CHƯƠNG V LISA-

PAVEL Pavlovitch không nghĩ đến chuyện ‘‘chuồn’’, vả lại, có Trời mới biết tại sao tối qua, Veltchaninov lại hỏi ông ấy như thế; quả thật tâm trí Veltchaninov không yên ổn. Trong một cửa hàng gần công trường Pokrov, người ta chỉ cho ông khách sạn Pokrovsky, cách đó không xa, trong một con đường hẻm. Tại khách sạn, người ta nói cho ông rõ là ông Troussotzky hiện ở trọ tại nhà cô Maria Syssoievna nào đó trong một căn phòng có đầy đủ đồ đạc ở cuối sân, thuộc dãy nhà ngang. Trong khi ông đang lần bước theo những bực thang hẹp bằng đá, bẩn thỉu và rác rến để lên tầng lầu hai, nơi có dãy phòng có đầy đủ đồ đạc, bỗng nhiên ông nghe có tiếng ai khóc. Tiếng khóc đó hình như là tiếng khóc của một con bé khoảng bảy, tám tuổi; giọng khóc rất thống thiết; người ta nghe tiếng khóc đang nghẹn ngào bỗng nhiên òa lớn lên xen lẫn với tiếng la giận dữ, ầm ỉ và the thé, sau là tiếng chân dậm xuống sàn của một người đàn ông. Hình như ông ta đang cố gắng dỗ đứa bé nín và ông không muốn cho người ngoài nghe tiếng khóc, nhưng ông ta, dù cố dằn lòng, lại làm ồn hơn con bé. Tiếng la có vẻ tàn nhẫn và đứa bé hình như đang van xin thứ lỗi. Đi trong hành lang chật hẹp với hai cánh cửa mở rộng hai bên tường, Veltchaninov gặp một bà cao lớn, khỏe mạnh, áo quần lôi thôi; ông hỏi thăm bà này phòng của Pavel Pavlovitch. Bà ta chỉ căn phòng có tiếng khóc. Khuôn mặt dày dặn và hồng hào của bà ta, một người đàn bà trạc tứ tuần, biểu lộ một sự tức giận: — Ông xem đấy, lão ta đùa vui đấy chứ! Bà vừa lầm bầm vừa bước xuống lầu. Veltchaninov định gõ cửa nhưng lại thôi và ông đột ngột mở cửa ra. Đứng giữa căn phòng nhỏ bề bộn đồ đạc và sơn phết một cách thô kệch, Pavel Pavlovitch ăn mặc sơ sài — không áo ngoài và cũng không áo gi-lê-mặt đỏ gay và giận dữ; đang la hét, đang giơ tay múa ngón,và có lẽ đã dùng cả quả đấm nữa (Veltchaninov đoán thế) để cố làm câm miệng một đứa bé gái khoảng tám tuổi, ăn mặc tồi tệ, nó chỉ mặc có một cái áo nỉ đen ngắn mà thôi, nhưng cô bé có vẻ là một tiểu thư đài các. Hình như đứa bé đang ‘‘lên cơn’’; nó vừa giơ tay về hướng Pavel Pavlovitch, vừa khóc lóc như muốn ôm choàng, muốn hôn, muốn cầu khẩn ông này. Thoáng chốc, tất cả chuyện đó đều thay đổi: thấy người lạ, đứa bé vội la lên và phóng nhanh như bắn vào căn buồng nhỏ bên cạnh, còn Pavel Pavlovitch thì, sau giây phút ngỡ ngàng, ông ta tươi nét mặt lại bằng một nụ cười dịu dàng, đúng như nét mặt tối hôm qua, khi Veltchaninov đột ngột mở cửa và bắt chợt ông ta trước thang gác. — Aléxéi Ivanovitch! Ông ta la lớn với vẻ kinh ngạc. Thật tình tôi không ngờ anh đến... Nhưng, mời anh ngồi đã... Đây nè, trên đi-văng hay trong ghế bành này nè, còn tôi...— Và ông ta vội vã mặc vét-tông vào nhưng lại quên áo gi-lê. — Đừng khách sáo! Xin anh cứ tự nhiên! Veltchaninov ngồi vào ghế. — Anh để tôi ! Anh cho phép tôi tiếp rước đàng hoàng một chút chứ! À ! bây giờ tôi chững chạc hơn lúc nãy rồi đây. Nhưng tại sao anh lại ngồi trong góc thế? Mời anh ngồi vào chiếc ghế bành gần bàn đi... Thú thật, tôi không ngờ anh đến...! Ông ta ngồi ở góc một chiếc ghế bện bằng rơm; ông xoay ghế thế nào để cho gần như đối diện với Veltchaninov chứ, không phải ngồi cùng phía với người khách ‘‘bất ngờ’’ này. — Tại sao anh không ngờ tôi đến? Hôm qua tôi đã nói là hôm nay, đúng giờ này, tôi sẽ đến kia mà. — Tôi nghĩ rằng anh sẽ không đến, và sáng nay, khi thức dậy, lược lại những gì xảy ra qua, tôi chẳng hy vọng gì được gặp anh nữa cả. Trong khi Pavel Pavlovitch nói, Veltchaninov quan sát căn phòng. Căn phòng thật là vô trật tự, giường chiếu lôi thôi, áo quần bừa bãi; trên bàn, người ta thấy ly tách còn cặn cà phê, một cái ly bên cạnh. Ông nhìn thoáng về phía căn phòng nhỏ bên cạnh, nhưng tất cả đều yên lặng, đứa bé nín thinh. — Sao? Anh lại mời uống rượu nữa à? Vehchaninov vừa chỉ chai sâm-banh vừa hỏi. — Đó là rượu thừa... Pavel Pavlovitch trả lời, hơi lúng túng. — Anh thay đổi thật ! — Đó là những thói quen xấu : việc nầy bất ngờ đến với tôi. Tôi không nói dối anh đâu ; nó bắt đầu từ khi nhà tôi... Tôi không thể nào tự kềm chế nổi! Nhưng không có gì đáng ngại đâu, anh Aléxéi Ivanovitch ạ, không, hiện giờ tôi không say và tôi sẽ không nói điều gì bậy bạ như hôm qua ở đằng anh đâu. Song tôi cho anh rõ sự thật: tôi bắt đầu say sưa từ lúc đó. Và nếu cách đây khoảng sáu tháng, có ai nói với tôi là tôi sẽ cảm thấy suy nhược đến như thế nầy, có ai chỉ cho tôi xem trong gương bộ mặt của tôi hiện nay, tôi không tài nào tin được! — Vậy thì, hôm qua anh say? — Vâng, Pavel Pavlovitch khẽ thú nhận với giọng ngượng ngùng và mắt nhìn xuống đất. Anh thấy đó chứ, hôm qua tôi đâu có hoàn toàn say, nhưng trước đó vài giờ, quả thật tôi có nhậu lai rai. Tôi giải thích cho anh biết việc đó là vì ở nhà sau khi say xong, tôi còn tệ hơn nữa kia: sau khi hả rượu, tôi trở nên hung dữ, tàn nhẫn, gần như là điên vì lúc đó nỗi sầu của tôi trở nên mãnh liệt; có lẽ chính nỗi sầu muộn đó đã khiến tôi vùi đầu vào rượu. Lúc đó, tôi có thể làm điều gì bậy bạ nhất, và tôi tìm chuyện gây gỗ. Tối qua, đối với anh, tôi có vẻ quái gở lắm phải không? — Anh không còn nhớ gì nữa à? — Sao không ! Tôi nhớ lại tất cả mà... — Anh thấy không, Pavel Pavlovitch, tôi đã suy nghĩ kỹ và đã giải thích mọi việc như thế rồi, Veltchaninov nói với một giọng đấu dịu. Hơn nữa, tối qua, chính tôi đối với anh cũng có phần nào phát cáu, và... mất bình tĩnh; tôi xin thú nhận điều đó. Thỉnh thoảng, tôi cảm thấy không được khỏe, và cuộc viếng thăm nửa khuya, bất ngờ của anh... — Vâng, nửa khuya ! Pavel Pavlovitch gục gặc đầu như lấy làm lạ và như tự trách mình. — Và cái gì đã xui khiến tôi như thế nhỉ ? Không đời nào tôi vào phòng anh, nếu như không phải chính anh đã mở cửa... nếu không thể, tôi sẽ bỏ đi ngay. Cách đây trên dưới một tuần, tôi đã có đến nhà anh, anh Aléxéi Ivanovitch ạ, nhưng lại không gặp anh; và có thể là không bao giờ tôi trở lại nữa. Aléxéi Ivanovitch, tôi cũng có niềm kiêu hãnh riêng, dù rằng tôi ý thức được... tình trạng của tôi bây giờ. Chúng ta đã gặp nhau ngoài phố nhưng tôi tự bảo: ‘‘Nếu anh ta không nhận ra mình, nếu anh ta làm lơ: chín năm rồi, một khoảng thời gian đáng kể đấy chứ !’’ Và tôi không nhất quyết đến gặp anh. Hôm qua, tôi từ Xóm Cũ về và hoàn toàn quên mất giờ giấc. Lỗi tại cái này (Ông ta chỉ vào chai sâm-banh) và tại những tình cảm của tôi. Thật là bậy, quá bậy ! Và nếu việc này liên quan đến người khác, có lẽ tôi không còn chút hy vọng nào kết thân trở lại cả; nhưng anh, anh lại nhớ lại ngày qua, anh lại đến tìm tôi, dù hôm qua đã có chuyện xảy ra. Veltchaninov chăm chú nghe. Pavel Pavlovitch có vẻ thành thật và trang nghiêm khi giải bày; nhưng Vetchaninov lại không tin lấy nửa lời, không tin ngay khi ông vừa bước chân vào phòng. — Anh Pavel Pavlovitch nè, hình như không phải anh ở đây một mình? Đứa bé gái mà tôi thấy khi mới vào là con cái nhà ai đó? Rất ngạc nhiên, Pavel Pavlovitch nhướng mày và nhìn Veltchaninov với một cái nhìn trong sáng và hòa nhã. — Con ai à ? Nhưng Lisa đó mà, ông đáp với một nụ cười dễ thương. — Lisa nào nhỉ ? Veltchaninov lẩm bẩm, và có một sự gì dao động trong lòng ông. Cảm tưởng nầy thật quá đột ngột. Lúc nãy, khi mới thấy Lisa, ông đã kinh ngạc, nhưng ông chưa tiên cảm điều gì và cũng chẳng có ý kiến nào đặc biệt. — Cháu Lisa, con gái của chúng tôi đấy! Pavel Pavlovitch vẫn luôn luôn tươi cười đáp lại. — Con gái anh ! Nhưng có phải là Natalia.. Natalia Vassilievna lại có con à? Veltchaninov ngập ngừng và rụt rè hỏi lại với một giọng hơi trầm trầm. — Nhưng chết nỗi ! Trời đất! Làm sao anh biết được đã chứ? Tôi chỉ nghĩ cái gì đâu ấy ! Sau khi anh đi, Thượng Đế đã đoái thương đến chúng tôi. Pavel Pavlovitch loay hoay trên ghế như bị xúc động, nhưng là một sự xúc động dễ chịu. — Tôi có biết gì đâu, Veltchaninov trả lời, mặt tái đi. — Vâng, đúng thế, đúng thế ! Người nào lại có thể cho anh hay tin đó được! Pavel Pavlovitch lập lại với một giọng cảm động và dịu dàng. Anh nhớ là chúng tôi, vợ tôi và tôi, đã tuyệt vọng và đó, Thượng Đế đã ban phúc cho chúng tôi. À ! Lúc đó, tôi cảm thấy sung sướng biết bao ! Chỉ có Trời mới biết giùm tôi nỗi hân hoan đó ! Đúng một năm sau, khi anh đi. À không, dưới một năm hay ít hơn nữa kia; nếu tôi nhớ không lầm thì anh rời chúng tôi vào khoảng tháng mười hay tháng mười một phải không? — Tôi xa T... vào đầu tháng chín, ngày mười hai, tôi nhớ kỹ lắm... — Vào tháng chín? Thật thế sao ? Vậy mà tôi lại tưởng... Pavel Pavlovitch đáp lại, giọng ngạc nhiên. Nếu thế thì, ta thử tính xem nào: anh lên đường ngày mười hai tháng chín và Lisa ra đời ngày tám tháng năm; vậy là: tháng chín, tháng mười, tháng mười một, tháng chạp, tháng giêng, tháng hai, tháng ba, tháng tư... tám tháng và thêm ít hôm nữa. Và nếu anh biết là nhà tôi... — Hãy đem cháu ra đây... Hãy cho tôi gặp cháu! Veltchaninov khẽ nói, giọng đứt quãng. — Vâng, hẳn là thế ! Pavel Pavlovitch la lên, bỏ lửng câu nói xem như không quan trọng gì. Vâng, liền bây giờ đây, tôi sẽ giới thiệu anh với cháu liền bây giờ! Và ông vội vã bước sang phòng của Lisa. Ba hay bốn phút trôi qua; người ta nghe vọng ra từ căn phòng nhỏ tiếng thì thầm vội vàng và trầm giọng; giọng của Lisa chỉ nghe thoáng qua thôi. ‘‘Nó đang van xin cha nó đừng bắt nó ra’’, Veltchaninov nghĩ thế. Cuối cùng hai cha con cùng bước ra. — Cháu đây, Pavel Pavlovitch nói, dáng điệu nó có vẻ ngượng ngùng. Cháu nó mắc cở, nó có niềm tự hào riêng của nó... Đúng là hình ảnh của nhà tôi! Lisa không còn khóc nữa ; mắt nhìn xuống đất, tay nắm lấy bàn tay của cha. Đó là một cô bé người cao dong dỏng, mảnh mai, rất xinh xắn. Lisa ngước đôi mắt xanh biếc nhìn thoáng Veltchaninov, cái nhìn với vẻ tò mò và ủ rũ, xong nó cụp mắt xuống ngay. Trong ánh nhìn của con bé có một sự trang trọng, cái trang trọng của những đứa bé ngồi một mình với người lạ, thu mình vào một góc và, ở đó, dáng quan trọng và nghi ngờ, chúng dò xét người khách mà chúng chưa hề gặp. Nhưng trong ánh nhìn của con bé còn có cái gì khác lạ hơn nữa, một ý tưởng không còn trẻ thơ; hình như thế đối với ông, khi cha nó dẫn nó đến gần ông. — Đó ! Bác này xưa kia đã từng quen với mẹ con ; bác là bạn của chúng ta. Đừng sợ con ! Hãy chào bác đi. Cô bé khẽ nghiêng mình và rụt rè đưa tay ra bắt. — Natalia Vassilievna không muốn dạy cháu kiểu cách; theo mẹ cháu, cháu nó chỉ cần chào theo lối Anh nghĩa là khẽ nghiêng mình và đưa tay ra mà thôi, Pavel Pavlovitch vừa giải thích cho Veltchaninov, vừa chăm chú quan sát ông này. Veltchaninov biết là mình bị dò xét nhưng ông không nghĩ đến chuyện giấu diếm sự xúc động. Ngồi im trên ghế, ông ta nắm bàn tay của Lisa và chăm chú nhìn nó. Nhưng Lisa hình như còn đang chú ý ở đâu đâu: để mặc bàn tay mình trong bàn tay người khách lạ, nó không rời mắt nhìn cha và sợ sệt nghe tất cả những gì cha nói. Veltchaninov nhận ra ngay đôi mắt xanh biếc đó ; nhưng điều làm cho ông để ý đến hơn cả là màu trắng kỳ lạ và sự thanh tú của làn da và màu của tóc; những đặc tính đó đã đủ nói lên rất nhiều. Trái lại, khuôn mặt trái soan và đường cong của đôi môi khiến người ta nhớ ngay đến Natalia Vassilievna. Trong khi đó, Pavel Pavlovich đã kể cả buổi một chuyện gì đó với tất cả nhiệt tâm; nhưng Veltchaninov không nghe gì hết, ông ta chỉ bắt chợt được câu chót : — ...Anh không tài nào tưởng tượng được nổi, Aléxéi Ivanovitch ạ, sự vui mừng của chúng tôi khi khi được Thượng Đế ban cho ân sủng đó; từ khi đứa bé ra đời, đối với tôi, nó là tất cả. Tôi thường nhủ thầm nếu, do ý muốn của ơn trên mà hạnh phúc của tôi phải tiêu tan, thì tôi cũng vẫn còn có Lisa. Ít ra, tôi chắc được việc này. — Và Natalia Vassilievna ? Veltchaninov hỏi lại. — Natalia Vassilievna ? Mặt Pavel Pavlovitch hơi cau lại. Anh biết rõ tánh nàng đó chứ? Anh cũng nhớ là nàng không thích biểu lộ tình cảm; nhưng trên giường bệnh, lời giã biệt con bé mới não nùng làm sao !... Nàng bầy tỏ tất cả, rồi thì... tôi vừa mới nói với anh: ‘‘Trên giường bệnh của nàng’’. Nhưng một ngày trước khi từ trần, bỗng nhiên nàng trở nên lộn xộn, trở nên dễ giận; nàng buộc tội mọi người muốn giết nàng với tất cả các thứ thuốc đó, nàng cho rằng nàng chỉ cảm hàng mà thôi và hai vị y sĩ săn sóc nàng không hiểu gì về bệnh trạng cả; nàng nói rằng khi nào ông Koch trở về (Anh nhớ ông này chứ? Vị quân y sĩ của chúng ta, cái ông già nhỏ thó đó !) Có khoảng nửa tháng thôi, nàng lành bệnh ngay. Và chẳng nhiều chuyện nữa kia. Năm tiếng đồng hồ trước khi hấp hối, nàng còn nhớ là ba tuần nữa, nàng phải đến thăm bà dì, mẹ đỡ đầu của Lisa, để mừng sinh nhật... Veltchaninov đột nhiên đứng dậy, tay vẫn không rời bàn tay Lisa. Hình như ông thoáng nhận thấy một sự trách móc trong ánh nhìn bồn chồn mà cô bé chăm chú hướng về phía cha. — Cháu không ốm đấy chứ? Ông ta hỏi với một giọng sắc gọn và khác thường. — Tôi không tin như thế... Nhưng rồi thì, công việc của tôi có vẻ như là..., Pavel Pavlovitch nói với vẻ sầu muộn và bận tâm. Cháu là một đứa bé kỳ cục và có phần nào bẵn gắt; sau cái chết của mẹ, cháu lâm bệnh suốt hai tuần... Bản tính của cháu là bản tính ưu uất. Lúc nãy, khi anh mới vào, anh có nghe giọng khóc đó chứ ? Con nghe không Lisa, con có nghe không ? Và vì cớ gì nó khóc. Vì tôi đã bỏ nó ở nhà một mình, như thế, theo nó có nghĩa là tôi đã bớt thương nó, đã không còn thương nó nhiều như lúc mẹ nó còn sống. Nó buộc tội tôi như thế đó. Nó nghĩ như thế với những ý nghĩ ngông cuồng trong đầu óc một con bé mà đáng lý chỉ nên nghĩ những con búp bê. Nhưng ở đây cháu chả có ai để mà chơi cả. — Nhưng anh làm như thế nào?... Chỉ có hai cha con ở đây thôi chứ? — Vâng, đúng thế... Mỗi ngày, chị giúp việc chỉ đến một lần để lo việc bếp núc, dọn dẹp mà thôi. — Thế thì mỗi khi anh đi đâu, anh bỏ cháu một mình a ? — Làm cách nào hơn? Hôm qua khi tôi đi, tôi đã nhốt nó vào căn buồng nhỏ nầy ; chính vì việc đó mà hôm nay chúng tôi đã cùng khóc với nhau.Nhưng làm sao hơn ? Anh thử nghĩ xem. Cách đây ba ngày, cháu nó xuống dưới sân một mình, và một thằng ranh con đã ném đá vào đầu. Một lần khác, cháu nó khóc lóc và năn nỉ mọi người chỉ cho nó biết tôi đi đâu. Anh thấy chứ, việc đó không ổn chút nào cả. Nhưng mà tôi, cũng quá thật ! Tôi nói đi độ một tiếng và chỉ đến sáng hôm sau mới trở về như tối qua, tôi đã làm. Cũng may là chủ nhà đã kêu thợ ống khóa đem cháu ra khi tôi đi vắng mặt. Thật là nhục nhã ! Tôi đã tự biến mình thành một con quái vật. Và như thế là vì trí óc tôi bấn loạn… — Ba ! Con bé sợ sệt và lo lắng kêu lên. — Đó, lại lộn xộn nữa ! Lúc nãy ba dặn sao? — Con không làm như thế nữa đâu, con không làm như thế nữa đâu ! Lisa sợ sệt lập lại, đồng thời vội vàng với đôi tay về phía cha. — Không thể tiếp tục như thế này mãi được, Veltchaninov nóng nảy xen vào với giọng kẻ cả. - Anh có của cải; tại sao anh lại có thể sống như vậy, trong căn phòng này, trong những điều kiện này? — Trong căn phòng nầy? Nhưng có lẽ trong một tuần nữa, chúng tôi sẽ rời khỏi nơi đây, và chúng tôi đã tiêu khá nhiều tiền, và dù cho mình có của chăng nữa thì... — Thôi, thôi! Veltchaninov cắt ngang lời và càng lúc càng bồn chồn như là ông đã để cho người đối thoại hiểu rõ ràng rằng : ‘‘Đừng nói nữa, vô ích, tôi biết tất cả những gì anh sắp nói và nói với mục đích gì rồi’’. Anh nghe đây, tôi đề nghị với anh một việc: anh vừa nói là còn ở lại đây khoảng một tuần, có thể là hai. Đã hai mươi năm rồi, ở đây, tôi có quen một gia đình mà họ xem tôi như người trong nhà vậy. Đó là gia đình ông Cố Vấn Pogoréltzev. Có thể ông ta giúp anh trong công việc bổ báo. Hiện giờ, ông ta và gia quyến đang ở nhà quê: ông ta có một biệt thự lộng lẫy ở đó. Với tôi, Clavdia Pétrovna Pogoréltzev là một bà mẹ, là một người chị. Họ có cả thảy tám người con. Hãy để tôi dẫn Lisa đến nhà họ. Để cho không mất thì giờ. Họ sẽ vui vẻ tiếp cháu và xem cháu như chính con họ, vâng, như con gái họ vậy. Ông ta nôn nóng ra mặt, một sự nôn nóng tột độ. — Không thể như thế được, Pavel Pavlovitch màu mè đáp lại và nhìn thẳng vào mắt ông ta với vẻ láu lĩnh, Veltchaninov nghĩ thế — Tại sao? Tại sao lại không thể được? — Còn tại sao nữa? Để cho cháu đi đột ngột như thế với một người bạn như anh thì dù sao, tôi cũng còn chấp nhận được, nhưng lại gởi nó vào một gia đình không quen biết, thuộc về giới thượng lưu thì tôi tự hỏi làm sao người ta lại có thể khứng chịu việc đó được. — Những như tôi đã nói với anh là đối với tôi, nhà đó như chính gia đình tôi kia mà ! Veltchaninov hầu như giận dữ la lên. Đó là một sự sung sướng cho Clavdia Pétrovna được tiếp cháu, qua lời gửi gấm của tôi, như tiếp chính con gái tôi vậy… Quỷ bất anh đi ! Anh chỉ bày vẽ ! Anh cũng biết là anh nói thế chỉ để là nói cho vui mà thôi …Rõ ràng như thế ! Ông ta dậm cả chân xuống đất nữa. — Tôi nói như thế là vì tôi sợ rằng việc này có vẻ kỳ lạ. Dù sao tôi cũng phải đến thăm cháu một hai lần; và người ta sẽ nghĩ sao khi không thấy cha nó đến …Hi…Hi…Nhất là đối với một gia đình quý phái ‘‘rỡm’’. — Nhưng đó là một gia đình bình dị, chẳng ‘‘rỡm’’ chút nào cả ! Veltchninov la lên. Tôi sẽ nói với anh là họ nhiều con. Cháu sẽ được bình phục, đó là việc chính…Ngay ngày mai, tôi sẽ giới thiệu ơn với họ. Anh cũng nên đến thăm họ để cám ơn. Nếu anh muốn, chúng ta sẽ đến thăm họ hằng ngày... — Nhưng... — Vô lý I Vả lại, chính anh, anh cũng thừa biết. Nghe đây, tối nay, anh hãy đến ở lại đằng tôi, và ngày mai chúng ta sẽ xuất hành sớm để đến đó vào khoảng giữa trưa. — Quý hóa thay ông ân nhân ! Ở lại đêm đàng anh... Thật là một ân sủng... Ngôi biệt thự đó ở đâu vậy? Pavel Pavlovitch hỏi với một vẻ sầu muộn. — Ở Lièssnoi. — Và áo quần của cháu? Một gia đình quyền quý như thế... hơn nữa, lại ở thôn quê... Chính anh biết đó chứ... tấm lòng của kẻ làm cha. — Cháu nó cần áo quần gì nữa? Nó đang chịu tang. Nó có thể ăn mặc áo quần nào khác không ? Nó ăn mặc như vậy là thích hợp lắm rồi! Chỉ cần áo quần tươm tất hơn, thêm một cái khăn choàng, thế là chu rồi (khăn choàng và quần áo cháu hiện mặc quả là quá thời và dơ bẩn). — Ngay tức thì! Cháu nó sẽ thay ngay, Pavel Pavlovitch vội vã đáp. Rồi tôi sẽ sửa soạn liền áo quần cho cháu. Hiện giờ quần áo đó đang là giặt ở đằng nhà Maria Syssoievna. — Vậy cần phải cho người gọi xe đến, Veltchaninov cắt ngang. Và gọi gấp mới được. Nhưng lại có một trở ngại khác. Lisa không chịu; cô bé đã theo dõi cuộc đối thoại với sự sợ hãi, và nếu Veltchaninov chịu khó nhìn kỹ nó trong khi thuyết phục Pavlovitch, ông sẽ thấy tất cả sự tuyệt vọng trên khuôn mặt bé nhỏ kia. — Con không đi đâu, cô bé nói với một giọng yếu ớt nhưng cương quyết. — Anh xem đó ! Cháu giống đúc mẹ cháu ! — Không, con không có giống má, con không có giống má! Tuyệt vọng quá độ, Lisa đã vừa la lên vừa xoắn đôi bàn tay nhỏ như muốn phản đối cha đã gán cho mình một cái tội tầy đình là giống mẹ.— Ba, ba, nếu ba bỏ con... Đột nhiên, con bé nhào về phía Veltchaninov đang kinh ngạc. — Nếu ông dẫn tôi đi, tôi sẽ... Nhưng chưa kịp nói hết câu, nó đã bị Pavel Pavlovitch, không dấu được sự tức giận, nắm tay và kéo phía căn buồng xép. Lại những lời thì thầm, những tiếng khóc nghẹn ngào. Veltchaninov định bước vào thì Pavel Pavlovitch từ buồng bước ra, và bảo cho ông ta biết, với một nụ cười gượng gạo, - con bé sẽ ra ngay bây giờ. Veltchaninov cố không nhìn Pavel Pavlovitch, ông nhìn đi chỗ khác. Vừa lúc đó, Maria Syssoievna, người đàn bà mà ông đã gặp lúc nẩy ngoài hành lang, bước vào ; Bà ta sắp áo quần của Lisa vừa giặt xong về vào một chiếc va-ly nho nhỏ, xinh xinh. — Này ông ! Ông mang con bé đi đó à? Bà ta hỏi Veltchaninov. Ông có gia đình chứ? Ông làm như thế là phải đấy. Cháu nó là một đứa bé hiền lành, ông đã cứu vớt nó ra khỏi địa ngục. — Bà nói gì đó, Maria Syssoievna ? Pavel Pavlovitch ấp úng hỏi. — Sao? Maria Syssoievna ! Tất cả mọi người đều biết tôi tên như thế kia mà ! Nhà ông không phải là địa ngục à? Có hợp cho một đứa bé đã đến tuổi hiểu biết chứng kiến tất cả những cảnh nhơ nhuốc như thế không? Họ đem xe đến rồi đó, thưa ông; đi đến Lièssnoi chứ? — Vâng, vâng. — Thượng lộ bình an nhé ! Lisa bước ra, mặt nhợt nhạt, đầu cúi gầm; nó xách chiếc va-ly nhỏ và không nhìn gì đến Veltchaninov cả. Nó dằn lòng và không vội vả chạy đến hôn cha như lúc nãy, cũng không cả một lời giã biệt; nó không muốn nhìn cha. Rất đúng mực, Pavel Pavlovitch hôn trán và khẽ vuốt tóc con; đôi môi con bé trể xuống và cằm nó khẽ run run vì cử chỉ trìu mến kia nhưng nó vẫn không chịu ngước mắt lên. Mặt Pavel Pavlovitch hơi nhíu và đôi tay run rẩy; Veltchaninov quan sát ông dù rằng đã cố gắng đừng nhìn, ông chỉ muốn có mỗi điều: rời khỏi nơi nầy gấp. ‘‘Mình không nói ra chuyện này, ông ta nghĩ thể. Chuyện gì phải đến, đã đến.’’ Mọi người xuống lầu; Maria Syssoievna và Lisa hôn từ biệt. Và chỉ lúc đã lên xe rồi, Lisa mới ngước mắt nhìn cha, đột nhiên, xoắn hai tay lại, nó thét lên; chậm một chút là nó đã nhào ra khỏi xe để chạy tới cha, nhưng ngựa đã cất vó.