CHƯƠNG XVII NGƯỜI CHỒNG MUÔN THUỞ -

HAI năm trôi qua sau những biến cố mà chúng ta vừa kể trên. Một ngày hè kia, chúng ta gặp lại ông Veltchaninov đang ngồi trong một toa xe trên một đường hỏa xa tân lập. Ông đi thăm một người bạn ở Odessa, nhưhg đồng thời cũng có một mục đích khác không kém phần thích thú là nhờ sự giới thiệu của anh bạn, ông hy vọng sẽ gặp một người đàn bà dễ thương, duyên dáng mà từ lâu, ông vẫn muốn được quen thân. Không đi sâu vào chi tiết, chúng ta chỉ biết là suốt trong hai năm gần đây, Veltchaninov đã thay đổi nhiều lắm,

hay nói đúng hơn là đã sửa tính. Chứng bệnh ưu uất cũ đã biến mất, hầu như không còn để lại một dấu vết nào.

Những ‘‘kỷ niệm’’ và những lo âu (do trạng

thái bệnh hoạn của ông mà ra) hai năm về trước đã từng dày vò ông lúc còn ở Pétersbourg để lo vụ kiện khốn nạn đó, giờ đây chỉ làm cho ông cảm thấy hổ thẹn, một sự hổ thẹn thầm kín về sự bạc nhược cũ của mình. Sự tin chắc là chuyện kia sẽ không lấy ra nữa và không hề một ai hay biết đã an ủi ông phần nào. Quả thật là trong thời kỳ đó, ông đã hoàn toàn hờ hững với mọi sự giao thiệp trong giới thượng lưu; ông ăn mặc xốc xếch, lánh mặt mọi người, và chuyện đó, chắc chắn là tất cả mọi người điều đã để ý đến. Nhưng rồi chẳng bao lâu, ông lại nhập bọn và tỏ ý ăn năn với nhiều tự tin và hoàn toàn thay đổi đến độ ‘‘tất cả’’ đều tha thứ ngay cho sự bỏ cuộc tạm thời đó của ông.

Ngay đến cả những người mà ông đã từng lơ là với họ là những người đầu tiên tay bắt mặt mừng và không hề hỏi ông một câu nào sỗ sàng, coi như suốt thời gian ông vắng mặt là vì chuyện gia đình, không dính dáng gì đến ai cả, và ông vừa mới trở về. Nguyên do của sự thay đổi đầy hạnh phúc này hiển nhiên là từ sự thuận lợi của vụ kiện kia mà ra. Veltchaninov được chia sáu mươi ngàn đồng rouble, số tiền thật ra không nhiều lắm nhưng đối với ông rất quan trọng; trước hết ông có một chỗ đứng vững vàng; như thế ống rất hài lòng về phương diện tinh thần; tiếp đến, ông biết rằng mình sẽ không phung phí đến đồng bạc cuối cùng như một thằng ngu, cũng như trước kia mình đã từng tiêu sạch hai gia sản, và số tiền đó đủ cho ông sống đến xế chiều. ‘‘Cho dù xã hội có sụp đổ, cho dù bọn chúng muốn nói trăng, nói cuội gì với chúng ta, cho dù con người và ý nghĩ có thay đổi tùy ý thích; riêng mình, mình luôn luôn chắc chắn có bữa cơm ngon như mình đang ăn bây giờ và như vậy, mình đã chuẩn bị trước tất cả mọi chuyện’’, ông đã từng suy nghĩ như thế khi quan sát về những sự việc phi thường kỳ diệu đang xảy ra quanh ông, trên nước Nga này.

Cái ý nghĩ đó, dịu dàng đến độ khoái trá, đã dần dần xâm chiếm tâm hồn ông và thay đổi đến cả thể chất ông, đó là không nói đến phương diện tinh thần. So sánh với ‘‘con người càu nhàu, gắt gỏng’’ mà biết bao chuyện không hay đã xảy đến cho y như chúng ta đã mô tả từ đầu, thì giờ đây ông hoàn toàn là một con người khác. Dáng mặt vui vẻ, cởi mở, ung dung. Và ngay cả vết nhăn lo lắng trước kia hiện ra xung quanh viền mắt và trên trán, giờ đây cũng đã biến mất hẳn. Nước da trở nên trắng hơn và hồng hơn.

Ông đang ngồi thong dong trong một toa xe hạng nhất, và một ý nghĩ khá thích thú vừa nẩy ra trong trí. Đến ga sau, có một ngã ba; một con đường vừa làm xong rẽ về hướng tay mặt: ‘‘Nếu lát nữa, mình bỏ đường chính mà đi theo phía tay mặt thì chỉ đi qua hai ga nữa, mình đã có thể đến thăm một nàng từ ngoại quốc về và hiện đang sống cô đơn ở đồng quê, việc này khá lợi cho mình nhưng lại bực bội cho cô ả; ở đó, mình có thể sẽ hưởng những giây phút thú vị như ở Odessa vậy, vả lại, mình cũng có thể đến Odessa sau’’.

Nhưng ông vẫn còn ngần ngừ và chưa thể quyết định sự lựa chọn của mình. Khi đến trạm hỏa xa; biến cố đó đã không để ông chờ đợi lâu.

Thời gian ngừng lại ở ga đó là bốn mươi phút, hành khách có thể đi dùng bữa. Như thường lệ, thiên hạ nôn nóng và vội vã chen lấn nhau nơi cửa ra vào phòng đợi; và cũng như thường lệ, có thể sẽ có một chuyện không đẹp, một ‘‘xì căng đan’’ xảy ra. Một bà khá đẹp nhưng ăn mặc hơi diêm dúa từ trên toa hạng nhì bước xuống, hai tay gần như kéo lê một viên sĩ quan thương kỵ binh trẻ và đẹp trai, đang tìm cách vùng thoát. Viên sĩ quan trẻ này say mèm, và bà kia, có thể là một người bà con lớn tuổi, không buông tay ra, cố lẽ sợ chàng ta chạy đến quầy rượu. Trong đám đông, viên sĩ quan đụng phải một anh lái buôn trẻ đang rượu chè cờ bạc và đã thua hết vốn: từ hai hôm nay, anh ta ở lại ga này nhậu nhẹt với vô số bè bạn và phung phí tiền của mà vẫn chưa tìm được dịp tiếp tục cuộc hành trình. Một cuộc gây gổ xảy ra: viên sĩ quan la lối, anh lái buôn chửi thề; bà nọ thì quá tuyệt vọng, vừa cố lôi anh chàng quân nhân ra, vừa hét với một giọng cầu khẩn ‘‘Miténka, Miténka’’. Việc này đối với anh lái buôn có tính cách bêu xấu: thật thế tất cả mọi người đều cười nhưng mà có Trời biết vì sao, anh lái buôn lại cảm thấy tình cảm đạo đức của mình bị tổn thương.

— Các ông bà xem đấy! ‘‘Miténka!’’, anh lái buôn nói với một giọng trách móc và nhái lại cái giọng dịu dàng của bà nọ. Họ chẳng biết xấu hổ là gì, ngay cả giữa bá quan thiên hạ!

Và chệnh choạng tiến đến gần bà kia vừa ngồi phịch xuống ghế, vừa kéo viên sĩ quan thương kỵ binh ngồi xuống bên cạnh bà, anh ta ném một cái nhìn khinh bỉ và lè nhè nói với bà ta:

— Mầy chỉ là một con dâm ô, một con dâm ô!

Bà nọ thét lớn lên và nước mắt lưng tròng, nhìn quanh cầu cứu. Bà ta xấu hổ và sợ hãi. Rủi thêm nữa là viên sĩ quan vừa chửi mắng om sòm, vừa dợm mình khỏi ghế và có vẻ nhào đến anh lái buôn, nhưng anh ta trượt chân và lại lăn đùng ra ghế. Tiếng cười xung quanh càng rộ thêm và không ai nghĩ đến chuyện can gián cả. Veltchaninov nhảy vào cứu giúp; ông đột nhiên nắm lấy cổ anh lái buôn, lắc qua lắc lại và đẩy anh ta ra xa năm bước cách bà kia đang kinh hãi. Việc này làm yên câu chuyện không đẹp kia; sợ hãi trước sức lắc và vóc dáng của Veltchaninov, anh lái buôn trẻ để các bạn dìu đi ngay tức thì. Bộ gió dềnh dàng của một ông ăn mặc sang trọng cũng có một ảnh hưởng lớn đến cả các người đang cười xung quanh; tiếng cười ngừng bặt. Bà nọ, mặt đỏ bừng, mắt đẫm lệ, bày tỏ. lòng chan chứa biết ơn của bà. Viên sĩ quan lẩm bẩm ; ‘‘C’ ơn, C’ ơn…’’, và muốn đưa tay ra bắt tay Veltchaninov; nhưng rồi thay đổi ý kiến, anh ta quay ra nằm dài trên ghế.

— Miténka! Bà nọ rên rỉ với một giọng phiền trách, vừa xoắn hai tay.

Veltchaninov bằng lòng về việc ngẫu nhiên này và về sự can thiệp đúng lúc của mình. Bà nọ khiến ông chú ý: hiển nhiên đó là một bà giàu có ở tỉnh, ăn mặc đắc tiền nhưng không có vẻ mỹ quan, cử chỉ có phần nào lố bịch; bà ta đã quy tụ được tất cả những điều kiện có thế bảo đảm sự thành công cho một gã hợm hĩnh nào ở thủ đô ngắm nghé một người đàn bà. Họ nói chuyện: bà đó hăng hái nói và phàn nàn về chồng mình ‘‘đã đột nhiên biến đâu mất khỏi toa xe, là nguyên nhân của mọi chuyện... vì anh ta luôn luôn bỏ đi đúng vào lúc người ta cần’’.

— Ông ta có chuyện cần..., viên sĩ quan lắp bắp.

— Ồ! Miténka!— Và bà ta lại xoắn đôi tay.

‘‘Ông chồng tội nghiệp! Ông ta sắp bị chuyện gì nữa đây!’’ Veltchaninov thầm nghĩ.

— Ông nhà tên gì vậy? Tôi đi tìm cho, Vetchaninov đề nghị.

— Pa...! Pa...litch, viên sĩ quan nói.

— Chồng bà tên Pavel Pavlovitch? Veltchaninov hỏi với đôi chút tọc mạch; và bỗng nhiên cái đầu sói mà ông đã từng biết rõ ràng, nhô ra giữa bà nọ và ông. Trong một khoảnh khắc, ông thấy lại khu vườn nhà Zakhlébinine, những trò chơi vô hại và cái đầu sói hay quấy rầy thường xuyên xen vào giữa ông với Nadia Fédosséievna.

— Bây giờ mới thấy ông! bà vợ la lớn với một giọng tức giận.

Đúng là Pavel Pavlovitch. Ngạc nhiên và sợ hãi, ông ta nhìn Veltchaninov đang sửng sốt như thấy ma hiện về... Pavel Pavlovitch sửng sờ đến độ lúc đầu ông không hiểu vợ ông, với một giọng tức giận và liến thoắng, đã kể lại những gì. Cuối cùng, ông khẽ rùng mình và chợt nhận ra tất cả cái gớm ghiếc của sự tình; cái lỗi của ông, Miténka đã làm những gì và cái ông đó (không hiểu vì sao, bà nọ lại gọi Veltchaninov như thế) là vị thần hộ mệnh, là kẻ cứu giúp của chúng ta, trong khi anh, luôn luôn đi khỏi những lúc mà đáng lý anh phải có mặt tại đó!

Veltchaninov phát cười.

— Nhưng mà chúng tôi là bạn cũ, bạn thuở nhỏ kia mà! Ông nói với bà kia đang quá kinh ngạc và với một dáng điệu che chở, ông thân mật đặt bàn tay mặt lên vai Pavel Pavlovitch đang mỉm cười một cách mơ hồ. Anh không bao giờ nói đến tên Veltchaninov sao?

— Không, chưa bao giờ, bà nọ đáp với vẻ cuống quýt.

— Vậy thì, hãy giới thiệu tôi với chị nhà đi, anh bạn không chung thủy!

— Đây là anh Veltchaninov, Lipotchka. Hừm... Ông ta bắt đầu, nhưng vô cùng bối rối, ông đâm ra lúng túng. Bà vợ thẹn đỏ mặt và giận dữ nhìn chồng vì ông đã gọi bà là Lipotchka.

— Chị thử nghĩ xem, anh nhà không bảo cho tôi biết là anh cưới vợ và cũng chẳng mời dự lễ cưới; nhưng chị, Olympiada...

— Sémionovna, Pavel Pavlovitch khẽ nhắc.

— Sémionovna! viên sĩ quan sực thức giấc, chợt chen vào.

— Hãy thứ lỗi cho anh ấy, chị Olympiada Sémionovna ạ, hãy nể tôi và để mừng cuộc trùng phùng của chúng ta... Anh là một người chồng tốt!

Và Veltchaninov thân mật vỗ vai Pavel Pavlovitch.

— Em nè, anh vừa mới đi có một chốc..., Pavel Pavlovitch cố phân bua.

Lipotchka vội cắt lời:

— Và anh để cho người ta nhục mạ một cách hèn nhát vợ anh. Khi cần đến thì không thấy anh đâu, khi không cần thì anh lại có đó.

— Chỗ ông không nên có mặt, ông lại có... chỗ ông không nên có mặt... chỗ ông không nên có mặt... viên sĩ quan nói riết vào.

Lipotchka giận gần uất cả người, chính bà, bà hiểu rằng câu chuyện đó không thích hợp chút nào khi có Veltchaninov ở đây; bà đỏ mặt và không thể nào dằn lòng nổi. Bà thốt:

— Anh quá cẩn thận ở chỗ đáng lý ra không nên... quá cẩn thận.

Miténka cũng nói gắt theo.

— Ở dưới gầm giường... ông ta tìm kiếm những gã nhân tình..., ở dưới giường... cái chỗ mà ông ta không nên... mà ông ta không nên...

Nhưng không thể nào ngăn nổi Miténka. Vả lại, mọi việc đều kết thúc êm đẹp. Người ta quen thân nhau nhiều hơn. Họ phái Pavel Pavlovitch đi mua cà-phê và mì. Olympiada Sémionovna thuật cho Veltchaninov biết rằng họ từ tỉnh 0..., nơi chồng bà làm việc, đến đây và họ ở lại hai tháng trong căn nhà xinh xinh với một khu vườn của họ cách nhà ga khoảng bốn mươi dặm; rằng họ đang chờ rất nhiều bè bạn đến thăm, rằng ngoài ra, họ còn có rất đông bạn láng giềng, và rằng nếu Aléxéi Ivanovitch không quản khó nhọc đến thăm bà ‘‘trong cảnh tịch liêu’’, bà sẽ tiếp đón ‘‘như là một vị thần hộ mệnh’’, vì bà không thể nào không sợ hãi khi nghĩ lại những gì đã xảy ra nếu... và cứ thế tiếp tục, tóm lại là ‘‘như một vị thần hộ mệnh’’.

— Một hiệp sĩ, một hiệp sĩ! viên sĩ quan nói riết vào với nhiệt tình.

Veltchaninov lịch sự cám ơn và trả lời rằng ông vui mừng vì chuyện đó, rằng ông là một người rỗi rãnh, một người ăn không ngồi rồi, và lời mời của Olympiada Sémionovna làm ông vui thích lắm. Tiếp liền theo, ông mở đầu một câu chuyện vui vẻ và ông đã tìm được dịp xen vào câu chuyện vài ba lời khen tặng. Lipotchka đỏ mặt vì sung sướng. Và khi Pavel Pavlovitch vừa về tới, bà ta đã hân hoan bảo cho chồng biết là Veltchaninov đã nhận lời đến ở cùng họ một tháng ở thôn quê, và ông bạn đã hứa trong một tuần nữa sẽ đến. Pavel Pavlovitch cười gượng gạo và không nói gì cả. Olympiada Sémionovna nhún vai, đôi vai xinh xắn, và ngước mắt nhìn trời. Cuối cùng, họ chia tay; lại những lời bày tỏ sự biết ơn và lại những chữ ‘‘thần hộ mệnh’’, ‘‘Miténka’’, vân vân. Pavel Pavlovitch đưa vợ và viên sĩ quan ra toa xe. Veltchaninov châm một điếu thuốc và đi dạo trên sân ga. Ông biết là trước khi xe chuyển bánh, thế nào Pavel Pavlovitch cũng chạy đến ông để phân trần vài ba điều. Chuyện đã xảy ra đúng như thế: Pavel Pavlovitch xuất hiện; khuôn mặt và đôi mắt lão biểu lộ một sự dò hỏi lo lắng, — Veltchaninov bật cười, ông ‘‘thân mật’’ nắm tay ông kia, dìu đến tận một chiếc ghế dài gần đó, ngồi xuống và kéo ông kia ngồi bên. Ông im lặng, muốn để cho Pavel Pavlovitch nói trước.

— Vậy ra anh đến thăm chúng tôi? ông này ấp úng và nói thẳng vào chuyện.

— Tôi biết mà! Anh chẳng thay đổi chút nào cả.— Veltchaninov cười rộ lên.— Nhưng mà anh?—Ông lại vỗ lên vai bạn.— Anh mà cũng có thể tin thực là tôi sẽ đến nhà anh, và lại ở lại những một tháng nữa kia à? Ha! ha!

Pavel Pavlovitch đứng dậy, vui vẻ ra mặt.

— Vậy là anh không đến chứ? Ông la lớn, không hề nghĩ đến chuyện giấu diếm sự sung sướng.

— Vâng, tôi sẽ không đến, tôi sẽ không bao giờ đến! —Veltchaninov cười thoải mái ; Vả lại, không hiểu tại sao tất cả câu chuyện này đối với ông có vẻ rất khôi hài, và càng nghĩ, ông càng thật thấy là tức cười.

— Thật chứ? Anh không nói đùa đấy chứ?— Thốt xong câu này, Pavel Pavlovitch giật nẩy mình và nôn nóng chờ đợi.

— Tôi nói với anh là tôi sẽ không đến... Anh thật là một người lạ lùng!

— Nhưng nếu như thế, thì... tôi sẽ phải nói với Olympiada Sémionovna như thế nào đây khi trong một tuần nữa chờ anh mà không thấy anh đến?

— Việc hay quá nhỉ? Anh nói với chị là tôi bị gãy cẳng hay là một chuyện gì đại loại như thế.

— Nàng sẽ không tin lời tôi, Pavel Pavlovitch đáp lại với một giọng khe khẽ than van.

— Và anh ‘‘lãnh đủ’’ phải không?—Veltchaninov cười giòn hơn nữa.— Này anh, tôi nhận thấy là trước mặt chị nhà, bà vợ khả ái của anh đó, anh không được bình tĩnh lắm đó! Thế nào?

Pavel Pavlovitch cố cười nhưng không được. Veltchaninov từ chối không đến thì cho được đi; nhưng mà hắn ta lại dám suồng sã nói về bà Troussotzky thì thật!à không đẹp lòng chút nào cả. Pavel Pavlovitch sa sầm mặt xuống. Veltchaninov nhận thấy. Giữa lúc đó, còi tàu huýt lần thứ hai. Từ xa vọng lại một giọng nhỏ và lo ngại gọi Pavel Pavlovitch. Ông này dợm đi nhưng còn chưa chịu tuân theo lời gọi; hiển nhiên là lão chờ Veltchaninov hứa một lời cuối cùng là không đến nhà lão.

— Chị tên gì thế nhỉ? Veltchaninov hỏi, làm như không để ý gì đến sự lo lắng của Pavel Pavlovitch.

— Nhà tôi là con vị mục sư của chúng ta đó, ông kia trả lời, lắng tai nghe và lo âu nhìn về phía toa xe của mình.

— Vâng, tôi hiểu rồi, anh bị sắc đẹp của chị chinh phục chứ gì?

Pavel Pavlovitch lại nhăn nhó.

— Còn Miténka là ai đó?

— À, không có gì... Hắn ta có họ xa, một người bà con xa với tôi... hắn là con của Goloubtchikov; người chị họ quá cố của tôi; vì một chuyện nào đó, nó đã phải giãi ngũ, nhưng hiện giờ thì nó đã trở về lại quân đội. Chúng tôi đã trang bị hoàn toàn cho nó... thằng nhỏ đáng thương!

Veltchaninov thầm nghĩ: ‘‘ À thì ra thế! mọi chuyện lại như cũ, đủ bộ rồi đây’’.

— Pavel Pavlovitch! lại một làn nữa, một giọng kêu có vẻ tức giận hơn từ toa xe vọng đến.

— Pa...l Pal...vitch, một giọng khác lè nhè lập lại.

Pavel Pavlovitch lại dợm bước nhưng Veltchaninov nắm chặt lấy cùi tay và giữ lại.

— Anh có muốn tôi kể cho chị nhà nghe ngay bây giờ anh đã thử cắt cổ tôi như thế nào không? Anh nghĩ sao?

— Sao? Anh còn nhớ đến chuyện đó à? Pavel Pavlovitch la lên, kinh hãi. Cầu Trời phù hộ cho anh.

Lại những tiếng gọi vang lên.

— Pavel Pavlovitch! Pavel Pavlovitch!

— Thôi, anh đi đi I

Veltchaninov buông tay ông kia ra, vừa cười hả hê.

—Vậy là anh sẽ không đến chứ? Pavel Pavlovitch ấp úng hỏi lần chót, vẻ tuyệt vọng; và ông lại chắp hai tay trước ngực như trước kia.

— Tôi thề chắc với anh! Nhưng anh hãy nhanh chân lên, không thôi, lại sẽ có chuyện rầy rà nữa đó!

Với một cử chỉ rộng rãi, ông chìa tay cho ông kia, ông giơ bàn tay ra và rùng mình: Pavel Pavlovitch không bắt tay; ông rút tay về.

Người ta ra hiệu lần cuối cho tàu chạy.

Thế rồi, thoáng chốc có một sự thay đổi: Cả hai như thay hình đổi dạng. Mới phút trước, Veltchaninov còn cười nói vui vẻ, nhưng bây giờ ông như cảm thấy có cái gì dao động và gãy đổ trong ông. Ông phũ phàng nắm vai Pavel Pavlovitch.

— Nếu tôi, tôi đây nè, tôi đưa bàn tay này cho anh — Ông đưa ông kia xem lòng bàn tay trái có vết sẹo dài—, có lẽ anh sẽ bắt chứ! ông ta thì thầm, đôi môi tái nhợt và run rẩy.

Pavel Pavlovitch cũng tái mặt và đôi môi run run. Gân mặt ông thoáng giật vài cái.

— Còn Lisa? Ông ấp úng và bỗng nhiên, môi ông, má ông, cằm ông rung lên và những giòng lệ trào ra khoé mắt.

Veltchaninov đứng trước mặt ông, sững sờ.

— Pavel Pavlovitch! Pavel Pavlovitch! Từ toa xe người ta gào tên ông như bị ai thọc tiết.

Một tiếng còi vang lên.

Pavel Pavlovitch sực tỉnh, ông phác một cử chỉ thất vọng và vội vã chạy; tàu đã chuyển bánh ; nhưng ông chụp kịp cánh cửa xe và nhảy thóc vào toa. Veltchaninov ở lại trên sân ga cho đến chiều; ông lên chuyến tàu kế và đi thẳng. Ông không rẽ về hướng tay mặt và không đến thăm người đẹp sống cô đơn ở thôn quê: ông không còn thích chuyện đó nữa. Nhưng về sau, ông sẽ hối tiếc biết là chừng nào.