- 17 -

Các đội du kích trong tổng An Sơn dẫn quân về chợ Huề Bình đợi lệnh.

Tháng Tám sùi sụt nắng sớm mưa chiều đã dành hẳn một ngày tuyệt đẹp để đón du kích quân. Làng nhỏ như Linh Trung gửi đến mười một người. Linh Hạ to hơn, lại sẵn gạo, cho đi hai mươi sáu. Rầm rộ nhất và hưởng nhiều vinh quang nhất là đội đàn anh Linh Lâm.

Năm Chò đã dày công sắp đặt cuộc “đại tấn công” của du kích Linh Lâm. Ai rách rưới quá phải mượn gấp một bộ lành trong làng mặc vào mới được đi theo đội. Giáo mác mài và cọ cát cho sáng choang, cấm những cái nón lá lột của bù nhìn giữ dưa, không có mũ thì quấn khăn tay đi đầu trần. Riêng phần dưới chân thì anh nhân nhượng: dân nghèo Linh Lâm chuyên đi chân đất, đường xa thì đi dép mo cau, họp làng đi guốc mộc, chỉ các nhà giàu mới có giày vải, giày da, dép da. Đành để ai mang gì dưới chân tùy ý.

Cái khoản gạo mang theo cũng gây lắm bối rối. Đội du kích phình lên gấp đôi số ban đầu, gần sáu chục. Thóc thu của ấp phủ Đỉnh đã cạn. Ông Tư Chua cùng ủy ban hứa sẽ lạc quyên và gửi gạo theo đội. Mỗi du kích ra đi vét theo hết số gạo trong nhà, có người chỉ bọc một nắm khoai khô. Hũ gạo của bà Tư lò rèn không còn một hột dính đáy vì ông Tư và Sáu Cam trút sạch, cô Năm Bưởi về sau chỉ còn sắn khô.

Tập hợp ở đình làng, đếm lại được bảy mươi hai. Chưa bao giờ ban chỉ huy biết đích xác mình nắm bao nhiêu quân cả. Bận ruộng rẫy hay sốt rét nhiều, còn ba bốn chục. Bây giờ nhào vô lấy huyện, ai cũng muốn đi, biết làm sao!

Xuống đến truông Dơi, khi tất cả cái đuôi của lũ trẻ em tò mò, các bà vợ cả lo, mấy bà mẹ sợ con gái nằm ngồi vô ý đã tụt lại đằng sau, Năm Chò mới đĩnh đạc tuyên bố “kỷ luật sắt”, sau đó cho xếp hàng đôi, trương cờ Việt Minh, tập hô khẩu hiệu theo kiểu thanh niên Đuy-cô-roa thời Pháp: hàng bên trái hô “Việt Minh”, hàng bên phải đáp “muôn năm”. Đi đều và hô thử độ chục lần cho quen chân quen miệng, đội mới tiến xuống chợ Huề Bình.

Ủy ban làng Huề Bình đã cho thiếu niên nhi đồng xếp hàng đón quá sớm. Khi một số trẻ em mỏi chân đói bụng bắt đầu đòi về, chợt nổi lên tiếng rúc của hàng chục tù và sừng trâu mé cuối truông, thứ tiếng hết sức thôi thúc của các phường săn vùng núi xưa nay vẫn kéo mọi người chạy tới kiếm phần hờ và tất cả chó săn trong vùng nổi lên rít nhảy chồm chồm. Người trong xóm chợ đổ ra ào ào.

- Việt Minh... muôn năm!

- Vạn tuế! Vạn tuế!

- Việt Minh.... muôn năm!

- Hoan hôôô! Hoan hôôôôô...

Tiếng hoan hô mới được tập hôm qua, các em lỡ hô vạn tuế một lần đã sửa ngay, hoan hô thật dài để bù chỗ sai.

Cụ lang chủ tịch Huề Bình nói mấy câu chúc mừng, giọng già lập cập nghe không rõ. Năm Chò lên đáp lời. Hôm nay anh lẫm liệt oai phong. Ngoài bộ áo quần giày mũ khố đỏ, còn thêm túi dết chéo bên phải và bi-đông chéo bên trái, súng trường khoác vai, cái thắt lưng to sệ xuống với hai bao đạn đầy và hai quả lựu đạn màu vàng cái thây lẩy bên ngoài. Mỗi câu nói là một câu hét, hình như các tủ kính bày hàng quanh chợ đều rung.

- Thưa toàn thể đồng bào! Chúng tôi là đội du kích quân Linh Lâm hùng cường! Được lệnh hành binh đi chiến thắng thực dân, phát xít tham tàn! Xin thề: thà chết không lùi, hi sanh vì Tổ quốc! Anh em du kích hô theo tôi: xin thề!

- Xin thề! Xin thềềề!

Đêm mít-tinh cả tổng An Sơn, Năm Chò chỉ giữ trật tự cho Cả Chanh diễn thuyết. Nay đồng bào chợ Huề Bình say sưa ngắm anh chỉ huy rất là quân sự, đen trũi và vuông vức như cái tủ gỗ mìn. Anh lại nói ngắn càng hay nữa. Hàng chục cánh tay túm lấy Năm Chò mời anh về nhà hay ra quán, nhưng ông chủ tịch giành được anh về dự bữa cơm mời chung toàn đội Linh Lâm ở đình làng. Các đội du kích khác đến sau, chỉ còn một nhúm người tiếp đón gọi là, anh thư ký ủy ban khoát tay chỉ vào một xóm nào đấy, tự lo mượn nồi xin củi nấu cơm.

Gặp buổi chiều tạnh ráo, mát trời, đội Linh Lâm biểu diễn quân sự cho bà con coi. Người ở chợ và đi chợ, người các xóm kéo đến như hội, nhờ mấy cậu nhanh trí đã vào đình thúc trống liên hồi, các tiểu đội trưởng đều rúc tù và sừng trâu đến đứt hơi, anh em trong đội xếp hàng hô khẩu hiệu ầm ầm. Nếu có một bài nào hát đồng thanh cả đội thì còn hấp dẫn gấp mười!

- Tập hợp! Nghiêm... phắt! Nghỉ! Bồng súng... chào! Đi đều... đi! Mốt hầy mốt, mốt hầy mốt..

Đồng bào say sưa chạy tới lui coi du kích tập quân sự. Hồi lính Tây lên đóng đồn đồn binh ở Linh Lâm cũng chưa được như quân ta bây giờ đâu. Tụi nó chỉ hơn cái súng ống áo quần chớ tài giỏi gì! Đến lúc Năm Chò hô quân dàn trận, khi nằm khi chạy, a-lát-xô vào đâm chém một hàng rào xương rồng trên đỉnh gò, bà con nổi lên hoan hô vang dội trời đất. Chiều ấy ủy ban không mời cơm, nhưng mỗi nhà cố kéo được vài ba anh về “rau mắm với đồng bào”, là tiếng vậy nhưng gà vịt nổi kêu ồn xóm và trẻ em xách chai đi mua rượu khá nhiều.

Các đội khác vẫn cơm ghế khoai khô và rau mắm đúng nghĩa đen. Họ thèm thuồng ngắm đội Linh Lâm, giục chỉ huy của mình mau mau rước thầy về dạy quân sự. Đôi cậu quá hăng đã bí mật tìm tới du kích Linh Lâm xin được thu nhận vào đội, ngồi ngẩn ra nghe họ nói rong róc các chánh sách của Việt Minh y như đọc nhựt trình, thầm ghen với cái làng Linh Lâm tốt phước vớ được hai vị đàn anh về dạy cả văn lẫn võ.

Thấy đồng bào đang háo hức. Năm Chò chơi luôn một trò rất trội. Anh cho diễn lại cuộc tập trận giả đã từng làm ở Linh Lâm. Suốt buổi tối các tiểu đội chia nhau sắm các đồ dùng quân sự giả: gói tro trong lá chuối thay lựu đạn, dây tre căng trên cọc làm thép gai, trống và mõ để gây tiếng ồn của súng lớn súng nhỏ, cờ giấy đánh dấu các ổ moóc-chê và min-tay-ơ[1], pháo rời và hương châm pháo. Lại cho anh em rao loa xa gần mời bà con xem tập trận.

Người đến xem sáng hôm sau có dễ đến hai ngàn. Năm Bưởi chỉ huy tiểu đội nữ làm địch giữ đồn, đánh trống mõ đến rã tay, châm pháo tung ra và tiếp liền gói tro lựu đạn. Ba tiểu đội kia chạy, nằm, bò, gỡ mìn bằng tay và chém đứt thép gai bằng rựa, nhào lên ôm vật địch, bắt trói. Chị em không lường trước phần cuối này của trận đánh, thét lên ý ới và dằng ra chạy, càng giống địch trăm phần phần trăm. Đồng bào hoan hô đã rát cổ họng đến đấy nổi lên cười lăn lộn, một trận cười vang động chưa từng có từ ngày qui dân lập ấp tới nay!

Ngay chiều ấy, thanh niên Huề Bình họp đầy một đình, ghi tên vào du kích tới tấp. Lâu nay họ ngại vào du kích vì chỉ thấy chui rừng rúc núi, học chính trị nhức đầu, chẳng ngờ làm Việt Minh theo kiểu Linh Lâm lại vui quá thể! Họ thắp đuốc làm lễ ra mắt của trung đội du kích Huề Bình, có đội Linh Lâm đến dự chia vui, mời đồng chí Năm Chò lên “hiểu thị”. Năm Chò chỉ nhớ nhập tâm được mấy câu như búa tạ, không dám nói cặn kẽ rành rọt như Cả Chanh, nhưng lại chinh phục mấy trăm trai gái trẻ tuổi bằng ngón nghề thạo thất: năm lưỡi phi đao vèo vèo bay cắm trúng đích, kèm một vòng đi bằng hai tay. Anh chỉ huy Việt Minh này quả là lắm tài và bình dân hết cỡ!

Trời đổ mưa dầm vào hôm sau. Hửng một lát lại xối nước nhiều hơn. Chương trình duyệt binh toàn tổng An Sơn phải bỏ.

Anh huyện ủy viên ở gần bến phà Huề Bình đã ra công khai, làm chủ tịch Việt Minh tổng, Tỉnh và huyện đều gửi thư báo cho anh “nắm quân đợi lệnh”. Đợi mãi chẳng thấy lệnh đâu, chỉ nghe vô số tin đồn trái ngược nhau.

Người lên theo đường bộ đường sông khá nhiều. Nghe đâu quân ta với Nhật đánh nhau một trận to lắm trên quốc lộ Một, gần Quảng Ngãi. Xì, nó rượt đánh quân mình thì có. Chủ lực Việt Minh chiếm hết mấy huyện gần núi rồi, các anh còn ở chi đây? Họ chiêm bao cách sao chớ trên đó êm re chẳng nghe động cựa gì... Mỗi người nói một phách, nhưng cái tin được lặp nhiều nhất là “Cao Đài sắp nổi dậy làm đảo chánh, cướp chính quyền”.

- Cao Đài phò ông Cường Để, nghe nói là rể ông vua Nhựt, việc gì phải đảo chánh? Nhựt đưa về làm vua khi nào chẳng được?

- Bí mật nghen... Phe ông Bảo Đại chống, phe Việt Minh bên ta đây chống, phe Anh Mỹ Nga cũng chống hết. Họ tính làm ào cho xong chuyện. Vua mới lập, chẳng lẽ phế ngay liền tay...

Du kích các thôn báo tin hết gạo. Lệ thường là vậy, còn vài ngày ăn cứ kêu anh em nhịn đói. Anh chủ tịch tổng cuống quýt chạy lạc quyên khắp nơi. Gạo gánh tới đình, các đội nhận phần đều khai tăng số quân lên ít nhất là gấp rưỡi. Anh chủ tịch tin răm rắp, từ gà gáy đến khuya lo chạy ăn cho con số hơn hai trăm quân.

Mưa. Lại mưa nữa. Lệnh vẫn chưa về...

Một người nữa đang nóng lòng đợi lệnh, ấy là Hai Khánh.

Cả Chanh dứt khoát giao cho anh nhiệm vụ nằm trong lòng phe đối địch. Nhưng chẳng còn gì để nắm nữa cả. Phủ Đỉnh không dám gửi súng lên thêm. Cửu Áng thất sắc thì thào: “Chịu khó hàng phục nghen cậu cử, tụi nó hung hăng quá chừng...”. Lão Xâm Tô sau năm bảy chục điếu mới nhỏm dậy nói chuyện tử vi và sấm truyền.

Tin đồn đến với Khánh méo mó xộc xệch như tranh hí họa, vẫn đủ cho anh hiểu rằng hoàn cầu đang trải qua một cơn động đất ngàn năm chưa từng có. Đây là những ngày vương miện lăn rổn rảng trên hè phố, ngai vàng được thợ cắt tóc mua về làm ghế, những đạo quân rung chuyển thế giới rã rời buông súng, các thống chế xin được sống sót làm bồi bàn. Đây cũng là dịp cho những người táo bạo vọt từ cai đội lên tướng soái, từ anh cạo giấy lên cầm đầu một nước, từ cậu sinh viên thất nghiệp đang coi ấp cho quan phủ biến thành chính khách lẫy lừng với một đảng lớn sau lưng và một đoàn hùng binh trước mặt!

Giấc mộng thầm kín làm một Na-pô-lê-ông trong cách mạng vẫn chập chờn không rời Khánh. Bốn cuốn sách về con người hùng ấy thỉnh thoảng được giở ra đọc lại từng đoạn. Chàng trai thấp nhỏ sinh nơi hòn đảo heo hút kia, học hành chả bao nhiêu, nói tiếng Pháp còn pha giọng Ý buồn cười, hăm bốn tuổi là đại úy, hăm lăm tuổi lên cấp tướng, băm ba tuổi lãnh chức cầm đầu vĩnh viễn nước cộng hòa Pháp, băm lăm tuổi đã chễm chện hoàng đế! Ngay trong những lúc nghiêm khắc với mình nhất, Khánh không thấy mình sút kém điểm nào so với kẻ đã từng làm chủ phần lớn châu Âu. Tự đặt mình vào chỗ của hoàng đế Pháp, anh sẽ khôn ngoan hơn rất nhiều. Anh sẽ không vất bừa cả mớ vương trượng cho họ hàng, không liều lĩnh đánh vào nước Nga mênh mông băng giá, mà sẽ tung các đoàn ngoại giao đi khắp trái đất, bắt tay thân thiện với nước Anh, tập hợp quanh mình những tài năng lỗi lạc nhất giúp cho dân giàu nước mạnh. Hít-le và Hi-rô-ki-tô theo đuổi cuồng vọng quá lớn đều nếm mùi trèo cao ngã đau. Mút-xô-li-ni ngốc nghếch theo đuôi nước Đức quốc xã, nếu không thì sau hai mươi mốt năm cầm quyền chưa chắc đã sụp đổ...

Sau những giờ chìm đắm trong mơ ước khổng lồ, Khánh lại bừng mở mắt và giễu mình mắc bệnh vĩ cuồng, mới hai mươi hai tuổi đã bắt đầu lẩm cẩm. Anh cáu kỉnh vất sách vào xó, bỏ ra khỏi nhà để khỏi nghe tiếng gõ mõ tụng kinh của bà cả, những luồng thở dài của nàng tôn nữ ế ẩm, hai bóng ma hoàng tộc núp bóng ông vua nhà thổ đã thành thằng hề từ lâu.

Hành động. Phải hành động. Phải rẽ đám đông rối loạn mà vươn tới đích, bước lên bục cao, vung mạnh một lá cờ nào đó.

Nhưng... hành động thế nào đây?

Khánh buộc phải thú nhận với mình: không dám làm như cả Chanh. Có cái gì đáng sợ ở anh thợ xe lửa này. Tự tìm đến cách mạng trong đêm tối, chịu đòn tra tấn, chịu án tù, vượt tù về lại chui vào rừng xây dựng du kích, chẳng kể gì súng đạn hay bệnh tật. anh làm như chúa Giê-su mà không hề nghĩ mình là Giê-su. Cũng hoàn toàn khác những thánh tử vì đạo, xác còn đó mà hồn đã lên mê lịm trong chúa: Cả Chanh thuộc hạng người năm phút trước khi lên máy chém còn kể chuyện tiếu lâm và cười rung mái nhà. Nhìn bước đường đời của anh thợ hăm lăm tuổi, thường nói theo tuổi ta là hăm sáu, Khánh thấy anh ấy y hệt chiếc xe tăng cỡ bự trong phim cứ hùng hục lắc lư đi tới không gì cản nổi... Đấy, mới so với mẫu người trước mắt, chỉ đứng hàng dưới trong đội ngũ cộng sản, hình ảnh Na-pô-lê-ông đã rụng mất nhiều chùm hào quang!

Cũng có thể cuộc nổi dậy ở cái làng nhỏ ven núi này đẻ ra hai vĩ nhân lắm chứ, tại sao không?

Trong lần gặp để thanh thỏa vụ Năm Chò thu lúa, hai người đi bên nhau một quãng trên sườn dương Hội, từ đó nhìn xuống có thể thấy toàn cảnh thung lũng sông Linh. Hai Khánh nói nửa đùa nửa thật:

- Lão Cửu Áng bảo thế đất Linh Lâm hình chữ đại đó anh. Chắc đẻ ra nhiều người làm lớn.

Cả Chanh nhìn quanh một lát, lắc đầu:

- Chưa phải thầy địa chánh hiệu con nai vàng. Coi riêng sông núi thì hình chữ nhân, mời người đến ở. Con người mở đường 56, cũng lập nên bến vạn xóm chợ, thành chữ thái. Thêm ấp ông phủ với khu đồn điền La-phác-sơ, thêm hai khúc đường mòn phía bắc nữa, nó thành chữ quân. Cứ vậy mà tán láo thêm, mặc sức kiếm xôi gà!

Họ cùng cười.

Lầu sau nữa. Khánh đưa cho Chanh một xấp tài liệu mới mang về. Chanh đọc lướt qua, buột miệng kêu:

- Chà, in với ấn!

- Sao anh?

- Cách mạng 1789 in ra 1879, là sau Ba-lê công xã! Vua Lu-y bị xử tử năm 1893, lại là vua Lu-y 14. Anh còn bản nào thì sửa giùm nghen, không người ta lại cười mình đã dốt mà hay nói sử sách.

Khánh không hỏi vua nào bị cách mạng Pháp xử tử năm nào để tránh lộ ra mình dốt sử. Về nhà tra cứu thêm được rồi. Phần sau của cuốn từ điển la-nít sẽ giúp anh sửa lại tên vua và niên đại. Anh hỏi chuyện khác:

- Học hồi nào mà nhớ ghê thế anh Chanh?

Chanh cười xí xóa:

- Ối, học mót mỗi nơi một chút, ăn thua gì. Tình cờ tôi sực nhớ vậy thôi, anh coi lại thử đúng không.

Khánh về xem lại; vua Lu-y 16 bị xử tử năm 1793. Anh thợ cùi đày kia sao lại hiểu sâu cách mạng Pháp đến thế?

Khánh chưa bao giờ ngỏ ý muốn vào đội du kích Linh Lâm, và Chanh cũng chưa hề gợi ý như thế. Khẩu súng ngắn 7 ly 65 của Ta-kê-đa dành cho người chỉ huy chưa được đem dùng. Khánh không đến nỗi sợ chết quá quắt đâu, bởi Na-pô-lê-ông dám phanh áo đi tới trước làn đạn cho lính theo kia mà. Nhưng nếu chết thì cũng phải ngã trong trận đánh lớn cho ngàn vạn đôi mắt trông vào! Du kích quanh năm chui rúc trong rừng núi, ăn đói mặc rách, sốt rét ghẻ lở, lại do một tay cai khố đỏ võ biền dốt nát chỉ huy... xin chịu thôi!

Qua những cuộc thương lượng mua súng ở Hà Nội, những mưu mẹo của mình ở Quảng Nam để kiếm vũ khí và nắm tình hình cho Việt Minh, Khánh biết mình có công với cách mạng, và các đồng chí cũng nói thế. Từng lúc, Khánh thấy mình là điệp viên quốc tế, là nhà ngoại giao, là vị nhân sĩ trí thức, và như thế mới xứng với mười mấy năm đèn sách chứ. Lớp người lam lũ từ bùn đen ngoi lên theo đường rễ cây, lên thân cành lá, cũng có thể trổ thành hoa trái. Số người hiếm quý như Khánh sẽ từ ngọn cao này chuyền sang ngọn cao bên kia của cách mạng, đâu nhất thiết phải tụt xuống gốc để ỳ ạch leo trở lên cây khác!

Điểm lại tất cả các việc có thể làm để lập công trạng đáng ghi, Khánh quyết định: tặng thêm lúa cho du kích, khuyên quan huyện Tây Quảng đầu hàng Việt Minh, dọa cho phủ Đỉnh bỏ trốn càng biệt tăm càng tốt (tất nhiên là xa hẳn Mỹ Duyên) nắm cho được quản Lược và đội Bảo an binh. Việc thứ tư này quan trọng hết sức. Khánh sẽ nổi bật lên nếu kéo được hàng trăm tay súng theo cách mạng, đó sẽ là thanh gươm ném lên đĩa cân giữa lúc chông chênh, khiến cán cân nghiêng hẳn về phía ta. Đó sẽ là công đầu!

Phải hành động ngay mới kịp!

Ông Tư Chua rất mừng khi Khánh đến xin hiến hai trăm ang lúa nữa. Cấp trên chưa cho phép tịch thu bất cứ thứ gì, trừ súng đạn. Nếu sau này phủ Đỉnh đúng là Việt gian thì sẽ lấy hết sạch cả ruộng đất nhà cửa, trâu bò chứ chẳng riêng gì thóc gạo. Nay chỉ được quyên hoặc vay thôi. Khánh bàn như thế với ông Tư, về nhà lại bảo mẹ con bà Cả:

- Việt Minh nói vận động hiến lúa cho dễ nghe vậy thôi, mình không hiến họ cũng trói nghiến mà xúc. Ta đưa trước còn được cái tiếng...

- Cậu cử mần răng đó mần, còn mẹ còn con là được. Thân phận như cá nằm trốc thớt, tu tại gia không yên thì mẹ con tui xin giao hết cơ nghiệp cho cậu coi ngó, cạo đầu lên chùa làm vãi, chắc họ cũng thôi bắt tội bắt vạ...

Tuy bà Cả cố giữ, Khánh vẫn thắng ngựa đi xuống chỗ phủ Đỉnh.

Ngần ngừ một lát, anh bọc theo cây súng ngắn và gói đạn. Hôm trước anh phá cái cặp da đắt tiền để tự may một bao súng khá đẹp, một túi đựng băng dự trữ một túi chứa đạn rời, tất cả xỏ vào cái thắt lưng rộng bản nhất mà anh có. Anh tự làm sẵn một băng đeo cánh tay có nền đỏ sao vàng khi nghe tin sắp tổng khởi nghĩa. Kể cũng tiêng tiếc. Giá có thể cưỡi ngựa đeo súng dẫn đầu đoàn quân tiến vào Hội An, Đà Nẵng thì tuyệt. Anh đủ tỉnh táo để hiểu rằng vinh dự ấy không dành cho mình. Giấu các thứ ở nhà vô ích, đem cho Cả Chanh mượn để chỉ huy còn được ơn nghĩa về sau.

Trời vẫn mưa, khi rả rích khi dồn dập. Khánh nhồi mọi thứ mang theo vào cái túi dết to đeo chéo bên hông - mấy năm gần đây mọi người dùng ngày càng nhiều túi dết, ba-lô, nhất là dân thành phố di tản tránh bom - choàng cái áo mưa vải phủ cao-su ra ngoài, Khánh giật cương ra đi với một xúc động mơ hồ pha lẫn hãnh diện và lo lắng như Kinh Kha vào đất Tần. Có tiếng voi rống văng vẳng bên kia sông Linh trên núi ông Tượng. Một bầy khỉ mon men xuống phá rẫy ở đầu truông Dơi vọt lên cây ào ào, dừng ngay khi thấy anh đi một mình, còn rung cành kêu khẹc khẹc dọa lại. Chà, nếu trời nắng ráo và có thêm vài cô sơn nữ đeo gùi đi hái mơ rừng thì quả là một cảnh xuất quân trên biên thùy đầy thơ mộng!

Khánh gặp may. Vừa đến đầu chợ Huề Bình, anh nghe Sáu Cam gọi bên đường, Cam đẩy vội cái bi-đông cho khuất sau lưng, từ trong quán bước ra, nói hối hả:

- Anh Cả mới về đó anh. Các đội đang nấu cơm ăn cơm gói, sửa soạn đánh lấy huyện. Gấp lắm!

Bộ mặt gầy mới trổ lang ben của Cam muốn đứt đôi trong cái cười rộng hết cỡ.

- Dẫn anh vô gặp anh cả đi, anh cũng gấp.

- Ảnh dặn mỗi lần gặp anh phải bí mật mà?

- Tổng khởi nghĩa rồi mà bí với mật! Leo lên đây!

Ngày xưa ở ấp phủ Đỉnh, Hai Khánh chưa lần nào để Cam phải “chạy ngựa”. Là đứa con khác cha khác mẹ của bà Cả, anh phải ngậm miệng, nhưng hễ ra chỗ khuất là anh đèo luôn đứa bé giữ ngựa ngồi lên trước yên, về gần ấp mới chia ngôi chủ tớ, Cam tụt xuống chạy lon xon sau đuôi ngựa.

- Thôi anh, gần đây mà.

Khánh và Cam đều quên nghĩ rằng đội du kích Linh Lâm đang sửa soạn “đánh đổ thực dân phong kiến”, từ trong các nhà xóm chợ Huề Bình nhìn ra đều rất cáu kỉnh khi thấy thằng con trai của phủ Đỉnh nghễu nghện trên lưng ngựa, trong khi chú nhỏ liên lạc của đội lúp xúp chạy trong bùn dẫn đường.

Cam dẫn Khánh vào một nhà gần đình, bảo đợi. Tuy Khánh chẳng cần bí với mật, nhưng anh Cả tính sao chưa biết. Chừng mười lăm phút sau, khi Khánh đã sốt ruột, Cả Chanh lách hàng rào sau đình đi sấn vào nhà.

- Hay quá, tôi đang mong gặp anh Khánh!

Khánh trố mắt nhìn con người vừa bắt tay mình.

Chanh chỉ còn là cái xác biết đi. Đôi lông mày nét mác sụp xuống theo những nét nhăn mới nổi trên mặt. Vết nẻ dọc ở cằm lõm xuống sâu hoắm. Râu đâm ra quanh mồm hiện thành hình tròn lởm chởm. Mắt và má hõm xuống thành hố. Trông Chanh già như anh ruột của ông Tư Chua. Sốt rét và những đêm trắng đã tàn phá anh đến thế ư?

- Anh Khánh đi gặp quản Lược ngay bây giờ được không? Được hả? Hoan hô, chúng tôi đang kiếm người quen cha đó... Lực lượng quân sự các phủ huyện bây giờ rất tồi, du kích tự vệ trị được hết. Chỉ còn quân thằng quản Hưng là đáng kể. Vậy đánh riết cũng xong, mà để tụi nó ra hàng hay hơn. Anh sẵn sàng đi chưa? Dùng quản Lược trói ké thằng Hưng là gọn nhứt!

Khánh vui rạo rực một loáng vì mình nghĩ đúng hướng và đến đúng lúc, lại tiếc cho sáng kiến của mình chỉ còn là việc được giao.

Cả Chanh rút cây bút máy rẻ tiền ra, định viết vội lá thư gửi quản Lược trên tờ giấy đã đóng sẵn con dấu đỏ chót. Bút hết mực, rảy mấy cũng không ra nét. Khánh đưa ngay cây Pi-lốt ngòi vàng của mình. Chanh mới viết vài dòng, bỗng đưa tay lên miệng, quay mặt sang bên, núm cổ nhảy lên cằm thành tiếng ùng ục trong cổ. Anh nôn ra một búng nước. Kéo tuột vạt áo kiểm lâm ra khỏi thắt lưng, lau mép xong. Chanh lại quay người vào bàn viết tiếp.

- Anh Chanh kiệt sức quá rồi đó!

- Hả? Ờ, ờ, đợi chút xíu, xong liền đây...

Chanh vẫn cắm cúi viết. Khánh nhìn kỹ hơn. Tim anh siết lại rất mạnh khi thấy Chanh đi chân trần và bết bùn lên túi áo ngực. Một làn chớp trắng lóa vừa bật lên trong Khánh. Tất cả những suy tính của anh lâu nay chợt hiện ra hết dưới ánh sáng tàn nhẫn của điện trời. Sao mình có thể ích kỷ, nhỏ nhen, hèn hạ đến thế nhỉ... Trong khi Chanh viết, Khánh moi trong túi dết ra cái thắt lưng súng đạn đặt trên bàn, tháo luôn cái đồng hồ đeo tay, móc thêm gói sâm củ mà anh mang theo phòng khi yếu mệt.

- Đây, anh coi trước rồi đưa cho thằng Lược. Bữa nay tôi xuống luôn huyện, nếu chưa lấy được thì tụi tôi đặt trạm gác trên đường 56, mé trên huyện một chút. Xin lỗi anh nghen, tôi đi gấp với du kích...

Chanh xoay người bỏ đi, bị Khánh túm cánh tay kéo lại.

- Khoan đã anh. Đem mấy thứ này theo, cần lắm.

- Gì đó?

Khánh đẩy từng vật trên bàn về phía Chanh:

- Anh ra trận mà chưa chuẩn bị kỹ. Súng đạn đây, chắc anh biết bắn loại ô-tô-ma-tíc này rồi. Cái đồng hồ để coi giờ mà chỉ huy, chạy đúng đó. Cầm luôn cây bút máy theo, anh phải viết rất nhiều. Gói này là củ nhân sâm trợ lực. Con ngựa để anh cưỡi.

Chanh đứng lặng như đang lựa lời từ chối. Khánh nói rất nghiêm:

- Tôi chỉ tặng anh những thứ cần nhất trong chiến đấu, không phải để diện đâu. Tôi kiếm đồ khác rất dễ, đừng lo.

- Thôi được, tôi mượn của anh, dùng xong sẽ trả đủ. Cảm ơn anh hết sức. Thứ nhân sâm này tôi nghe nói quý lắm, đắt tiền lắm, chưa biết uống.

- Đây có hai củ. Một củ nguyên, một củ xắt lát sẵn. Bỏ gạo rang vào để chống ẩm. Khi mệt, anh cứ ngậm một lát dưới lưỡi, đừng nhai, nó rã hết mới nuốt.

- Riêng con ngựa thì anh giữ mà đi xuống chỗ quản Lược. Xe khách ngừng chạy rồi, cái xe đạp tôi mượn cưỡi lên đây tồi lắm, tới đoạn cuối tôi phải dắt xe chạy bộ hơn chục cây, lấm như trâu đầm vũng.

Khánh bắt tay Chanh thật mạnh, bước gấp ra sân để Chanh không kịp đổi ý. Ngồi trên yên ngựa, thúc gót cho nó chạy ra đường ô-tô Khánh thấy người nhẹ lâng lâng. Sau lưng anh, tiếng trống, mõ, tù và bắt đầu dậy lên, lan rộng các xóm như gà đua gáy lúc mò sáng. Một đội du kích lạ mặt đang gọi nhau tập hợp trên sân nhà cạnh đường, dưới mưa lâm râm. Hơn chục thanh niên đang dựng một cổng chào chỗ đầu dốc xuống bến phà, ném vào lưng Khánh mấy câu chế giễu rất độc.

Anh chợt nhớ ra cái băng may theo cờ Việt Minh trong túi dết, vội rút ra đeo vào cánh tay trái, gài kim băng. Phà cập bờ. Một anh phu phà vuốt nước mưa trên mặt, đưa nắm tay chào kiểu Việt Minh:

- Mời đồng chí chỉ huy xuống trước.

Mưa trên bùn dưới, người giữa, cánh quân từ tổng An Sơn cứ thế kéo đi giành chính quyền. Phần lớn anh em xin được tơi lá và nón trong các xóm. Người ít lo xa nhất cũng ghé vào nhà ven đường xén hai tàu lá chuối tươi, rạch một đường giữa bụng mỗi tàu, xỏ đầu qua đường xẻ, đi dưới cái áo khoác bập bềnh xanh mướt hình chữ nhật ấy cho đỡ ướt.

Chỉ riêng tiểu đội nữ của Năm Bưởi bị ngấm đẫm nước mưa. Các cô tuyên bố rất đanh: ra trận mà tơi nón tùm hụp như người giữ vịt là quá ư khó coi, phải anh dũng xông pha mưa nắng. Đến khi trời xối nước túi bụi giữa đồng trống, các cô bắt đầu đánh đàn mồm vài cô mặc áo mỏng phải nhờ bạn cầm hộ cây mác để dành hai tay úp lên ngực.

Được hơn chục cây số thì trời tạnh. Đường dưới chân dần dần nhạt màu, thêm một quãng ngắn nữa thì chẳng còn dấu vết nào đã từng mưa. Dân vùng ven núi đã quen như vậy, xóm này mưa xóm kia vẫn nắng.

Từng tốp đồng bào lẻ tẻ đi ngược chiều trên đường đá, mỗi lúc một đông. Cả Chanh chặn một nhóm có vác theo cây cờ đỏ cuộn tròn:

- Mít-tinh đâu có bà con?

- Ở huyện chớ đâu!

- Ủa, ta lấy huyện rồi à?

- Hơ hơ hơ, mấy anh trên trời rớt xuống hay sao chớ! Kéo biểu tình cướp huyện hồi xế trưa, làm các mách-tin đông nghẹt hết chỗ chen... Du kích trên An Sơn xuống hả? Đồng bào tay không đi trước, du kích vác súng theo sau hả? Hớ hớ hớ...

Chanh ngây mặt ra, bàng hoàng. Mình nhớ kỹ lắm mà. Chiều nay hội quân dưới chợ Đông Phù, sắp xếp đội ngũ, phóng người đi báo động khắp các tổng. Sáng mai mít-tinh khổng lồ ngay bãi chợ, đọc lời kêu gọi tổng khởi nghĩa, sau đó cho lực lượng võ trang đi trước, đồng bào trương băng cờ theo sau kéo lên chiếm huyện. Sao lại sớm một ngày?

Chanh quay lại Năm Chò:

- Anh em làm trước ngày hẹn rồi. Ta chạy mau xuống coi thử.

Năm Chò hét như sấm:

- Tất cả bắt đầu chạy!

Lích kích. Bịch bịch. Rổn rảng. Hàng dọc tuôn về phía trước, chỗ thưa chỗ dày. Mới chạy vài cây số cánh quân đã đứt thành nhiều khúc cách quãng. Dân cày và dân rừng quen gánh nặng, leo dốc cao, khiêng cây lớn, không quen chạy đường trường.

Cách huyện chừng một cây số, Chanh hổn hển gọi Năm Chò:

- Anh em rớt xa rồi. Cho dừng lại, xếp hàng chỉnh tề đi vô huyện..

Mấy nhóm đồng bào gặp cuối cùng đều nói Việt Minh đã treo cờ và đặt lính gác trước cổng huyện. Ai đến muộn đều kéo vào sân huyện đường, xếp hàng, có một ông ra tung hô cho bà con chào cờ, lại tung hô khẩu hiệu cho bà con hô theo, rất là vui.

Du kích ngồi bệt xuống thở, tản ra đi đái, sửa sang các thứ trên người. Những cụm năm ba người rớt sau đến lần lượt.

Năm Chò kín đáo khều tay Sáu Cam, đi thẳng vào các bụi mua và ngũ sắc bên đường. Cam ríu ríu di theo. Đến chỗ khuất, Năm ngồi thụp xuống búng ngón tay đánh tách. Cam với cái bi-đông rượu bên hông, cởi luôn cái nải đeo sau lưng. Năm tu một hơi rượu chép chép miệng, tu nữa. Cam mở tấm mo cau, gói thịt nai khô đã nướng và đập mềm. Năm xé miếng thịt nai nhai ngấu nghiến.

- Ăn đi Cam... Thứ thịt nai tẩm mật ong nước mắm của bà Tư, ăn vô bảy ngày còn thơm trong miệng. Lát nữa nhớ đưa anh cả ăn với, mà đừng để ảnh thấy cái hồ lô của anh. Lỡ thề chừa món nước thánh rồi, mà Trời Phật chẳng chịu phò hộ, biết làm sao!

Trong khi ấy, Cả Chanh lảo đảo bước tới một thân cây ven đường. Dạ dày anh cuộn xoắn lại, thốc lên cổ. Anh vịn tay, cúi đầu, cố mãi chỉ nôn ra được một ít nước chua loét. Anh vuốt ngực một lúc mới đỡ đau tức. Chợt nhớ ra, anh mở gói sâm của Khánh, ném vào miệng luôn ba lát, ngồi dựa gốc cây, thấy mình tỉnh dần lại.

Tiểu đội nữ chạy đến kịp, không ngồi thở mà thì thào gì đấy rất vội, kéo thẳng vào một cụm cây vắng khá xa. Chanh mỉm cười mệt nhọc. Làm tàng hoài, bây giờ lo cởi áo quần ra vắt giữ cho ráo để vào nơi ngàn mắt cùng nhìn!

Mấy cậu bụng báng sốt rét chạy cuối cùng đã đến nơi. Năm Chò cho xếp hàng thật chỉnh tề. Tám Doãn vác cây cờ lớn đi giữa lòng đường, mỗi bên có ba tay súng yểm hộ, tính cả súng săn hai nòng và súng hơi. Các đội chia hai hàng dọc đi tiếp. Ba tấm băng vải mang theo bị ướt nặng, chữ dán bằng giấy rụng rách nhiều, đành cuộn lại vác suông.

- Tất cả đi đều theo tiếng còi của tôi. Nhắc lại nè: tích là chân trái, phía tay cầm chén. Te chân mặt, phía cầm đũa. Bắt đần nghen... tích te tích, tích te tích...

Năm Chò biết anh em không quen đi sải chân bước dài, thổi còi nhịp gấp cho dễ đi. Cánh quân tiến vào phố huyện, trẻ em người lớn túa ra xem, trầm trồ khen đoàn này rất là nhà binh và mang súng thứ thiệt.

Hai cậu gác trước cổng huyện rập chân đứng nghiêm, súng cắm lê dựng đứng, nghĩ sao lại lần lượt chuyển súng qua tay trái, đưa nắm tay phải lên chào kiểu Việt Minh.

Trong khi Năm Chò dàn quân trước trụ cờ, đi ngắm từng hàng cho ngay ngắn, Cả Chanh chạy lên thềm. Anh bí thư huyện ủy bước vội ra, ngửa tay phân trần phủ đầu:

- Sai hẹn, đồng ý, mình nhận... Có điều tụi trong huyện rập rình chạy trốn, phải nổ sớm một buổi. Huy động hai tổng Cát Lộc với Đông Phù thôi, cũng được hơn chục ngàn...

- Trôi chảy không?

- Gọn trơn. Tri huyện ra cổng vái như tế đình, lính lệ xếp hàng giao súng. Các khoản khác tạm gác tới mai để lo đón đồng bào kéo tới nườm nượp... Anh em xong rồi kìa!

Anh kéo Cả Chanh bước tới trước thềm, chỗ quan huyện thường đứng hiểu dụ, cất lên giọng khản đặc nhưng còn nghe được:

- Ủy ban nhân dân cách mạng huyện Tây Quảng nhiệt liệt chào mừng các đồng chí du kích tổng An Sơn.

Trong khi anh chị em vỗ tay và hoan hô lộn xộn, anh bí thư nói khẽ:

- Nói giùm tao đi Chanh, tức ngực quá... Đồng chí Phan Chanh người lãnh đạo trực tiếp của các đồng chí, nay là phó chủ tịch Ủy ban nhân dân cách mạng tỉnh Quảng Nam, sẽ phát biểu với các đồng chí!

Trong hàng có rất nhiều tiếng “ồ” ngạc nhiên. Thanh niên làng Linh Lâm và chung quanh tìm đến theo anh Cả Chanh chánh trị phạm vượt ngục, con ông Tư Chua lò rèn, đâu có biết ảnh là ông gì! Ngay những người gần gũi nhất như Năm Chò, Tám Doãn, Năm Bưởi, Sáu Cam cũng sửng sốt không kém bởi anh chưa hề nói thứ bậc bao giờ, chỉ từng lúc bảo đi họp xa, vậy thôi.

Mấy lát sâm giúp Chanh khỏe lại. Anh cố nói thật to, dằn từng tiếng:

- Chúng ta đã thu thắng lợi bước đầu, làm chủ huyện Tây Quảng giàu đẹp!

- Nhưng nhiệm vụ chúng ta còn nặng, rất nặng: góp sức chiến đấu để giải phóng các phủ huyện khác, làm chủ tất cả tỉnh Quảng Nam. Các đồng chí có sẵn sàng chiến đấu không?

- Sẵn sàng!

- Có sẵn sàng hi sinh vì Tổ quốc không?

- Sẵn sàaàng!

- Việt Minh muôn năm!

- Muôn năăăm!

- Việt Nam độc lập muôn năm!

- Muôn năăăm!

Anh chị em ở đây đã nghe Cả Chanh nói rất nhiều lần trong chòi rẫy, trong các buổi học chính trị, trong những cuộc mít-tinh ngày càng lớn của tổng An-Sơn. Anh chấm dứt bằng một lệnh ngắn:

- Đồng chí Năm Chò chỉ huy chào cờ!

Đáng lẽ chào lá cờ đang bay cũng được, nhưng ban nãy Năm Chò cho kéo xuống để làm lễ riêng cho du kích tổng An Sơn đỡ thiệt thòi vì đến muộn.

- Nghiêêêm.. phắt! Chào cờ......chào!

Năm Bưởi từ từ kéo dây bằng đôi tay quen kéo bễ thật êm, không giật khớp, nhưng sao cô run quá. Những nắm tay đưa ngang vai trong hàng cũng run. Và Cả Chanh tưởng mình đã chai lì với những nghi thức của cách mạng, bỗng ứa nước mắt khi ngước nhìn theo lá cờ đỏ thong thả nhích lên, càng vươn cao càng xoè rộng, quẫy mạnh, khi tới đỉnh thì đập cánh thành tiếng phần phật nghe rất rõ.

Chú thích:

[1] Tiếng Pháp: Mitraillense: đại liên, thượng liên.