CHƯƠNG III TÁC-GIẢ TỰ XUẤT-BẢN

Khoảng mười năm trước, trong một số Thanh Nghị, Vũ đình Hoè phàn nàn cho đời sống nghèo nàn của “bọn thợ xây nền học thuật của cả một dân tộc”, tức bọn nhà văn. Ông đưa ra những con số cho ta thấy một nhà văn có tài và được công chúng ưa mến, viết đều đều chỉ kiếm được trung bình mỗi tháng một số tiền bằng lương của một công chức thấp nhất. Rồi sau khi so sánh tình trạng đó với cảnh giàu sang của một số chủ báo, nhà xuất bản, nhà phát hành, ông tỏ vẻ bất bình và đề nghị hai phương sách cho nhà văn đỡ nghèo:

Phương sách thứ nhất là lập nghiệp đoàn ký giả để đòi cho được một số tiền nhuận bút xứng đáng và được quyền chia lời hàng năm của tờ báo.

Phương sách thứ nhì là các nhà văn lập văn đoàn ở khắp nơi, liên lạc với nhau, hùn vốn tự xuất bản rồi tổ chức công việc phát hành, gởi sách lẫn cho nhau bán, như vậy sẽ lợi cho nhà văn gấp ba gấp bốn lần bán bản quyền.

Hiện nay, Nghiệp đoàn ký giả đã thành lập, số tiền nhuận bút đã tăng, tuy chưa được xứng đáng, nhưng không còn quá tệ như hồi tiền chiến; còn đòi quyền chia lời hàng năm với chủ báo thì Nghiệp đoàn có lẽ chưa dám nghĩ tới: báo bán chạy hai ba chục ngàn số, lời mỗi ngày hàng chục ngàn đồng, chủ báo cuối năm cũng chẳng chia cho ký giả một đồng nào; mà báo bán ế thì chủ báo chậm trả lương, khất tuần nầy qua tuần khác, và tới lúc đóng cửa, thiếu lương luôn của ký giả.

Về phương diện đó, nghiệp đoàn ký giả còn phải tranh đấu nhiều. Ở đây chúng tôi chưa muốn bàn tới, chỉ xét vấn đề nhà văn tự xuất bản lấy, tức là đề nghị thứ nhì của Vũ đình Hoè.

Các nhà văn lập văn đoàn ở khắp nơi, hùn vốn xuất bản rồi tự phát hành lẫn cho nhau, giải pháp ấy đẹp quá! Nhưng tôi nghĩ nó khó thực hành, vì muốn vậy mỗi văn đoàn phải là một nhóm người cùng chí hướng, đều có tư cách, biết đoàn kết, phục thiện, bỏ lòng tự ái vô lý, rồi phải hùn vốn, phải phân công mà nhà văn thường nghèo, thường ghét công việc sổ sách, buôn bán. Lại thêm việc lựa tác phẩm để in và cách trình bày cũng dễ sinh ra mối bất hoà vì ai cũng có ý kiến riêng và cũng cho tác phẩm mình đáng in trước hết: tôi đã được biết một văn đoàn nọ độ năm sáu thi sĩ, muốn xuất bản một tập thơ có bài của mỗi người mà bàn tới bàn lui, năm lần bảy lượt vẫn chưa giải quyết xong vấn đề lựa bài cùng trình bày tác phẩm.

Thành lập một văn đoàn đúng đắn, đã là việc khó lắm, nói chi tới tổ chức nhiều văn đoàn ở khắp nơi để xuất bản rồi phát hành! Tôi nghĩ việc sau là việc cơ hồ như không thể thành được, mà nếu có được chăng nữa thì các văn đoàn sẽ biến ra một cơ quan thương mại bao trùm khắp nước và nhà văn sẽ trở nên những con buôn mất!

Không. Theo tôi, nhà văn không nên đảm đương việc phát hành – một việc rất phiền phức – mà chỉ nên tự xuất bản lấy: hoặc bỏ vốn xuất bản tác phẩm của mình, hoặc hùn vốn với vài ba anh em mà xuất bản chung cho nhau.

Xuất bản lấy là một công việc hơi mệt đấy, nhưng lợi sẽ bõ công, nếu tác phẩm bán chạy, mà nếu sách bán hết thì lợi bằng hai viết, (chứ ít khi bằng ba và không khi nào bằng bốn như Vũ Đình Hoè nói) vì bán bản quyền bạn chỉ được 10%, bỏ vốn nhờ một nhà xuất bản in hộ, bạn lời thêm 10%, nếu tự xuất bản, có thể lời trung bình được 10% nữa.

Dưới đây là mấy điều bạn nên biết khi muốn tự xuất bản tác phẩm của mình.

- Bạn phải kiếm một nhà in đứng đắn ở gần nhà bạn và tính giá vừa phải. Ba điều kiện đó khó có đủ, nên nếu cần bỏ một thì bạn tạm bỏ điều kiện thứ ba.

Một nhà in đứng đắn là một nhà in có thợ lành nghề, hiểu được và theo được gần đúng – tôi nói gần đúng – những lời giảng dặn của bạn về cách trình bày. Điều kiện ấy quan trọng nhất. Nếu gặp phải một nhà in làm ăn cẩu thả thì tôi xin thưa bạn hay trước, bạn phải vác ghế bố và đem cơm lại nhà in mỗi ngày để theo dõi công việc ấn loát, và chỉ bảo, kiểm điểm từ khi họ bắt đầu mua giấy, sắp chữ cho tới khi họ in xong trang cuối rồi vô bìa, rồi cắt giấy. Bực mình lắm, muốn phát điên lên được!

Một nhà in đứng đắn lại còn là một nhà in giữ… gần đúng kỳ hạn trong giao kèo. Họ in có trễ, cũng chỉ trễ độ một vài … tháng. Xin bạn đừng ngạc nhiên! In một cuốn hai trăm trang, mà trễ hai tháng là thông lệ của các nhà in ở Sài gòn, có khi họ còn trễ bảy, tám tháng kia. Trong giao kèo mặc dầu có thể ghi điều lệ trễ mỗi tuần phải bồi thường bao nhiêu, nhưng in xong, họ năn nỉ, van lơn thì bạn nỡ lòng nào mà trừ của họ cả chục ngàn? Họ hiểu vậy nên họ ỳ ra mà họ ỳ ra thì sách của bạn cũng ỳ ra nốt. Vậy muốn cho ra một cuốn sách vào tháng chín, mà bạn dự tính in mất ba tháng, thì nên phòng trước hai tháng trễ[63], cộng là năm tháng, bạn hãy giao bản thảo từ tháng tư cho vừa.

Nhưng dù nhà in đứng đắn tới mức nào thì mỗi tuần bạn cũng phải lại ít nhất là hai, ba lần để thúc họ và kiểm soát công việc, cho nên tôi đã khuyên bạn kiếm một nhà in ở gần nhà, để đỡ tốn tiền xe và thì giờ đi lại.

Về giá cả, muốn khỏi bị lỗ, bạn nên hỏi giá nhiều nhà và bảo họ tính riêng:

- Công sắp chữ và in mỗi trang, (mấy ngàn bản).

- Tiền đóng, dán, vô bìa và cắt mỗi cuốn.

Đừng để cho họ tính gồm, bạn sẽ không biết được khoản nào cao giá quá…Tiền giấy thì bạn trả theo hoá đơn của nhà bán giấy.

- Bạn phải nghĩ lấy cách trình bày bìa sách rồi bàn với hoạ sĩ, họ sẽ giúp thêm ý kiến cho bạn. Nếu bạn để mặc họ trình bày thì mười lần có đến bảy lần bạn không vừa ý.

- Nếu không tin nhà in thì bìa và “ruột” sách có thể in ở hai nhà in khác nhau để đỡ có những sự in dư mà bạn không hay. Tôi nói đỡ thôi vì tôi nghe nói có nhà xuất bản hùn với tác giả in ruột rồi lại đề nghị với nhà in bìa cùng in dư rồi chia với nhau!

- Định số sách in là việc quan trọng, ảnh hưởng lớn đến sự thành hay bại của nhà xuất bản.

Tôi nhớ một trường hàm thụ ở Pháp dạy môn bán hàng, trong một vài về “Quy tắc bán”, có khuyên học sinh đứng về quan điểm toán học mà giải mọi vấn đề làm ăn ở thời nầy, nghĩa là trước khi quyết định một việc gì, phải tính xem phần thành công của mình được trên 50% hay không; dưới số đó thì đừng nên làm. Phần thành công trên 50% mà nếu lại có thêm ít nhiều phương tiện tăng nó lên nữa thì làm chi công việc chẳng thịnh vượng?

Vậy, khi định số sách bán, bạn cũng nên theo phương pháp ấy. Bạn điều tra xem loại sách bạn xuất bản trung bình bán được bao nhiêu và cho in theo số trung bình đó, thì phần thành công của bạn được 50% rồi. Nếu bạn lại được nhiều người hứa bán giúp, mua giúp, thì chắc chắn bạn sẽ thành công.

Trong khi tính toán, bạn nên tránh tật quá lạc quan, chung cho các nhà xuất bản. Hai ông Laborderie và Boi seau trong cuốn Toute l’imprimerie khuyên ta nên rất dè dặt: thà in ít mà bán hết còn hơn in nhiều cho giá rẻ mà rồi sách ứ lại, để chật nhà, lại còn làm ta lo lắng, bực mình. Theo hai ông ấy thì tiểu thuyết của một tác giả chưa có danh, không nên in quá hai ngàn. Ở nước ta, tuy mực xuất bản sách báo còn thấp nghĩa là sự cạnh tranh không gay go, nhưng vì lẽ độc giả quá ít, tôi tưởng con số 2000 ấy còn là nhiều đấy. Nói riêng về loại khảo cứu, dù sách có nhiều hy vọng được hoan nghênh, bạn cũng chỉ nên tính bán được khoảng 1500 cuốn. Số đó đã rộng rãi rồi đấy, thưa bạn.

- In xong, bạn phải lo việc quảng cáo. Khi giao cho người khác xuất bản thì bạn nên quên tác phẩm của bạn đi, mặc cho độc giả phê bình và mặc cho nhà xuất bản quảng cáo, sau khi đã dặn qua họ đừng quảng cáo quá lố, khiến độc giả cười mình. Nhưng khi bạn tự xuất bản lấy thì bạn nên quên bạn là tác giả mà đứng về phương diện thương mãi, nghĩa là tự giới thiệu tác phẩm của mình với công chúng. Bạn nên nhớ quảng cáo chỉ làm sách bán mau hơn, chứ không thể làm cho một cuốn bán ế hoá chạy được: sách hay mà hợp với nhu cầu quần chúng thì sớm muộn gì độc giả cũng biết mà mua.

Tuy nhiên, khoảng hai chục năm trước, một cuốn sách giá trị tầm thường mà nhờ một cách quảng cáo rất đặc biệt, đã bán chạy vo vo. Cuốn ấy là cuốn “Thanh đạm” của Nguyễn công Hoan, giao cho nhà Đời mới, mà giám đốc là Nguyễn Gia Vỹ, xuất bản. Khi in đã gần xong, tác giả thấy nhà xuất bản đã tự tiện bỏ một bài chiếu và một bài biểu của ông đã tốn công sưu tầm, tức thì nổi giận, viết thư mắng ông Vỹ là dốt, không hiểu được hai bài đó nên mới bỏ đi, làm tác phẩm của ông mất vẻ cổ kính. Cuối thư, văn sĩ còn hăm bạt tai nhà xuất bản:

“Thế là bây giờ tôi thêm được bài học khôn nữa là không những người dốt làm tai hại cho mình, mà có khi làm tai hại cho người khác. Ông đã làm hại tôi, thôi thì tôi chịu, nhưng ông đã làm tai hại cả đến văn chương của tổ quốc, thật đáng đánh cho cái bạt tai!”

Ông Vỹ chẳng lấy làm buồn, đem đăng ngay bức thư của Nguyễn Công Hoan lên mặt báo, ngay dưới chỗ quảng cáo về quyển Thanh đạm. Độc giả hiếu kỳ, ùn ùn kiếm mua và chưa có tiểu thuyết nào của Nguyễn Công Hoan mới ra mà bán chạy như vậy. Tất nhiên là chỉ được một lần thôi. Có người ngờ rằng hai ông ấy xếp đặt đóng trò với nhau.

Một cách quảng cáo không tốn tiền là gởi tặng toà soạn các báo một cuốn với một bức thư yêu cầu giới thiệu trên báo, trong thư nên thêm độ năm, sáu hàng chỉ đại ý trong sách, đặc điểm của sách, số trang, giá tiền để toà soạn dễ bề giới thiệu. Nếu có tờ báo chịu đăng vài trang trích trong sách thì kết quả sẽ nhiều hơn.

Cũng nên gởi tặng riêng các nhà giữ mục phê bình trên các báo, và các ông hiệu trưởng, giáo sư, giáo viên nếu là sách giáo khoa.

Sách tặng như vậy cũng có khi mất, nên các nhà xuất bản Âu Mỹ thường gởi theo sách một tấm thiếp dán có sẵn, ghi tên người nhận cùng địa chỉ của mình và yêu cầu người này hễ nhận được sách thì gởi tấm thiếp đó trở lại.

Còn như quảng cáo mất tiền thì có hàng chục cách, như in bố cáo dán ở đường hoặc phát cho khách đi đường, in mục lục sách, quảng cáo trên màn ảnh, quảng cáo ở bìa cuốn sách trước, in một tấm băng để bao sách… Cách thường nhất là đăng trên báo. Tiểu thuyết thì nên đăng trên nhật báo, sách khảo cứu có một số độc giả riêng thì nên đăng trên tuần báo hoặc nguyệt san. Phải đăng ba, bốn kỳ tiếp mới có công hiệu.

Giá quảng cáo rất thay đổi, tuỳ số độc giả của tờ báo. Người ta lấy một khoảng dài bằng chiều ngang cột báo (khoảng 5 phân) và cao một phân, làm đơn vị, gọi là một phân cột. Hiện nay giá một phân cột quảng cáo trên trang tư báo hàng ngày ở Sàigòn từ 50đ đến 100đ một kỳ.

- Bạn có thể giao công việc nạp bản (cũng như xin kiểm duyệt) cho nhà in để đỡ mất thì giờ, nhưng việc bán thì bạn phải đích thân lo lấy, tuy tôi vẫn biết phần đông nhà văn không ưa nó chút nào.

Tất nhiên, ta không thể bán trực tiếp cho độc giả hoặc các tiệm sách ở khắp nơi trong nước. Ta phải nhờ các nhà phát hành làm trung gian, nhưng theo tôi, không nên để cho một nhà nào làm “tổng phát hành” mà nên giao cho nhiều nhà, vì giao cho một nhà độc quyền mà nhà đó làm việc bất lực thì thiệt hại lớn.

Có nhiều cách bán:

- Bán tiền mặt. – Sách của bạn để hoa hồng cao và phải được nhà phát hành tin là sẽ chạy thì hoạ may họ mới chịu mua tiền mặt. Mà có mua, cũng chỉ mua một số rất ít.

- Bán chịu, nhưng bán đứt. – Nhà phát hành mua sách rồi không có quyền trả lại, nhưng được trả tiền làm nhiều kỳ hạn, khi nhận sách trả một số là bao nhiêu đấy, còn lại sẽ trả dần trong mỗi tháng sau.

Gởi bán. – Theo cách nầy, sách ế thì nhà phát hành có quyền trả lại. Khi nhận sách, nhà phát hành có thể-chứ không bỏ cuộc-trả trước một số tiền, những tháng sau họ tính sổ, bán được bao nhiêu sẽ trả bấy nhiêu. Như vậy hoa hồng để cho họ có thể thấp.

- Bán cho người nhận mua trước- Sách mới bắt đầu in, bạn gởi thư hoặc quảng cáo đi khắp nơi, đọc giả nào chịu mua thì đóng trước một số tiền, in xong, bạn sẽ gởi sách. Nhà xuất bản chỉ dùng cách đó khi phải in những bộ sách dày, tốn nhiều tiền, như các loại tự điển.

Ở Pháp, đọc giả đông, sách nhiều, huê hồng để cho các nhà phát hành thường là 40% giá bán. Loại sách khoa học hoa hồng hạ nhất, loại tiểu thuyết hoa hồng cao nhất. Ở nước ta, loại khảo cứu hoa hồng thường là 35%[64], còn loại tiểu thuyết nhất là loại kiếm hiệp một đồng, thì hoa hồng có khi tới 50% không chừng.

Người ta đã nghiệm rằng sách bán có mùa, như nhiều món hàng khác. Chẳng hạn, ở Pháp, tiểu thuyết bán chạy nhất vào mùa Xuân và mùa Thu ; ở bên ta, trong các vụ bãi trường và tựu trường sách bán mạnh hơn cả, ế nhất vào hồi Tết.

Sau một cuộc chiến tranh khá dài, số độc giả bao giờ cũng tăng và nhiều nhà xuất bản khéo đầu cơ, chỉ trong một năm đã thành triệu phú. Năm 1947, ở Hà Nội, một nhà nọ chỉ in truyện Kiều một cách cẩu thả mà lời được hàng trăm ngàn đồng. Mới tản cư về, sách vở mất hết, ai chẳng muốn có một cuốn Kiều để ngâm nga cho đỡ buồn, dù đắt mấy mà không mua?

Bởi vậy, nhà đó in năm ngàn cuốn Kiều, mới một tháng đã bán hết, lần sau đánh bạo in gấp đôi, không ngờ vẫn không đủ bán, lại phải in thêm.

Xuấn bản lấy, bạn phải đảm đương hết những công việc kể trên, song khéo tổ chức thì không tốn thì giờ cho lắm, mỗi ngày chỉ bỏ vài ba giờ là một năm có thể xuất bản được sáu cuốn.

Nhưng tôi xin dặn kỹ bạn điều nầy: nếu bạn chưa được nhiều độc giả biết đến mà lại chỉ viết được một cuốn thì đừng nên xuất bản lấy; các nhà phát hành không chịu mua sách của bạn đâu, bạn phải gởi bán và thu tiền sẽ rất chậm. Tôi đã biết ba trường hợp như vậy: một tập thơ, một tiểu thuyết, một cuốn khảo cứu đều có giá trị mà hai năm mới thu đủ vốn chỉ vì xuất bản lẻ loi.

Muốn thành công, ta phải gom ít nhất năm sáu tác phẩm có giá trị, dễ bán (vừa của ta, vừa của những bạn thân) kiếm được một số vốn khoảng sáu chục ngàn đồng[65], đặt tên cho nhà xuất bản rồi xuất bản đều đều hai tháng một cuốn, như vậy các nhà phát hành mới lưu ý tới và chịu mua sách của ta. Đã xuất bản được sáu cuốn mà bán đều đều không ế thì ta khỏi phải thêm vốn nữa, số tiền bán sách đủ làm vốn luân chuyển để cho ta xuất bản thêm và có món chi tiêu hàng tháng.

Tôi biết ít nhà văn có đủ những điều kiện ấy để xuất bản lấy tác phẩm của mình. Khó lắm. Nhưng càng khó càng phải rán. Ta đã nhất định lựa nghề cầm bút thì phải dự bị từ trước mà tổ chức đời sống của ta. Làm một nghề thứ nhì để sống, dành dụm mỗi năm một số tiền, viết trước vài ba tác phẩm, tìm bạn cùng chí hướng cùng hăng hái theo đuổi một mục đích, thì trong năm năm, có khi sớm hơn, là ta đã làm chủ một nhà xuất bản nho nhỏ được rồi.

Xã hội có rất nhiều cái bất công. Kẻ rút ruột ra viết một cuốn sách hàng năm, sáu tháng chỉ được lãnh 10% giá bán; còn kẻ có vài chục ngàn bỏ ra làm vốn, mỗi ngày trông nom công việc in, bán độ một, hai giờ thì lời được 20%. Bảo nhà xuất bản phải được lời nhiều vì còn chịu sự rủi ro khi bách sách ế ; điều đó có phần hữu lý ; nhưng ta thử hỏi trung bình mười cuốn sách in ra có mấy cuốn bán ế, còn mười cuốn viết ra, có bao nhiêu cuốn không bán được cho nhà xuất bản? Vậy thì nhà văn cũng có sự rủi ro đấy chứ?

Huống hồ ở nước ta, mười nhà văn chỉ được vài ba người đủ sống ; còn mười nhà xuất bản thì người nào cũng sống dư[66] và có người làm giàu rất mua. Các tiệm sách cũng vậy. Nội một điều đó đủ cho ta thấy hạng người nào bị thiệt thòi rồi.

Xã hội đã chưa chịu thay đổi thì ta chỉ còn một cách là tổ chức đời sống của ta trong khi chờ đợi. Vậy hỡi các bạn cầm bút, chúng ta hãy nên rán họp nhau lại mỗi nhóm bốn năm người, gây một số vốn, tự xuất bản lấy. Được vậy, chẳng những lợi về vật chất cho gia đình chúng ta, chẳng những lợi về tinh thần cho chúng ta vì chúng ta sẽ khỏi phải chiều ý một nhà xuất bản nào hết, mà nhất là lại còn lợi cho văn hóa Việt Nam, vì chỉ khi nào có nhiều nhà xuất bản của những nhà văn đứng đắn thì các cây bút có tài mới được nâng đỡ, khuyến khích, quần chúng mới được hướng dẫn, khỏi bị đầu độc và các tác phẩm có giá trị mà khó bán mới xuất hiện được.

Tôi tha thiết mong điều đó lắm, nên đã dài dòng viết chương trước và chương nầy, nếu có bạn nào cho là rườm rà, thì xin lượng thứ.

Chú thích:

[63] Năm 1968 này, có thể trễ sáu tháng một năm là thường, mà bộ Thông tin có lệ cứ ba tháng phải xin triển hạn giấy phép kiểm duyệt, thật mất công.

[64] Hiện nay (1968) không dưới 40% và có khi tới 60%

[65] Hiện nay (1968) phải có độ 200.000đ.

[66] Tôi không kể những nhà xuất bản tài tử, mỗi năm chỉ cho ra vài cuốn thì tất không khá được.