trưng cầu dân ý chính thức được dự kiến vào tháng Hai để khẳng định tính hợp pháp của chế độ Tổng tài, nhưng bản thân Napoleon chưa bao giờ nghi ngờ việc ông có quyền về mặt đạo lý để lãnh đạo Pháp. Như sau này ông viết về Julius Caesar, “Trong một tình hình như thế, những nghị viện chỉ toàn thảo luận sẽ không thể cai trị được nữa; do đó cá nhân Caesar chính là sự đảm bảo cho quyền bá chủ của La Mã trên thế giới và an ninh cho các công dân thuộc mọi phe phái. Quyền lực của ông ta do đó là chính đáng”. Quan điểm của ông với chính quyền tại Pháp vào năm 1799 cũng tương tự.

•••

Hỡi người dân Pháp!” Napoleon tuyên bố vào ngày 15 tháng Mười hai, “Một Hiến pháp được giới thiệu với các bạn. Nó chấm dứt mọi sự mơ hồ… [về] tình hình nội bộ và quân sự của nền Cộng hòa… Hiến pháp được thiết lập dựa trên những nguyên tắc của chính phủ đại diện, trên những quyền thiêng liêng về sở hữu, bình đẳng và tự do… Hỡi các công dân, Cách mạng được thiết lập trên các nguyên tắc đã khởi đầu nó. Nó đã hoàn thành.

Việc đưa quyền sở hữu lên trước các quyền bình đẳng và tự do là dấu hiệu của việc Napoleon định bảo vệ ra sao quyền lợi của các thương gia, người sử dụng lao động, những người lập nghiệp, và những người sở hữu các tài sản được nhà nước phát mại – những loại người đang cố xoay xở để điều hành những việc làm ăn nhỏ kiểu như một vườn dâu tằm. Họ chính là xương sống của Pháp; ông hiểu những mối lo và nhu cầu của họ. Điều 94 của Hiến pháp 95 điều (chưa bằng ¼ độ dài của Hiến pháp trước) vạch rõ một cách dứt khoát rằng tài sản và đất đai của triều đình, Giáo hội và giới quý tộc đã bị tịch thu đem bán trong Cách mạng sẽ không bao giờ được hoàn trả cho các chủ sở hữu cũ của chúng. Đây là những cam kết được Napoleon lặp lại vào năm 1802 và 1804, nhưng ông đã không hứa gì về việc phân phối lại thêm đất đai. Khi nói về bình đẳng, ông muốn nói tới sự bình đẳng trước pháp luật chứ không phải về tình trạng kinh tế. Lực lượng ủng hộ tự nhiên mạnh mẽ nhất của ông là quân đội cũng được hưởng lợi sau cuộc đảo chính, với lương bổng và điều kiện tốt hơn, các khoản trợ cấp và hứa hẹn về đất đai (dù dường như không có ai từng nhận được sáu arpent đất). Đạo luật đình chỉ việc chi trả cho các nhà thầu bị bãi bỏ, và những khoản thanh toán này nhanh chóng được trả đầy đủ.

Đến cuối tháng Mười hai, những cơ quan sẽ trở thành thiết chế trong thời kỳ cầm quyền của Napoleon được chính thức thiết lập. Ngày 22, Hội đồng Nhà nước được thành lập tại chính phòng họp của nó tại điện Luxembourg. Cấu thành chủ yếu từ các nhà kỹ trị phi chính trị được Tổng tài Thứ nhất chỉ định và nằm dưới sự kiểm soát trực tiếp của ông, Hội đồng là cơ quan thảo luận chính trong chính quyền mới của Pháp, tư vấn cho Tổng tài Thứ nhất và giúp ông soạn thảo các đạo luật. Chỉ có sáu trong 50 thành viên Hội đồng là quân nhân. Chừng nào họ còn thể hiện sự tôn trọng, các thành viên Hội đồng còn được đề nghị thoải mái lên tiếng khi họ cảm thấy cần thiết, và Napoleon cổ vũ sự tranh luận giữa họ. Theo Hiến pháp mới, Hội đồng vừa là tòa phúc thẩm cuối cùng trong các vụ việc về luật dân sự, vừa là cơ quan chịu trách nhiệm kiểm tra nội dung các dự luật trước khi đưa ra cơ quan lập pháp, những chức năng mà nó vẫn giữ lại đến nay. Các bộ trưởng là thành viên không thường trực của Hội đồng; họ tham dự các cuộc họp khi chương trình nghị sự liên quan tới lĩnh vực họ chịu trách nhiệm.

Vào 8 giờ sáng 25 tháng Mười hai (Lễ Giáng sinh phải đến năm 1802 mới được chính thức công nhận trở lại), Hiến pháp Năm VIII bắt đầu có hiệu lực. Diễn văn của Boulay được dùng làm lời nói đầu cho bản in của nó, trong đó lập luận rằng đại đa số công dân Pháp muốn một nền Cộng hòa “không phải là sự chuyên quyền của thời Chế độ cũ(*) hay sự độc tài của năm 1793”. Hiến pháp mới, ông ta chỉ rõ, có thể được tóm lại trong câu châm ngôn: “Niềm tin đến từ bên dưới, quyền lực đến từ bên trên”. Theo đó, Tổng tài Thứ nhất sẽ nắm quyền chính trị và hành pháp trong 10 năm, và hai Tổng tài khác sẽ tư vấn cho Tổng tài Thứ nhất trong thời gian đó. Một Thượng viện gồm 60 thành viên, các thành viên phục vụ “bất khả xâm phạm và trọn đời” và số lượng sẽ tăng thêm hai người mỗi năm tới tối đa 80, họ sẽ lựa chọn các Tổng tài; các đại biểu của Cơ quan Lập pháp gồm 300 thành viên và Tư pháp gồm 100 người từ các bản danh sách toàn quốc được thiết lập nhờ kết quả của bốn vòng bầu cử. Quan trọng hơn cả, những bản tuyên bố do đa số thành viên Thượng viện đưa ra, được gọi là sắc lệnh Thượng viện , có đầy đủ hiệu lực của luật, dù ban đầu chúng được dự kiến đưa ra chỉ nhằm duy nhất cho mục đích thay đổi hiến pháp.

Cơ quan Tư pháp sẽ thảo luận các dự thảo luật mà Tổng tài Thứ nhất và Hội đồng đã soạn thảo, nhưng không thể phủ quyết; Cơ quan Lập pháp có thể bỏ phiếu thông qua các luật, nhưng không thảo luận vê chúng. Cơ quan Tư pháp sẽ thảo luận các văn bản lập pháp được Tổng tài chuyển đến, và cho Cơ quan Lập pháp biết quan điểm của mình; Cơ quan Lập pháp sẽ nhóm họp trong không quá bốn tháng một năm để cân nhắc các quan điểm đó. Chỉ Thượng viện có thể điều chỉnh hiến pháp, song không cơ quan nào trong ba cơ quan này có quyền khởi thảo hay sửa chữa văn bản lập pháp. Bằng các phương thức này, Napoleon đảm bảo sự chia tách những quyền lực khá yếu ớt giữa các cơ quan này, giành phần quyền lực lớn nhất cho bản thân mình.

Các công dân có thể bỏ phiếu trong cuộc bầu cử ban đầu để chọn các đại biểu cho Cơ quan Lập pháp, cho dù lựa chọn cuối cùng sẽ do Thượng viện thực hiện. Tất cả cử tri là nam giới trưởng thành trong một cộng đồng sẽ chọn ra 10% trong số họ làm “Các nhân sĩ xã”, các nhân sĩ xã lại chọn ra 10% trong số họ làm “Các nhân sĩ tỉnh”, các nhân sĩ tỉnh lại chọn ra từ 5.000 đến 6.000 người trong số họ làm “Nhân sĩ của quốc gia”, từ những người này 400 thành viên của các Cơ quan Lập pháp và Tư pháp sẽ được chỉ định. Kết quả cho thấy, đã có một sự liên tục đáng kể so với các viện trước đây. Trong 60 thượng nghị sĩ, 38 người từng có mặt trong một nghị viện trước đây, cũng như 69 trong 100 đại biểu Tư pháp và 240 trong 300 đại biểu Lập pháp. Kinh nghiệm của họ rất hữu ích khi Napoleon tiến hành việc củng cố, làm thích ứng, và theo mô tả của chính ông, “hoàn tất” cuộc Cách mạng. Sự hoàn toàn phức tạp của Hiến pháp, nhất là hệ thống bầu cử ba lần đối với lập pháp và tư pháp, phù hợp một cách hoàn hảo với Napoleon vì nó cho ông tha hồ có cơ hội sàng lọc phe đối lập.

Có rất nhiều điểm trong Hiến pháp mới trấn an được quốc gia: nhà cầm quyền có thể bước vào nhà một người Pháp khi không được mời chỉ trong trường hợp hỏa hoạn hay lũ lụt; các công dân chỉ có thể bị giam giữ không quá 10 ngày mà không xét xử; “sử dụng bạo lực khi bắt giữ” sẽ phạm tội. Vào ngày 1 tháng Một năm 1800 (một ngày không có ý nghĩa gì đặc biệt trong lịch cách mạng, vì nó là ngày 11 tháng Tuyết Năm VIII), Cơ quan Lập pháp và Viện Tư pháp họp lần đầu tiên.

Việc quyền tự do của các cơ quan này bị hạn chế không có nghĩa là chế độ Napoleon không lắng nghe. Những người kiến nghị luôn được lắng nghe, và các buổi thảo luận trong giới hạn các khu tại các hội đồng khu và hội đồng địa phương thường khá cởi mở, cho dù chúng ít có ảnh hưởng tới chính sách của Chính phủ. Chế độ lắng nghe những lời phàn nàn của người dân khá đầy đủ; chỉ có điều nó không cung cấp cho họ bất cứ phương tiện nào để phát tán sự phê phán và cũng có rất ít khả năng cho một sự đối lập chính trị có tổ chức.

•••

Trong tuần đầu tiên trên cương vị Tổng tài Thứ nhất, Napoleon viết hai lá thư đề nghị hòa bình gửi tới Hoàng đế Áo Francis và Vua Anh George III. “Tôi xin mạo muội tuyên bố rằng số phận của tất cả các quốc gia văn minh đều có liên quan trong việc chấm dứt cuộc chiến tranh đã thổi bùng lên đám cháy lớn trên khắp thế giới”, ông viết cho Vua Anh. Khi Bộ trưởng Ngoại giao Anh, Huân tước Grenville, trả lời bằng cách nói là Napoleon cần khôi phục vương triều Bourbon, Napoleon đáp rằng nếu cũng nguyên tắc này được áp dụng cho Anh, nó sẽ dẫn tới việc khôi phục vương triều Stuart. Ông đã cho công bố rộng rãi bức thư của Milord (*) Grenville tại Pháp, và điều đó đã củng cố thêm sự ủng hộ dành cho Tổng tài. Người Nga đã rời khỏi Liên minh Thứ hai sau khi thua dưới tay Masséna trong trận Zurich Thứ hai vào cuối tháng Chín năm 1799, người Áo bước vào các cuộc thương lượng hòa bình kéo dài trong nhiều tháng, song không thành công. Đến khi mùa chiến dịch mới bắt đầu vào mùa xuân, họ sẽ lại sẵn sàng để cố giành lại Genoa và xâm lược vùng Đông nam Pháp.

“Tôi muốn tất cả các vị tập hợp lại trong hàng ngũ của nhân dân”, Napoleon viết về tầng lớp chính khách Pháp cho François Beyts, một cựu đại biểu Hội đồng Năm trăm, người đã là một trong số 61 người bị đặt ra ngoài vòng pháp luật trong đảo chính Brumaire. “Chỉ riêng danh hiệu công dân Pháp đã đáng giá hơn nhiều danh xưng Bảo hoàng, Chouan,(*) Jacobin, Feuillant,(*) hay bất cứ danh xứng nào trong số nghìn lẻ một cái tên đã xuất hiện trong 10 năm qua từ tinh thần bè phái, và chính chúng đang đẩy đất nước vào vực thẳm mà cuối cùng đã đến lúc cần cứu lấy nó khỏi đó, một lần và mãi mãi”. Những lời này có hiệu quả với Beyts, được cử làm người đứng đầu tỉnh Loir-et-Cher vào tháng Ba tới. Song không phải tất cả đều bị quyến rũ, và Napoleon đáp trả cứng rắn với những ai đặt câu hỏi về chính sách thống nhất dân tộc của mình. Khi Thị trưởng Lille thể hiện thái độ dè chừng về việc chào đón một vị tướng cựu thành viên phái Jacobin vào thành phố của mình, Napoleon vặn lại: “Đừng có cả gan nói ra bất cứ điều gì như thế; chẳng lẽ ông không thấy giờ đây tất cả chúng ta đều phụng sự Pháp một cách như nhau sao? Tôi những muốn cho ông hay, thưa ông, rằng vào những ngày 17 và 18 tháng Sương mù tôi đã dựng lên một bức tường bằng đồng thau mà không ánh mắt nào có thể xuyên qua được, và mọi hồi ức khi va vào nó đều vỡ tan thành từng mảnh!” Đây là lần đầu tiên kể từ khi Cách mạng, một chế độ kế nhiệm đã không triệt để thanh trừng người tiền nhiệm của nó, và cho dù các nhân vật đối lập quả thực đã bị loại khỏi Cơ quan Lập pháp ba năm sau đó, nhưng người Pháp không còn bị điệu lên máy chém vì quan điểm chính trị của họ nữa.

Chính sách bức-tường-đồng-thau của Napoleon cho phép ông tập hợp được những nhân vật với quan điểm rất đa dạng vào chính quyền của mình, bao trùm được mọi phe phái trừ những người tân-Jacobin. Bất chấp việc mình từng là một người Jacobin, hay có lẽ chính vì điều đó mà ông nhận ra rằng trong khi rất nhiều nhân vật cựu Jacobin có thể gia nhập công cuộc của mình, bản thân phong trào tân-Jacobin sẽ luôn đối lập với ông về mặt ý thức hệ. Quá trình thống nhất dân tộc bất chấp quan điểm chính trị trước đây được gọi là ralliement – nghĩa đen là thu phục – và cho dù một số người gia nhập chế độ Napoleon vì tư lợi, còn rất nhiều người làm vậy vì tinh thẩn ái quốc chân chính, một khi họ thấy Napoleon đang chấn hưng Pháp như thế nào. Một chính sách thứ hai có liên quan, được gọi là amalgame – hợp nhất – tìm cách cổ vũ sự nhiệt tình tích cực dành cho chế độ, khác hẳn với sự ủng hộ đơn thuần.

Những chính sách này cho phép Napoleon chiêu mộ được một nhóm quan chức rất tài năng cho chính quyền của ông, do Cambacérès (một người tham gia kết án tử hình nhà vua) cầm đầu, bao gồm Bộ trưởng Tư pháp tương lai Louis-Mathieu Molé (một nhân vật bảo hoàng có bố đã phải lên máy chém), Jean-Étienne Portalis (một người chống Đốc chính ôn hòa), người phụ trách các vấn đề tôn giáo, và người con trai có năng lực không kém của ông, Joseph-Marie, nhà khoa học đồng thời là Bộ trưởng Nội vụ tương lai Jean Chaptal (một nhân vật Girondin), nhà quản lý quân sự, Tướng Jean-Gérard Lacuée (một người ôn hòa), Ủy viên Hội đồng Nhà nước Antoine Thibaudeau (một người khác đã tham gia kết án tử hình nhà vua), Étienne-Denis Pasquier (một người ôn hòa có bố đã phải lên máy chém) tại Sở Cảnh sát, và Bộ trưởng Ngân khố Nicolas-François Mollien (một bộ trưởng cũ của Louis XVI). “Nghệ thuật bổ nhiệm người”, Napoleon nói với Mollien, “không khó bằng nghệ thuật cho phép những người được bổ nhiệm thể hiện tối đa giá trị của họ”. Bất chấp việc đã lật đổ Carnot trong đảo chính tháng Quả, Napoleon thừa nhận năng lực lớn lao của Carnot và bổ nhiệm ông ta làm Bộ trưởng Chiến tranh vào ngày 2 tháng Tư năm 1800, cử Berthier tới chỉ huy Đạo quân Dự bị.

Trong vòng một tuần sau đảo chính Brumaire, từ kết quả của cảm nhận mới về sự ổn định, hiệu quả và năng lực của chính quyền, tỉ giá franc – đô-la và franc – bảng Anh đã tăng gấp đôi. Đến cuối tháng Một năm 1800, trái phiếu mệnh giá 100 franc của Chính phủ, vốn từng yếu ớt ở mức giá 12 franc giờ đây tăng vọt lên 60 franc. Hai năm sau, một phần bằng cách ép buộc các cơ quan thu thuế phải nộp trước số tiền thuế thu được ước tính, Bộ trưởng Tài chính Martin Gaudin đã lần đầu tiên cân bằng được ngân sách kể từ thời kỳ Chiến tranh giành Độc lập của Mỹ.

•••

Khi lên nắm quyền, Napoleon đã làm rõ rằng tân Hiến pháp Năm VIII sẽ được hợp pháp hóa thông qua một cuộc trưng cầu dân ý của tất cả công dân Pháp, được tổ chức trong ít ngày vào cuối tháng Một và đầu tháng Hai năm 1800. Tất cả nam giới trưởng thành có thể bỏ phiếu bằng cách đăng ký trong vòng ba ngày. Để đảm bảo chắc chắn một kết quả tích cực, Napoleon thay thế Bộ trưởng Nội vụ Laplace bằng cậu em trai Lucien của mình vào tháng Mười hai. Vào ngày 7 tháng Hai, Lucien chính thức thông báo kết quả trưng cầu dân ý, khẳng định rằng 3.011.007 người Pháp đã bỏ phiếu thông qua Hiến pháp năm VIII, và chỉ 1.562 người bỏ phiếu chống. Tất nhiên, thật lố bịch khi tuyên bố rằng 99,95% người Pháp đã bỏ phiếu thuận, thậm chí cả với tỉ lệ đi bỏ phiếu thấp chỉ 25% – một tỉ lệ có thể quy nguyên nhân một phần do thời tiết và thiếu phương tiện đi lại cho dân chúng nông thôn – đó là chưa kể vùng Midi và Vendée vẫn đầy rẫy lực lượng bảo hoàng. Chẳng hạn, ở Toulon, tuyên bố chính thức cho hay đã có 830 người bỏ phiếu tán thành và một thợ giày theo phái Jacobin bỏ phiếu chống.

Có hơn 400 tập phiếu bầu được lưu ở Tàng thư Quốc gia cho thấy bằng chứng rõ ràng về việc gian lận kết quả có hệ thống bằng chính nét chữ viết tay của Lucien. Ngày 4 tháng Hai, Lucien ra lệnh cho Bộ Nội vụ dừng kiểm phiếu vì anh ta muốn thông báo kết quả tổng thể ba ngày sau đó. Vì thế, với vùng Tây nam, chính quyền chỉ đơn giản là tính toán ra những gì họ nghĩ có thể là kết quả từ 25 tỉnh đã được kiểm phiếu, trong đó có Corse. Bằng cách đơn giản thêm 8.000 phiếu tán thành vào tổng số 24 tỉnh và 16.000 vào tổng số phiếu của Yonne, Lucien đã ngoại suy ra thêm 200.000 phiếu tán thành chỉ cho riêng vùng Tây nam. Ở vùng Đông nam, anh ta thêm khoảng 7.000 phiếu tán thành vào mỗi tỉnh và ở vùng Đông bắc khoảng từ 7.000 đến 8.000. Thậm chí anh ta còn thường xuyên chẳng thèm che giấu sự gian lận bằng cách dùng nhưng con số lẻ, mà đơn giản là thêm những con số tròn, với mục đích đưa số phiếu tán thành lên trên 3 triệu. Tổng cộng, anh ta đã thêm khoảng 900.000 phiếu tán thành vào kết quả trong thời gian từ 4 đến 7 tháng Hai. 556.021 phiếu tán thành của quân đội và không có phiếu chống đơn giản là được phịa ra. Cho dù có 34.500 phiếu của hải quân được kiểm, song thường chỉ có các sĩ quan của một chiếc tàu bỏ phiếu rồi toàn bộ thủy thủ đoàn sẽ được thêm vào. Kết quả đúng nhiều khả năng là khoảng 1,55 triệu phiếu tán thành và vài nghìn phiếu chống. Do đó, Napoleon đã giành được ít nhiều sự hợp pháp trên tinh thần dân chủ, song ở mức độ thấp hơn nhiều so với tuyên bố của ông, và thực tế còn thấp hơn mức mà Robespierré đã giành được trong một cuộc trưng cầu dân ý vào năm 1793. Ngay cả những con số mà Lucien gian lận cũng đã được các quan chức địa phương điều chỉnh, bởi họ hiểu rằng một phần công việc của mình là làm hài lòng bất cứ ai đang nắm quyền ở Paris. Các quan chức chẳng bị ai giám sát, việc bỏ phiếu diễn ra công khai thay vì bỏ phiếu kín và rất dễ bị thao túng bằng hăm dọa, và một nửa số cử tri mù chữ song vẫn có quyền bỏ phiếu, vậy là các vị thị trưởng điền phiếu bầu thay cho họ.

Việc gian lận kết quả của Lucien cung cấp một góc nhìn hoàn hảo vào một trong những khía cạnh đặc trưng nhất của câu chuyện về Napoleon. Napoleon luôn chiến thắng với chênh lệch rất áp đảo, nhưng những người ủng hộ Bonaparte chỉ đơn giản là không thể dừng được việc phóng đại hơn nữa các con số này lên, và qua đó cho phép những người đối lập – tân-Jacobin, bảo hoàng, tự do, ôn hòa, và những người khác – được bàn luận trong các phòng khách và những nhóm bí mật rằng toàn bộ quá trình đều là giả mạo. Rất thường xuyên, trong việc chỉnh sửa con số thương vong sau các trận đánh, hay bổ sung tài liệu vào các tàng thư, hay sáng tác ra những bài diễn thuyết dành cho Đạo quân Italy, hay thay đổi tuổi trên giấy khai sinh, hay vẽ Napoleon ngồi trên một con ngựa đang nhổm lên trên hai chân sau vượt qua dãy Alps, Napoleon và các nhà tuyên truyền của ông đơn giản là đã đi thêm một bước quá xa không cần thiết, kết quả đã làm những điều vốn là những thành quả thực sự phi thường bị biến thành lố bịch và bị chỉ trích.

•••

Trong tất cả các chính sách của Tổng tài, việc thanh trừng trộm cướp ở nông thôn là một trong những chính sách được ủng hộ nhất. “Bí quyết của hoạt động cảnh sát là trừng phạt không thường xuyên nhưng nghiêm khắc”, Napoleon tin như vậy, song trong cuộc chiến của ông chống lại những đảng cướp đang gieo rắc kinh hoàng trên những vùng rộng lớn của Pháp, ông có xu hướng trừng phạt vừa thường xuyên vừa nghiêm khắc. Các băng cướp có thể là những phần tử bảo hoàng nổi dậy (nhất là ở miền Tây và miền Nam Pháp), những nhóm lính đào ngũ hoặc những kẻ trốn quân dịch, những kẻ du đãng, cướp đường, những tên lưu manh thông thường, hoặc là sự kết hợp của tất cả. Thời Chế độ cũ, Ủy ban An toàn Công cộng, và Đốc chính đều đã chống lại vấn nạn cướp bóc ở nông thôn, song Tổng tài đã chiến đấu để chiến thắng bằng mọi phương tiện có trong tay. Napoleon bắt giữ và lưu đày những kẻ lưu manh bị tình nghi, sử dụng án tử hình cho những kẻ bị kết tội, những kẻ này thường bị gọi bằng những cái tên xấu xa như “Rồng”, “Đánh-đến-chết”, và “Gã đồ tể nhỏ của người Ki-tô,’’ chúng thường tấn công những trang trại nằm biệt lập cũng như chặn cướp xe chở khách và người đi đường.

Cho dù lực lượng hiến binh hay cảnh sát bán quân sự đã được thành lập vào tháng Tư năm 1798 với lực lượng gồm 10.575 người, nhưng Napoleon đã tổ chức lại lực lượng này, tăng quân số lên 16.500 người, trả lương hậu và đúng hạn, động viên tinh thần và loại trừ phần lớn hiện tượng tham nhũng trong hàng ngũ của họ. Các đội tuần tra được tăng cường và dùng ngựa trong khi trước kia họ đi bộ; những tòa án đặc biệt và ủy ban quân sự xử chém các đối tượng bị tình nghi căn cứ vào bằng chứng cụ thể và không có quyền có luật sư biện hộ; những đơn vị cơ động lớn được phái đi để thực thi công lý một cách chóng vánh. Vào tháng Mười một năm 1799, khoảng 40% lãnh thổ Pháp nằm dưới tình trạng thiết quân luật, nhưng trong vòng ba năm việc đi lại trong nước đã trở lại an toàn, và hoạt động thương mại có thể được tái lập. Ngay cả những chiến thắng của Napoleon tại Italy cũng không khiến ông được lòng dân hơn việc này.

Vào tháng Ba năm 1800, Tổng tài đã thay thế hơn 3.000 thẩm phán, công tố viên, và quan tòa được bầu bằng những người do Tổng tài chỉ định. Quan điểm chính trị dường như không phải là yếu tố quyết định nhiều bằng kinh nghiệm thực tế, cũng như sự kiên quyết của Napoleon trong việc sa thải các luật sư lớn tuổi, tham nhũng hoặc bất tài. Phải mất bảy tháng để hệ thống hoạt động trơn tru trở lại do những công việc bị tồn đọng, nhưng sau đó việc thực thi công lý được cải thiện.

Trong nỗ lực nhằm chấm dứt một số khía cạnh chủ yếu là mang tính biểu tượng của cuộc Cách mạng sau khi ông tuyên bố rằng nó đã kết thúc, Napoleon ra lệnh gỡ những chiếc mũ trùm đỏ đã được treo lên các tháp chuông nhà thờ và các dinh thự công trong Cách mạng xuống. Ông và Bà thay thế Công dân và Nữ công dân , lễ Giáng sinh và lễ Phục sinh được khôi phục, và cuối cùng vào ngày 1 tháng Một năm 1806, lịch cách mạng bị bãi bỏ. Napoleon vẫn luôn để tâm tới sức mạnh của việc đặt tên, vì thế ông đổi tên quảng trường Cách mạng (trước đó là quảng trường Louis XV) thành quảng trường Concorde,(*) và phá hủy bức tượng Tự do hình người phụ nữ đồ sộ ở đó. “Hòa hợp”, sau này ông viết, “là điều khiến Pháp bất khả chiến bại”. Những ví dụ khác cho niềm đam mê đổi tên của ông bao gồm việc đặt tên lại cho sáng kiến của ông, Cộng hòa Cisalpine thành Cộng hòa Italy, Đạo quân Anh thành Đại quân (vào năm 1805), và quảng trường Không thể chia rẽ – quảng trường Hoàng gia cũ – thành quảng trường Vosges. Trong thời kỳ làm Tổng tài, phong cách viết của Napoleon đã thay đổi một cách đáng kể, những từ cách mạng quen thuộc không thể thay đổi và không thể mua chuộc được thay thế bằng những từ sắc sảo hơn như vĩ đại, nghiêm khắc và sáng suốt .

Tiếp theo, Napoleon thuyết phục những người đi di tản – quý tộc, chủ sở hữu, các phần tử bảo hoàng và các tăng lữ đã chạy trốn trong thời kỳ Cách mạng – trở về Pháp, nhưng phải hiểu rằng họ không thể trông đợi vào việc lấy lại tài sản của mình. Thậm chí ông còn khôi phục quyền bầu cử và các quyền công dân cho họ. Vào tháng Mười năm 1800, ông đưa tên 48.000 người di tản ra khỏi danh sách 100.000 người bị đặt ngoài vòng pháp luật trong Cách mạng, và tới tháng Tư năm 1802, tất cả những người trong danh sách, ngoại trừ 1.000 phần tử bảo hoàng nhất định không chịu hòa giải, đã được loại ra hết. Cho dù phần lớn giới quý tộc của thời Chế độ cũ vẫn giữ thái độ lảng tránh, nhưng một số nhân vật hàng đầu đã đồng ý phụng sự Napoleon, bao gồm những người như Bá tước de Ségur, Công tước de Luynes, Bá tước de Narbonne, Công tước de Broglie, Talleyrand, và Molé. Những người ủng hộ khác thì đến từ các gia đình không di tản vốn sắp được phong tước quý tộc vào thời điểm năm 1789, chẳng hạn như Marmont, Rémusat, Berthier, và Roederer. Đến tháng Ba năm 1803, khoảng 90% số người di tản đã quay về Pháp, đảo ngược dòng chảy tài năng vốn đã làm đất nước suy yếu đáng kể. Trong số 281 tỉnh trưởng được Napoleon bổ nhiệm từ năm 1800 đến năm 1814, có tới 110 người (39%) từng là các quý tộc dưới thời Chế độ cũ.

Không chỉ kêu gọi các phần tử bảo hoàng ở nước ngoài, Napoleon còn kêu gọi các phần tử này ở Vendée, đưa ra đề nghị ân xá toàn diện cho bất cứ thành viên Chouan nào hạ vũ khí. Ông nói với họ rằng “những bộ luật bất công” và “hành động tùy tiện” của Đốc chính đã “xúc phạm tới an toàn cá nhân và tự do về ý thức” và đề xuất một “lệnh ân xá hoàn toàn và triệt để” cho mọi hành động trong quá khứ đổi lại những người nổi dậy được yêu cầu giao nộp vũ khí trước ngày 18 tháng Hai năm 1800. Tu sĩ Étienne-Alexandre Bernier chấp nhận những điều kiện này, cho dù các thủ lĩnh Chouan gồm Bá tước Louis de Frotté, George Cadoudal, và Bá tước Louis de Bourmont tiếp tục chiến đấu. (Bernier trở thành Giám mục Orleans, một trong những giám mục trung thành được Napoleon gọi là “đội hiến binh thánh thiện” của ông.) Napoleon chỉ thị cho Tướng d’Hédouville thanh trừng mạnh tay với những kẻ nổi dậy: “Nếu ông tiến hành chiến tranh, hãy tiến hành với nhiệt huyết và sự nghiêm khắc; đó là cách duy nhất để làm cuộc chiến ngắn hơn và hệ quả là gây bớt thảm thương hơn cho nhân loại.”

Đến đầu năm 1801, Napoleon đã thành công trong việc chặt đứt đầu não cuộc nổi dậy Chouan, về cả nghĩa bóng lẫn nghĩa đen trong một số trường hợp. Ông bị chỉ trích vì sự lừa gạt, song các chiến dịch chiến tranh du kích vẫn luôn có những quy tắc chiến đấu khác. Frotté bị hành quyết ngày 18 tháng Hai, Cadoudal tới ăn sáng với Napoleon ngày 5 tháng Ba nhưng sau đó chạy sang Anh sống lưu vong, và Bourmont cuối cùng hoàn toàn trở cờ và quay sang chiến đấu cho Pháp. Những người Chouan đã chiến đấu chống lại nền Cộng hòa tại 12 tỉnh phía tây từ năm 1793, và có lúc lên tới 30.000 quân nổi loạn có vũ trang, song tới cuối năm 1800 Vendée đã yên tĩnh. Hoạt động của người Chouan từ đó trở đi chủ yếu giới hạn trong việc âm mưu ám sát Napoleon.

•••

Ngày 17 tháng Một năm 1800, Napoleon đóng cửa không dưới 60 tờ báo trong số 73 tờ báo tại Pháp, nói rằng ông sẽ không “cho phép báo chí nói hay làm gì ngược lại với lợi ích của tôi”. Sắc lệnh này, vốn không được đưa ra Nghị viện xem xét, viết rằng “một số tờ báo đang được in tại các tỉnh thuộc vùng Seine là công cụ trong tay những kẻ thù của nền Cộng hòa”, và do đó “trong thời gian chiến tranh” chỉ 13 tờ báo được phép xuất bản, trừ những tờ báo “dành cho khoa học, nghệ thuật, văn học, thương mại và quảng cáo”. Tiếp đó, sắc lệnh cảnh cáo rằng bất cứ tờ báo nào đăng các bài “thiếu tôn trọng” trật tự xã hội, chủ quyền của nhân dân, vinh quang của quân đội hay các chính phủ bè bạn “sẽ bị đóng cửa ngay lập tức”. Napoleon cũng chặn đứng việc lưu hành báo nước ngoài tại Pháp. Ông tin rằng bất cứ nỗ lực nào nhằm xây dựng khối thống nhất dân tộc đều sẽ bất khả thi nếu các tờ báo bảo hoàng và thân Jacobin được phép gieo rắc sự bất mãn.

Cái từ “báo chí” vốn được đề cao quá đáng, đến mức một số tờ tin chuyên đưa những chuyện tai tiếng, có cả chuyện Napoleon ngủ với cô em gái Pauline của mình trong số nhiều chuyện khác, nên không nghi ngờ gì nữa, sắc lệnh này là một đòn giáng mạnh vào tự do ngôn luận tại Pháp. “Được kiểm soát bởi chính quyền, một tờ báo tự do có thể trở thành một đồng minh mạnh mẽ”, Napoleon nói nhiều năm sau đó, có vẻ không ý thức được sự mâu thuẫn của các khái niệm này. “Để báo chí đi theo những tôn chỉ của mình là ngủ cạnh một thùng thuốc súng. Vào một lần khác, ông tuyên bố: “Báo in là một kho vũ khí; nó không thể là tài sản tư hữu”. Ông nhận thức được sức mạnh của những bản thông cáo được dàn dựng tại Italy và Ai Cập, và giờ đây không đời nào sẵn sàng từ bỏ việc kiểm soát ngôn luận ở nước nhà. Trước Cách mạng, Pháp không có truyền thống tự do báo chí. Tự do ngôn luận được tuyên bố là quyền phổ quát vào năm 1789, và số tờ báo được chính thức cho phép hoạt động tăng vọt từ 4 lên hơn 300, nhưng Chính phủ cũng bắt đầu đóng cửa các tờ báo ngay từ năm 1792, và những cuộc thanh lọc định kỳ với lý do chính trị đã đưa con số xuống 73 tờ vào năm 1799. Vào thời điểm đó, tự do báo chí không tồn tại ở Phổ, Nga hay Áo, và thậm chí năm 1819 Chính phủ Anh đã thông qua Sáu Đạo luật trứ danh nhằm siết chặt định nghĩa về việc xúi giục nổi loạn, theo đó ba chủ bút đã bị buộc tội. Lúc đó là thời bình, trong khi Pháp vào tháng Một năm 1800 đang ở tình trạng chiến tranh với năm nước, mỗi nước trong số này đều đã thề lật đổ chính quyền của nó. Có thể bị phản đối theo các tiêu chuẩn hiện đại, nhưng động thái của Napoleon chẳng khác là mấy so với cách hành xử thông thường trong thời đại và hoàn cảnh của ông.

Sau sắc lệnh, phần lớn các nhà báo vẫn tiếp tục nghề nghiệp cũ và chỉ ca khúc hòa âm ủng hộ Bonaparte hơn, viết bài cho những tờ như Journal des Débats của anh em Bertin, Publiciste của Amélie Suard, và Journal de Paris . Các nhà văn bảo hoàng bắt đầu ca tụng Napoleon, không chỉ vì những lập trường cứng rắn đặt luật pháp và trật tự lên trên hết của ông vốn được họ ủng hộ từ lâu. Số lượng tờ báo giảm xuống, nhưng nhìn chung số lượng độc giả vẫn như cũ. Napoleon cũng đã thu hút một số lượng lớn các cựu nhà báo bảo hoàng vào chế độ của mình, một dấu hiệu cho khuynh hướng ngày càng bảo thủ của ông. Pierre-Louis Roederer được bổ nhiệm vào Hội đồng, Louis Fontanes vào chức Hiệu trưởng danh dự của Đại học Đế chế thành lập năm 1808, Charles de Lacretelle vào Viện Hàn lâm Pháp.

Tờ Moniteur Universel , thành lập năm 1789, theo lời Bá tước Molé, trở thành “không gì khác ngoài công cụ ngoan ngoãn và chứa đựng mọi mong muốn [của Napoleon]”. Đó là một tờ báo tư nhân, song các quan chức chính phủ viết bài cho nó, còn báo chí địa phương dựa vào nó như bản tin của Chính phủ. Mục “Nội địa” của tờ báo này do Bộ trưởng Nội vụ viết, và văn phòng của Napoleon viết mục “Paris”, thường ghi lại những gì do ông trực tiếp đọc cho, nhất là những bài chỉ trích Anh. “Tin tổng hợp” được viết bởi các quan chức khác, có cả một số người ở Bộ Cảnh sát. Cho dù đây là một tờ tin tuyên truyền của nhà nước đầy dối trá và thổi phồng, nhưng nó hiếm khi nhàm chán, với những đóng góp về thơ, văn học, sân khấu, và Tổng Hàn lâm viện Pháp quốc. Napoleon có một mối quan tâm cá nhân sâu sắc với việc phát tán tin tức ở cấp độ chiến lược. “Hãy cho lan rộng những báo cáo sau đây theo con đường chính thức”, ông có lần chỉ thị cho Fouché. “Tuy nhiên, chúng đều đúng. Hãy lan rộng chúng trước hết trong các phòng khách, rồi sau đó đưa lên các báo”. Nhìn chung, như ông nói với Bộ trưởng Nội vụ năm 1812, “Ý định của tôi là mọi thứ đều được in, tất cả mọi thứ, trừ những gì tục tĩu và bất cứ điều gì có thể gây phiền toái cho sự bình yên của Nhà nước. Công tác kiểm duyệt không cần chú ý tới điều gì khác.”

•••

10 ngày sau khi thông báo kết quả trưng cầu dân ý vào tháng Hai năm 1800, Tổng tài đã thông qua một đạo luật (với 71 phiếu thuận và 25 phiếu chống tại Cơ quan Tư pháp, 217 phiếu thuận cùng 68 phiếu chống tại Cơ quan Lập pháp) đặt bộ máy hành chính của tất cả 83 khu hay vùng ở Pháp, được lập ra năm 1790 trong một nỗ lực phân chia quyền lực, dưới quyền các tỉnh trưởng được Bộ trưởng Nội vụ bổ nhiệm. Một yếu tố then chốt của dân chủ tại địa phương được Cách mạng thiết lập như vậy là đã bị xóa bỏ triệt để, và mang lại sự tập trung quyền lực cao độ vào tay Napoleon. Mỗi tỉnh giờ đây có một tỉnh trưởng do chính quyền trung ương bổ nhiệm, dưới đó là những thị trưởng quản lý các quận và các xã, những chức danh này cũng được bổ nhiệm từ trung ương nếu quản lý nhiều hơn 5.000 người. Ngoài 83 tỉnh nguyên bản từ năm 1790, Tổng tài thêm 20 tỉnh nữa vào năm 1800, cũng như từ hai tới sáu quận trong mỗi tỉnh. Hệ thống tỉnh – quận – xã vẫn được duy trì tới nay.

Vậy là chính quyền tự quản địa phương mà từ sau năm 1790 cứ một trong 30 người Pháp lại có một quan chức địa phương nào đó, đã được thay thế bằng một chính quyền trong đó sự chủ động và kiểm soát được tập trung vào duy nhất Tổng tài Thứ nhất. Có những hội đồng địa phương được bầu ra, song những hội đồng này chỉ đơn thuần hoạt động với vai trò tư vấn và chỉ nhóm họp hai tuần một năm. Các quan tòa địa phương, trước đây được bầu chọn, giờ đây được các tỉnh trưởng bổ nhiệm. Cho dù các thị trưởng đến từ trong tỉnh, nhưng các tỉnh trưởng – vốn tại nhiệm trung bình trong 4,3 năm – hầu như luôn từ vùng ngoài tới, nhằm đảm bảo sự trung thành tuyệt đối của họ với Napoleon. Nhưng bất chấp sự chuyên chế của nó, hệ thống tỉnh trưởng hóa ra lại hiệu quả hơn nhiều so với hệ thống tiền nhiệm kém cỏi của nó. Trên cương vị Tổng tài Thứ nhất, Napoleon biến tất cả công chức trở thành nhân viên được trả lương của nhà nước, đảm bảo rằng họ được đào tạo chu đáo, và hủy bỏ việc thăng chức thông qua tham ô và lạm dụng quyền hành, thay thế nó bằng những phần thưởng dành cho tài năng và sự xứng đáng. Ông kiên quyết đòi hỏi các tỉnh trưởng cung cấp cho mình các dữ liệu thống kê được hệ thống hóa, ra lệnh cho họ phải thực hiện những chuyến đi hằng năm khắp nơi trong tỉnh của mình để nắm thông tin trực tiếp. Sau này ông mô tả họ như các hoàng đế với đôi chân nhỏ (tiểu hoàng đế). Boniface de Castellane-Novejean, Tỉnh trưởng Basses-Pyrénées, tóm tắt lại chức trách của tỉnh trưởng là “đảm bảo rằng thuế được đóng, việc gọi quân dịch được thực hiện, luật pháp và trật tự được duy trì”. Thực ra, ông ta cũng còn phải cung cấp ngựa cho kỵ binh, lo chỗ ở cho binh lính, canh giữ tù binh chiến tranh, thúc đẩy phát triển kinh tế, cung cấp sự ủng hộ chính trị cho Chính phủ trong các cuộc trưng cầu dân ý và bầu cử, chiến đấu chống lại trộm cướp, và trình bày các ý kiến của tỉnh, nhất là của giới tinh hoa trong tỉnh, tới chính quyền. Chỉ những lĩnh vực Napoleon không quan tâm như việc cứu trợ người nghèo và giáo dục tiểu học là có nhiều quyền lực được để lại cho tỉnh.

•••

Với cuộc chiến chống lại Áo và các đồng minh của nước này – cho dù giờ đây không còn Nga – đang nhen nhóm tái diễn ngay khi thời tiết cho phép, Napoleon cần làm đầy Ngân khố gần như trống không. Ông chỉ thị cho Gaudin vay ít nhất 12 triệu franc từ khoảng 15 chủ ngân hàng giàu nhất tại Paris. Khoản tiền lớn nhất họ có thể đề nghị cung cấp là 3 triệu franc, cùng với lời gợi ý rất hữu ích về việc thiết lập một đợt xổ số quốc gia để kiếm nốt số tiền còn lại. Không chút xúc động, ngày 27 tháng Một năm 1800, Napoleon đơn giản đã bắt giữ Gabriel Ouvrard, chủ ngân hàng thế lực nhất tại Pháp, và là chủ hợp đồng cung ứng cho hải quân có giá trị khổng lồ mà từ nó người ta đồn ông ta đã kiếm được khoản lời 8 triệu franc trong bốn năm trước đó. (Việc Ouvrard từ chối hỗ trợ tài chính cho cuộc đảo chính Brumaire không thể giúp gì cho ông ta.) Tấm gương của Ouvrard giúp nới lỏng túi tiền của các chủ ngân hàng khác, song Napoleon muốn tạo dựng một nền tài chính vững chắc hơn cho Pháp. Quả thực, ông không thể tiếp tục phải cần đến sự cho phép của các chủ ngân hàng và nhà thầu trước khi có thể huy động quân đội.

Ngày 13 tháng Hai, Gaudin khai trương Ngân hàng Pháp, với Tổng tài Thứ nhất là cổ đông đầu tiên của nó. Không muốn viện đến các ngân hàng Paris vốn có tính thận trọng và không hợp tác để thành lập ngân hàng này, nên ông đã quay sang một nhà kỹ nghệ người Rouen là Jean-Barthélémy le Couteulx de Canteleu, và một nhà ngân hàng người Thụy Sĩ là Jean Perregaux để tìm vốn ban đầu và sự chỉ dẫn. Họ là hai trong số sáu ủy viên quản trị ngân hàng ban đầu. Để cổ vũ người dân đóng góp vào số vốn thành lập 30 triệu franc của Ngân hàng Pháp dưới dạng các gói cổ phần 1000 franc, Napoleon ra sắc lệnh rằng việc góp vốn này được Tổng tài bảo vệ, và cam kết rằng tất cả những người thân cận của ông, bao gồm Joseph, Hortense, Bourrienne, Clarke, Duroc, và Murat đều tham gia vào danh sách góp vốn. Ngân hàng này về lý thuyết sẽ độc lập với chính quyền, và quả thực tờ Moniteur đã phải nêu rõ trước khi ngân hàng này chính thức được khai trương rằng nó đã bị so sánh một cách sai lầm với Ngân hàng Anh, vì vốn của nó hoàn toàn không hề được dùng cho Chính phủ”, song theo thời gian chính sách này được lẳng lặng từ bỏ, và ngân hàng thực ra có hỗ trợ tài chính cho các cuộc chiến tranh của Napoleon.

Vào tháng Tư năm 1803, ngân hàng được dành độc quyền phát hành tiền giấy tại Pháp trong vòng 15 năm, những tờ tiền giấy này trở thành tiền pháp định tại Pháp năm 1808, được hỗ trợ bởi nhà nước thay vì chỉ bởi các cổ phiếu của ngân hàng. Theo thời gian, sự tín nhiệm mà Napoleon dành cho ngân hàng trong thế giới tài chính đã cho phép các ngân hàng nâng gấp đôi lượng tiền mặt lưu thông, thanh toán và cho vay cá nhân với lãi suất thấp, mở các chi nhánh địa phương, tăng doanh thu và vốn cổ đông, cho vay nhiều hơn, tóm lại là tạo nên một giới thương gia đạo đức kiểu điển hình. Ngân hàng cũng được giao phó những công việc quan trọng của chính quyền, chẳng hạn như quản lý tất cả các khoản niên kim và trợ cấp của nhà nước. Napoleon duy trì một sự kiểm soát chặt chẽ với một định chế quan trọng như vậy vào tháng Tư năm 1806, ông thay thế các ủy viên bằng một thống đốc và hai phó thống đốc do mình bổ nhiệm. Ông chưa bao giờ thoát hẳn khỏi tình trạng Bộ Ngân khố phải đi vay từ các ngân hàng khác, song đã giảm bớt được sự cần thiết của việc Bộ này phải bắt giữ các chủ ngân hàng đó.

•••

Ngày 19 tháng Hai năm 1800, Napoleon rời điện Luxembourg và tới sống tại Tuileries. Ông là nhà cầm quyền đầu tiên sống tại đó kể từ khi Louis XVI bị bắt giải tới nhà tù Temple vào tháng Tám năm 1792, một sự kiện ông đã tận mắt chứng kiến khi còn là một sĩ quan trẻ. Cho dù Cambacérès có quyền sống tại Tuileries khi trở thành Tổng tài Thứ hai nhưng ông ta đã khôn khéo quyết định không làm vậy, vì hiểu rằng mình sẽ lại sớm phải rời khỏi đó – nghĩa là sau khi Napoleon đã giành thắng lợi trong cuộc trưng cầu dân ý và muốn có cả cung điện cho riêng mình.

Khi gia đình Bonaparte dọn vào, Napoleon lấy các phòng của Louis XVI trên lầu một nhìn xuống khu vườn được Catherine de Médici cho xây dựng, còn Josephine lấy các phòng của Marie-Antoinette dưới tầng trệt. “Tôi có thể cảm thấy bóng ma của Hoàng hậu đang hỏi tôi làm gì trên giường của bà ta”, bà được cho là đã nói với một người hầu phòng như vậy. Napoleon dường như không có chút ngại ngùng nào kiểu đó, được cho là đã bế Josephine lên và mang bà vào phòng ngủ của họ cùng những lời, “Nào, Creole bé nhỏ, hãy lên giường của các chủ nhân của cô nào”. Họ tận dụng Tuileries khá tốt, cứ 10 ngày lại tổ chức một bữa dạ tiệc cho 200 người. Các món đồ đồng thau và thảm được lấy ra từ các kho ở Versailles, với một phòng khách được trang trí bằng lụa màu vàng và màu hoa cà. Thời kỳ này có thể được lấy làm mốc cho vai trò trung tâm của Josephine trong việc tạo nên thứ sẽ trở thành phong cách Đế chế, có ảnh hưởng tới đồ gỗ, thời trang, trang trí nội thất và thiết kế. Bà cũng cổ vũ việc hồi sinh các nghi thức sau một thập kỷ cách mạng.

Không lâu sau khi tới Tuileries, Napoleon sưu tập 22 bức tượng các vị anh hùng của ông từ các phòng trưng bày lớn, dĩ nhiên là bắt đầu bằng Alexander và Julius Caesar, song cũng bao gồm Hannibal, Scipio, Cicero, Cato, Frederick Đại đế, George Washington, Mirabeau, và vị tướng cách mạng Hầu tước de Dampierre. Công tước Marlborough nổi tiếng với chiến thắng của mình trong trận Bleinheim góp mặt cùng với Tướng Dugommier hiện diện bên cạnh những tài năng quân sự xuất chúng như Gustavus Adolphus và Thống chế Saxe, người hẳn đã dựa trên sự sáng suốt của mình khi nhận ra giá trị của Napoleon tại Toulon. Joubert cũng có mặt, vì giờ đây ông ta đã chết và không còn là mối đe dọa nữa. Được bao quanh bởi những vị anh hùng này, trong đó chừng một nửa mặc áo toga, đã đem đến hiệu ứng của nó: trong bức tranh của Jean-Auguste Ingres vẽ ông trên cương vị Tổng tài Thứ nhất, lần đầu tiên Napoleon được thể hiện với bàn tay đút vào trong áo khoác.

Khi người phụ nữ Anh có xuất thân thượng lưu Mary Berry được Sandos, người thợ may Thụy Sĩ của Josephine, dẫn đi xem nơi ở của gia đình Bonaparte, bà ta ghi nhận rằng “Sự đơn sơ của cộng hòa có lẽ nên được tha thứ trước cảnh huy hoàng làm lóa mắt đến thế. Trước đó tôi đã thăm Versailles, và tôi cũng đã thăm Petit Trianon, song tôi chưa từng thấy nơi nào vượt qua được sự huy hoàng của nơi này. Bà ta mô tả phòng khách “được treo và phủ những tấm vải láng màu hoa cà thêu hoa văn hình cây kim ngân màu hạt dẻ, theo khiếu thẩm mỹ tinh tế nhất có thể”. Phòng khách thứ hai “được trang trí bằng xa-tanh vàng và nâu có tua viền màu máu bò” thậm chí còn lộng lẫy hơn, vị khách hào hứng mô tả, nhất là “tất cả các tấm gương đều được bọc dạ và không lắp khung”, sau đó bà ta tiếp tục mô tả một cách chi tiết đầy say mê những chiếc bình sứ Sèvres, những cái bàn mặt đá porphyry, những cái khung đồng mạ vàng, những bộ đèn chùm, những chiếc ghế bành, “những tấm thảm tuyệt vời”, những giá nến và những thứ khác. Bà ta sửng sốt khi bước vào phòng ngủ của vợ chồng Bonaparte, với những tấm lụa bọc màu xanh lơ viền trắng và vàng, và phát hiện ra rằng “quả thực họ ngủ chung giường.”

Đã là đặc trưng của Napoleon khi muốn biết giá trị bằng tiền của tất cả những thứ này. Lo rằng những người bọc đệm lừa đảo mình, ông hỏi một bộ trưởng xem tay cầm bằng ngà ở cuối một sợi dây giật chuông có giá bao nhiêu. Vị bộ trưởng không biết, vậy là Napoleon cắt cái tay cầm ra, gọi một hầu phòng tới, bảo anh ta mặc thường phục vào rồi đi hỏi giá tại một vài cửa hàng và đặt mua một tá. Khi ông phát hiện ra rằng chúng rẻ hơn một phần ba so với giá trên hóa đơn, ông đã đơn giản trừ đi một phần ba từ hóa đơn của tất cả các nhà cung cấp.

“Một phần trong chính sách của Tổng tài Thứ nhất”, Laure d’Abrantès nhớ lại, “là biến Paris trở thành trung tâm của khoái lạc như nó đã từng thế trước Cách mạng”. Một phần của chính sách này là nhằm làm sống lại các ngành sản xuất đồ xa xỉ – may quần áo, đóng xe ngựa, chế tác đồ bạc, v.v. – mà người Pháp vốn có truyền thống về tay nghề cao; song Napoleon cũng cảm thấy rằng một đời sống xã hội được hồi sinh sẽ phản ảnh sự vững vàng của chế độ mới. Một phần đáng kể của nền kinh tế Pháp trước Cách mạng, nhất là tại những vùng trung tâm của ngành công nghiệp lụa châu Âu như Lyon, từng ph?