Chương 25

Đúng như thế. Suốt thời gian còn lại của năm học, Lila hoàn toàn không quan tâm đến những gì tôi học ở trường nữa. Và khi tôi hỏi cậu ấy đã mượn sách gì ở thư viện và đã đọc những gì, cậu ấy gắt gỏng rằng: “Tớ chẳng mượn gì nữa, mấy cuốn sách làm đầu tớ phát mệt.”

Với tôi thì ngược lại, học hành và đọc sách giờ đây gần như đã trở thành một thói quen ưa thích. Nhưng tôi phải sớm thừa nhận rằng từ khi Lila thôi không hỏi tôi hàng đống câu và không đi trước tôi trong việc học và việc đọc sách, hay kể cả thư viện của thầy Ferraro, học hành không còn là một chuyến phiêu lưu nữa mà chỉ đơn giản trở thành một việc mà tôi biết cách làm tốt và là việc mang đến cho tôi nhiều lời khen ngợi.

Tôi nhận ra điều đó một cách rõ ràng qua hai dịp.

Một lần tôi đến mượn sách ở thư viện với tấm thẻ dày đặc những lần mượn và trả sách; thầy giáo trước tiên đã khen ngợi tính siêng năng chăm chỉ của tôi rồi thầy hỏi thăm về Lila, bày tỏ rằng thầy rất tiếc về việc cậu ấy và cả gia đình đã dừng mượn sách. Thật khó giải thích vì sao nhưng sự tiếc nuối của thầy khiến tôi đau đớn. Có vẻ đó là dấu hiệu của sự quan tâm sâu sắc thực sự đối với Lila, một điều gì đó còn mãnh liệt hơn nhiều những lời khen ngợi của thầy về việc chăm chỉ đọc sách đều đặn của tôi. Tôi nảy ra suy nghĩ trong đầu rằng kể cả Lila chỉ mượn một cuốn sách trong cả năm thì trên cuốn sách ấy cậu ấy sẽ để lại dấu ấn của mình và khi trả sách thầy giáo sẽ nhận thấy điều đó, trong khi tôi thì không để lại dấu vết gì, tôi chỉ thể hiện sự chăm chỉ của mình khi ngốn từ tập này sang tập khác một cách lộn xộn.

Dịp thứ hai liên quan đến những nghi lễ ở trường. Một hôm thầy dạy Văn trả bài chữa bài tập nghị luận văn học (tôi vẫn còn nhớ tiêu đề: “Những giai đoạn khác nhau trong bi kịch của nữ hoàng Dido”), và trong khi bình thường thầy chỉ hạn chế hai từ để giải thích cho điểm tám hay điểm chín như mọi khi của tôi thì lần đó thầy đã khen tôi một cách đầy thuyết phục trước lớp và cuối cùng hé lộ rằng thầy đã cho tôi mười điểm. Hết giờ học thầy gọi tôi ra ngoài hành lang, bày tỏ rất ngưỡng mộ về cách tôi xử lý đề bài và khi thầy dạy môn Tôn giáo và Tín ngưỡng đi tới, thầy đã níu thầy ấy lại và tóm tắt lại một cách say sưa bài làm của tôi. Vài ngày sau tôi nhận ra rằng thầy Gerace đã không chỉ dừng lại ở vị linh mục mà ông đã kể về bài tập đó của tôi với những thầy cô khác và không chỉ thầy cô của khối tôi. Một số giáo viên cấp ba giờ cũng mỉm cười với tôi ở hành lang, thậm chí họ còn cho tôi vài lời nhận xét. Một cô giáo dạy lớp 11A chẳng hạn, cô Galiani mà tất cả học sinh đều đánh giá cao nhưng ai cũng tránh mặt vì cô nổi tiếng là cộng sản và với hai câu cô có thể phá vỡ bất cứ lý lẽ lỏng lẻo nào. Cô dừng tôi lại ở hành lang và cô hào hứng nhất là với ý tưởng chủ đạo trong bài viết của tôi rằng nếu tình yêu bị lưu đày khỏi thành phố thì những thành phố này sẽ thay đổi bản chất từ tốt thành xấu. Cô hỏi tôi:

“Với em thế nào là ‘một thành phố không tình yêu’?”

“Là người dân không biết đến hạnh phúc.”

“Cho cô một ví dụ.”

Tôi nghĩ tới những cuộc tranh luận với Lila và Pasquale suốt cả tháng Chín và chợt cảm thấy những cuộc tranh luận đó như một trường học thực sự, thật hơn ngôi trường mà tôi đến học mỗi ngày.

“Nước Ý dưới thời phát xít, nước Đức dưới chế độ quốc xã, toàn bộ nhân loại chúng ta trên thế giới ngày nay.”

Cô nhìn tôi chăm chú với vẻ thích thú lớn dần. Cô nói tôi viết rất tốt, tư vấn cho tôi vài bài viết và ngỏ ý cho tôi mượn sách của cô. Cuối cùng cô hỏi bố tôi làm nghề gì. Tôi đáp: “Nhân viên gác cổng ở tòa thị chính.” Cô cúi đầu rời đi.

Sự quan tâm của cô Galiani tất nhiên khiến tôi tự hào nhưng sau đó cũng không có gì xảy ra, mọi thứ quay trở lại thường lệ ở trường. Do đó, cuối cùng tôi nhanh chóng nhận thấy rằng ngay cả việc trở thành một học sinh có chút tiếng tăm vì học giỏi ngay từ năm đầu tiên ở trường cấp ba cũng chẳng có ý nghĩa to lớn gì với tôi. Cuối cùng thì điều đó chứng minh được gì? Nó chỉ chứng minh việc học và trò chuyện với Lila hiệu quả ra sao, cậu ấy đã tiếp thêm động lực và hỗ trợ tôi thế nào khi tôi tiến vào thế giới ngoài khu phố này, giữa vạn vật và con người, cảnh vật và ý tưởng của những cuốn sách. Chắc chắn, tôi tự nhủ, tôi chính là người viết bài luận về nữ hoàng Dido này, khả năng viết ra những câu văn hay ấy là của tôi; chắc chắn những gì tôi viết về nữ hoàng Dido thuộc về tôi; nhưng chẳng phải tôi đã xây dựng bài văn ấy cùng với Lila, chẳng phải chúng tôi đã truyền cảm hứng cho nhau, chẳng phải niềm đam mê của tôi đã lớn lên từ nhiệt huyết đam mê của cậu ấy hay sao? Và cái ý tưởng về thành phố không tình yêu khiến cho các thầy cô hài lòng đến thế không phải xuất phát từ Lila hay sao, kể cả sau đó tôi là người triển khai nó bằng chính khả năng của mình? Vậy thì tôi phải kết luận về chuyện này như thế nào?

Tôi bắt đầu chờ đợi những lời khen mới để chứng minh khả năng độc lập của chính mình. Nhưng thầy Gerace khi trả một bài tập khác về nữ hoàng xứ Carthage (“Aeneas và Dido: cuộc gặp gỡ giữa hai kẻ chạy trốn”), lại không có hứng thú và chỉ dừng lại ở việc cho tôi điểm tám. Ngược lại, tôi nhận được những cử chỉ chào hỏi thân mật từ cô Galiani và tôi vui mừng khi phát hiện cô là giáo viên tiếng La tinh và tiếng Hy Lạp của Nino Sarratore, học sinh lớp 11A. Tôi nóng lòng muốn được quan tâm và tôn trọng, điều có lẽ sẽ khẳng định khả năng của tôi. Và tôi hy vọng sẽ nhận được điều đó từ anh ấy. Tôi nghĩ nếu cô giáo dạy Văn công khai khen ngợi tôi trong lớp cô thì anh ấy sẽ nhớ đến tôi và cuối cùng sẽ mở lời với tôi. Nhưng chẳng có chuyện gì xảy ra cả và tôi vẫn nhìn thấy anh ấy ở cổng trường, anh ấy lúc nào cũng mang vẻ trầm ngâm và chưa bao giờ thèm nhìn tôi lấy một lần. Có lần tôi còn đi theo anh ấy dọc hết phố Garibaldi và Casanova, hy vọng anh ấy sẽ phát hiện ra và nói với tôi: chào em, anh thấy chúng ta cùng đi chung đường, anh đã nghe nói nhiều về em. Nhưng anh ấy cứ đi phăm phăm, đầu cúi gằm và không bao giờ ngoảnh lại. Tôi cảm thấy mình thật hèn nhát và chán chường. Thất vọng, tôi rẽ vào đường Novara và trở về nhà.

Ngày qua ngày tôi tiếp tục miệt mài khẳng định với thầy cô, bạn bè, với chính tôi về tính cần cù chăm chỉ của mình. Nhưng đồng thời cảm giác cô đơn trong tôi cũng lớn dần, tôi cảm thấy mình học mà không có chút năng lượng. Thế là tôi thử kể với Lila về nỗi tiếc nuối của thầy Ferraro và khuyên cậu ấy quay trở lại thư viện. Tôi cũng kể với cậu ấy là bài viết về nữ hoàng Dido của tôi được chào đón như thế nào, nhưng không nói về những gì tôi đã viết mà để cho cậu ấy hiểu rằng thành công đó của tôi cũng là nhờ cậu ấy. Lila ngồi nghe một cách lơ đãng, có lẽ cậu ấy còn chẳng nhớ chúng tôi đã nói gì về nhân vật đó nữa: cậu ấy có những mối lo khác. Ngay khi tôi để cậu ấy nói, cậu ấy đã bảo tôi rằng Marcello Solara không chịu bỏ cuộc như Pasquale, anh ta tiếp tục bám theo cậu ấy. Nếu cậu ấy đi chợ, anh ta đi theo mà không làm phiền cậu ấy tới tận cửa hàng của Stefano hay xe kéo của Enzo, chỉ để nhìn cậu ấy. Khi đứng ở cửa sổ, cậu ấy nhìn thấy anh ta đang bất động ở góc phố chờ cậu ấy xuất hiện. Cậu ấy lo sợ sự đeo đẳng đó. Cậu ấy sợ bố mình, và nhất là anh Rino, sẽ nhận ra. Cậu ấy kinh sợ khi nghĩ rằng việc này có thể khơi mào một trong những chuyện đàn ông ở đây, khi mà cứ hai ngày người ta lại gây gổ một lần, ở khu phố này có hàng đống chuyện như thế! “Tớ thì có cái gì chứ?” Lila hỏi tôi. Cậu ấy tự thấy mình gầy gò và xấu xí: tại sao Marcello lại mê muội cậu ấy như thế? “Tớ có gì xấu xa sao? cậu ấy nói. Tớ khiến mọi người làm những việc ngu ngốc.”

Từ đó Lila thường xuyên nhắc lại suy nghĩ ấy. Niềm tin rằng mình đã làm điều xấu hơn là điều tốt cho anh trai mình cũng tăng thêm. “Chỉ cần nhìn anh ấy thôi,” cậu ấy thở dài. Chấm dứt kế hoạch về xưởng sản xuất giày Cerullo, anh Rino vẫn bị ám ảnh với ý tưởng đã ăn sâu vào trí não là trở nên giàu có như nhà Solara, như Stefano, thậm chí còn hơn thế, và anh ta không thế cam chịu công việc ngày qua ngày ở cửa hàng. Anh ta nói với Lila, cố gắng gợi lại niềm hứng thú của hai anh em trước kia: “Anh em mình thông minh mà Lina. Không ai có thể ngăn cản khi chúng ta hợp sức với nhau! Hãy nói cho anh biết chúng ta phải làm gì.” Anh ta cũng muốn tự mua một chiếc xe hơi, một cái ti vi và anh ta căm ghét ông Fernando vì ông không hiểu được tầm quan trọng của những thứ đó. Nhưng nhất là khi Lila tỏ ra không muốn ủng hộ anh trai nữa, anh ta lại đối xử với cậu ấy còn tệ hơn cả một đứa nô lệ. Có lẽ anh Rino còn không nhận ra rằng mình đã tự hủy hoại bản thân nhưng cậu ấy, người đối diện với anh mỗi ngày thì thực sự hoảng hốt. Có lần cậu ấy nói với tôi:

“Cậu có biết, khi mới ngủ dậy thì ai cũng xấu xí, tất cả đều biến dạng và mang ánh mắt trống rỗng không?”

Theo cậu ấy, anh Rino đã trở thành người như vậy.