CHƯƠNG XV NỢ NẦN TRANG TRẢI-

ANH đã thấy đó chứ? Anh đã thấy đó chứ?

Pavel Pavlovitch la lên và xông đến Veltchaninov khi gã trẻ tuổi vừa bước ra khỏi.

— Vâng, anh không gặp may, Veltchaninov nói mà không suy nghĩ.— Nếu không vì sự nhức nhối do cơn đau ngày càng tăng gia gây nên nơi lòng ngực, có lẽ ông không nói những lời trên.

Pavel Pavlovitch giật bắn người như bị phỏng.

— Thế còn phần anh thì sao? Vì thương hại tôi, có lẽ vậy mà anh không giao tôi cái vòng phải không?

— Tôi chưa có thì giờ...

— Anh ái ngại giùm tôi với tất cả tấm lòng của một người bạn chân thành đó chứ?

— Vâng, tôi ái ngại cho anh.

Veltchaninov nổi giận.

Tuy nhiên, rất vắn tắt, ông kể lại cho ông ta nghe chuyện cô bé đã trao cho ông chiếc vòng như thế nào và Nadièjda Fédosséievna đã gần như cưỡng bách, bắt ông phải lo vụ này ra sao.,.

— Anh biết cho, tôi không muốn nhận chiếc vòng đó; không có chuyện này tôi cũng bị lắm điều khó chịu rồi.

— Anh đã bị lôi cuốn, và anh đã nhận, Pavel Pavlovitch cười ngạo.

— Những gì anh nói thẫt đáng buồn cười; tuy nhiên tôi cũng phải bỏ lỗi cho anh. Vừa rồi, chính anh đã tự thuyết phục là trong câu chuyện này, tôi không phải là vai chính, còn có những người khác nữa kia mà.

— Tuy nhiên, anh đã để cho bị lôi cuốn.

Pavel Pavlovitch ngồi xuống và rót rượu.

— Anh tuởng tôi sẽ chịu thua thằng nhóc đó sao? Tôi sẽ nghiền nát nó ra, đó tôi sẽ làm như thế! Ngày mai tôi sẽ đến đằng ấỵ và thu xếp lại cái chuyện trẻ con này....

Ông ta nốc một hơi cạn ly nữa. Ông hành động với một sự trơ trẽn mà trước kia ông không hề có.

— Anh xem đó! Nadenka và Sachenka! Những đứa trẻ dễ thương nhỉ! Hi!hi!hi!

Ông không nén nổi cơn tức giận.

Một lằn chớp lóa mắt lóe lên chiếu sáng họ, tiếp liền theo là một tiếng sấm kinh hồn; mưa bắt đầu trút xuống như thác lũ, Pavel Pavlovitch đứng dậy và đóng cửa sổ lại.

— Dường như anh định ở lại đây... Veltchaninov nhận xét và ông chỉ có thể nói được từng ấy, vì nỗi đau đớn của ông quá ư mãnh liệt. Tôi đi ngủ đây và anh muốn làm gì thì làm.

— Thời tiết như thế này, người ta cũng chẳng để cả chó ra ngoài đường nữa là, Pavel Pavlovitch trả lời với vẻ bị hạ nhục, nhưng lại gần như sung sướng vì được cái quyền giận dỗi.

— Vậy thì, ở lại đi, uống thêm rượu... và nghỉ đêm cả ở đây cũng được, Veltchaninov nói với một giọng mệt mỏi. Ông ta nằm dài trên đi-văng và khẽ rên.

— Ở lại đêm? Và... anh không sợ sao?

— Sợ cái gì?— Veltchaninov chợt ngửng đầu lên.

— Ồ! Không có gì... Tôi nói thế thôi... Lần trước anh có vẻ sợ một chuyện gì, hay là hình như tôi thấy thế.

— Anh thật là kỳ cục! Không dằn lòng nổi, ông thốt lên, và ông giận dữ quay mặt vào tường.

— Ồ! Có gì đâu, Pavel Pavlovitch trả lời.

Người bệnh ngủ tức thì. Trạng thái căng thẳng giả tạo đã giúp sức cho ông suốt ngày hôm nay đột ngột hạ xuống, và, với sức khoẻ đã khá suy nhược, ông cảm thấy yếu ớt như một đứa bé.

Nhưng nỗi đau đớn lấn át sự mệt mỏi và giấc ngủ. Khoảng một tiếng sau, ông thức giấc và sự đau đớn khiến ông phải nhổm dậy. Mưa đã tạnh; phòng đầy khói thuốc: chai rưựu đã cạn. Pavel Pavlovitch ngủ trên chiếc đi -văng kia ; người ngã dài, đầu ngửa ra, áo quần giầy vớ còn y nguyên. Cặp mắt kiếng, vuột ra khỏi túi áo, lòng thòng trên đầu sợi chỉ tơ, gần chấm sàn. Chiếc nón lăn dưới đất. Veltchaninov nhìn ông ta với một vẻ ủ ê, nhưng không đánh thức ông ta dậy. Không có can đảm nằm hoài mà không ngủ được, ông dạo quanh phòng, lưng khòm xuống, vừa rên rỉ vừa lo âu nghĩ về nỗi đau đớnncủa mình.

Ông sợ và không phải là không có lý do. Từ lâu nay, ông đã lên cơn như thế, n hưng lâu lắm ông mới bị lại: một hay hai năm kia. Ông biết việc đó là do gan mà ra; nó bắt đầu đau âm ỉ, dù lâm râm nhưng đã khó chịu, ở bên trong dạ dày hay ở một chỗ nào cao hơn, một điểm nào đó của lồng ngực. Rồi thì, có khi suốt cả mười tiếng đồng hồ, cơn đau kéo dài và đang tăng dần đến độ người bệnh tưởng chết đến nơi. Một năm trước đây, trong lần đau cuối, sau mười giờ vật vã đến khi cơn đau dịu xuống, nằm trên giường, ông cảm thấy rã rời đến độ không giở nổi tay, và bác sĩ chỉ cho phép ông, trong ngày hôm đó, như một đứa trẻ, uống vài ngụm trà thật lạt với ít bánh mì dầm trong nước xúp. Nỗi đau đớn chợt đến một cách vô cớ nhưng hầu như luôn luôn xảy ra sau một sự kích thích thần kinh quá độ, nỗi đau đớn đó cũng tan biến một cách kỳ quặc: đôi khi người ta có thể ngăn chận cơn đau từ lúc mới phát, ngay trong nửa giờ đầu, bằng cách háp nước nóng vào chỗ đau, nhưng khi khác, như trong lần đau trước, không gì chữa được, và sự đau đớn chỉ dịu bớt khi dùng thuốc nôn nhiều lần. Liền sau đó, vị bác sĩ thú nhận ông tưởng đó là một vụ ngộ độc.

Hiện giờ, còn lâu trời mới sáng, và Veltchaninov không muốn gọi bác sĩ trong đêm. Vả lại, ông ta cũng không thích những viên y sĩ. Nhưng cuối cùng chịu hết nổi, ông bắt đầu rên lớn tiếng. Tiếng rên đánh thức Pavel Pavlovitch dậy; ông này ngồi nhổm trên đi-văng như thế trong chốc lát, kinh hoàng lắng nghe tiếng rên rỉ của Veltchaninov. Ông sợ hãi nhìn ông kia chạy băng qua các phòng. Chai rượu ông nốc cạn đã làm ông say hơn thường lệ, và rất lâu ông mới tỉnh; nhưng cuối cùng ông cũng rõ chuyện, và vội vã chạy đến Veltchaninov, lúc đó gần như không còn đủ sức để trả lời nữa.

— Tôi biết bệnh đó là gì rồi, do gan mà ra đấy! Pavel Pavlovitch la lên, dáng lăng xăng. Piotr Kouzmitch Polossoukhine mà anh có quen đó cũng bị giống hệt như anh vậy, và đó chính là gan. Phải háp bằng khăn nóng vào. Piotr Kouzmitch luôn luôn làm như thế: vì cơn đau có thể làm cho chết đấy! Tôi chạy đi gọi Mavra nhé?

— Không nên, không nên gọi... — Bực tức, Veltchaninov gạt ngang.— Tôi không cần gì cả.

Nhưng có Trời biết tại sao, Pavel Pavlovitch đã phát điên lên như là chính con mình đang hấp hối. Ông ta không muốn nghe gì cả và đã nài ép Veltchaninov chịu để cho háp khăn nóng và chịu uống một hơi hai hay ba tách trà lạt, những tách trà ‘‘không những nóng mà còn sôi nữa kia’’. Không chờ Veltchaninov cho phép, ông chạy đi đánh thức Mavra dậy, giúp bà này nhen lửa trong cái bếp đã thôi nấu nướng từ lâu, và đun sôi nước. Trong khi chờ đợi, ông đặt người bệnh nằm xuống, cởi áo quần ra và trùm mền lại. Hai mươi phút sau, trà cũng như đồ háp đã sẵn sàng.

— Đây là những cái dĩa nóng, nóng bỏng, ông nói với một giọng phấn khởi và vừa háp vào ngực Veltchaninov một cái dĩa nung nóng có khăn bọc ngoài.

— Chúng ta không có thứ gì khác; vả lại, tôi đoan chắc với anh dùng dĩa là cách tốt nhất đấy; chính tôi, tôi đã thử thí nghiệm cho Piotr Kouzmitch. Có thể chết vì cơn đau đấy nhé. Anh hớp trà đi, uống nhanh vào! Nếu rủi anh có bị phỏng cũng thây kệ. Được cứu sống mà bị vài ba vết phỏng, thì kể ra cũng đáng lắm.

Ông xô hối Mavra, còn ngái ngủ, và cứ khoảng hai hay ba phút, họ lại thay dĩa. Sau dĩa thứ ba và chén trà nóng thứ hai, chén trà được nốc cạn một hơi, Veltchaninov bỗng nhiên cảm thấy dễ chịu.

— Nếu chận đứng và trấn áp được cơn đau là có dấu hiệu tốt rồi đó, nên cám ơn Thượng Để đi! Pavel Pavlovitch la lên; ông vui vẻ chạy đi pha một chén trà khác và nung thêm một cái dĩa nữa.

— Tất cả vấn đề là chận đứng cơn đau; việc chính là ngăn nó lại đừng cho đau thêm, ông luôn miệng nhắc đi nhắc lại.

Khoảng nửa giờ sau, cơn đau hầu như dứt hẳn, nhưng người bệnh đã quá suy yếu đến độ từ chối không cho ‘‘háp thêm lấy một dĩa nho nhỏ nào nữa’’, mặc cho Pavel Pavlovitch nài nỉ. Mắt ông nhắm lại trong mệt nhọc.

— Ngủ, ngủ, ông lập lại với một giọng yếu ớt.

— Đó là việc hay nhất, Payel Pavlovitch đồng ý.

— Anh hãy ngủ lại đây... Mấy giờ rồi nhỉ?

— Hai giờ thiếu mười lăm.

— Anh đi nằm đi.

— Vâng.

Một phút sau, người bệnh lại gọi Pavel Pavlovitch.

— Anh, anh... anh tốt hơn tôi nhiều, ông thì thầm trong khi ông kia cúi mình xuống. Tôi hiểu tất cả, tất cả... Cám ơn anh.

— Thôi, ngủ đi! Pavel Pavlovitch trầm giọng nói, và ông ta rón rén quay trở về giường ngủ.

Khi gần ngủ say, người bệnh còn nghe ông bạn làm giường rất nhanh, thay áo quần, tắt nến và nhè nhẹ đi nằm để đừng đánh thức ông dậy.

Có lẽ Veltchaninov ngủ ngay khi đèn vừa tắt; về sau, ông nhớ lại rõ ràng như thế. Nhưng trong giấc ngủ và cho đến lúc ông thức dậy, ông thấy trong mộng là mình không ngủ và dù trong người yếu mệt, ông vẫn không thể nào ngủ được, ông mơ thấy mình đã thức giấc và đang nói sảng, và ông không thể xóa tan được những ảo tưởng trùng trùng bủa vây ông, dù rằng ông ý thức rất rõ ràng đó chỉ là những ảo tưởng. Vả lại, ông nhận ra tất cả những ảo tượng đó: phòng ông đầy ứ người; cửa ra vào mở toang, người đi lại nườm nượp và chen chúc nhau trong cầu thang. Một người ngồi trước một cái bàn đặt ở giữa phòng, y hệt như trong giấc mộng tháng trước. Cũng như trong lần trước, người đó chống khuỷu tay trên bàn và nín thinh; nhưng trong lần này, ông ta lại đội một cái nón tròn có băng tang. ‘‘Thì ra là vậy! Trong lần trước cũng là Pavel Pavlovitch hay sao?’’ Veltchaninõv ngẫm nghĩ. Nhưng khi nhìn cái con người đó kỹ càng hơn, ông nhận thấy đó là một người nào khác. Vậy thì tại sao hắn ta lại để tang? Veltchaninov tự hỏi. Những người vây quanh bàn nói la,- và sự ồn ào thật là quá cỡ. Đám đông có vẻ giận dữ Veltchaninov hơn là trong giấc mộng thứ nhất; họ nắm tay hăm dọa và hét lên điều gì đó nhưng ông không hiểu được là họ trách ông chuyện chi. ‘‘Mình biết là mình mê sảng, ông ngẩm nghĩ, mình biết là mình không thể nào ngủ được, cũng không thế nào nằm được, và mình đã thức dậy, bởi vì mình đau đớn biết chừng nào!’’ Tuy nhiên, những con người đó, những tiếng la hét, những dáng điệu của họ, tất cả những điều đó có vẻ quá rõ ràng, quá chân thực khiến ông đôi lúc phải nghi hoặc: ‘‘Có thật đó là một ảo giác? Bọn người đó muốn gì mình? Trời! Nhưng... nếu không phải là một ảo giác thì có lẽ nào những tiếng la hét đó lại không đánh thức Pavel Pavlovitch dậy? Anh ta vẫn nằm ngủ trên đi-văng đó mà!’’ Cuối cùng, có một cái gì xảy đến, y hệt như trong giấc mơ trước kia: tất cả xô nhau chạy về phía cầu thang và họ chen chúc trước cửa vì có một đám đông khác đang leo lên thang gác để vào phòng. Những người này mang một vật gì to lớn vào nặng nề; người ta nghe vang lên trong thang gác những tiếng chân chậm chạp, khó nhọc của những người phu khuân vác và giọng họ gọi nhau hụt hơi. Trong phòng vang dậy những tiếng la: ‘‘Mang vào đây! Mang vào đây!’’ — Tất cả những cặp mắt đều rực sáng và đều hướng về Veltchaninov. Với vẻ hăm dọa và đắc ý, tất cả chỉ cho ông chiếc cầu thang. Không thể nghi ngờ gì về sự hư ảo của tất cả chuyện đó, ông kiểng chân nhìn vội qua đầu mọi người xem họ mang cái gì đến. Tim ông đập mạnh, đập mạnh, đập mạnh, và bỗng nhiên, y hệt như trong giấc mộng trứớc, vang lên inh ỏi ba tiếng chuông. Và lần này cũng thế, những tiếng chuông đó quá trong trẻo, quá rõ ràng đến nỗi hiển nhiên không thể nào có được trong một giấc mơ. Ông la lên một tiếng và choàng thức giấc.

Nhưng không như lần trước, ông không phóng mình về phía cửa. Ý tưởng nào đã quyết định hành động đầu tiên của ông, và có chắc là trong lúc đó ông có một ý tưởng nào không? Tuy nhiên, chuyện xảy ra như là có ai nhắc ông ta chuyện phải làm; ông ngồi nhổm dậy, và, tay dang thẳng ra trước như để tự vệ hay ngăn đỡ một sự tấn công, ông phóng mình về phía Pavel Pavlovitch nằm ngủ. Đôi bàn tay ông liền chạm phải ngay đôi bàn tay khác đang ở phía trên ông, và ông nắm chắc lấy: có một ai đó đã đứng sẵn ở đấy rồi, hắn ta đang khom mình xuống. Các bức màn đều bỏ xuống, nhưng phòng không tối hẳn, vì một luồng ánh sáng lờ mờ từ căn phòng không có màn bên cạnh chiếu sang. Bỗng nhiên, ông cảm thấy lòng bàn tay và những ngón tay trái đau kinh khủng, và ông chợt hiểu là mình đã nắm phải và siết chặt lưỡi của một con dao hay của một chiếc dao cạo... Ngay lúc đó, có vật gì rơi xuống đất, tiếng rơi nặng nề và sắc gọn.

Veltchaninov mạnh gấp ba lần Pavel Pavlovitch, nhưng cuộc giao đấu giữa hai người cũng kéo dài khá lâu, ít nhất cũng phải ba phút. Cuối cùng ông cũng vật ngã tên kia xuống đất và bé ngược tay hắn ra sau lưng, nhưng ông còn nhất quyết muốn trói tay hắn ta nữa kia. Nắm chặt tên sát nhân bằng bàn tay trái bị thương, ông dùng tay mặt sờ soạng để kiếm sợi dây kéo màn, việc này hơi lâu, nhưng rồi ông cũng tìm ra sợi dây và giựt đứt. Về sau, chính ông cũng phải ngạc nhiên về sự cố gắng phi thường cần thiết này. Suốt trong ba phút giằng co đó, không ai thốt một lời nào. Người ta chỉ nghe thấy hơi thở dồn nén của họ và tiếng động huỳnh hụych của cuộc giao đấu. Sau khi đã trói quặt tay Pavel Pavlovitch ra sau lưng, Veltchaninov ném hắn ta xuống đất, rồi đứng dậy đến vén màn và kéo bức mành mành lên. Trời đã bắt đầu sáng ngoài con đường vắng vẻ. Ông mở cửa sổ và đứng hít khí trời mát mẻ trong chốc lát. Đã bốn giờ hơn. Đóng cửa sổ lại, ông thong thả bước đến tủ áo, lấy một cái khăn sạch và quấn bàn tay trái lại, ông nắm tay thật chặt cho máu ngưng chảy. Chân ông chạm phải con dao cạo mở sẵn. Ông lượm lên, xếp lại và bỏ vào chiếc bao đã nằm sẵn từ buổi sáng trên chiếc bàn gần đi-văng, chỗ Pavel Pavlovitch ngủ. Ông mang dao bỏ vào hộc bàn giấy và khóa lại. Chỉ đến lúc đó, ông mới trở lại gần Pavel Pavlovitch và ngắm nghía ông này.

Trong khi đó, ông kia đã gắng gượng đứng dậy và ngồi vào chiếc ghế bành. Lão ta chẳng ‘‘thắng bộ’’ mà cũng chẳng mang giày. Chiếc áo sơ-mi đẫm máu ở lưng và hai cánh tay, nhưng đó là máu nơi bàn tay bị thương của Veltchaninov thấm vào. Đúng là Pavel Pavlovitch, nhưng nếu chợt trông thấy ông lúc đó, người sẽ không tài nào nhận ra ngay được bởi vì khuôn mặt ông quá ư thay đổi. Ông ngồi cứng đơ trên ghế với đôi tay bị trói ké ra sau lưng, mặt xanh dờn, nhăn nhó và tiều tụy. Thỉnh thoảng, ông lại rùng mình, ông nhìn sửng Veltchaninov nhưng ánh mắt đã tắt, như là ông không còn phân biệt được gì nữa cả, Bỗng nhiên, ông mỉm cười gượng gạo và hất đầu về phía chai nước ở trên bàn, thều thào:

— Nước...

Veltchaninov rót nước ra ly và cầm cho ông ta uống. Pavel Pavlovitch chìa môi ra với vẻ thèm thuồng. Hớp xong ba ngụm nước, ông ngửng lên nhìn chăm chú vào mặt Veltchaninov lúc ấy đang đứng trước mặt, tay cầm ly nước; nhưng ông không nói gì cả và rồi lại tiếp tục uống, uống xong, ông hít vào một hơi thật dài. Veltchaninov ôm gối, thu thập quần áo và bước sang phòng bên cạnh sau khi đã khóa trái cửa giam Pavel Pavlovitch lại.

Cơn đau lúc nẩy đã hết hẳn, nhưng ông lại cảm thấy mệt mỏi quá độ sau sự gắng sức cấp thời vừa rồi, mà chỉ có Trời mới hiểu được là ông đã làm cách nào để thể hiện nổi! Ông thử nhớ lại sự việc đã xảy ra, nhưng ông không làm sao sắp đặt nổi ý tưởng; sự kích động đã quá mạnh. Nhắm mắt lại vào khoảng mươi giây, rồi thì bỗng nhiên rùng mình, ông choàng dậy, nhớ lại tất cả, ông giở bàn tay bị đứt bọc trong chiếc khăn đẫm máu và đang làm ông đau nhức, ông bắt đầu suy nghĩ với một sự khát khao nôn nã. Ông nhận ra độc nhất mỗi một điều: Pavel Pavlovitch muốn cắt cổ ông, nhưng có lẽ một khắc trước khi hành động, lão vẫn còn chưa biết mình sắp làm gì. Có thể tối hôm trước, ông ấy đã thấy chiếc dao cạo nhưng chưa có một ý tưởng nào rõ rệt, song hình ảnh con dao đã nằm sâu trong tiềm thức. (Thường ông khóa cất dao trong hộc bàn, và chỉ có tối qua ông mới lấy ra để tỉa gọt lại bộ râu).

— Nếu nó quyết định giết mình từ lâu thì chắc chắn nó đã sắp sẵn trước dao hay súng, chứ không thể nào nó trông nhờ vào mấy con dao cạo của mình mà nó chỉ mới thấy tối qua, ông ngẩm nghĩ như thế, giữa những ý tưởng khác.

Mãi rồi đồng hò mới gõ sáu giờ. Veltchaninov chợt tỉnh, ông mặc áo quần và bước sang phòng Pavel Pavlovitch. Khi mở cửa, ông tự hỏi mà không sao tự giải thích được là tại sao mình lại nhốt Pavel Pavlovitch thay vì tống cổ hắn ra ngoài tức khắc.

Ông rất đỗi ngạc nhiên khi thấy tên tù đã quần áo chỉnh tề và đang ngồi trong ghế; hắn ta đã tự mở được trói. Khi Veltchaninov bước vào, hắn đứng dậy; tay đã cầm sẵn nón. Cái nhìn lo ngại mà hắn ném nhanh về phía Veltchaninov như nói rằng:

‘‘Đừng bắt đầu nữa, đừng nên nói gì hết...’’

— Ra ngay! Veltchaninov nói. Cầm lấy hộp nữ trang, ông nói thêm.

Pavel Pavlovitch quay gót trở lại, cầm chiếc hộp, bỏ vào túi và bước ra. Veltchaninov đi theo đến ngưỡng cửa để đóng cửa lại. Họ nhìn nhau lần cuối cùng. Pavel Pavlovitch chợt dừng lại; họ nhìn thẳng vào mắt nhau khoảng năm giây, vẻ ngập ngừng. Cuối cùng, Veltchaninov khoát nhẹ tay:

— Thôi, đi đi! ông khẽ nói và khóa cửa lại.