Chương 7

Lá thư dài tám trang đến với Hoàng Lan như một viên ngói từ tầng bốn hay năm rơi xuống đầu. Lan sửng sốt, choáng váng đến cả tuần quên ăn ngủ, một hai giờ sáng lại bật đèn đọc lại tới bao lần không nhớ, đến thuộc lòng mà vẫn phải đọc, cố tìm bên dưới những trang giấy mỏng một con lươn, con rắn, con đỉa nào đó nằm nép ở nơi khuất kín nhất. Nhưng không tìm ra gì cả, mà chỉ gặp mấy tiếng hạnh phúc, hạnh phúc, hạnh phúc. Cái hạnh phúc vô cùng khao khát đang đến với Hoàng Lan. Anh Cam ơi, em sẽ liều hay sẽ lùi?

Lá thư viết:

Anh đang ở Nông trường Sao Vàng, Thanh Hóa. Anh Năm Chò lên đường vào Nam, cười tươi cả ngày. Anh khóc thầm vì bị từ chối chưa được vào. Sáng mai anh sẽ đi thăm các gia đình đã nuôi anh khi là lính Lục quân rày đây may đó, cũng như khi là lính 304.

Anh viết ngay một câu bấy lâu đọng dưới lưỡi, kẻo qua trang sau thì tất cả can đảm của anh sẽ rơi rụng hết: anh yêu em, anh yêu con em, anh muốn là chồng em, em có chịu làm vợ anh không? Lan ơi Lan, trả lời thật rõ đi em...

Những trang sau nhắc lại vô vàn kỷ niệm ở Sông Vệ, hay khi Lan đã lấy chồng và mang bụng chửa về nước, ra Bắc mới sinh đứa con anh Tám Thống, anh Cam từng lúc đến thăm như người bạn được cả nhà quý mến. Bạn thôi. Nhưng chồng tái giá lại rất khác, khác quá xa.

Hoàng Lan trả lời rất ngắn bằng điện tín: “Về Hà Nội bàn sau”.

Mùa hè 1960, anh Cam lang thang khắp Thanh Nghệ Tĩnh, chỉ gửi thư về. Anh xin được giấy vào Vĩnh Linh nữa. Nhưng thư nào của anh đều nhắc lại ý cũ. Hoàng Lan muốn phát điên lên mất.

Cứ gửi thư xong lại đi rong ruổi, ai muốn lấy vợ theo kiểu tài tử như anh? Khốn khổ, em lại không thể quên anh, hãy cho em được gặp anh đàng hoàng một chút chứ! Anh luôn nhắc là anh yêu em, sao không để em gặp và nói yêu anh? Lẽ nào tình yêu là độc quyền của đàn ông con trai?

Nhưng anh Tùng lớp trưởng biết tính Cam. Cuối đợt nghỉ hè, Cam vừa trở về nằm giường hai tầng trong ký túc ở Phúc Xá, anh mắt lồi đã quay điện thoại báo ngay cho Hoàng Lan, còn thêm là Sáu Cam đang buồn vì nhiều bạn vào Nam mà nó không được về vì các vết thương cũ và tay trái rất yếu, nó cần được an ủi.

Chỉ mấy câu ấy đã buộc Hoàng Lan tức tốc đạp xe lên Phúc Xá. Bãi rác hôi nồng trong tiết nắng ngày mưa đêm, khúc vào ký túc ngập bùn và không điện, Lan vác xe lên vai, xắn quần quá gối, chỉ nhớ một điều là ảnh buồn, đang cần an ủi. Ảnh đã bao lần đến với mẹ con Lan với nụ cười phớt đời của lính, ai đoán được ảnh có thể rầu rĩ?

Bác thường trực cấm Lan vào buồng sinh viên đang giờ học. Lan nhờ một cậu đi qua ghé gọi anh Sáu Cam. Tay này nháy mắt: “Ai jấn, nhi-viét -xta mới gọi được”. Chẳng hiểu tiếng Hoa tiếng Nga là gì, Lan cứ gật bừa. Năm phút sau Cam ra chỗ thường trực, vì ký túc sinh viên không bao giờ tránh gọi nhau khi tình yêu gọi, theo lệ “dễ người dễ ta”.

Cam với Lan đi quên đường, quên giờ, quá nửa đêm Cam mới giật mình, tính về leo qua tường ký túc. Lan nói đanh:

- Anh về ngủ nhà em. Sợ lắm à?

- Hàng xóm, bà Béo, con nít... anh giữ tiếng cho Lan...

- Anh chưa vợ, em góa chồng. Anh sợ về sau bị các cô Y Dược hay Sư phạm vạch tội, đúng chưa?

Thằng Nhứt gửi sang buồng chị bạn của Lan đang ngáy như cưa gỗ. Hai người về buồng Lan. Lan chỉ hỏi lại mấy câu cũ:

- Nói dứt điểm đi, anh yêu em hay thương hại mẹ con em?

- Anh yêu em, việc quái gì phải nói dối.

- Không thương hại cảnh mẹ góa con côi?

- Không. Nếu thương hại, phải thương cả triệu người khổ hơn mẹ con em trước đã. Mà anh chỉ yêu được một người là Lan.

- Về sau anh có hối không?

- Khó nói trước, còn tùy Lan nữa chứ. Bị đẩy tới chân tường anh có thể hối. Vui vẻ với nhau, biết điều với nhau, chác không ai hối. Anh hứa trước là bốc đồng, nói nhảm.

- Rất tốt, rất thẳng thắn. Đêm nay chúng mình là vợ chồng!

Lần đầu tiên trong đời, Sáu Cam biết làm chồng. Lan càng biết rõ Cam hơn, những vụng về của trai tân đối với đàn bà đã một đời chồng con rất dễ nhận ra.

Lan tỉnh giấc, thấy Cam đang nhen bếp lò đun trấu. Giấy loại, củi vụn, cái chai làm nòng đã rút, lửa đang bén trấu. Lan đến phía sau, vòng tay ôm Cam:

- Ông lính ơi, ai lôi ông dậy lập công với em?

- Ôi, lính chiến khác phóng văn lình xa lắm. Bốn giờ sáng đã bị trực ban thổi tu-huýt, chạy nhào ra sân xếp hàng “không ba sáu chín”, chậm vài phút đã bị cảnh cáo đêm, khi điểm danh.

Cam đặt ấm nước lên bếp, quay lại bế xốc Lan trên tay, đặt trên giường. Hai đôi môi gắn mãi vào nhau, đến khi Cam nhấc mặt lên, thì thào:

- Hôm nay chúng mình đi đăng ký.

Hà Nội có nhiều thứ đăng ký quá đỗi, Lan không nghĩ ra ngay.

- Đăng ký gì hả anh?

- Gái trai thì chỉ có đăng ký kết hôn thôi. Sáng nay tụi mình đi rủ bạn làm chứng, lấy giấy cơ quan xác nhận chưa vợ chưa chồng. Chiều, chờ lâu nhứt là một tiếng, cầm giấy kết hôn. Sửa soạn vài ngày, liên hoan nhẹ trà thuốc ở chỗ em, cho cánh sinh viên vui tán phét một giờ ở ký túc, xong hết!

Một luồng máu nóng rực tuôn thẳng lên mặt Hoàng Lan, quét băng đi mối lo canh cánh “mình yêu ta thật hay là yêu chơi”. Đôi má Lan đỏ hồng lên, mắt Lan óng ánh dưới làn nước nóng.

- Anh cho em nghĩ thêm...

- Nghĩ quanh, nghĩ quẩn, đâm ra nghĩ bậy!

Lan ra ngoài đánh răng, rửa mặt như người mất hồn. Gái hóa tái giá, mình chỉ trẻ hơn anh Cam nửa năm tuổi, mình già trước, mình ấn con anh Tám Thống vào tay ảnh. Hoãn binh đã. Một năm hạnh phúc, mấy chục năm chịu đựng nhau, thà Lan cứ ở góa...

- Tay cao, tay ngang, tay sau, tay trước... Hồi tĩnh, chạy thường, thở sâu... thở đúng động tác chứ cháu... Chuẩn bị tắm. Vào nhà lấy áo quần, chạy thường, chạy!

Hai chú cháu vọt ra khỏi buồng, cười rúc rích, lao vào một buồng mở cửa trong dãy nhà tắm tập thể. Lan nghe thằng Nhứt kêu lạnh, tiếp giọng Cam rất nghiêm:

- Lính Cụ Hồ không biết nóng lạnh. Chạy thường, chạy!

Mười lăm phút sau, hai chú cháu ngồi vào bữa sáng của Lan. Bánh cuốn Thanh Trì chấm nước mắm cà cuống, cán bộ lương nghèo được thế là sang. Và thằng Nhứt chỉ nói chuyện với chú Cam:

- Sao chú không về ở luôn đây với má con cháu?

- Sao hả... ờ... má cho phép, chú mới về ở được.

- Má, sao không cho phép?

Lan ngây người ra một lát mới hỏi lại:

- Con muốn chú Cam thay ba Thống không?

- Con muốn. Chú Cam vui hơn ba.. Ba chết rồi, chú về thay ba. Má bảo chú về ở với nhà mình đi má. Chú chỉ huy con hay lắm.

Lan nhờ bạn báo đi làm trễ đôi chút, để nói nốt câu chuyện:

- Em không cần nghĩ, chính anh mới cần nghĩ thêm. Thân phận em, anh biết hết rồi, khỏi cần kể lể. Anh trẻ, là trí thức, đảng viên, cán bộ, đường đời anh còn xa lắm. Em không thể tròng vô cổ anh nhiều gánh nặng, níu anh lại. Ta hẹn với nhau vầy nè: hoãn chuyện vợ chồng vài tháng, thôi cứ cho là ba tháng, để anh cân nhắc so sánh hết mức. Anh chọn lựa kỹ rồi mới lấy vợ. Trong ba tháng đó, anh cứ về với em đàng hoàng, như chồng, chưa cưới... Hàng xóm đây anh đừng ngại, họ đang giục em tái giá.

- Còn họ hàng anh Thống, còn thằng Nhứt?

Lan ngập ngừng:

- Phía anh Thống chỉ có bà Ất thôi, cũng là bà con xa. Bả nói với em mấy lần, hễ em lấy chồng khác thì để bả nuôi con anh Tám. Lần đầu bả nói là quyền của bả, em phải giở lý ra, đừng thấy em lễ phép mà tưởng em ngu. Hai lần sau bả nói tình, nuôi giúp em vài năm cho nó cứng cáp, em đưa tiền ăn cũng được. Tánh nết bả đồng bóng, mỗi ngày ít nhứt một lần xô xát, các con bả lớn lên đều đi ở nhà tập thể, ký túc, nhà bạn thân, bả buồn lắm. Bả nuôi thằng Nhứt, anh cũng khỏi vướng... là nói hễ anh cưới em... còn không thì cứ như cũ, má với con...

- Lan nghĩ kỹ chưa?

Câu hỏi ném tới bằng giọng gay gắt. Lan luống cuống ngước lên: anh Cam giận ra mặt.

- Em cho con về ở với một bà đồng bóng mà chồng con bả chịu không nổi. Trong nhiều năm, bả sẽ dạy nó hàng ngàn làn: má là người bạc bẽo, ông Cam kia chia rẽ má con cháu, cháu bị hắt hủi và chiếm đoạt hết các thứ ba Thống vun đắp cho cháu. Hừ, vui lắm, hai đứa mình thêm một kẻ thù là thằng Nhứt!

- Ôi anh, em làm sao bây giờ?

- Chẳng sao hết. Anh sẽ mua cót hay giấy dầu về ngăn căn buồng này ra. Phần trong là của chúng mình. Phần ngoài là góc học tập của thằng Nhứt, còn chỗ thì kê thêm bàn trà tiếp khách bàng chỗ quán nước vỉa hè thôi, giường thằng Nhứt kê gần cửa sổ thành giang sơn riêng khi nó vào vỡ lòng. Nó sống với má như xưa, thêm một người rất yêu nó là chú Cam...

Cam không nói thêm được nữa, khi Lan đã lao cả người vào anh, ghì anh đến tức thở:

- Anh Cam ơi, suốt đời anh cứ tốt bụng với má con em được như lời không?

- Cứ nghĩ đi. Coi thử thằng này có dối trá bao giờ không!

*

Lan ân hận nhiều khi đặt mức ba tháng suy nghĩ lại cho Cam. Nhưng anh Cam cứ giữ nếp con nhà lính, nói gì cũng cắn cưa không đổi, đến cái độ Lan mong anh ấy bớt máy móc đi. Anh là chiếc xe tăng T.34 lừ lừ đi vào trận, đừng ai hòng xô đẩy ra khỏi con đường nó chọn.

Mỗi cuối tuần, anh vẫn đến với Lan và con. Một chị bạn biết ý, nhận đưa thằng Nhứt đi xem phim ở rạp Kim Đồng gần đấy cùng với con chị, mỗi tối thứ bảy, thêm tối chủ nhật nữa khi cần. Chị thường đi với vài ba cháu nghiện phim thiếu nhi ở Kim Đồng, khi về thường có một cháu lớn nào đó nhận cõng thằng Nhút đã ngủ mềm vào cuối buổi chiếu, đem về xếp chỗ cho nó ngủ chung giường màn trong nhà mình.

Chỉ một lần, chẳng biết nghe lỏm hay ai xui, nó hỏi chú Cam:

- Chú về ở với má, cháu phải đi nhà khác, đúng không chú?

- Ai nói thế?

- Bà Ất nói.

- Cháu không thích chú ở chung à?

- Cháu thích. Thích lắm chú ơi. Chú thích ở với cháu không?

Cam xốc nó lên, thổi phù-pụp vào rốn nó như mấy năm trước. Nó cười tít, giãy: “Cháu lớn rồi chú. Hồi cháu con nít mới chơi thổi rốn”.

Chú Cam đặt nó xuống, nói như với người lớn:

- Chú thương yêu cháu. Cháu lớn rồi, đi học võ lòng rồi, chú xếp chỗ cho cháu nằm giường riêng, có góc học tập riêng, có chỗ tiếp bạn riêng, có tủ sách vở riêng. Được không?

- Được, được, cháu được lắm. Mà chú xếp ở đâu?

- Ở với má, với chú chứ đâu!

Nhứt cứ sợ chú Cam đùa với trẻ con rồi quên. Trong những ngày tiếp đó, nó nhắc mãi đến má sốt ruột. Nhưng chiều thứ bảy là ngày chú Cam thường đến, nó thấy chú vác vào nhà một bộ giường chân niễng thấp vừa tầm nó leo, một bộ bàn ghế trẻ em vỡ lòng, nhiều thứ nữa. Chú kê giường bàn cho nó, dán lên vách những tờ giấy màu có lời Bác Hồ dạy, lịch ảnh thiếu niên thổi kèn, một tờ mà chú đọc là thời gian biểu, một khung cỡ nhỏ chứa được mươi tập sách vở, sơn màu hồng tươi. Tuyệt vời, mê ly, vượt tất cả ước mơ của nó. Má với chú bàn nhau qua loa, rồi má đạp xe đi nửa giờ, đem về một bộ màn trắng tinh chưa giặt nước hồ, căng dây đóng đinh buộc cho nó. Giang sơn riêng của nó được xếp bên cửa ra vào, có cửa sổ đưa gió thẳng vào giường.

Tối ấy nó hỏi má đến ba lần: “Bao giờ chú Cam mới về nhà mình, má?”. Má nói gì ấp úng, chỉ giục nó ăn, giục đi ngủ. Nó cởi trần mặc quần đùi, nằm trên giường mới màn mới, sờ mó mọi thứ rất lâu mới ngủ lịm.

Đêm ấy Hoàng Lan thức khuya đợi anh Cam. Anh không đến. Chắc lại về nằm giường hai tầng trong ký túc, theo đúng cái hạn ba tháng suy nghĩ. Ôi cái miệng độc hại của mình, vênh mặt hếch mũi làm cao thì đành chịu phạt, biết sao đây?

*

Anh Sáu Cam làm đúng như lời hẹn cắn cua. Rốt cuộc, Hoàng Lan phải tự hẹn ngày cưới, vào dịp nghỉ Tết. Cam cười, nói một câu khó hiểu: “Núi không đến với Mô-ha-mét, thì Mô-ha-mét phải đến với núi thôi”. Lại một kiểu nói lóng nào đó của sinh viên đại học Ngữ Văn thôi, Lan chỉ gật đầu cho phải đạo và cho anh vui. Lan nhớ anh ngày đêm, thằng Nhứt nhắc anh ngày đêm chịu sao nổi nữa!

Nhưng sát dịp nghỉ, ký túc xá chợt rối mù.

Cái anh Hóa bị hạ từ phó văn phòng Trường xuống phó phòng hành chính, nay bị hạ lần thứ hai, đều với tội ăn cắp của công. Hắn về làm trưởng Ban quản lý ký túc, nhân khi nhà trường kêu gọi sinh viên cần công, kiệm học, xếp mọi việc trong ký túc cho sinh viên làm cả. Ngay khi anh chị em đi trồng ngô khoai trên bãi sông Hồng hay bên đất thừa của sân bay Gia Lâm, đẩy xe bò đi xin phân khắp nơi về bón, chia nhau thu dọn sửa sang ký túc, hắn đều làm giấy thanh toán như thuê người ngoài, lấy bỏ túi gấp mười số lương.

Sinh viên được nghỉ Tết một tuần. Hắn viết phấn trên bảng, chia việc rất khoa học cho các buồng: làm vệ sinh nhà bếp, nhà tắm, nhà xí, trang trí đón khách, gác bảo vệ ngày và đêm, không quên khoản nào. Chỉ có một khoản ghi nhỏ bên dưới: Ban quản lý, cấp dưỡng, bảo vệ được nghỉ năm ngày. Ông hiệu trưởng hay ông bí thư Đảng ủy mỗi năm đến thăm chỗ sinh viên ăn ở một hai lần (thường được báo trước, thu dọn trước), đến Phúc Xá ắt sẽ khen, sẽ coi lại kỷ luật cậu Hóa có quá nghiêm không.

Thế nhưng, sinh viên các buồng không có cơm ăn, đã kiếm nơi tạm trú suốt dịp Tết. Chỉ sót lại mỗi buồng lèo tèo vài cô cậu miền Nam hay người dân tộc ở quá xa, ở tận Quảng Bình Vĩnh Linh đi về không kịp vào học kỳ hai, sẽ quần quật làm thay bộ phận phục vụ, thay các bạn về nhà về quê. Số người ở lại ký túc sẽ bằng một nửa các bộ phận quản lý, cấp dưỡng, bảo vệ hằng ngày, còn phải lo giữ bộ mặt ký túc xá khi Ban giám hiệu trịnh trọng đến chúc Tết.

Anh chính trị viên mắt lồi Lê Tùng bị sinh viên các buồng đến mỗi ngày mươi lần, vì là Đảng ủy viên nhà trường. Anh kéo một loạt đại biểu theo mình, mặc bộ quân phục bốn túi và đi đôi giày da mới nhất, đến buồng riêng khá rộng của anh Hóa. Đôi bên cãi lý với nhau kéo dài. Anh Tùng nói ngắn thôi:

- Tôi đã soạn các thứ để về Hải Phòng ăn Tết với vợ con. Nếu các đồng chí quản lý không đổi ý, tôi sẽ ở lại với anh chị em, sau đợt nghỉ chúng tôi sẽ làm biên bản, sẽ đề nghị dùng ai bỏ ai. Dùng mới khó, bỏ rất dễ thôi anh Hóa à.

Tưởng anh Tùng chỉ dọa thôi, chẳng ngờ vài hôm sau tay Hóa bị ngừng việc, làm kiểm điểm vì tội vét của công.

Hóa đến năn nỉ anh Tùng nhiều lần, nhờ anh che chở. Lần nào anh cũng gọi Cam với vài lớp trưởng hay phó đến cùng nghe. Và anh trả lời luôn ngắn gọn:

- Tôi ở lại để xem sinh viên sống qua mấy ngày Tết ra sao. Đám trẻ không dám nói thẳng, tôi hay đồng chí Cam đây dám nói. Chắc anh có cái ô che chở. Chúng tôi sẽ quật đổ cả ô lẫn anh. Chờ đấy xem ai thắng ai!

Nhưng riêng đối với Cam, anh Tùng chỉ rỉ tai: “Cưới nhanh đi, tao dự vì thương cả bốn chúng mày, xong tao chuồn gấp. Hơi đâu bám theo đứa trộm cắp!”.

Đám cưới diễn ra trong khu vực tập thể bệnh viện Phủ Doãn, được đổi tên mới là Bệnh viện hữu nghị Việt-Đức nhưng chả ai quen gọi. Chú rể lóng ngóng, cô dâu ấp úng, anh quản trò gây cười chật vật, bà con đến chỉ tán chuyện với nhau nhiều hơn, chè nước bánh kẹo để lại quá nửa. Đời sống mới thường thế. Chỉ đống quà và các phong bì để lại giúp tân hôn là đủ gấp bốn năm lần tiền cưới xin.

Quá mười một giờ đêm, Sáu Cam ôm ghì vợ:

- Hết lo chưa? Còn gây sự với anh nữa không?

- Hết trơn. Thỏa mãn bần cố không?

- Chấm dứt cái cảnh cơm treo mèo nhịn, ắt là thỏa.

- Nhỏ nhỏ chút anh, con nó dậy...

Bên kia tấm vách còn mùi sơn, thằng Nhứt ngáy giòn. Nó đã khoe với lũ trẻ lớp vỡ lòng là chú Cam sắp về thay ba nó, chú thương nó nhất nhà, mà nhà nó chỉ có hai mẹ con. Công đoàn và chi đoàn bệnh viện họp kín, đã góp tiền làm một tấm vách bằng cót khung gỗ, sơn hai mặt bằng sơn màu chồi non, có cửa bằng gỗ dán đi khóa về mở. Vẫn cái tay cán bộ tổ chức ưa “truy động cơ” muốn ngăn cản:

- Lo cho chị Lan thế, đến anh chị em khác lấy vợ lấy chồng thì sao? Tạo ra tiền lệ ưu đãi...

Bí thư chi đoàn và thư ký công đoàn đều nói lạnh:

- Không phải ai cũng là vợ liệt sĩ, sống mẹ góa con côi.

- Xin thêm: không phải cũng chiếm được một căn hộ sáu chục mét vuông, không kể hành lang và khu tiện nghi riêng, như anh bây giờ.

Ông “động cơ” bỗng dưng hóa điếc và câm đến cuối cuộc họp.

Vợ chồng rón rén ra gian ngoài. Trên phần dành riêng cho nó, thằng Nhứt ngáy giòn, chỉ mặc quần đùi may-ô, đạp tung chăn. Trời đã khá rét, nhưng nó lý sự với má: “Chú Cam nói lính Cụ Hồ không biết nóng lạnh”. Lan đắp chăn cho con, lấy kim băng cài chăn vào chiếu.

Trở vào gian trong, Cam chợt ngờ ngợ: Tấm ảnh viền đen phóng to của anh Tám Thống trong khung kính, thường vẫn đặt trên nóc tủ đầu giường Lan, đã biến mất.

- Ảnh anh Thống đâu rồi, Lan?

Lan luống cuống:

- Em cất... trong tủ...

- Sao em cất?

- Em lấy chồng, mắt ảnh ngó tụi mình chằm chằm, em ngại...

- Ngại thì đưa đây anh. Chúng mình kính mến anh Tám, coi như người anh cả của hai đứa, còn phải nhắc thằng Nhứt nhớ ba nó cả đời. Ba Thống với chú Cam, hai người đều thương yêu nó, thay nhau săn sóc nó, sai chỗ nào em cứ nói!

Lan mở tủ đưa tấm ảnh. Ngay sau đó, Cam lấy búa và đinh đóng treo ảnh ngay trên bàn nước-một bộ bàn ghế nhỏ kê gian ngoài. Các hạn đến thăm và tặng quà nhiều, Cam đều nhắc: “Anh Tám Thống là bạn và cấp trên cũ của tôi, hi sinh rồi, ảnh đây này”. Đôi khi Cam còn thêm: “Một người vô cùng tốt”.

Lan hơi khiếp sợ kiểu đi xe tăng T.34 của Cam. Nhưng khá lâu sau khi tái giá, nghe con mình khoe ba Thống đền nợ nước và chú Cam về thay ba nó, Lan mới hết lo. Lan khuyên chồng bảo nó gọi bàng ba. Cam trả lời gọn:

- Bao giờ nó thấy anh xứng đáng thay ba nó, tự nó sẽ cho anh làm ba. Em đừng ép mình, ép nó.

Ôi anh Sáu Cam, anh có tốt mãi với mẹ con em thế không? Lan tự hỏi mình thêm một lần nữa.

*

Bị thúc giục từ mọi phía, Cam vẫn chần chừ chưa định về với vợ con. Cam thấy cần tập làm quen với nếp sống gia đình, bỏ dần những thói quen của người độc thân đang tới sát tuổi tam thập. Có lẽ vì xa nhà quá sớm, nên những thói quen ấy hằn sâu hơn người khác chăng.

Đời lính chiến kham khổ mà đơn giản. Cho gì ăn nấy, cấp gì mặc nấy, phụ cấp ít thì liều liệu mà xài, cả khi tóc dài cũng cắt cho nhau. Chiếc xe đạp tồng tộc mua rẻ của Cam chỉ mua nổi sau khi lĩnh phụ cấp chuyển ngành. Cam chỉ tập lo liệu cho mình thêm một ít, chứ ở ký túc chẳng phải nghĩ đến nhà cửa, điện, nước, hai bữa ăn trưa tối. Bây giờ khác nhiều, Cam phải lo cho mình và cho hai người kém sức hơn. Về sống với Lan, Cam không phải đạp xe đường dài, vác xe qua chỗ lầy lội, sớm tối quấn quýt bên nhũng người mà Cam thật lòng yêu quý, kể cả người vắng mặt là anh Thống.

Hoàng Lan thạo sắp xếp hơn, đã bàn với chồng: ăn sáng đơn giản, bước qua cổng sau là một dãy hàng bánh mì, bún, bánh cuốn cuối tháng cạn lương thì ăn khoai sắn. Cơm trưa tối của bộ ba sẽ báo hai suất rưỡi ở bếp tập thể, tự làm thêm một món dài ngày, đầu tháng là tôm thịt cá kho, cuối tháng là vại dưa cà. Cam cười xòa: qua đợt tiếp khách sau đám cưới, anh về.

Sau đám cưới, Cam không học được. Khách đông đến ngộp thở. Bạn của hai vợ chồng, bạn anh Thống, bạn đồng hương, anh Cam phải tiếp liên miên trong khi Lan đi làm và con đi học. Dù đã hạ mức chi tiêu xuống tới chè ba hào một gói và thuốc lá Bông Lúa rẻ tiền nhất, Lan vẫn phải giật lửa các bạn, vì tiền mừng hậu hĩ đã dùng để sắm thêm ít đồ gỗ, soong nồi, bát đĩa.

Thật ra Cam nghĩ nhiều mà chưa nói hết.

Cán bộ đi học, chỉ muốn học mà rất ngại việc lớp, việc nhà trường, việc chi bộ, chi đoàn. Cam bị tròng vào cổ quá nhiều việc: chi ủy viên, lớp phó (thường phải thay lớp trưởng thấp khớp Lê Tùng), cán sự bộ môn Lý luận văn học, thay mặt chi ủy theo dõi chi đoàn Thanh niên lao động, gần đây còn thêm chức đại đội trưởng tự vệ. Ở ký túc, có thể giải ngoáy một việc trong vài phút, trong khi cầm đũa khua bát xuống ăn cơm. Mình ra ở ngoài, trút việc lại cho ông Tùng mắt lồi, nên chăng?

Nói hết, chưa chắc Lan đã hiểu. Cứ khất lần hồi đã.

Cứ thế, Cam lại về nằm tầng hai trên giường ký túc, với ngọn điện đèn mờ đom đóm, với các bạn sinh viên trẻ luôn sẵn sàng dựng dậy trong giờ nghỉ trưa hay nửa đêm để kể vì sao phải cắt với cô Ngọc hay cô Hồng, để buộc anh giải quyết gấp bữa cơm không nuốt nổi hay vòi nước tắm chỉ rỏ từng giọt, để trạm gác bên cổng không đuổi một cô yêu nhất đời, khiến cô ấy thề không nhìn mặt cậu nữa.

Muốn bỏ việc cũng rất khó. Cam bị buộc phải nhớ mình là đảng viên, cán bộ. “Đồng chí định trút gánh cho ai?”

Ừ nhỉ, mình trút gánh cho ai? Cho thằng trộm cắp chưa bị khai trừ là tay Hóa chăng? Cho ông Tùng thấp khớp chăng? Cho anh chị em từ phổ thông lên, sống bằng học bổng, sợ bị trù dập? Cho những vị trong Ban giám hiệu mỗi năm đến thăm một hai lần với sự thu xếp mấy ngày trước?

Và Cam cứ ở lỳ trên ký túc, vài tối mới về một lần với vợ con, khi vắng họp. Nhiều chức phải họp nhiều, đến nỗi Cam phải kêu cứu trong khi họp chi bộ: “Lê-nin bảo học, học nữa, học mãi, chúng ta hiểu là họp, họp nữa, họp mãi!” Bài thơ chế giễu những người tự cưa đôi để họp nhiều nơi cùng lần của Mai-a-côp-xki được chép chữ to, đóng khung đỏ, dán lên báo tường khoa Ngữ Văn ở chỗ trang trọng nhất, để đấy suốt tháng không bóc. Nhưng các quan chức có để mắt đến báo tường bao giờ, lắm vị nhớ mang máng rằng Mai-a là nhà thơ Pháp thế kỷ 17!

Cán bộ giảng dạy vẫn báo động, số điểm dưới trung bình tăng đến đáng sợ. Đảng uỷ nhà trường phải nhiều lần nằn nì “xin điểm” cho sinh viên, gợi ý gần xa đến những sự khuyến khích công nông, cần tránh chủ nghĩa thiên tài, các quan điểm tư sản trong giảng dạy. Số cán bộ trẻ cỡ trợ lý, phụ giảng hay cả nể, nhưng các thầy kỳ cựu không nể, cả đảng viên cũng như ngoài Đảng, cả số tốt nghiệp Xoóc-bon, Ốc-phớt hay Mát-xcơ-va, Ki-ép đều nói gần giống nhau: “Chúng tôi cho điểm theo kết quả học tập, không theo lý lịch. Nhà trường và xã hội dùng sinh viên tốt nghiệp ra sao tùy ý, chúng tôi không có quyền can thiệp. Cố ghép chúng tôi vào tội chuyên môn thuần túy, xin chịu, mai sau sẽ xem ai đúng ai sai”.

Hắc-xì-dầu nhất là các “cụ” phó tiến sĩ ngữ ngôn học, chủ nhiệm khoa Sinh vật tiến sĩ Xoóc-bon, phó chủ nhiệm khoa Địa mới lập, cùng một loạt trí thức trẻ ở các khoa. Khoa Ngữ Văn của Cam luôn bị ám ảnh vì “cụ” bộ môn Ngữ ngôn, tuy cụ mới ngoài bốn mươi và rất ham đá bóng giao hữu với sinh viên. Đến mỗi đợt kiểm tra ngữ ngôn cụ biến thành pho tượng đá lạnh ngắt, cả khi sinh viên kêu to cho nhau: “Cụ moóc-phem đến đấy, liệu hồn mà ăn ngỗng”!. Cụ cho hai phần ba lớp ăn ngỗng, sau đó lại ra sân bóng làm trung vệ, cứ tỉnh bơ như vừa khiêu vũ rất dẻo với các cô sinh viên vừa bị cụ bắt thi lại và bắt học bù trong đợt nghỉ cuối học kỳ, không còn biết Tết biết Hè là gì nữa. “Sao thầy truy chúng em ghế thế? Thầy cho chúng em hưởng tí tuổi thanh niên với chứ!”.

Ông thầy mặc bộ com-lê mốt mới nhất, đang ôm lưng cầm tay cô sinh viên vào hạng đẹp nhất trong điệu tăng-gô dịu nhẹ và ru hồn nhất, chỉ dùng một trong sáu ngoại ngữ mà ông nói, đọc và viết thành thạo: “Tôi đòi hỏi nhiều ở các bạn trẻ, để tương lai các bạn không đầu hàng trước những đòi hỏi của đất nước”.

Cô sinh viên chỉ còn biết xoay người theo điệu van-xơ mới nổi lên trong vòng tay của ông thầy bị coi là máy móc. Cô bạo lên, ghé hỏi nhỏ bên tai thầy:

- Sao thầy không chịu lấy vợ?

- Tôi đang tìm con người lý tưởng, tiếc rằng chưa gặp.

- Con người lý tưởng của thầy, phác họa em nghe đi.

- Ôi, chuyện quá dài... Em bị điểm ngỗng, không giận à?

- Không, không... Em chỉ muốn gặp thầy nhiều, gặp mãi…

Cô sinh viên đến với thầy, đến nhiều, đến mãi, cho nên khi nhận thiếp báo cưới thì chẳng ai ngạc nhiên nữa, cũng như khi Cam và Lan cưới nhau.

Nhưng tỉ số cho điểm của ông thầy không tăng. Các tầng giường trên dưới ở ký túc ném cho nhau nhiều nhận xét khá ác. Nhưng học bù vẫn cú phải bù!

Cam đã tàm tạm có đủ tiếng Pháp để đọc tiểu thuyết “Những người sinh viên” của Yu-ri Tri-phô-nốp qua bản dịch, khi bí thì đọc thêm bản Nga. Các bạn Liên Xô xuất ngũ có thể đánh giá được các thầy dạy, còn Cam thì không, chỉ góp ý được về cách giảng bài, cách đối xử với sinh viên. Khối hiểu biết của Cam còn quá nhiều lỗ hổng phải lấp, chưa hiểu thì học hỏi chứ chưa được nói bậy. Ông chuyên gia Trung Quốc sang ca ngợi vô vàn cái mới trong Đại nhảy vọt, sinh viên Bắc Đại trong mươi hôm đã viết xong bộ Lịch sử văn học Trung Hoa với trình độ cao hơn hẳn các bộ cũ (ông giơ cho xem những tập mới in đỏ rực), gần đây lại rất lặng lẽ, kín tiếng. Các chuyên gia Liên Xô nhắc mãi rằng tất cả các nước xã hội chủ nghĩa sẽ cùng một lần bước qua ngưỡng cửa chủ nghĩa cộng sản, nay không nghe nhắc lại. Rốt cuộc, mỗi người cộng sản Việt Nam sẽ suy nghĩ bằng bộ óc của mình.

Và Cam, trên giường tầng, đắm mình trong các tập giáo trình, các bộ sách mới mua của Các Mác, Ăng-ghen, Lê-nin, Hồ Chí Minh, tự đi tìm chân lý của người lính cộng sản, tự định hướng cho nửa cuộc đời còn lại của mình.

Trong khi ấy, vợ con Cam mỗi ngày năm bảy lần nhắc đến chồng và chú vắng mặt, tươi vui ồn ào khi Cam về nhà.

- Má nói chú học khuya lắm, đi họp mãi thôi. Chú về ở nhà mình đi chú. Má bảo cháu gọi chú bằng ba, chú mới vui, chú về. Chúng nó có một ba, cháu có hai ba, càng thích. Chú về nhá?

Nó nói đặc giọng Hà Nội. Cam giở đủ các trò chơi của lính trẻ quen ở nhà dân đông con, quấn quýt suốt buổi tối. Nhưng sáng sớm, mở mắt ra gọi, ba Cam đã biến mất từ lâu, má cho nó ăn sáng với giọng rầu rầu:

- Con cứ kêu ba Cam bằng ba, kêu miết vậy nghen con.

- Dạ. Con thích ba Cam lắm má ơi. Chú hiền lắm, vui lắm.

- Sao lại chú?

- Con quên. Ba Cam... má có thương ba Cam không?

- Má thương lắm.

- Bằng đâu tới đâu?

- Bằng đây tới... ờ... rạp Kim Đồng...

Thằng Nhứt nguẩy:

- Thảo nào... ít quá. Bằng đây tới mặt trời mặt trăng cơ.

- Ăn đi con, má đi làm.

- Má thương ít quá.

- Ừ, ừ, má yêu bằng từ đây đến mặt trời.

- Thế chú Cam mới về. À quên ba Cam. Con cũng hỏi ba thương má bằng đâu đến đâu. Ba nghĩ lâu lâu rồi bảo: bằng thương con, thế là nhất nhé!

Nó cười rinh rích trong khi má chia cốc sữa đậu nành, nó được hai phần ba. Khi má dắt tay đi lớp võ lòng, nó vẫn nhắc mãi như nhẩm cho thuộc là phải gọi chú là ba.