- 8 - Đạt được sự cân bằng trong thiền định

Một hình ảnh thường được sử dụng để mô tả việc thực hành chú ý trong thiền định là hình ảnh đi trên dây. Để thành công trong nghệ thuật này, bạn phải chú ý đến sự cân bằng của bạn. Trong thiền định, điều này đặc biệt áp dụng cho cách bạn liên hệ với mọi thứ - thái độ của bạn. Tâm trí chưa được huấn luyện liên tục vươn tới để kéo những đối tượng mong muốn hoặc đẩy những đối tượng khó chịu ra xa. Thói quen xô đẩy là nguyên nhân của nhiều đau khổ và mất cân bằng. Vì vậy, giữ quân bình sẽ giúp phát triển tâm không dính mắc hay bác bỏ, thích hay không thích, và không dính mắc hay chỉ trích.

Phát triển khả năng điều chỉnh và quản lý nỗ lực của bạn trong thực tế là điều cần thiết. Một nỗ lực nhất định có liên quan đến việc phát triển nhận thức từng khoảnh khắc, nhưng nó không phải là một nỗ lực để đạt được bất cứ điều gì trong tương lai. Nỗ lực nên tập trung vào hiện tại, chỉ chú ý với sự bình thản đến những gì đang xảy ra trong thời điểm này.

Đức Phật đưa ra một ví dụ về việc chúng ta nên chú ý như thế nào. Ngài kể về một người được lệnh đi qua đám đông với một bình nước đầy ắp cân bằng trên đầu. Đằng sau anh ta là một người lính với một thanh kiếm. Nếu một giọt bị đổ, sẽ bị người lính chặt đầu! Vì vậy, bạn có thể chắc chắn rằng người với cái bình bước đi rất chăm chú. Đó là phẩm chất của sự chú ý cần có trong thiền định. Tuy nhiên, nó phải là một nhận thức thoải mái. Nếu có quá nhiều lực hoặc quá căng thì sự chen lấn nhỏ nhất sẽ khiến nước tràn ra ngoài. Người cầm bình phải thả lỏng, nhịp nhàng, trôi chảy với cảnh thay đổi, nhưng vẫn chăm chú trong từng khoảnh khắc. Đây là loại cẩn thận mà chúng ta nên thực hiện trong việc thực hành chánh niệm, thư giãn nhưng tỉnh táo. Loại hình đào tạo này giúp duy trì sự cân bằng của bạn và khả năng sống hòa thuận với những người khác.

Giữ thăng bằng trong thiền tập là vấn đề dung hòa ba yếu tố: tinh tấn (niệm), định lực (định) và tỉnh giác (tuệ). Quá nhiều nỗ lực làm cho tâm trí bồn chồn, trong khi quá nhiều tập trung làm thu hẹp nhận thức và hạn chế sự chú ý vào một điểm duy nhất. Tinh tấn và định là yếu tố chủ động, còn tỉnh giác là thụ động. Khi bạn thực hành, hãy ghi nhớ đặc tính của ba yếu tố này để áp dụng chúng một cách thích hợp sẽ cho phép bạn điều chỉnh, hài hòa và giữ cho việc thực hành thiền định của bạn được cân bằng.

Mỗi loại thiền đòi hỏi một hình thức tập trung khác nhau. Trong thiền Tĩnh lặng hay Định (Samatha), hành giả tập trung vào một đối tượng duy nhất, bỏ qua các đối tượng khác để trở nên chuyên chú vào một đối tượng. Thiền minh sát (Vipassana) là sự hiểu biết từng khoảnh khắc về các đối tượng khác nhau khi chúng phát sinh mà không cố định vào bất kỳ đối tượng cụ thể nào. Thật ra, thiền minh sát thực sự là vấn đề tăng cường nhận thức hơn là tập trung. Vì vậy, nếu bạn muốn thay đổi phương cách thiền, từ tĩnh lặng sang minh sát, thì việc tập trung vào một đối tượng duy nhất phải được loại bỏ để cho phép bạn nhận thức rõ ràng từng khoảnh khắc về bất cứ điều gì chiếm ưu thế trong trải nghiệm của bạn.

Vì thiền minh sát là thực hành tỉnh giác, không cần thiết phải tạo ra sự tập trung như vậy, bởi vì sự tập trung đầy đủ sẽ phát sinh một cách tự nhiên bằng cách liên tục duy trì sự chú ý. Không có vấn đề gì khi có quá nhiều chánh niệm, cũng như trong nỗ lực và tập trung. Đó không phải là điều mà bạn có thể lạm dụng, đúng hơn là có nhiều khả năng là không có đủ nhận thức để giúp cân bằng các yếu tố tinh tấn và tập trung. Vì vậy, điều thực sự quan trọng hơn là nỗ lực duy trì nhận thức, vì sự chú ý liên tục sẽ tạo ra sự bình tĩnh và ngọt ngào cho tâm trí, đó là lợi ích tương tự thu được từ thiền tập trung.