- 18 -

Hai Khánh cưỡi ngựa qua chợ Đông Phù giữa lúc hàng cây số đồng bào với băng cờ rừng rực sắp tiến vào huyện. Liên tiếp nhiều người chặn hỏi anh: quân ta định nổ súng hay không, chỗ nấu nước uống nên đặt ở đâu, lính huyện chống cự thì tiến hay lùi. Anh đáp chung chung, giục ngựa đi gấp cho kịp.

Trong túi áo anh có hai tờ giấy của Cả Chanh. Một tờ giới thiệu anh là phái viên của Việt Minh làm nhiệm vụ đặc biệt, một lá thư gửi quản Lược. Cả hai đều đóng con dấu đỏ: “Ủy ban Việt Minh tỉnh Trần Cao Vân”. Dọc đường mở ra xem kỹ lại, Khánh trố mắt khi đọc dòng tên ghi bên dưới chữ ký của Chanh: “Phan Thanh Trà, phó chủ tịch lâm thời Ủy ban Nhân dân cách mạng tỉnh Quảng Nam”. Rõ ràng là Cả Chanh chỉ ghi chức của mình để tránh hiểu lầm, thêm sức nặng. Té ra Khánh gắn bó với ông khá to của Việt Minh mà không biết. Tất cả những thứ trao cho Chanh sáng nay quả là gieo cầu đang nới!

Đến cạnh cổng phủ Thăng Bình nửa cây số, Khánh lột cái băng nền đỏ sao vàng cất vào túi. Vùng dưới này nổi dậy chậm hơn Tây Quảng đôi chút.

Đám nha lại và lính lệ trong phủ rất quen với vóc người cao lớn và bộ mặt trắng trẻo đẹp trai của cậu cử Khánh. Cậu ra vào thường cưỡi con ngựa Tía đi thẳng qua chỗ gác, chỉ gật đầu chào người lính ưỡn ngực đứng nghiêm.

Lần này Hai Khánh cẩn thận xuống ngựa dắt tới cổng, vẫn bị một tiếng quát chặn lại:

- Đi đâu?

- Tôi vào gặp quan phủ Đỉnh, ba tôi...

- Không vô được!

Khánh nhận ra người gác là tay lính lệ chuyên hầu quan, thường đón ngựa và vác va-li cho anh, thưa bẩm thật dẻo.

- Anh Hợi này, tôi...

- Xê ra!

Khánh đứng sững, không đoán được những gì đã xảy ra ở đây. Nếu Việt Minh đã làm chủ thì sao trụ cờ bỏ trống? Hay là số thuộc hạ đã bắt giam phủ Đỉnh, như thế họ dại gì không tóm luôn mình?

Viên đề lại già nghiện đến choắt người trông thấy Khánh, bước vội ra cổng, kéo anh lùi xa chỗ gác, thì thào:

- Quan trốn rồi. Không về trên nhà à? Cũng không báo tin cho cậu?

- Dê-rô!

- Ổng đi chiều hôm qua. Chất hết đồ đạc lên chiếc xe của phủ, nói là chuyển bớt về tỉnh cho gọn. Con ngựa ổng đem đi giấu trước rồi. Ác cái còn bao nhiêu công quĩ ổng hốt đi sạch, lương chưa phát xu nào. Sáng nay anh em họ biết, tức điên, dọa xách súng đi lùng bắt ổng. Đồng tiền liền khúc ruột mà... Rồi chẳng ai dám đi. Việt Minh gởi thư ra lệnh nghiêm lắm: tri phủ với nhơn viên binh lính phải túc trực tại lỵ sở, cấm bỏ trốn hay đi xa, cấm ăn cắp công tài công sản, cấm phá hoại khí giới vật dụng. Vậy mà ổng lủi một mình. Đây rồi mấy ông Việt Minh lại nhè bọn này mà khảo: xe đâu, tiền quĩ đâu...

Lão cười gằn, mặt đanh hẳn lại:

- Trứng gà nở cả lứa ấp, Việt Minh nổi dậy khắp cả nước, để coi ổng chạy trời có khỏi nắng không! Cậu đi đi. May là thằng Hợi nó còn nể, người khác đang bận các tư kỳ sự[1] không họ ùa ra bắt cậu làm con tin, cực lây!

Khánh nhảy ngay lên ngựa, cho quay đầu gấp, thoáng thấy hai người từ góc sân xách súng chạy ra cổng, kêu gì không rõ. Anh giật cương thúc gót cho phi nhanh. Đám lính không dám bắn súng hay đuổi theo bên ngoài phủ, hú vía!

Đến quãng vắng, Khánh buông lỏng tay cương, phân vân. Anh đoán phủ Đỉnh trốn ra Đà Nẵng nhưng chắc không dám ở trong nhà Mỹ Duyên, nơi quá nhiều người biết. Làm sao hù dọa thêm cho lão biến đi càng lâu càng tốt? Còn làm theo lời khuyên dễ sợ của Duyên, tạo ra một “tại nạn nơi rừng núi”, thì dứt khoát không là không. Thế là lão bị cách mạng xử sét chứ Khánh chẳng có thù riêng gì với lão. Không thể giết một mạng để giành người đàn bà, nhất là giết kẻ làm chồng của mẹ mình.

Nghe tiếng trống đại nổi ẩm ầm đâu đó gần đường. Khánh chợt nhớ, lại rút cái băng Việt Minh cài vào tay áo. Tức cười thật, mình cứ phải đổi vai trung nịnh đến bao giờ mới yên một bề?

Khi Khánh bước vào quán cơm, hàng chục cặp mắt chằm chằm nhìn anh, đầy kính nể. Khánh mặc ka-ki và đi giày da trông rất “có thớ”. Ông Việt Minh này chỉ đeo túi dết, không phô súng lục ra ngoài, nhưng chắc cỡ bự mới được đi ngựa... Anh hỏi mua thóc cho ngựa ăn. Bà chủ quán xúc nửa ang lúa trút vào chậu, tưới nước trộn kỹ, bưng đến tận miệng con Hường. Phần anh không dám ăn no sợ ngựa xóc bụng, chỉ lùa vội hai tô mỳ Quảng, thỉnh thoảng lơ đãng đáp một câu chào hỏi nào đó. Chung quanh càng tin anh là ông to Việt Minh, họ sống đạm bạc mà kín tiếng lắm. Ông bà chủ quán không nhận tiền, nói dõng dạc rằng ủng hộ quý ông Việt Minh gấp mười bấy nhiêu cũng chưa xứng.

Đã lên ngựa, Khánh còn vẫy chủ quán ra ngoài, hỏi nhỏ xem có biết quản Lược nay ở đâu không. Quân hắn hay đóng trong trường sơ học gần quán này. Ông chủ thì thào nói cái điều bí mật mà khắp vùng đều biết: quản Lược kéo quân về trại Bảo an binh của tỉnh. Khánh vừa đi khỏi, ông chủ bước vào, ngửng cao đầu, trả lời chung mọi người:

- Sắp đánh vô tỉnh rồi nghen!

Tất cả các hàng quán và nhà ở sát đường đều đông người. Đồng bào vừa biểu tình về, hay sắp dự mít-tinh, hay từ các xóm khuất đổ ra đường ô tô đón nghe tin mới nhất, hay chỉ rộn rực bồn chồn vì tiếng trống mõ cuộn xoáy đầy trời đến nỗi không làm ăn gì được nữa? Khánh cho ngựa chạy nước kiệu để đỡ bị chặn hỏi những câu không trả lời được.

Tiếng máy bay ù ù đến từ phía Nam. Anh dạt vào dưới một bụi tre rậm, chờ. Một chiếc máy bay hai động cơ, bụng chửa to phềnh, bay thấp và rất chậm dọc quốc lộ Một. Một tốp dân quân cầm gậy tầm vông có cuộn dây buộc trên đầu cũng nép bên anh, gọi nhau:

- Nó đeo bom dưới bụng! Coi thử có hầm không?

Khánh nhận ra loại thủy phi cơ Ca-ta-li-na đã xem trong ảnh tạp chí, với cánh và động cơ lắp trên cao không dính thân, trên đuôi đứng in hình sao trắng. Anh nói to:

- Nó đeo phao đỡ đầu cánh đó không phải bom!

- Thiệt à anh? Mời anh vô nhà uống nước, nói tình hình...

- Xin lỗi, tôi bận việc gấp, để khi khác.

Định đi luôn, nhưng Khánh nghe tiếng ù của động cơ lại nổi to hơn. Máy bay nữa chăng? Anh xuống ngựa phòng xa. Nổi rõ dần tiếng ô tô. Một đoàn xe nhiều chiếc từ phía nam chạy ra trên đường nhựa số Một, cách chỗ anh chừng năm chục mét. Anh dắt ngựa vào buộc mé trong cổng, chọn chỗ khuất sau hàng rào tre đứng nhìn. Anh em dân quân, dàn ra, quỳ một gối, đơm gậy về phía trước thay súng, nghiêm như tập trận.

Dẫn đầu là một xe bọc thép bánh cao-su sơn vằn vện, cắm cờ Nhật trước mũi, chĩa hai họng súng máy khá to. Nó chạy chậm qua cầu, lại rồ máy vọt nhanh. Tiếp đó là xe tải, tất cả đều chất đầy đồ đạc lỉnh kỉnh hoặc bao gạo, mỗi xe có chừng năm bảy lính ngồi lộn xộn, súng chĩa sang hai bên. Bêu dưới những mũ vải lưỡi trai chỏm tròn có ba mảnh rèm bay lất phất là những bộ mặt lầm lì, sa sầm, râu phủ rậm đen. Áo quần và xe đều cùng màu vàng sẫm của đất xét như vừa dưới ruộng lội lên.

Từng quãng chen những xe kéo đại bác phủ bạt kín, ba bốn khẩu liền nhau. Lại thêm những xe khách chạy than, đeo bình ga-dô-gien hình trụ to tướng, lính Nhật ngồi cả trên nóc. Chỗ đầu cầu có một cổng chào bằng tre dựng khá cao, căng tấm băng đỏ chữ vàng “Việt Nam độc lập muôn năm”, cắm ba lá cờ đỏ sao vàng, quân Nhật không động đến, chỉ nhìn thờ ơ. Chắc hẳn chúng đã chui dưới hàng trăm cái cổng chào như thế dọc đường từ Quảng Ngãi hay Qui Nhơn ra, cũng hết sợ hãi và tò mò.

Hàng triệu quân Nhật rải khắp từ vùng băng giá miền bắc xuống quá đường xích đạo phía nam, xây đắp thành nổi hầm ngầm trên các đảo lớn nhỏ của Thái Bình Dương, súng đạn xe pháo còn từng núi, đã quỳ gối đầu hàng. Chúng ta đang nổi dậy. Những triệu người đói ngắc ngoải ở Bắc Kỳ nổi dậy. Những người bên Khánh đây cầm gậy và sợi dây dừa nổi dậy. Dân tộc của Ông Gióng đang đẻ ra vô vàn Ông Gióng mới...

Tiếc quá, mình không biết làm thơ. Mình chỉ nhắc lại những ý sẵn có sẵn đọc lướt qua trong những cuốn sách tình cờ cầm lên trong buồng các bạn sinh viên Hà Nội. Mình nhớ loáng thoáng những đoạn bài hát không đầu đuôi trong giới trẻ Hà Thành, ăn chơi có, ái quốc có, đỏ lòm cộng sản có. Cách mạng đang thiếu bài hát, có thằng Chương em mình ở đây thì hay, thằng Rô-be Chương mê nhạc bỏ cơm, nó sẽ sáng làm nhạc hùng tráng cách mạng, tối soạn một bản gục đầu nhớ em...

- Chắc hết xe rồi anh. Mời anh vô uống nước, giải thích cho tụi em...

- Xin lỗi các đồng chí, tôi phải đi gấp.

Khánh nhảy lên ngựa, giật cương, anh còn nhớ quay lại, giơ nắm tay lên chào các bạn dân quân đang sịu mặt.

Khoảng bốn giờ sáng, một chiếc mô-tô ba bánh và hai xe than chở khách chạy tới trước cổng huyện Tây Quảng. Người gác đang ngủ đứng trong cái chòi gỗ nhỏ. Chiếc xe khách đi sau cùng chẳng hiểu vì sao phóng ra một tiếng còi dài.

Đoàng!

Phát súng nổ trong chòi gác. Mấy chục du kích trải tơi lá và chiếu rách ngủ trên sân huyện đường choàng tỉnh dậy, chụp lấy võ khí bên mình. Năm Chò hét lớn:

- Đứa nào bắn? Tước súng, giam liền cho tao! Coi trúng ai không?

Chẳng ai xơi đạn cả. Người gác bị túm tay lôi đến chính là Sáu Cam, mặt tái như lang ben đã ăn kín da. Năm Chò ngớ ra một loáng lại thét:

- Thu súng lại, để nó lát tao hỏi!

Cả Chanh không để ý đến phát súng nổ bậy, nhảy vội lên thềm, vừa gặp anh bí thư huyện ủy từ trong chạy ra.

- Kiếm được hai xe rồi. Đưa hết số biết chiến đấu xuống tỉnh, đem hết súng xuống, thằng quản Hưng có thể chống cự..

- Ờ, ờ, để tao... thôi mày lấy sao cho đủ, mày lựa đi...

Trên mặt sân còn ẩm sương đêm và mới hiện mờ mờ dưới chân, anh chị em chạy tới lui làm vệ sinh bắc bếp nấu cơm. Cả Chanh họp các đội trưởng các đội du kích lại chọn người. Số súng thu của lính huyện được giao tạm cho du kích hai tổng Đông Phù và Cát Lộc, mỗi khẩu chỉ ba bốn viên đạn cả tốt lẫn lép, người vác cũng chỉ mới biết đóng mở quy lát, nhưng họ phản đối ồn ào khi có lệnh giao hết súng cho đội Linh Lâm được tập nhiều hơn. Sau một hồi dằng co, bốn chục du kích Linh Lâm với mười súng, kể cả súng săn, súng hơi, được lên chiếc xe thứ nhất. Bù lại, Năm Chò phải chia bớt số đạn lấy của hàng binh cho sáu cây mút và anh đô cùng bốn chục người thuộc hai tổng đi xe sau. Trên khắp các góc sân nổi lên những tiếng nằn nì, gắt gỏng, hờn dỗi khi từng đội chọn kẻ ở người đi. Chỉ có tiểu đội của Năm Bưởi lại chơi trội lần nữa: các cô đổ quách nồi cơm chưa kịp sôi cho heo ăn, leo lên chiếm chắc cứng chín chỗ ngồi tốt nhất trên xe đầu, để mặc Năm Bưởi đối đáp với Năm Chò. Những đôi mắt rất sắc của các cô đã nhận thấy lâu nay anh Năm chỉ lên giọng vài ba câu trước khi đầu hàng cô Năm, và chỉ lẩm bẩm khi bỏ đi: “Chào ồi, hơi sức đâu cãi với mấy bà...”.

Lần này cũng y vậy. Các đội không kịp ăn, phải nhồi cơm tàm tạm chín vào mo cau, mang theo. Mấy nụ cười, vài câu bướng và nũng của Năm Bưởi đã đủ cho Năm Chò chịu thua, quay hướng khác nói to:

- Lỡ rồi, anh em ngồi dồn lại, lên thêm trên nóc, giành với mấy bả mệt lắm...

Cả Chanh ngồi trong thùng chiếc xe ba bánh, người lái là con trai ông chủ tiệm sửa xe cuối chợ Đông Phù, đeo dao găm. Hôm qua Chanh đến mượn xe, trong khi cha nói xe hỏng thì cậu con trai lẳng lặng dắt ra đạp nổ ầm ầm, mời Chanh lên. Cậu bảo vệ của anh bí thư huyện ủy đeo cây mút-cơ-tông Nhật ngồi yên sau. Suốt đêm qua họ chạy rất nhiều nơi, lại trưng dụng được hai xe khách để chở quân. Bốn chục cây số xuống Hội An, đi bộ sao cho kịp!

Hôm nay tất cả các đường làng biến thành suối người, đường lớn thành sông người. Lớn bé già trẻ gái trai, dao phay, dao chuối rựa bờ, trống chiêng, còi mõ, băng vải rộng và biển cót hẹp, cờ vải cờ giấy chỉ giống nhau ở màu đỏ nhưng rất khác nhau ở chỗ đặt ngôi sao và số cánh sao, cứ thế cả triệu người dân Quảng Nam ào ào đi lấy tỉnh!

Đường nghẹt quá. Cậu bảo vệ nhanh trí nhảy xuống chỗ một đoàn nhi đồng, vung nắm tay chào, hô to mấy câu khẩu hiệu, nhổ luôn cây cờ vải cắm trước mặt anh chỉ huy nhi đồng, nhót luôn cái loa bằng mo cau úp bên cạnh. Khi anh kia tỉnh hồi lại thì chiếc mô-tô cắm cờ đã vù mất, thả rơi lại tiếng loa dẹp đường. Nhờ đó, hai chiếc xe khách chạy nhanh lên gần bằng xe đạp, đôi lúc còn nhanh hơn.

Càng đến gần trại Bảo an binh, những đoàn trai tráng càng dồn đông hai bên đường. Tới trước một ụ chắn đường bằng những chiếc xe bò lật úp sấp. Chanh cho quân xuống xe. Một người cưỡi ngựa lách tới, mặt đầy mồ hôi, kêu:

- Anh Chanh! Khánh đây!

- May quá, đang tìm anh... Gặp nó không?

- Quản Lược trốn rồi, với gần ba chục lính. Thằng Hưng bắt lấy thép to cột cổng, nó ngồi sau cây Hốt-kít[2], dọa ai mở cổng nó quét chết. Không vô được.

Chanh rút súng ngắn cầm tay, gọi quân mình đi dưới vệ đường về phía cổng trại. Anh Tô Xáng từ sau bức tường xô ra:

- Chanh, Chanh, ghé đây, cho anh em núp chỗ khuất đã!

Đang lúc căng thẳng mà Chanh suýt bật cười. Anh Xáng quen mặc bộ bà ba đen bạc màu của dân chài. Hôm nay quân sự hóa bằng sơ-mi-dét và quần soóc bằng ka-ki vàng, dép da, đội cái mũ Tây thuộc địa sâu hoắm, cây súng lục ru-lô giắt vào thắt lưng ngay chỗ rốn. Với chòm râu mép đen rậm, trông anh hệt một bác cai lục lộ hoặc xu-vây-đăng đồn điền cao su.

Một ông già ngồi xổm chỗ Chanh bước vào. Anh Xáng nói nhanh:

- Bác này là cha quản Lược. Hắn trốn ra nhà bà con cách đây vài cây số, thấy đồng bào vác dao gậy đông đen, sợ quá, không dám chạy cũng không dám hàng. Mình đang nói bác kêu hắn tới đây, gọi loa vô trại.

- Đưa xe đón hắn được không?

- Đường làng, nhiều mương xẻ, đi bộ hay đi ngựa thôi.

- Hay để Hai Khánh đi ngựa vô cho mau?

Xáng vừa ừ một tiếng, đã với ngay:

- Khoan, cậu đó đang cần việc khác. Mượn ngựa cho người khác đi.

Chanh bước sải tới chỗ du kích đang ăn cơm nắm trên bãi cỏ sau bức tường dài:

- Anh em mình ai biết đi ngựa, giơ tay coi.

Chỉ có một cánh tay chìa lên rụt rè của Sáu Cam, Chanh sực nhớ em mình đã ỏ giữ ngựa cho ấp phủ Đỉnh, Chanh vẫy nó ra:

- Em cưỡi con ngựa anh Hai Khánh được không?

Cam tươi mặt lên:

- Con nào chớ con Hường thì quá dễ. Nó thân với em.

- Bạn cũ hả? Em chạy đi tìm anh Khánh, nói ảnh cho mượn ngựa một lát. Anh đang nghỉ trong quán. Dắt về đây, anh chỉ đường.

Chanh rút một tờ khống chỉ đóng dấu đỏ viết vội thư cho quản Lược. Anh bảo ông già gửi kèm thứ gì đó hoặc ký vào giấy cho con mình tin. Ông lẳng lặng rút kính lão ra đeo, cầm bút của Chanh viết luôn: “Con cứ tin cha, mau mau tới gặp cấp chỉ huy Việt Minh!”, kèm một chữ ký khá bay bướm. Thì ra trước đây ông là thư ký hãng buôn tư.

Tìm đường và nhà không khó vì ở gần một chùa to. Khi trở về, Cam sẽ ngồi chung yên với quản Lược cho nhanh. Chanh mượn một lá cờ nhỏ đưa cho Cam:

- Tới chỗ bị chặn thì phất cờ, nói đi giao thông nghen.

Cam hết hẳn cơn sợ bị phạt vì súng nổ cướp, kiêu hãnh đạp chân nâng vọt lên yên. Sau khi trở về Linh Lâm, trong một lần anh Khánh đến lò rèn, Cam với con Hường đã nhận nhau, nối lại tình cũ nghĩa xưa. Con ngựa về già có những thói riêng mà chỉ có Cam đoán ra. Nó mến Cam hơn những người đã giữ nó trước và sau thằng bé. Nó không giở những trò thử sức người lạ, vui vẻ chạy nước kiệu theo hiệu cương của bạn mình.

Mấy chục cái loa bằng sắt tây, mo, giấy cùng chõ vào Trại bảo an binh từ nhiều phía, gọi hàng không ngớt. Các đội du kích, tự vệ kéo về mỗi lúc một đông vây vòng trong, vòng ngoài, hô đồng loạt như sấm nhưng ghìm súng chưa bắn. Xe lớn xe nhỏ nối nhau đến, trút người xong quay đầu ra về hoặc rẽ vào các ngõ xóm đợi thông đường. Rất nhiều anh đeo băng đỏ đạp xe hay cưỡi ngựa đi tìm một đồng chí nào đó dưới ánh nắng mỗi lúc một gắt.

Tiếng hoan hô chợt nổi lên rào rào ngoài xa, lan đến gần. Trên chiếc xe tải chạy chậm, một người đen và gầy bưng cái loa to tướng bằng cả hai tay, hét lớn và rời từng tiếng:

- Ta làm chủ Hội An rồi! Tổng đốc Quảng Nam hàng rồi! Hết thảy các phủ huyện về tay cách mạng rồi! Hoan hô!

- Hoan hô, hoan hôôô...

Mười phát súng nổ lốp đốp chung quanh trại Bảo an binh, bắn lên trời hay bắn dọa vào cổng vắng người. Khi phát lệnh tấn công mới được bắn vào các nhà lính và lô-cốt.

Một tiếng nổ ầm trại. Một bựng khói trắng phọt ra, loang rộng ngay trên thềm tòa nhà chính. Gì vậy? Coi chừng nó bắn súng lớn. Nó phóng tom-lông Vê Bê[3], nằm xuống...

Mấy người lính chạy ra trước gân, phất qua lại những áo trắng buộc đầu gậy. Trên các vọng gác cũng thò vải trắng ra vẫy. Một người nữa vung khăn trắng bằng tay trái, cầm cái kìm to chạy tới cổng, cắt vội vã những sợi dây thép buộc hai cánh sắt vào nhau, xô bật cổng sang hai bên.

Cả Chanh vung súng ngắn, kêu:

- Theo tôi! Theo tôi vô đồn!

Anh Xáng chụp cái loa mo cau, chạy theo. Họ vào trước hết nên không bị chen lấn. Hàng ngàn người gậy gộc giáo mác dao rựa ùa ùa vào sau, vướng nhau tuy cổng khá rộng. Xáng gào khản cổ trong loa:

- Trật tự! Không động tới lính ra hàng! Không được tự tiện lấy súng đạn đồ đạc!

Tất cả du kích tự vệ đều thấy rõ Bảo an binh đầu hàng mở cổng nên không ai chạm đến họ. Nhưng các khoản súng đạn thì không cưỡng nổi, người thật thà nhất cũng hốt một vốc đạn hay nhét vài quả lựu đạn vào khăn gói, túi dết, lưng quần. Xáng túm Cả Chanh rồi Chanh túm Năm Chò:

- Cho đội Linh Lâm gác cổng mau. Ai ra, soát thu lại võ khí, nói để sau này chia đều. Bắn bậy rồi đó!

Các góc trại lác đác có súng nổ, mỗi lúc một tăng. Một người bắn, vài người gần nhất cũng lên đạn “thử một phát cho sướng cái tay” mọi người chung quanh chợt nghĩ rằng không bắn cũng dại, rốt cuộc tất cả những ai chụp được súng đều chĩa lên trời bóp cò. Nhật phát cho bảo an binh toàn đồ tốt, chẳng phải như thứ súng văng ốc vít và đạn vừa bắn vừa khấn cho thoát nạn ở các phủ huyện, nổ nghe khoái tỷ vô sô kể!

Mất gần nửa giờ mới chặn được nạn bắn chơi, nửa giờ nữa mới đưa hết những người tấn công ra khỏi cổng, thu lại một phần vũ khí. Một phần thôi, vì có vài đội tự vệ cắm lưỡi lê vào những cây súng vừa lấy, xếp hàng xong mới chĩa lê chạy ào qua cổng, du kích phải dạt ra trong khi họ cười hô hô. Mấy người đi lẻ không dám liều đến thế, chỉ năn nỉ ỉ ôi “cùng đi đánh giặc với nhau cả mà”, du kích mủi lòng để cho ra với tất cả súng đạn trên mình.

Xáng, Chanh cùng mấy người nữa đến xem chỗ tên quản Hưng nổ lựu đạn tự sát. Hắn văng ra sau khẩu đại liên Hốt-kít lắp ghế ngồi bắn trên chân. Hắn ngồi đấy đến vài giờ, tu cạn chai này đến chai khác, nhắm với lạp xường chất đầy một đĩa to, sẵn sàng quét đạn qua cổng. Khi rượu và hi vọng đều hết sạch hắn mới chịu chết, trong miệng vẫn còn một khúc lạp xường nhai chưa xong khi ruột đổ ra ngoài.

Con ngựa chở Cam ngồi trước và quản Lược ngồi sau chạy tới trước thềm. Lược nhảy xuống trước, mặc sơ-mi trắng quần xanh của thanh niên Phan Anh, đứng ngó quanh lúng túng. Cam xuống sau túm tay Chanh phân trần:

- Em nói miết ảnh mới chịu đi, còn phải đợi mượn đồ mặc... Vậy là hụt mất, tiếc ghê.

Lược có bộ ria xén hình dấu mũ rất lẳng, duỗi tay sát sườn, cúi đầu chào chung theo kiểu Nhật, gật nhanh và ngửng nhanh. Anh ta phân trần:

- Tại thằng Hưng dọa giết em mấy lần, thế nguy em mới trốn, cũng kéo theo được vài chục lính. Bây giờ các ông, các anh giao việc gì em cũng xin làm.

- Anh cho tất cả xếp hàng giữa sân, nắm lại còn bao nhiêu người và võ khí.

Một người nữa đứng trong góc ngắm quang cảnh chung và theo dõi nhóm của Chanh, đó là Hai Khánh. Sau khi cho mượn ngựa và lột băng tay bỏ túi, trông anh ta lại giống một cậu thủ lãnh thanh niên nơi thị trấn nào đó, vừa được cử đã sắm ngay một bộ sang để vây vo trước các cô hàng xén phố chợ.

Khánh tưởng các anh lãnh đạo khởi nghĩa sẽ làm lễ truy điệu quản Hưng, hay ít nhất cũng xếp hàng cúi đầu trước người dũng cảm thà chết không hàng, như trong bức tranh nổi tiếng vẽ bộ tham mưu quân Áo đứng mặc niệm trước thi hài tướng Pháp Mác-xô. Nhưng một anh nhổ nước bọt kêu hôi quá, anh khác bảo thằng Hưng tuyên bố ngày nào không thấy máu là ăn không ngon, và Cả Chanh quay hỏi đằng sau:

- Ai biết vợ con nó ở đâu, cho báo ngay để đem về chôn.

Khánh thấy mặt mình nóng rực lên. Mình nhận cách mạng là chân lý, mình theo các mạng, nhưng tại sao khi đụng vào một việc cụ thể nào đó mình cứ nghĩ khác, trượt sang bên cạnh một người? Tên “hung thần xứ Quảng” này lồng lộn đánh phá cách mạng bao nhiêu năm, đến phút cuối vẫn lồng lộn chống cự. Đời nó đã xối máu những người yêu nước đủ cho nó tắm ngập đến cổ, thế tại sao đứng trước xác nó mình lại thầm khen nó “thà chết không hàng?”

Anh chầm chậm bước xuống bậc thềm bên hông nhà, bỗng thấy ngấm mệt đến rã rời chân tay sau một ngày rưỡi đầu óc căng như dây đàn và đổi vai trò liên tiếp. Anh cần một giấc ngủ dài, cần tắm giặt, và... cần Mỹ Duyên.

Một anh bạn chụp ảnh ở Hội An hôm nay phóng mô tô đi chụp ảnh tổng khởi nghĩa hết ba cuộn phim “đáng giá ngàn vàng”, đang chạy mua xăng hay cồn lậu và rủ Khánh chở nhau ra Đà Nẵng chụp tiếp. Loại mô-tô-bê-can này Khánh lái được, anh kia cứ ngồi sau mà bấm thả cửa, vài chục cây số thôi, xả hơi đến sáng mai thôi...

Trại Bảo an binh có chuồng ngựa rộng mà chỉ còn hai con. Cam vừa tìm ra thóc, đang cho con Hường ăn và chải lông cho nó, thỉnh thoảng nắn các khuỷu chân hay đấm đấm các bắp thịt vai, bắt một con ve dưới nách. Từng lúc con Hường ngóc cái mõm dính thóc ướt lên cọ má vào chân Cam, thổi mũi phì phì. Ngựa là giống trung thành nhưng rất kiêu căng, chỉ tỏ cảm tình với người thật xứng đáng chứ không bao giờ nịnh chủ, lại luôn luôn muốn quật vào những ai đó chưa mến phục.

Khánh đi vội đến bên Cam:

- Em nói anh cả lấy ngựa mà đi. Hẹn gặp nhau ở đâu?

- Em nghe anh Xáng nói về tòa sứ Hội An. Ủy ban tỉnh đóng ở đó. Mà anh cả biểu mượn ngựa anh một lát thôi, phải trả để anh đi có việc.

- Về thành phố đi xe tiện hơn, khỏi lo cho ngựa ăn ngủ. Nói với anh cả sáng mai anh tới tòa sứ.

- Dạ. Mai tổng biểu tình mừng thắng lợi, các ảnh nói vậy, chắc là đông gấp mười bữa nay.....

Cổng sau trại đang mở. Khánh kín đáo lách ra ngoài.

Quản Lược đã mặc tạm bộ lễ phục trắng của quản Hưng, chỉ hơi ngắn một chút. Anh ta cầm sổ tay bút chì đi qua lại giữa các hàng lính tay không, kiểm lại số quân và võ khí, cử người làm thay các viên cai đội đã trốn, ghép các tiểu đội còn lại quá ít vào nhau, rất thành thạo. Quân chỉ còn hơn bảy chục, súng đã phát cho chín cây, nhưng trong kho khóa cứng có một trăm hai chục súng trường, nhiều súng máy và moóc-chê, rất nhiều thùng đạn chưa khui. Bọn Nhật cố xây dựng đội Bảo an binh này thành một ba-tay-ông[4] mạnh và cơ động để chiến đấu bên cạnh chúng khi Đồng minh đổ bộ, chỉ cay một nỗi là quân mộ được thì ít mà lính vác súng chạy theo Việt Minh hay trốn về nhà cứ ngày càng nhiều.

Xáng và Chanh khẽ bàn và quyết rất nhanh: giữ nguyên đội quân này, phát lại cho đủ súng nhưng chỉ mỗi súng trường chỉ ba viên đạn vừa một kẹp mút-cơ-tông - dù sao vẫn phải phòng xa sự bất trắc - giao moóc-chê và súng máy nhưng không giao đạn, quản Lược chỉ huy, đội du kích Linh Lâm phải giữ chắc kho vũ khí không rời một giây, đặt danh hiệu cho đội này là nghĩa binh cách mạng tuy họ không hề khởi nghĩa, cho đeo vải đỏ trên cầu vai để ra mắt quốc dân đồng bào, xếp cho đội du kích Linh Lâm đi sau họ với mỗi người một súng và năm chục đạn, sẵn sàng lao lên chiến đấu...

Quản Lược đã sửa hàng ngũ ngay ngắn, hô nghiêm, bước tới báo cáo. Anh Xáng ẩy Chanh tới trước. Trông Chanh oai hơn trong bộ xanh kiểm lâm và súng ngắn cạnh sườn.

- Hỡi anh em binh lính! Tôi thay mặt Ủy ban Nhân dân cách mạng tỉnh Trần Cao Vân nhiệt liệt chào mừng anh em quay trở về với Tổ quốc, với đồng bào với Mặt trận Việt Minh!

Chanh cố nói sao xóa được những nét lo sợ còn đọng trên những bộ mặt ngước lên nhìn anh chăm chú. Tiếp lời anh là quản Lược, tay này cố gắng phân trần vì sao mình bỏ trại đi trốn. Một hàng binh đã nộp súng ở Linh Lâm, nhập vào đội du kích, kể lể khá dài rằng Việt Minh thương anh em mình, chẳng có hắt hủi trừng phạt gì hết.

Người cuối cùng lên diễn đàn là Năm Chò, với tất cả bộ dạng cai khố đỏ, lúc này có thêm cái bê-rê dẹt kéo xệch sang phải rất ngổ ngáo:

- Thưa anh em, tôi là Năm Chò tức là Năm Phi Đao đây! Tôi là cai khố đỏ, vác súng Tây đi đánh giặc khắp tứ xứ. May phước tôi gặp anh cả Chanh, ổng đây nè, ổng mở mắt cho tôi ngó thấy. Té ra mình ngu hết cỡ anh em à. Mình cầm súng cho Tây cho Nhựt, ăn ba đồng lương mới tiêu nửa tháng đã hết, mà nó xuỵt đâu mình phải chạy đó y như con chó bẹc-giê, cụt chân tay thì về ăn báo hại cha mẹ, vợ con, chết xó nào thì vùi luôn xó ấy, làng xóm còn chửi là tại mình dại... Mấy anh Việt Minh bày dạy nhiều lắm, tôi nhớ không hết, nói sơ sơ vậy thôi. Tôi theo Việt Minh lâu nay thiệt là mê, thiệt sáng cái đầu anh em à. Con người nó khỏe ra ghê gớm. Mỗi ngày tôi khôn thêm một chút. Thôi, anh em mình đừng so đo gì nữa, ta theo Việt Minh hết đi các anh biểu gì mình làm rắp rắp vậy là hay nhứt, tốt nhứt...

Năm Chò gãi gãi tai, tìm câu kết sao cho ngon mà nghĩ không ra, nói ào:

- Lâu nay tụi mình bu theo Tây, theo Nhựt, bây giờ phải làm cách mạng giải phóng cứu nước chớ, về bu theo vợ nó khó coi lắm các cha! Hô to nghen, hô thiệt to: Việt Minh muôn năm!... Kìa, đừng hô vạn tuế, mình có chào vua đâu. Muôn năm thiệt rập nè: Việt Minh muôn năm!

- Muôn năm!

- To nữa, kéo dài ra... Việt Minh muôn muôn năm!

- Muôn muôn năăăm!

- Ờ, khá rồi đó. À quên, dặn mấy cha vầy nghen: réc-lơ-măng[5] cứ y như cựu cái đã, thay đổi gì ta tính sau, riêng cái vụ ăn nói thì mình kêu nhau bằng anh hay là đồng chí cho nó bằng đẳng, nghe vui lỗ tai, bỏ hết những là quan với ngài đi. Chỉ huy kêu thì đừng dạ, cứ xưng “có tôi” đủ rồi. Thử coi nè: Binh lính đâu?

- Có tôôôi?

- Ngon rồi đó. Xin chào anh em bằng một nắm tay thân ái!

Năm Chò bước xuống, tin rằng mình cởi xong những cái gút giữa đội Bảo an binh và cách mạng. Nhưng Cả Chanh đã rút sổ tay ra, đọc vanh vách khoảng hai chục việc phải làm ngay từ giờ đến tối cho xong. Năm ngớ ra, nghĩ: “May mà có đại ca với quản Lược thu xếp, mình lo nắm đội Linh Lâm khỏe re”. Độp một cái, đồng chí Nguyễn Văn Chò được chỉ định làm chỉ huy trưởng đội Nghĩa binh cách mạng, ông quản Trần Đình Lược làm phó. “Tréo bản họng rồi. Chẳng tránh trớ được nữa rồi!”. Rồi anh thở phào ngay trong trại này, cùng làm việc với anh em nghĩa binh, hú hồn hú vía!

Mười phút sau, tất cả anh chị em du kích từ tiểu đội phó trở lên và nghĩa binh từ lon cai trở lên đã tề tựu trong phòng họp. Anh Xáng vội đi trước, chỉ dặn vắt tắt và ra xe, chiếc xe thể thao mui trần của Pháp tới đón anh xuống tòa sứ Hội An. Cả Chanh bắt đầu giao việc với tất cả cái tỉ mỉ khó tính của người thợ khám xe lửa, phải chịu xét xử mỗi khi xe hư xe đổ vì một chỗ hổng nào đó bị bỏ quên, suốt từ đầu máy cho đến toa con cuối cùng của xe-rơ-phanh.

Việc của đội Nghĩa binh đơn giản hơn. Phát lại đủ số súng bị tước, mỗi khẩu một kẹp đạn ba viên, kèm số súng cỡ vừa và nặng không đạn. Mỗi người sửa soạn một bộ cánh mới nhất có đeo tua đỏ trên cầu vai bên trái, dấu hiệu khởi nghĩa, để sáng mai đi biểu tình lớn. Quản Lược rất sốt sắng. Anh ta nhận thấy ông Năm Chò không biết chữ và quên đầu quên đuôi hoài. Hay lắm, Lược này bị thằng Hưng quản nhứt đè đầu, nay được dịp trổ tài. Với đồng chí Phan Chanh, anh luôn nhắc rằng mình đang lập công chuộc tội. Với Năm Chò ngộc nghệch, anh hay kéo ra một góc để thưa rằng cần làm ngay công tác gì đó, đợi Năm Chò gật đầu xong là anh bảo lính chạy vo vo, dễ dàng hơn nhiều so với hồi quản Hưng còn sống, lỡ sai điều gì thì đã có đồng chỉ chỉ huy trưởng hứng lấy vạ. Suốt buổi chiều sắp xếp đội ngũ, Năm Chò vui lòng vì óc đỡ rối, quản Lược khoái chí vì nắm thực quyền mà tránh được trách nhiệm, binh lính vừa ý vì từ lính của phát xít sang làm lính cách mạng chẳng có gì đảo lộn quá quắt.

Đội du kích Linh Lâm gặp khó khăn nhiều gấp bội. Phải biến ngay những anh chị em dân ruộng dân rừng lâu nay vác giáo đeo ná mà thành một đơn vị Giải phóng quân chỉnh tề súng ống, chiến đấu tốt và bề ngoài đẹp, sao cho dân tin và địch sợ. Quân Nhật từ các nơi đang ùn ùn kéo về Đà Nẵng, trong khi đợi giải giáp vẫn khăng khăng đòi giữ trật tự, chưa chịu né sang bên để ta giành chính quyền. Phải có rất nhiều họng súng chĩa vào, chúng mới chịu nghe lẽ phải...

Trong buồng chỉ huy, Cả Chanh đang bơi giữa biển động, khi trồi lên đầu ngọn sóng, khi lộn tròn dưới nước ụp xuống. Cái máy điện thoại kiểu cổ với cán cân đặt trên thùng gỗ vuông réo liên hồi và bị quay liên hồi. Người ập vào lại ào ra. Cắn một miếng xôi, phải nuốt vội để trả lời ai đó. Đặt cốc nước uống dở khi sực nhớ một điều chưa dặn, xô ra cửa gọi giật người đang chạy.

- A-lô, alô... Huấn luyện viên hả... Nội vụ lệnh là cái gì anh... Hay quá, anh cho tôi liền nghen!

- Không chịu mặc đồ lính Tây là sao? Cởi trần mặc quần đùi mới đúng lập trường hả?... Thôi được nghĩa binh mặc đồ dài, anh em mình mặc sơ mi ngắn quần soóc, được chưa? Hễ đủ vải đỏ thì mỗi người một khăn quàng đỏ trên cổ, oai chán... Ham vác moóc-chê làm gì, chưa ai biết bắn, tống đạn xuống chết đồng bào hay quân mình bây giờ.

- Anh Lược soát lại xe hơi với ngựa đi. Tiểu đội nữ không mở kho xăng hả? Cam ơi, Cam, xuống kho biểu chị Năm cho anh Lược lăn ra một thừng phuy xăng. Phuy là cái thùng tròn to nhứt chớ cái gì! Đầu xe cắm cờ Việt Minh may tam giác cho tự vệ khỏi bắn lầm, nhớ nghen.

- A-lô, Chanh đây... Đồng ý, cho đội tự vệ tôi đây nhập chung, nhớ mang vài ngày gạo... Hai mươi sáu súng! Có phải cái đội chạy nhào qua cổng trại hồi sáng, dọa đâm du kích của tôi không?... Cứ tới chẳng ai bắt vạ gì đâu, kỷ luật nghiêm là đủ.

- Vậy nữa... Các cô mặc thứ gì? Ờ, bà ba đen túm ống quần, cũng dễ coi. Trên đầu dưới chân thì sao? Tính đi guốc, trùm khăn như đàn bà đẻ à?... Giỡn thôi, chưa cần cãi lý sự. Bưởi nè, em cho cô nào biết chưng diện, cầm giấy này xuống tòa sứ, nhờ anh Xáng cử người đi mua đủ số bê-rê với dép cho tiểu đội nữ... Sợ không vừa đầu vừa chân? Chịu thua, xin đầu hàng, các cô ở nhà giữ trại là tốt nhứt!

Ném vội mấy lát sâm cuối cùng vào miệng - Chanh đã mở gói chia cho anh Xáng và các bạn - Chanh nói lúng búng trong điện thoại vừa réo:

- Chanh đây. Anh Xáng hả... Ôi chao, anh Quý! Ghé chỗ tôi một lát đi anh, đang búi xờm xờm... Kéo ra Đà Nẵng trước hay sau tổng biểu tình?... Quân số một trăm sáu chục. Đội Linh Lâm khá nhứt, tự vệ Hội An, còn lại là nghĩa binh... Xin sẵn sàng!

Ba giờ chiều, du kích và tự vệ xếp hàng trên sân, mặc đồng phục ngắn mùa hè, mỗi người một súng với hai bao đạn đầy và lưỡi lê đeo bên sườn trái, giày da đế cộp, bê-rê may bằng ka-ki cùng màu. Anh huấn luyện viên rất ngạc nhiên khi thấy đội du kích từ núi xuống lại thạo động tác quân sự hơn tự vệ thành phố, cho tới kiểu chào súng phức tạp của lính Pháp cũng làm khá rập ràng. Năm Chò đứng ngoài xem, nở mày nở mặt. Nửa giờ sau, đội nữ xếp hàng kéo tới cùng tập. Các cô chạy mượn đâu được bê-rê màu xanh biển của một nhóm thanh niên Phan Anh, dưới chân cũng đủ số dép cao su tráng mác Con Hổ, sau đó tuyên bố không chịu làm nội trợ, ở nhà giữ kho nấu ăn cho các ổng. Cả Chanh lại giơ tay lên trời lần nữa.

Bữa tối, quản Lược đặt một tiệc lớn ở quán bên ngoài để mời các vị chỉ huy mới của trại. Cả Chanh đến, thấy đãi sang quá phát sợ, chỉ chúc mừng mấy câu rồi xoa xoa bụng, xin kiếu vì đau dạ dày, đã nhờ Năm Bưởi nấu cho xôi nhão. Các vị còn lại nhậu tơi bời, cuối tiệc Năm Chò còn đủ tỉnh táo để bí mật nhét vào túi dết một chai đế nhứt và một mớ nem chả túm vào khăn tay.

Cả Chanh định ngủ sớm mà không tbiếp đi được. Mỗi lần đặt lưng xuống tấm ván kê bên máy điện thoại, anh lại bị người hay chuông dựng dậy. Tỉnh và xứ đưa về những chỉ thị thông báo mới nhất. Các phủ huyện gọi tới “Giải phóng quân chủ lực” để xin súng đạn, cán bộ chỉ huy, có khi báo động rất dữ dội rằng sắp bị hàng ngàn quân Nhật tấn công, trong khi cấp trên thấy rõ bọn Nhật đang co lại.

Chanh tiếp khách dồn dập. Khách tới ban đêm là số Bảo an binh vất súng về nhà nằm im, nghe tin lập đội nghĩa binh mới mò đến xem sự thể ra sao, yên ổn thì xin theo. Dù họ đến vì yêu nước, vì xấu hổ với bạn, vì tiếc số lương chưa lĩnh, Cả Chanh đều gặp và sắp xếp. Anh khoái nhất khi viên đội chỉ huy nhạc binh tới xin lập lại tiểu đội kèn trống, cho phép ngay hẹn sáng sớm mai anh em tới nhận việc lập tức.

Đồng hồ đeo tay mượn của Hai Khánh chỉ một giờ sáng. Năm Bưởi đã lầu bầu mở kho quân trang lần cuối. Chanh nằm xuống, trông thấy dưới mi mắt nhắm những trăm khuôn mặt loang loáng như bọt sủi, nghe rì rào những trăm cái tên nhắc bằng giọng khác nhau. Anh cảm thấy rõ cơn mê từ dưới chân tràn lên nhanh. Thân thể anh chìm vào giấc ngủ, chân tay tê liệt không cựa được, chỉ còn đọng trong đầu một đốm sáng nào đó như cái đèn trong để nghĩ gượng thêm chút nữa: còn bỏ sót gì không hè? Chút cố gắng ấy làm tắt phụt luôn chấm lửa lay lắt. Anh ngủ lịm đi trong khi chuông lại đổ hồi dai dẳng.

Chú thích:

[1] Ai lo việc người ấy

[2] Đại liên Pháp kiểu cũ Hotchkiss.

[3] Tiếng Pháp. Tromblon VB: ống phóng lựu kiểu V.B, lắp vào đầu súng trường

[4] Tiếng Pháp. Bataillon: tiểu đoàn.

[5] TiếngPháp Règlement: điều lệnh, nội quy.