CHƯƠNG VI CƠN BẤT THƯỜNG MỚI-CỦA MỘT NGƯỜI NHÀN CƯ-

— CHÁU cảm thấy mệt à? Veltchaninov hoảng sợ hỏi. Bác cho ngừng xe nhé, bác sẽ cho mang nước đến cho cháu...

Con bé ngước đôi mắt rực lửa đày trách móc nhìn Veltchaninov.

— Ông dẫn tôi đi đâu? Nó gằn giọng hỏi với ít nhiều chua chát.

— Đó là một gia đình dễ mến, Lisa ạ. Họ ở trong một ngôi biệt thự lộng lẫy; họ đông con cái; bọn chúng sẽ yêu thương cháu, bọn chúng tốt lắm... Lisa, đừng giận bác; bác chỉ muốn điều lành cho cháu...

Ngay trong lúc đó, ông bỗng trở thành kỳ lạ đối với những ai đã từng quen biết ông, nếu nhìn thấy ông!

— Ông... Ông... Ồ! Ông ác độc lắm, Lisa vừa nói, vừa cố nén tiếng khóc và chầm chập nhìn ông ta với đôi mắt xinh xinh rực lửa giận hờn.

— Lisa, bác...

— Ông là một người ác độc, một người ác độc! Và nó xoắn chặc lấy đôi tay.

Veltchaninov không biết đâu mà tính.

— Lisa cưng, cháu làm bác buồn lòng lắm!

— Có thật ngày mai ba tôi sẽ đến không? Có thật không? Nó hỏi với một giọng trịch

— Thật, thật thế! Chính bác sẽ dẫn ba cháu đến. Bác sẽ tìm ba cháu và dẫn ông ta đến.

— Ông sẽ lừa chúng ta, Lisa thì thâm, mắt sụp xuống.

— Lisa, bộ ba cháu không thương cháu sao?

— Phải, ông không thương tôi.

— Ông có đối xử tệ với cháu không? Có chứ? Đối xử tệ chứ?

Lisa nhìn ông với một vẻ ủ ê và im lặng. Nó lại nhìn đi chỗ khác và vẫn bình tĩnh nhìn xuống. Ông ta cố gắng thuyết phục; ông ta say sưa nói như bị nhiệt tình lôi cuốn. Lisa ngồi nghe với vẻ nghi ngờ, thù nghịch; những nó vẫn ngồi nghe. Sự chú ý đó đã làm cho ông vui thích, ông cũng giảng giải cho nó nghe cả việc người nghiện rượu như thế nào. Ông nói cho nó biết là ông thương nó và ông sẽ săn sóc đến cha nó. Cuối cùng, Lisa ngước mắt lên và chăm chú nhìn ông. Ông kể cho nó nghe vì đâu ông quen mẹ nó và ông nhận thấy những lời tâm sự này được nó để ý đến. đến. Dần dần, nó bắt đầu trả lời những câu hỏi, nhưng trả lời nhát gừng với một sự e dè và bướng bĩnh. Đối với những cacu6 hỏi quan trọng, nó không nói lấy nửa câu: nó ngoan cố giữ im langf85 về tất cả những gì liên quan đến sự đối xử giữa cha nó với nó! Trong khi nói chuyện, như lúc nãy, Veltchaninov nắm lấy bàn tay nhỏ nhắn và không buông ra nữa ; nó cũng không rút tay về. Tuy nhiên, không phải con bé im tiếng suốt trong thời gian đó; cuối cùng, bằng những lời không mấy minh bạch, nó cũng cho biết là trước kia nó yêu cha hơn mẹ vì ba nó đã yêu nó nhiều hơn má nó; nhưng mẹ nó, trong giờ hấp hối, khi tất cả mọi người đều ra khỏi phòng để hai mẹ con ở lại, đã vừa khóc, vừa nồng nàn hôn nó... và giờ đây, nó thương mẹ nó hơn tất cả những gì trên cõi đời này, và mỗi ngày, nó mỗi yêu mẹ hơn nữa. Nhưng quả thật nó rất kiêu hãnh: chợt nhận thấy mình nói quá nhiều, nó lại câm như hến. Nó còn oán hờn nhìn Veltchaninov, người đã gợi chuyện. Cuối cuộc hành trình, sự nóng nảy hầu như lắng dịu, nhưng nó trở nên trầm tư, ánh mắt man dại, nét mặt ủ rũ và bướng bĩnh. Ý nghĩ người ta dẫn mình đến một nhà lạ, một nhà mình chưa bao giờ quen hình như lúc này không làm nó bận tâm. Chuyện khác đã làm nó đau đớn. Veltchaninov biết điều này ; ông đoán nó hổ thẹn vì cha nó, nó cảm thấy nhục nhã vì cha nó đã để cho nó bị dẫn đi một cách dễ dàng như là ông ta muốn tống khứ nó đi vậy.

‘‘Nó bệnh, có thể là bệnh nặng, ông ta thầm nghĩ. Người ta hành hạ nó… Ồ! Tên say rượu khốn kiếp, thằng hèn! Bây giờ, mình mới hiểu!’’. Ông giục người đánh xe. ông hy vọng khí trời thôn dã, vườn tược, trẻ nít, cuộc sống mới sẽ ảnh hưởng đến con bé… và rồi thì …. Còn những gì sẽ xảy đến sau đó, ông không nghi ngờ chút nào cả ; một tương lai xán lạn, đầy hy vọng mở ra trước mặt ông. Dù thế nào đi nữa, ông chắc chắn được một điều: đó là không bao giờ ông còn cảm thấy sung sướng như ông đang cảm thấy hiện nay, và sự sung sướng này còn mãi suốt đời! ‘‘Đó là mục đích! Đó là cuộc sống!’’ Ông thầm nghĩ với niềm phấn khởi.

Ý tưởng ào ạt đến trong trí, nhưng ông không chú ý đến một ý tưởng nào cả và nhất quyết tránh đi sâu vào chi tiết ; không có những chi tiết đó, sự suy luận trở nên rõ ràng và vững chắc. Ông trù tính một kế hoạch sơ lược như sau: ‘‘Mình phải hết sức đối phó với tên đê tiện đó; lúc đầu ông để cho Lisa ở lại nhà ông bà Pogoréltzev trong một thời gian hạn định rồi nó sẽ chuồn êm: Lisa ở lại với mình, vậy đó. Còn gì hơn nữa? Và … vả lại, chính nó, nó cũng muốn thế kia mà, thế thì nó còn hành hạ con bé làm gì?’’

Cuối cùng, mọi người đến nơi. Ngôi biệ thự của nhà Pogoréltzev ở một chỗ rất tốt. Đám trẻ nít ồn ào đã túa ra trước thềm và vội vã chạy đến đón Veltchaninov. Đã lâu lắm rồi ; ông không đến đây, và sự vui mừng của lũ nhỏ thật là tột độ. Ông được mọi người ở đây yên mến. Ông chưa kịp bước xuống xe, mấy đứa lớn đã vội hét lớn:

— Còn vụ kiện? Vụ kiện đi đến đâu rồi?

Những đứa nhỏ chộp lấy câu hỏi ấy và lập lại với tiếng cười, tiếng hét. Ở đây, người ta hay lấy chuyện này ra ghẹo ông. Nhưng khi nhận thấy có Lisa, bọn chúng vây quanh lấy và quan sát con bé với một sự tò mò yên lặng và chăm chú, một đặc tính của trẻ nít. Rồi tiếp đến là Clavdia với chồng theo sau; cả họ nữa, ngay trong phút đầu cũng vừa cười vừa hỏi về cái vụ kiện cáo đất đai của ông.

Clavdia Pétrovna là một thiếu phụ khoảng ba mươi bảy tuổi, tóc nâu, khá khỏe mạnh và còn xuân sắc, mặt tươi tắn và hồng hào. Ông chồng khoảng năm mươi lăm tuổi; đó là một người thông minh, mưu lược, nhưng lại là một người tốt. Ở nhà họ, Veltchaninov cảm thấy như quay về ‘‘tổ ấm’’, chữ của chính ông. Sở dĩ có chuyện này là vì một lý do đặc biệt: Hai mươi năm về trước, Clavdia Pétrovna suýt chút nữa đã kết hôn với Veltchaninov, lúc đó còn là một thằng nhóc? một sinh viên. Đó là mối tình đầu của cả hai người, một mối tình nồng nhiệt, lẩm cẩm nhưng đẹp đẽ. Tuy nhiên, cuối cùng, nàng lại lấy Pogoréltzev. Năm năm sau, họ gặp lại nhau, và tình yêu đã trở thành tình bạn, một thứ tình bạn thuần khiết và êm ả. Tình yêu của họ còn sót lại một sự trìu mến nào đó, một thứ ánh sáng đặc biệt soi chiếu vào những bang giao bằng hữu của họ. Tất cả những kỷ niệm có liên quan đến cái quá khứ đó đều thanh khiết và không thể chê trách vào đâu được cả, ông càng cho rằng đó có lẽ là một trường hợp ngoại lệ trong đời ông. Ở đây, trong gia đình này, ông là một người bình dị, chơn chất và tốt; ông săn sóc bọn nhỏ và thái độ của ông luôn luôn thành thật và ngay thẳng. Đã hơn một lần, ông hứa với gia đình Pogoréltzev là chẳng chóng thì chầy, ông sẽ đến ở luôn với họ, và ông đã nghĩ đúng đắn về dự tính này.

Với những chi tiết vừa đủ, ông kể lại cho họ nghe những gì họ muốn biết về Lisa; vả lại, ông cũng tạm nói lên ý muốn của mình mà khỏi phải giải thích dài dòng. Clavdia Pétrovna hôn con bé mồ côi và hứa sẽ làm cho nó tất cả những gì bà có thể làm được. Lũ nhỏ ôm lấy Lisa và dẫn nó ra chơi đùa ngoài vườn, sau khoảng nửa tiếng hàn huyên náo nhiệt, Veltcbaninov đứng dậy xin phép ra về. Ông ta bồn chồn đến độ mọi người đều nhận thấy. Cả nhà kinh ngạc: ông vắng tới đến khoảng ba tuần và rồi thì ông từ giã ngay sau nửa giờ viếng thăm! Ông cười và hứa là hôm sau sẽ trở lại. Người ta nhận thấy hình như ông xúc động lắm. Thình lình, ông nắm đôi tay của Clavdia Pétrovna và, viện cớ có một việc hệ trọng ông quên nói với bà ta, ông kéo bà sang phòng bên cạnh.

— Chị có còn nhớ những gì tôi đã kể cho chị nghe, chỉ cho một mình chị mà thôi, ngay cả anh nhà cũng không hay biết, về thời gian một năm tôi sống ở T...?

— Tôi nhớ lắm chứ ; anh thường nhắc nhở đến hoài mà.

— Tôi không nhắc nhở; tôi thú tội với chị và chỉ với mình chị thôi. Tôi chưa bao giờ nói đến tên người đàn bà kia; đó là vợ của Troussotzky. Nàng đã chết, và Lisa là con gái của nàng, nó cũng là con của tôi!

— Anh có chắc không? Anh không lầm đó chứ? Clavdia Pétrovna hỏi lại, giọng khá xúc động.

— Không, không! Tôi không lầm đâu, Veltchaninov trả lời, đầy nhiệt thành.

Và ông ta kể lại tất cả, cố gắng càng gọn càng hay, với một sự hấp tấp nóng nảy. Clavdia Pétrovna đã biết rõ chuyện này, nhưng bà chị biết tên người đàn bà kia. Chỉ nghĩ có một người quen nào đó gặp bà Troussotzky và họ tự bảo ông, Veltchaninov, lại có thể yêu một người đàn bà như thế cũng đủ làm cho ông cảm thấy kinh hoảng ; do đó, ông không đám nêu danh người đàn bà ấy cho ai hay, ngay cả với Clavdia Pétrovna, người bạn gái thân thiết độc nhất của ông.

—Và người chồng không biết gì cả sao? bà ta hỏi thêm khi ông dứt lời.

— Ông ta biết chứ... Có điều làm cho tôi khó chịu là tôi hãy còn chưa biết hết sự việc, Veltchaninov hăng hái trả lời ; Hắn ta biết, tối qua và sáng hôm nay, tôi nhận thấy là hắn ta biết. Nhưng tôi cần phải biết rõ là hắn ta biết được những gì. Vì chuyện đó mà bây giờ tôi vội vàng đi đây. Chiều nay hắn ta sẽ đến nhà tôi. Vả lại, tôi không hiểu nhờ đâu mà hắn ta lại có thể biết được, mà lại biết tất cả. Hắn biết rõ tất cả những chuyện gì liên quan đến Bagaoutov; điều này không con nghi ngờ gì nữa; nhưng còn về phần tôi? Chị cũng biết trong những trường hợp tương tự, các bà đã làm thế nào để thành công việc thuyết phục chồng. Nếu có một vị thiên thần từ trời cao xuống thì không phải là ông chồng tin mà chính là bà vợ tin vị ấy. Chị đừng lắc đầu và đừng kết tội tôi. Đã từ lâu, lâu lắm rồi, tôi đã tự xử và tự kết với tôi. Chị xem, mới đây tôi đã gần tin chắc là hắn biết tất cả, tôi đã tỏ ra bối rối ngay trước mặt hắn. Chị biết không, tôi cảm thấy hổ thẹn, tôi cảm thấy áy náy vì tối qua đã tiếp hắn ta một cách thô thiện (có dịp, tôi sẽ kể chị nghe chi tiết câu chuyện này!) Đêm qua, bị một sự thôi thúc hung dữ, vô tình, hắn đã đến nhà tôi trong ý định cho tôi hiểu là hắn biết cái nhục mà hắn phải mang và kẻ lăng nhục là ai vậy. Đó là lý do độc nhất, khiến hắn đến tôi lúc nửa khuya và ngà ngà say. Nhưng đối với hắn đó là chuyện tự nhiên! Hắn đến với ý định rõ rệt là làm cho tôi bẽ mặt. Thế mà hôm qua và cả hôm nay nữa, tôi đã quá nhiệt thành xen vào công chuyện đó. Tôi đã khinh suất, đã ngu dại! Tôi đã tự tố cáo. Tại sao hắn lại đến lúc tôi đang nổi nóng? Tôi nói chị nghe: hắn hành hạ cả Lisa, dù sao cũng chỉ là một đứa bé; hắn vừa lăng nhục lại cũng vừa để trút lên đầu con nhỏ mối giận dữ điên cuồng của hắn. Phải, bây giờ hắn ta trở thành gay gắt; hắn là một tên vô tài bất tướng nhưng lại đầy sự độc ác, hiển nhiên hắn chỉ là một thằng hề, dù rằng xưa kia, tôi xin thề với chị, hắn có vẻ là một người lương thiện, lương thiện được chừng nào hay chừng đó; nhưng cũng không có gì lạ lùng khi hắn lăn mình vào vùng trụy lạc! Chị ạ, mình phải nhìn những chuyện đó bằng cặp mắt khoan dung của một tín đồ Thiên Chúa giáo mới được. Và chị cũng biết đó, chứ, tôi muốn thay đổi hoàn toàn thái độ đối với hắn: tôi muốn dịu dàng với hắn, và theo tôi, đó là một ‘‘việc thiện’’. Vì dù sao chăng nữa, đối với hắn, tôi cũng là kẻ tội phạm. Chị nghe đây, tôi còn một chuyện muốn thú thật cùng chị. Có lần, ở T..., tôi cần gấp bốn ngàn đồng rouble: rồi thì hắn ta trao ngay cho tôi số tiền đó mà không một mảnh giấy nợ, lại còn có vẻ sung sướng vì được cho tôi mượn tiền. Tôi đã nhận số tiền đó, nhận từ chính tay hắn, chị nghe rõ chứ? Tôi đã nhân danh tình bạn để vay hắn món tiền đó.

— Những anh hãy cẩn thận, Clavdia Pétrovna nhận xét với đôi chút lo ngại. Anh sao có vẻ xốc nổi quá thế? Tôi thật là lo cho anh đó. Bây giờ, lẽ dĩ nhiên, Lisa là con gái tôi, nhưng vẫn còn nhiều điều cần làm sáng tỏ! Và cần nhất, anh hãy cẩn thận hơn nữa; khi nào anh cảm thấy sung sướng hay phấn khởi như lúc này, đó là lúc anh phải hành động thận trọng ; bà ta vừa cười vừa nói thêm: anh quá đại lượng.

Tất cả mọi người đều ra tiễn đưa Veltchaninov; lũ nhỏ dẫn Lisa đang chơi đùa ngoài vườn đến. Mọi người hình như còn bối rối hơn lúc nãy nữa khi nhìn con bé. Lisa tỏ vẻ hoảng hốt khi Veltchaninov hôn tử giã nó trước mặt mọi người và hứa chắc với nó là ngày mai sẽ đến với cha nó. Đến phút cuối cùng, nó như kẻ bàng quan, vẫn không nói một lời nào ; nhưng, bỗng nhiên, nó nắm tay áo Veltchaninov và kéo riêng ông ta ra, mắt đầy vẻ cầu khẩn: nó muốn nói với ông điều gì. Ông dẫn nó sang phòng bên cạnh.

— Chuyện gì thế, Lisa? Ông hỏi với một giọng dịu dàng và dỗ dành. Nhưng, nhìn quanh với vẻ lo ngại, con bé kéo ông vào trong một góc thật xa ; hình như nó muốn tránh tất cả mọi người.

— Chuyện gì thế, Lisa, chuyện gì thế?

Nó im tiếng và không có vẻ gì là muốn nói cả: nó nhìn chằm chặp ông ta với đôi mắt xanh biếc, và nét mặt thơ dại của nó chỉ biểu lộ một sự sợ hãi đến điên cuồng.

— Ổng... sẽ treo cổ..., nó thì thầm như nói sảng.

— Người nào treo cổ? Veltchaninov hỏi lại, giọng kinh sợ.

— Ông ta! Ông ta! Đêm vừa rồi, ổng định chui đầu vào thòng lọng! Con nhỏ nói với một giọng vội vàng, hổn hển. Chính mắt tôi thấy! Mới đây, ổng đã nói với tôi ổng muốn tự tử, chính ổng đã nói với tôi như thế! Đã từ lâu, ổng muốn làm thế, mãi mãi ông ta muốn làm thế!... Tôi đã thấy ban đêm, ông ta...

— Chuyện đó không thể có được, Veltchaninov thì thầm, hơi xao động.

Bỗng nhiên, con bé cầm lấy tay ông mà hôn; nó khóc, tiếng khóc làm nó nghẹn ngào; nó kêu van, nó nài xin ông ta, nhưng ông không làm sao hiểu được những lời nói đứt khoảng của nó.

Sau này, ông vẫn còn nhớ mãi đôi mắt kinh hoàng của con bé bị đày đọa đó; đôi mắt hoảng hốt vì khiếp sợ đã nhìn ông chăm chú trong một niềm hy vọng tột độ; đôi mắt đó theo dõi ông suốt đời.

‘‘Có lẽ nào nó thương cha nó đến thế? Ông thầm nghĩ với đôi chút ganh ghét khi tâm trí tỉnh táo lại. Đôi lúc nó lại bảo là nó yêu mẹ nó nhiều hơn!... Có thể đó là nỗi oán hận, chứ không phải là tình thương.

‘‘Còn cái câu chuyện ‘‘tự treo cổ’’ mà nó kể là chuyện gì nữa đây? Hắn ta, cái thằng ngốc đó lại tự tử à? Minh phải làm rõ trắng đen vụ này mới được. Mình phải tìm gấp một giải pháp, một giải pháp dứt khoát.’’