Chương 18

Hai năm học đầu ở trường cấp ba vất vả hơn nhiều so với những năm học cấp hai. Tôi rơi vào một lớp bốn mươi hai học sinh, một trong những lớp trộn lẫn học sinh nam và nữ hiếm hoi nhất của ngôi trường đó. Có rất ít học sinh nữ và tôi không quen ai cả. Gigliola, sau vô số lời tự mãn (“Ừ, tôi cũng đi học cấp ba đấy, chắc chắn thế, chúng ta sẽ ngồi cùng một bàn”), cuối cùng thì phụ giúp bố mình ở cửa hàng bánh ngọt Solara. Về bọn con trai, ngược lại, tôi biết Alfonso và Gino, tuy nhiên họ lại cùng ngồi ở một trong những bàn đầu tiên, học ngang ngửa nhau, với bầu không khí đáng sợ và hầu như luôn giả vờ không quen biết tôi. Phòng học bốc mùi, đó là mùi mồ hôi chua loét của những bàn chân bẩn thỉu và của nỗi sợ.

Những tháng đầu tiên tôi trải qua cuộc đời học sinh trong lặng lẽ, những ngón tay luôn đặt trên trán và hai bên má vì mụn oanh tạc. Ngồi ở một trong những dãy bàn cuối lớp, tôi không nhìn được thầy cô cũng như những gì họ viết trên bảng, tôi còn không quen cô bạn ngồi cùng bàn cũng như cô chẳng biết tôi là ai. Nhờ cô Oliviero tôi đã sớm có những cuốn sách mà mình càn, bẩn và cũ nát. Tôi áp đặt cho mình kỷ luật mà tôi học được ở trường cấp hai: tôi học cả buổi chiều cho đến mười một giờ đêm và sau đó từ năm đến bảy giờ sáng, khi đến giờ đi học. Ở cửa nhà, người khệ nệ sách, tôi thường hay gặp Lila chạy đến cửa tiệm giày để mở hàng, quét dọn, lau chùi, sắp xếp gọn gàng trước khi bố và anh trai cậu ấy đến. Cậu ấy hỏi tôi về những môn tôi học trong ngày, về những gì tôi đã học, và cậu ấy muốn nhận được những câu trả lời chính xác. Nếu tôi không đáp ứng được cậu ấy sẽ quay tôi bằng hàng đống câu hỏi khiến tôi lo lắng vì sợ mình không học kỹ, không trả lời được cậu ấy thì tôi cũng sẽ không đủ khả năng trả lời thầy cô. Những buổi sáng giá lạnh, khi tôi thức dậy lúc bình minh để ôn bài trong căn bếp, tôi cảm tưởng rằng, như thường lệ, tôi đang hy sinh giấc ngủ sâu và sự ấm áp của buổi sớm để tạo ấn tượng tốt với con gái ông thợ giày hơn là với thầy cô ở ngôi trường quý tộc kia. Kể cả bữa sáng vội vàng cũng vì cậu ấy. Tôi tu cốc cà phê sữa rồi phi ra đường chỉ để không bị lỡ một mét đường chúng tôi đi cùng nhau.

Tôi chờ ở cửa nhà. Thấy cậu ấy tiến đến từ tòa nhà nơi cậu ấy sống, tôi nhận ra rằng cậu ấy vẫn đang thay đổi. Giờ cậu ấy đã cao hơn tôi rồi. Cậu ấy không còn bước đi như một đứa bé mảnh khảnh mà cậu ấy vẫn từng là mấy tháng trước, mà dường như cơ thể cậu ấy đang dần nở nang, bước chân cũng trở nên mềm mại hơn. Chào, chào, chúng tôi bắt chuyện ngay. Khi chúng tôi dừng lại ở ngã tư và tạm biệt nhau, cậu ấy đến cửa tiệm giày, tôi đến ga tàu điện ngầm, tôi quay người lại liên tục để nhìn cậu ấy lần cuối. Một vài lần tôi thấy Pasquale hớt hơ hớt hải chạy đến và tiến lại chỗ cậu ấy, đưa cậu ấy đi.

Tàu điện ngầm chật cứng học sinh nam nữ mịt mờ vì cơn buồn ngủ, vì khói của những điếu thuốc đầu tiên. Tôi không hút, không nói chuyện với ai. Trong vài phút ít ỏi của chặng đường tôi lo sợ ôn lại bài, tôi điên cuồng nhét vào đầu những cách nói mà không ai trong khu phố dùng, giống như một thứ ngoại ngữ đối với tôi. Tôi sợ bị trượt môn, sợ cái bóng tập tễnh bên cao bên thấp của người mẹ hay bực mình và những cái quắc mắt của cô Oliviero. Tuy thế, lúc này tôi chỉ có duy nhất một suy nghĩ thực sự trong đầu: tìm cho mình một người bạn trai nhanh nhất có thể, trước khi Lila thông báo với tôi rằng cậu ấy bắt đầu qua lại với Pasquale.

Mỗi ngày tôi lại càng thấy căng thẳng hơn khi chưa đạt được mục đích mà thời gian thì cứ trôi. Tôi sợ gặp cậu ấy khi tan học về và biết được từ chính giọng nói lôi cuốn của cậu ấy rằng cậu ấy đã làm tình với Peluso. Hoặc nếu không phải anh ta, thì là Enzo. Hoặc nếu không phải Enzo, thì là Antonio. Hoặc, biết đâu được, là Stefano Carracci, người bán hàng tạp hóa, hay thậm chí là Marcello Solara: khó mà đoán trước được Lila. Những thanh niên lởn vởn quanh cậu ấy hầu như đều là đàn ông, đầy ham muốn. Hậu quả là, giữa kế hoạch với những đôi giày, việc đọc về thế giới tồi tệ mà chúng tôi sinh ra, và những anh người yêu, cậu ấy sẽ không còn thời gian dành cho tôi nữa. Thỉnh thoảng, trên đường từ trường về, tôi đi đường vòng để không phải đi qua trước cửa tiệm giày. Ngược lại nếu tôi thấy Lila từ xa, do lo lắng nên tôi sẽ đổi đường đi. Nhưng rồi tôi không nhịn được và nhanh chóng đi đến gặp cậu ấy như số mệnh đã định vậy.

Ở cổng trường cấp ba, một tòa nhà đồ sộ màu xám và tối tăm với tình trạng thấp kém, tôi nhìn các nam sinh. Tôi nhìn chằm chằm họ để họ biết là tôi đang nhìn và chú ý đến tôi. Tôi nhìn những đứa bạn cùng trang lứa ở trường cấp ba, một số vẫn còn mặc quần cộc, số khác mặc quần ống đứng hay quần thụng. Tôi quan sát những học sinh lớp trên, hầu hết mặc áo khoác và đeo cà vạt, không bao giờ mặc áo khoác măng tô, như thể họ muốn thể hiện trên hết với chính mình rằng họ không bao giờ bị lạnh: tóc hất ngược, phần gáy lộ ra trắng ngần vì kiểu tóc hốt cao. Tôi thích những anh chàng đó hơn nhưng tôi sẽ hài lòng với bất kỳ ai học lớp trên tôi, quan trọng là anh chàng đó phải mặc quần dài.

Một hôm tôi bị ấn tượng bởi dáng người cao lêu đêu, gày gò, tóc nâu rối, một khuôn mặt đối với tôi thì rất đẹp và có gì đó thân thuộc. Không biết người đó bao nhiêu tuổi nhỉ: mười sáu, mười bảy? Tôi quan sát kỹ người đó, tôi bước lùi lại để nhìn rõ hơn và tim tôi ngừng đập: đó là Nino Sarratore, con trai Donato Sarratore, nhân viên đường sắt kiêm nhà thơ. Anh ấy chạm mắt với tôi nhưng lại lơ đãng, anh không nhận ra tôi. Chiếc áo khoác đã sờn ở khuỷu tay, siết chặt lấy đôi vai, chiếc quần sờn, đôi giày cũ. Anh ấy không có dấu hiệu sung túc như Stefano và nhất là như anh em nhà Solara. Bố của anh, mặc dù đã viết một tập thơ, hiển nhiên vẫn chưa giàu có.

Tôi rất bối rối bởi sự xuất hiện bất ngờ đó. Ở lối ra, động lực đầu tiên của tôi là chạy ngay đi kể lại cho Lila, tôi rất muốn làm vậy nhưng rồi tôi nhanh chóng đổi ý. Nếu tôi nói với cậu ấy, chắc chắn cậu ấy sẽ theo tôi đến trường để xem anh ấy. Và tôi đã biết trước chuyện gì sẽ xảy ra. Dù chắc chắn rằng Nino đã không nhận ra tôi, không nhận ra cô bé tóc vàng mảnh dẻ hồi cấp một trong hình hài mũm mĩm của một thiếu nữ và khuôn mặt đầy mụn như tôi bây giờ, nhưng anh ấy sẽ nhận ra ngay Lila và sẽ bị cậu ấy chinh phục. Tôi quyết định âm thầm xây dựng cho mình hình ảnh về Nino Sarratore đang cúi gằm mặt bước ra từ cổng trường với dáng người đu đưa len lỏi vào phố Garibaldi. Từ hôm đó, tôi đến trường như thể việc gặp, hay kể cả chỉ nhìn thấy anh ấy thôi, là lý do chân thực duy nhất để tới trường.

Mùa thu trôi qua nhanh như gió. Một sáng nọ, tôi bị hỏi vấn đáp về sử thi Aeneid , đó là lần đầu tiên tôi bị gọi lên bảng. Thầy giáo, thầy Gerace, một người trạc lục tuần, lãnh đạm, chỉ ngáp lên ngáp xuống, đã bật cười ngay khi tôi phát âm từ “oracòlo” thay vì “oràcolo” [1] . Thầy không nghỉ là, dù biết nghĩa của từ đó nhưng tôi sống ở một thế giới mà không một ai có lý do gì phải dùng nó. Cả lớp bắt đầu cười, đặc biệt là Gino, ngồi ở bàn đầu cạnh Alfonso. Tôi thấy thật nhục nhã. Rồi nhiều ngày trôi qua, chúng tôi làm bài tập tiếng La tinh đầu tiên. Khi thầy Gerace trả bài chữa, thầy hỏi:

“Trò Greco là ai?”

Tôi giơ tay.

“Em tới đây.”

Thầy ấy đặt cho tôi một loạt câu hỏi về hiện tượng biến đổi hình thái từ, về động từ và về cú pháp. Tôi lo sợ trả lời, đặc biệt bởi vì thầy quan sát tôi chăm chú mà chưa từng làm như thế với bất cứ ai trong chúng tôi bao giờ. Rồi thầy đưa cho tôi tờ giấy không có một nhận xét nào.

Tôi được chín điểm.

Cao trào bắt đầu kể từ thời điểm đó. Môn tiếng Ý thầy cho tôi tám điểm, môn Lịch sử tôi không sai mốc thời gian nào, môn Địa lý tôi biết tường tận diện tích, dân số, tài nguyên phong phú dưới lòng đất và nông sản. Nhưng nhất là tiếng Hy Lạp, tôi đã khiến thầy phải kinh ngạc. Nhờ những gì tôi đã học với Lila, tôi thể hiện mình sử dụng bảng chữ cái thành thạo, đọc trôi chảy và phát âm thuần thục, cuối cùng tôi đã có được lời khen công khai từ thầy giáo. Từ đó, tài năng của tôi đã gây ấn tượng với các giáo viên khác như một sự thật không phải bàn cãi. Thậm chí vào một buổi sáng, thầy giáo dạy môn Tôn giáo và Tín ngưồng còn dẫn tôi ra ngoài và hỏi tôi có muốn đăng ký tham gia một khóa học từ xa miễn phí về Thần học hay không. Tôi nói có. Tới gần Giáng sinh, mọi người đều gọi tôi là Greco, chứ không phải Elena. Gino bắt đầu nán lại ở cổng trường để chờ tôi cùng về khu phố. Một hôm cậu ta bất ngờ lại hỏi tôi có muốn hẹn hò với cậu ta không: mặc dù cậu ta là một tên ngốc, tôi thở phào một cái - dù sao có còn hơn không, và tôi đồng ý.

Tất cả sự hồi hộp phấn chấn đó đã tạm dừng trong suốt kỳ nghỉ Giáng sinh. Tôi lại hòa mình vào nhịp sống của cả khu phố, tôi có nhiều thời gian hơn và có thể gặp Lila thường xuyên hơn. Cậu ấy đã phát hiện ra tôi học tiếng Anh và đương nhiên cậu ấy đã tự tìm hiểu các quy tắc ngữ pháp. Giờ đây cậu ấy đã biết rất nhiều từ mà phát âm gần chuẩn rồi, và tất nhiên phát âm của tôi cũng không thua kém. Nhưng cậu ấy cứ ỉ ôi với tôi, bảo rằng: khi nào đi học, cậu hãy hỏi thầy giáo từ này phát âm thế nào, từ kia phát âm thế nào nhé. Một hôm, cậu ấy đưa tôi đến cửa hàng, cho tôi xem một cái hộp kim loại nhét đầy những mẩu giấy nhỏ: trên mỗi mẩu giấy cậu ấy viết một mặt một từ tiếng Ý, mặt kia là từ tương đương trong tiếng Anh: bút chì/pencil, hiểu/to understand, giày/shoe. Chính thầy Ferraro đã khuyên cậu ấy làm thế, một phương pháp học từ vựng tuyệt vời. Cậu ấy đọc cho tôi mặt viết tiếng Ý và muốn tôi nói từ tiếng Anh tương ứng. Nhưng tôi gần như chả biết gì. Tôi nhận ra rằng trong mọi việc cậu ấy đều nhanh hơn tôi, như thể cậu ấy bí mật đi học vậy. Tôi cũng cảm nhận được sự căng thẳng của cậu ấy, ham muốn thể hiện với tôi rằng cậu ấy có khả năng học tất cả những gì tôi học. Tôi thích nói về chuyện khác hơn nhưng cậu ấy lại hỏi tôi về các hiện tượng biến đổi hình thái trong tiếng Hy Lạp, từ đó cậu ấy nhanh chóng suy ra được rằng tôi vẫn chỉ dừng lại ở năm nhất trong khi cậu ấy đã học xong năm ba. Cậu ấy còn hỏi tôi về tác phẩm Aeneid , cậu ấy say mê tác phẩm đó. Cậu ấy đọc hết cả tác phẩm trong vỏn vẹn vài ngày, trong khi tôi, ở trường, mới đọc đến nửa tập thứ hai. Cậu ấy nói tỉ mỉ với tôi về nữ hoàng Dido, nhân vật mà tôi không biết chút nào: tôi nghe thấy cái tên đó lần đầu không phải là ở trường mà từ cậu ấy. Và một buổi chiều cậu ấy quăng cho tôi một lời nhận xét làm cho tôi rất ngạc nhiên. Cậu ấy nói: “Nếu không có tình yêu, không chỉ cuộc sống của con người trở nên héo úa mà cả cuộc sống của các thành phố cũng vậy.” Tôi không nhớ cậu ấy diễn đạt chính xác thế nào nhưng ý là như vậy, và tôi liên hệ ngay tới những con phố bẩn thỉu của chúng tôi, tới những khu vườn bụi bặm, tới đồng quê bị những tòa nhà mới xây hủy hoại, tới nạn bạo hành hiện diện trong mỗi căn nhà, mỗi gia đình. Nhưng tôi sợ cậu ấy lại bắt đầu nói với tôi về phát xít, quốc xã, cộng sản. Thế là tôi đã không thể cưỡng lại, tôi muốn khiến cậu ấy hiểu rằng mọi điều tốt đẹp đang xảy đến với tôi, tôi nói với cậu ấy liền một mạch: thứ nhất, rằng tôi đang hẹn hò với Gino, và thứ hai là Nino Sarratore đến học trường tôi, anh ấy đẹp trai hơn hồi tiểu học nhiều.

Cậu ấy nhíu mắt và tôi sợ cậu ấy sắp sửa nói với mình rằng: tớ cũng có bạn trai rồi. Nhưng không, cậu ấy bắt đầu trêu tôi: “Cậu thành một cặp với con trai nhà dược sĩ,” cậu ấy nói, “giỏi, cậu đã đổ rồi đấy, cậu rơi vào lưới tình giống như người tình của anh hùng Aeneas.” Rồi từ nhân vật Dido trong tác phẩm Aeneid , cậu ấy bỗng dưng chuyển sang bà Melina và nói với tôi về bà ấy một lúc lâu, bởi tôi chẳng biết mấy về những chuyện đã xảy là trong các tòa nhà của chúng tôi - tôi đi học buổi sáng và học bài tới tận tối muộn. Cậu ấy kể về một người họ hàng của mình như thể cậu ấy không khi nào rời mắt khỏi bà ấy. Cảnh khốn khổ gặm nhấm người phụ nữ ấy và những đứa con của bà, thế nên bà ấy lại phải lau các bậc thang của các tòa nhà với Ada (tiền Antonio mang về nhà không đủ). Nhưng người ta không thấy bà Melina ấy ca hát nữa, niềm hưng phấn đã qua đi và giờ bà ấy làm việc cật lực như một cỗ máy. Lila miêu tả cho tôi về người phụ nữ đó một cách tỉ mỉ: cúi gập người lại, bà ấy bắt đầu từ tầng trên cùng và đưa cây chổi lau nhà ướt nhẹp bằng đôi bàn tay, từ tầng này tới tầng khác, bậc này nối bậc kia với nguồn năng lượng và sự phấn chấn có thể đốn ngã cả những kẻ cơ bắp hơn mình. Nếu ai đó dám đi lên hay đi xuống, bà ấy sẽ la lên những lời sỉ nhục, ném cái giẻ lau vào người đó. Ada đã kể cho cậu ấy rằng có lần chị ta nhìn thấy mẹ mình đã gây ra một vụ khủng hoảng vì người ta đã phá hoại công việc của bà bằng những dấu chân, Ada nhìn thấy mẹ mình uống nước bẩn trong cái xô, và chị ta đã phải giật lại cái xô từ bà ấy. Thấy không? Dần dà từ Gino cậu ấy nói đến chuyện nữ hoàng Dido, rồi đến anh hùng Aeneas người đã bỏ rơi nàng và đến bà góa điên. Và mãi đến đấy cậu ấy mới nhắc đến tên Nino Sarratore, dấu hiệu chứng tỏ cậu ấy đã chăm chú lắng nghe tôi. “Nói với anh ta đi, về bà Melina ấy” cậu ấy hối thúc tôi, “và bảo anh ta phải kể chuyện đó với bố mình.” Rồi cậu ấy nói thêm một cách xấu xa: “Nếu không thì việc viết thơ quá là dễ dàng.” Cuối cùng cậu ấy bật cười rồi hứa khá nghiêm túc rằng: “Tớ sẽ không bao giờ yêu ai và sẽ không bao giờ, không bao giờ, không bao giờ viết một bài thơ nào.”

“Tớ không tin.”

“Là thế đấy.”

“Nhưng những người khác sẽ yêu cậu.”

“Khổ cho họ.”

“Họ sẽ đau khổ như nữ hoàng Dido này.”

“Không, họ sẽ yêu người con gái khác, giống hệt như Aeneas đã làm, cuối cùng chàng cũng đến với con gái của một ông vua.”

Tôi tỏ ra không thuyết phục lắm. Tôi rời đi, nhưng rồi quay trở lại, tôi thích những cuộc trò chuyện về người yêu, khi giờ tôi đã có bạn trai. Một lần tôi hỏi cậu ấy, một cách thận trọng:

“Marcello Solara làm gì, anh ta theo đuổi cậu à?”

“Ừ.”

“Thế còn cậu?”

Cậu ấy cười khẩy khinh khỉnh với ý là: Marcello Solara làm tớ kinh tởm.

“Thế Enzo?”

“Bọn tớ là bạn.”

“Còn Stefano?”

“Thế theo cậu, bọn họ đều tương tư tớ à?”

“Ừ.”

“Stefano bao giờ cũng đuổi theo tớ đầu tiên, ngay cả khi ở trong đám đông.”

“Thấy chưa!”

“Có gì đâu mà thấy.”

“Còn Pasquale, anh ta tỏ tình với cậu rồi đúng không?”

“Cậu điên à?”

“Tớ nhìn thấy anh ta đưa cậu đến cửa hàng buổi sáng.”

“Vì anh ta giải thích với tớ những chuyện xảy ra trước khi bọn mình sinh ra.”

Thế là cậu ấy lại quay trở về chủ đề “trước kia”, nhưng theo một cách khác so với hồi cấp một. Cậu ấy nói chúng tôi chẳng hề biết gì, cả lúc bé lẫn bấy giờ, do đó chúng tôi không thể hiểu được bất kỳ chuyện gì: mọi thứ trong khu phố này, mỗi phiến đá hay mảnh gỗ, tất cả đều có trước chúng tôi, mà chúng tôi lại lớn lên mà không nhận ra những điều đó, thậm chí còn chưa bao giờ nghĩ đến. Không riêng gì chúng tôi. Bố cậu ấy làm như không hề có chuyện gì trước khi ông ra đời. Tất cả mọi người đều như vậy, mẹ cậu ấy, mẹ tôi, bố tôi và cả anh Rino. Nhưng cửa hàng tạp hóa của Stefano trước kia là xưởng mộc của ông Peluso, bố của Pasquale. Nhưng tiền của Ngài Achille đã kiếm được từ trước . Và cả tiền của nhà Solara cũng thế. Cậu ấy đã làm phép thử với bố mẹ của mình. Họ không biết gì và không muốn nói về việc gì hết. Không phát xít, không quân chủ. Không lạm dụng quyền lực, không bất công, không bóc lột. Họ căm ghét Ngài Achille và sợ gia đình Solara. Tuy thế, họ đã vượt qua được điều đó và tiêu tiền của mình cho con trai của Ngài Achille lẫn nhà Solara, và họ cũng cho chúng tôi tới đó. Và họ bầu cho những kẻ theo chủ nghĩa phát xít hay chủ nghĩa quân chủ, như gia đình Solara muốn họ làm thế. Và họ nghĩ rằng những gì xảy ra trước kia đã qua rồi và để sống bình yên, họ nhắm chặt đôi mắt mình lại: thế nhưng họ cũng góp phần vào đó, trong những việc đã diễn ra trước kia và cũng lưu giữ chúng trong chúng tôi, và như vậy, họ vẫn tiếp diễn những chuyện đó mà không hay biết.

Câu chuyện về “trước kia” làm tôi ấn tượng hơn mọi câu chuyện u ám mà cậu ấy kéo tôi vào trong suốt mùa hè. Chúng tôi trải qua kỳ Giáng sinh với những cuộc trò chuyện sôi nổi, trong cửa tiệm giày, trên phố hay ngoài sân chơi. Chúng tôi tâm sự với nhau mọi chuyện, cả những chuyện nhỏ nhặt, và chúng tôi rất ổn.

[1] Tiếng Ý: lời thánh truyền.