CHƯƠNG XIII CÁN CÂN NGHIÊNG VỀ PHÍA NÀO ?-

CÓ lẽ ông còn nghĩ đến cô bé tóc hung, nhưng ông, ông bất bình với chính mình, và sự hối hận đã dày vò tâm trí ông. Vả lại, suốt trong ngày hôm đó, một ngày qua rất êm đẹp, vui vẻ, nỗi buồn vẫn không rời ông, và trước khi bắt đầu hát, ông không biết làm thế nào để thoát khỏi. Có lẽ đó là lý do chính khiến ông trình bày bản tình ca kia với tất cả niềm say mê.

‘‘ Vì sao mình lại có thể tự hạ mình đến mức đó... và quên hết mọi chuyện!’’ ông chua chát nghĩ; nhưng ông vội vàng nghĩ sang chuyện khác.

Đối với ông, hình như than van là một chuyện nhục; dễ chịu nhất là trút gấp sự bực tức cho một người nào đó.

‘‘ Đồ ngu!’’ ông giận dữ sỉ vã, vừa nhìn xéo về phía Pavel Pavlovitch đang im lặng ngồi bên cạnh.

Pavel Pavlovitch vẫn im lặng một cách gan lì; có lẽ ông ta đang sửa soạn và đang kiểm điểm ý tưởng. Với dáng điệu nóng nảy, thỉnh thoảng ông trật mũ ra và dùng khăn tay lau trán.

‘‘Nó xuất hạn mồ hôi đây!’’, Veltchaninov tự nhủ với vẻ tức giận.

Pavel Pavlovitch chỉ mở miệng có một lần mà thôi, nhưng là để hỏi thăm bác xà ích có giông hay không.

— Hừ! Sao lại thế được! Chắc chắn là có chứ. Trời hôm nay nóng nực quá mà! — Thật thế, trời đã trở nên âm u. Phía chân trời, chớp sáng vằn vèo. Họ đến tỉnh vào lúc mười một giờ.

— Tôi ghé anh, Pavel Pavolvitch vồn vã nói khi họ đến gần nhà Veltchaninov.

— Tôi biết rồi, nhưng tôi báo trước là tôi cảm thấy trong người không được khỏe lắm đấy nhé.

— Ồ! Tôi ghé không lâu đâu.

Khi họ bước vào cổng, Pavel Pavlovitch tạt vội vào nhà gác dan, nhà bà Mavra.

— Anh vào đó làm gì thế? Veltchaninov hỏi với một giọng nghiêm khắc khi ông kia bước ra; và họ cùng vào nhà.

— Không có gì cả... đó là... về chiếc xe thuê đó mà.

— Tôi không để anh nhậu nữa đâu nhé.

Ông không nghe câu trả lời. Veltchaninov thắp nến lên, và Pavel Pavlovitch ngồi ngay vào ghế bành. Veltchaninov đứng sửng trước mặt ông ta, vẻ trầm mặc.

— Riêng tôi, tôi cũng đã có hứa sẽ nói lời ‘‘cuối cùng’’ với anh, ông nhập đề với sự tức giận còn sót lại. Đây nè: tôi thành thật tin là tất cả những thắc mắc đều đã được giải quyết một cách dứt khoát giữa chúng ta và chúng ta chẳng còn gì để nói cho nhau nghe nữa. Anh nghe chứ? Không có gì cả! Cho nên, chuyện tốt nhứt phải chăng là anh đi ngay bây giờ và tôi, tôi đóng chặt cửa lại?

— Hãy thanh toán những món nợ, anh Aléxéi Ivanovitch ạ; cuối cùng, Pavel Pavlovitch lên tiếng và vừa nhìn thẳng vào mắt với một sự dịu dàng đặc biệt.

— Thanh toán những món nợ? Veltchaninov rất ngạc nhiên. Anh dùng danh từ gì mà lạ thế! Mà những món nợ nào? Phải chăng đó là lời ‘‘cuối cùng’’ mà lúc nãy anh hứa nói?

— Đúng như vậy.

— Chúng ta không còn món nợ nào để thanh toán cả; chuyện thanh toán này đã xong xuôi từ lâu rồi, Veltchaninov nói với niềm kiêu hãnh.

— Thật sao, anh tin như thế sao? Pavel Pavlovitch hỏi với một giọng đầy tin tưởng và ông chắp tay lại trước ngực trong một dáng điệu kỳ quái.— Vetchaninov không trả lời và bắt đầu dạo loanh quanh. ‘‘Lisa?’’, tim ông đau nhói.

— Anh muốn tôi trả nợ bằng cách nào khác? Ông nói sau một khoảng dài im lặng.—Lão kia vẫn không ngừng đưa mắt theo dõi, hai tay vẫn luôn luôn chắp lại.

— Anh đừng tới đằng nhà đó nữa, Pavel Pavlovitch thì thầm, giọng van vỉ, và đột nhiên lão ta đứng đậy.

— Sao? Chỉ có thế thôi à? — Veltchaninov cười tàn nhẫn. — Hôm nay, anh làm tôi ngạc nhiên nhiều lắm, ông nói, giọng khinh miệt.— Nhưng bỗng nhiên nét mặt ông thay đổi.— Anh nghe đây, ông buồn bã nói với một tình cảm sâu xa, tôi tin rằng chưa bao giờ, và chưa hề có khi nào mà tôi lại đỗ đốn như hôm nay: trước hết là chịu đi cùng anh, tiếp đến là xử sự như thế... Thật là quá đê tiện, rất đáng khinh. Tôi đã tự bôi nhọ, đã tự hạ mình khi nhận lời..., và tôi đã quên... Nhưng mà, này! Ông chợt trấn tĩnh. — Nghe đây! Hôm nay, anh đã bắt chợp được tôi, tôi đã giận dữ, bệnh hoạn... Vả lại, tôi biện bạch làm gì! Tôi sẽ không đến đằng ấy nữa và tôi đoan chắc với anh là không có gì lôi cuốn tôi đến đó nổi, ông quả quyết kết luận.

— Thật chứ? thật chứ? Pavel Pavlovitch, không giấu được nỗi mừng vui, la lên. Veltchaninov ngắm nghía lão ta với vẻ khinh bỉ và lại tiếp tục tản bước,

— Hình như anh nhất quyết muốn được hạnh phúc với bất cứ giá nào?— Cuối cùng, ông không thế nào không nhận xét như thế.

— Phải, Pavel Pavlovitch xác nhận một cách ngây ngô với một giọng dịu dàng.

‘‘Can hệ gì đến mình khi chung quy nó chỉ là mặt thằng hề và tính hung ác của nó cũng chỉ là việc làm vô ý thức? Veltchaninov ngẩm nghĩ. Mình không thể ngăn cản sự thù ghét dù nó không xứng cho mình oán ghét.’’

— Tôi là một ‘‘người chồng muôn thuở’’, Pavel Pavlovitch nói với nụ cười khiêm nhường và cam chịu. Từ lâu, tôi đã học được của anh thành ngữ đó, Aléxéi Ivanovitch ạ, khi anh còn hay lui tới với chúng tôi. Trong năm đó, tôi đã lãnh hội được rất nhiều những danh từ của anh. Trong lần trước, ngay khi anh bảo tại chỗ này nè, danh từ: ‘‘Người chồng muôn thuở’’, là tôi hiểu ngay.

Mavra bước vào, mang theo một chai sâm- banh và hai cái cốc.

— Anh thứ lỗi cho, Aléxéi Ivanovitch, anh quá biết là tôi không thể nào nhịn nổi rượu. Anh đừng xem đây là một chuyện làm xấc xược của tôi và xin anh cứ xem tôi như là người xa lạ, một người hoàn toàn không xứng đáng với anh.

— Thôi được rồi, Veltchaninov ra lệnh với sự nhờm chán. Nhưng tôi nhắc lại anh, đoan chắc với anh là tôi không được khỏe trong người đó.

— Vâng, ngay bây giờ, ngay bây giờ, Paveh Pavlovitch vội vã nói. Chỉ một ly nhỏ thôi vì cổ họng tôi...

Ông ta nốc một hơi cạn ly, vẻ thèm khát rồi lấy lại bình tĩnh, ông nhìn Veltchaninov một cách trìu mến. Mavra ra khỏi phòng.

— Đê tiện thật! Veitchaninov lẩm bẩm.

— Đó là lỗi của mấy cô bạn! Vả lại, nàng còn quá trẻ, còn quá điệu!... Họ vui đùa, nghịch ngợm. Khả ải đó chứ. Và anh hiểu cho, ở đàng ấy, tôi sẽ là tên nô lệ của nàng; nàng sẽ thấy là xã hội thượng lưu săn sóc, nể vì nàng... rồi nàng sẽ thay đổi hoàn toàn.

‘‘Mình phải trả chiếc vòng lại cho hắn’’, Veltchaninov ngẩm nghĩ khi nắm chiếc hộp trong túi.

— Hồi nãy, anh có nói là tôi nhất quyết muốn được hạnh phúc. Tôi phải tục huyền, anh ạ, Pavel Pavlovitch nói tiếp với một giọng tâm sự gần như cảm động. Vì nếu không như thế, chuyện gì sẽ xảy đến cho tôi? Chính anh, anh đã thấy đó! Ông ta chỉ vào chai rượu. — Và đó chỉ là tật xấu nhỏ nhất của tôi mà thôi. Tôi không thế nào sống được nếu tôi không tục huyền, nếu tôi không tìm lại được niềm tin trước kia; nếu tôi có lòng tin, tôi sẽ hồi sinh.

— Nhưng tại sao anh kể nghe tôi những chuyện đó?— Veltchaninov gần bật cười. Đối với ông, tất cả chuyện đó có vẻ hoàn toàn ngớ ngẩn.— Anh hãy giải thich tôi rõ vì sao anh dẫn tôi đến đằng nhà đó? Anh cần tôi chuyện gì?

— Để tôi có dịp hiểu rõ thêm.

Pavel Pavlovitch bỗng nhiên có vẻ ngượng ngùng.

— Hiểu rõ thêm việc gì?

— Về kết quả... Aléxéi Ivanovitch, anh biết đó chứ: một tuần nay, tôi đã thử... ở đằng ấy... (lão ta càng lúc càng trở nên ngượng ngập). Hôm qua tôi gặp anh và tôi tự nhủ: ‘‘Mình chưa bao giờ thấy nàng ta giữa những người xa lạ, với những người khác mình.’’ Bây giờ tôi mới cảm thấy đó là một ý tưởng điên rồ và vô ích. Nhưng sự cám dỗ quá mạnh mẽ. Đó là tánh xấu của tôi.

Ông ta ngửng đầu lên, thẹn thùng.

‘‘Có thật nó nói hết sự thật không?’’ Veltchaninov tự hỏi, dáng kinh ngạc.

— Rồi thì sao...? ông hỏi.

Pavel Pavlovitch cười với sự hài lòng quỷ quyệt.

— Chỉ là những trò trẻ con đáng mến. Vả lại đó là lỗi của mấy cô bạn, Aléxéi Ivanovitch ạ. Anh thứ lỗi cho cách cư xử không phải của tôi hôm nay. Tôi sẽ không làm như thế nữa đâu. Chuyện đó sẽ không bao giờ xảy ra.

— Nhưng mà tôi, tôi sẽ không đến đó nữa mà, Veltchaninov vừa mỉm cười vừa nói.

— Tôi tin anh.

Veltchaninov cảm thấy bực tức.

— Nhưng mà tôi không phải là con người, độc nhất trên cõi đời này, ông bực bội nhận xét.

Pavel Pavlovitch, lại đỏ mặt.

— Thật là khổ tâm khi nghe anh nói thế, Aléxéi Ivanovitch ạ ; anh tin tôi đi, tôi quá kính mến Nadièjda Fédosséievna.

— Anh thứ lỗi cho, tôi không bao giờ có ý thế, tuy nhiên, trong khi đánh giá quá cao những phương tiện hành động của tôi, anh lại đã...hoàn toàn...tin cậy tôi.

— Chính là chuyện đã qua đã khiến tôi tin cậy anh...sau tất cả những gì đã xảy ra...

— Anh vẫn còn xem tôi là một người hoàn toàn đáng trọng chứ?

Veltchaninov chợt dừng lại. Trong lúc khác, câu hỏi ngây ngô đó có lẽ đã làm cho chính ông kinh ngạc.

— Tôi vẫn luôn luôn xem anh như thế, Pavel Pavlovitch nhìn xuống đất.

— Vâng, vâng, dĩ nhiên là thế rồi... không phải chuyện đó, không phải Iheo nghĩa đó... Tôi nói là, cho đến cả những... thành kiến đã có...

— Vâng, dù cho đến cả những thành kiến đã có...

— Cả khi anh đã đến Pétersbourg? Veltchaninov không ngăn nổi câu hỏi, dù ông nhận thấy sự tò mò thật là quái đản.

— Khi tôi đi Pétersbourg, tôi cũng vẫn còn xem anh như là một người lương thiện. Này Aléxéi Ivanovitch, tôi luôn luôn quý trọng anh.

Pavel Pavlovitch ngước mắt lên nhìn thẳng địch thủ, không một chút bối rối. Đột nhiên, Veltchaninov cũng thấy sợ hãi; ông tuyệt nhiên không muốn gây tai tiếng và cũng không muốn sự việc vượt quá một giới hạn nào đó, nhất là do lỗi của mình.

— Tôi rất mến anh, Aléxéi Inovitch ạ, Pavel Pavlovitch lên tiếng như đột nhiên ông có một quyết định. Suốt một năm trời ở T..., tôi rất có cảm tình với anh. Anh không nhận thấy đó thôi, lão nói với một giọng run run, nói trong sự kinh hãi của Veltchaninov. So với anh, tôi chẳng đáng cho anh phải để ý đến cảm tình đó. Vả lại, như thế có lẽ lại là hay. Và suốt trong chín năm trời dài đằng đẳng, tôi luôn luôn nhớ đến anh bởi vì không có năm nào có thể sánh được với năm đó (đôi mắt của Pavel Pavlovitch sáng lên một cách dị thường). Và tôi đã học được vô số những thành ngữ, những ý tưởng của anh. Tôi luôn luôn nhớ đến anh như nhớ đến một người hăng say và có những tình cảm tốt, học rộng, rất là uyên bác và, có những tư tưởng như: ‘‘Những ý tưởng cao xa là kết quả của một tâm hồn cao thượng hơn là của một trí thông minh siêu việt’’. Chính anh, anh đã nói ra câu đó, nhưng có lẽ anh không còn nhớ đến, trong khi tôi, tôi lại thuộc lòng. Tôi luôn luôn nhận thấy anh là một người cao thượng. Vì vậy tôi trông cậy vào anh và tin tưởng vào anh... dù cho...

Bỗng nhiên cằm lão khẽ rung lên. Veltchaninov kinh hoảng; ông phải cắt đứt ngay giọng điệu bất ngờ này.

— Thôi, tôi xin anh, Pavel Pavlovitch ạ, ông nói lúng búng, mặt ửng hồng, vẻ khó chịu và nôn nóng. Nhưng mà tại sao, đột nhiên ông la lớn, tại sao anh lại đeo đuổi theo một người bệnh hoạn, hay nổi giận, gần như là điên, và tại sao anh lại kéo nó xuống vực thẳm... trong khi... trong khi tất cả những chuyện ấy chỉ là chuyện ‘‘ma’’, là ảo ảnh, là những lời nói dối đáng phi nhổ, và hơn nữa, chuyện đó hoàn toàn không có chừng mực ; vâng, đó là điều chính, đó là điều khó chịu nhất: sự thiếu chừng mực. Tất cả điều đó có vẻ lố bịch; hai đứa chúng ta đều là những người phóng đãng đê tiện, loại người mưu mô xảo quyệt. Và anh có muốn, có muốn tôi dẫn chứng ngay bây giờ là không những anh không mến thương tôi, mà anh còn ghét cay ghét đắng tôi và anh đã nói dối mà không hay? Anh đã lôi kéo tôi, đã dẫn tôi đến đó, chẳng hề phải với mục đích lố lăng là để thử lòng vị hôn thê của anh (ý kiến đần độn) ; nhưng mà hôm qua khi thấy tôi, cơn giận đã lôi cuốn anh, giản dị như thế đó, và anh đã dẫn tôi đến để cho tôi thấy vợ chưa cưới của anh và để có thể nói với tôi: ‘‘Mày có thấy nàng không! Nàng sẽ là của tao! Đó, thử tán xem nào!’’ Anh đã thách thức tôi. Có lẽ anh không nhận thấy thế, nhưng sự việc nó như thế. Phải thù ghét thì mới thách thức kiểu đó, vậy anh đã thù ghét tôi.

Ông rão bước quanh phòng vừa thốt những lời trên với một giọng hổn hển, ông cảm thấy nhục nhã, bị lương tâm dày vò vì mình đã đốn mạt ngang hàng với Pavel Pavlovitch.

— Anh Aléxéi Ivanovitch này, tôi muốn giảng hòa với anh. Lão chợt nói với một giọng trầm trầm vội vã và cằm lão lại một lần nữa run run.

Một sự tức giận điên cuồng xâm chiến tâm hồn Veltchaninov, hình như và chưa hề bao giờ ông bị ai sỉ nhục đến như thế.

— Tôi nhắc lại anh hay một lần nữa là anh đang theo đuổi một người bệnh hoạn, dễ giận..., ông hét lớn. Anh theo đuổi nó để mong nó nói một lời mà anh đã hoài công trông chờ! Nhưng mà chúng ta... phải, chúng ta thuộc hai thế giới khác hẳn nhau... anh nên hiểu như thế... Và rồi thì... lại còn có cả một nấm mộ ngăn cách chúng ta..., ông nói với một giọng phẫn uất; và bỗng nhiên ông tỉnh lại.

— Nhưng mà làm sao anh có thể hiểu được... (khuôn mặt của Pavel Pavlovitch chợt tái xanh vì nhăn nhó), làm sao anh có thể hiểu được cái nấm mộ đó như thế nào đối với tôi... ở chỗ này không? Ông hét lên vừa xấn tới phía Veltchaninov; và với một dáng điệu kỳ cục nhưng hung bạo, ông đấm vào ngực mình. Tôi biết nó là gì, cái nấm mộ nhỏ bé đó; nó ở đây nè, giữa hai chúng ta, và anh và tôi, chúng ta đứng mỗi người mỗi bên. Nhưng mà bên phía tôi thì nhiều hơn...nhiều hơn...nhiều hơn..., ông lắp bắp như người nói sảng và vẫn tiếp tục đấm vào ngực,...nhiều hơn... nhiều hơn...

Đột nhiên, một tiếng chuông inh ỏi thức tỉnh họ. Người nào đó kéo chuông như muốn đứt luôn giây.

— Không có ai quen mà lại kéo chuông như thế ở nhà tôi cả, Veltchaninov rất bối rối.

— Đằng tôi cũng không ai làm như thế cả, Pavel Pavlovitch ấp úng một cách rụt rè. Ông tỉnh trí ngay và trở lại là ông Pavel Pavlovìtch lúc nãy. Veltchaninov dáng bất bình, đi ra mở cửa.

— Nếu tôi không lầm thì ông là ông Veltchaninov? một giọng trẻ, khỏe và dạn dĩ cất lên trong căn buồng xép.

— Ông muốn gì?

— Tôi biết một cách chắc chắn là cái ông Troussotzky u đó hiện có mặt tại đây, cái giọng quả quyết và vang dội đó tiếp tục. Tôi cần phải gặp cái ông đó.

Hẳn nhiên Veltchaninov chỉ thích tống cho cái tên đầy tự tin đó một đạp rớt xuống cầu thang, nhưng rồi ông ngẩm nghĩ trong giây lát, tránh sang một bên và nhường chỗ cho ông khách bước vào.

— Ông Troussotzky có đây, mời vào.