- V -

Làm gì?

Thế là tôi lại lao vào chính trị. Nhưng ngày nay, tôi không phải sợ cho cha tôi bị cách chức, tôi không còn phải đeo quả tạ gia đình ở chân, tôi làm chủ bản thân. Vấn đề chỉ là xem tôi có tài và có can đảm không?

Chàng trai tội nghiệp! Chú hãy tin vào đó và hãy uống nước lã, thứ nước bẩn thỉu mà đã bao lâu chú vẫn hớp ở những chiếc bình mẻ của nhà trọ - như những con chó nhỏ hoang nhúng lưỡi vào dòng nước cống – và thứ nước bẩn đó lại trở thành thứ uống của chú, mặc dù thắng lợi đã qua, nếu chú muốn tiếp tục làm người tự do!

Thoát khỏi vũng bùn?… Thôi đi! Chú mới chỉ có cái đầu nhoi ra khỏi bùn, còn toàn thân vẫn bị ngập.

Cứ mà than thân! Chú đã hấp hối mà không ai thấy chú đau khổ, bây giờ người ta sẽ nhìn chú ngoẻo!

Giracđanh đã nhờ[6] Vecmôren nhắn tôi là hắn muốn gặp tôi.

- Chủ nhật này bảo anh ta đến tôi.

Hắn để tôi chờ hai tiếng đồng hồ, và có lẽ quên tôi đợi trong phòng sách trống rỗng tới lúc hoàng hôn xuống, nếu tôi không mở cửa leo cầu thang, vượt lệnh, và đột nhập gian buồng ở đó hắn đang vò đầu ba bốn gã cúi đầu và đổ lỗi cho nhau, như đám học sinh sợ thầy giáo.

Hắn xin lỗi qua quít, tiếp tục mắng mấy gã kia như đầy tớ - trong đó có một hai kẻ tóc đã bạc – và khi đến lượt tôi, hắn tống tiến bằng một câu cộc lốc:

- Sáng nào, bảy giờ, tôi cũng có mặt, vậy đến mai, anh nhé.

Hắn chào tôi, thế đấy!

Tôi không ngờ cuộc đón tiếp lại lạnh nhạt. Nhất là tôi không ngờ được chứng kiến cái cảnh ban biên tập bị đối xử tàn nhẫn như lũ đầy tớ.

6 giờ sáng.

Tôi mất bốn mươi nhăm phút để tới hàng rào sắt của tòa nhà; tôi đi qua sàn, leo lên bậc thềm, ẩy cái cửa kính to, tôi cảm thấy cũng bối rối như đứng ở ngoài phố. Đám đầy tớ ở kia, họ ngáp dài, mở cửa sổ, và rũ thảm. Tôi nhờ họ báo cho Jăng, anh bầu buồng, để anh báo với chủ anh là tôi đến.

Cuối cùng, tôi đứng trước mặt hắn.

Bộ mặt lờn lợt làm sao! Bộ mặt của vài hề hãm tài!

Một bộ mặt thiếu máu của mụ đĩ già hoặc của đứa trẻ già sớm, trắng màu tái xanh, và ló đôi mắt có ánh hào quang sáng chói như kính cửa.

Người ta ngỡ đầu một người chết mà một anh thợ vẽ bông lơn đã bịt lỗ mắt bằng hai chiếc thẻ trắng, rồi đem đặt trên chiếc áo ngủ kia, có vẻ áo thầy tu rũ xuống trước một bàn giấy đầy giấy má xén nhem nhở và chiếc kéo ngoặc lưỡi.

Không ai ngờ trong đó lại có một nhân vật!

Thế mà cái bị len đó lại chứa một trong những tay đột xuất của thế kỷ, một con người thuần gân và móng, đã vương cẳng và mõm khắp nơi từ ba chục năm nay. Nhưng, cũng như giống mèo, hắn nằm im khi không cảm thấy, vừa tầm của nó, một con mồi nào để chộp hoặc cấu xé.

Vậy là hắn ngồi kia, cái tay khích động tư tưởng ấy, mỗi ngày hắn nẩy ra một ý vào hồi mỗi tối có một cuộc bạo động, cái tay đã tóm cổ Cavainhac ném xuống chân ngựa đang nhẩy xổ vào tấn công những rào chướng ngại tháng Sáu. Hắn đã thủ tiêu cái vinh quang ấy, cũng như hắn đã giết chết một người cộng hòa trong một trận đấu súng khét tiếng.

Bây giờ người ta không còn thấy dưới da hắn cũng như trên bàn tay hắn vết máu – cả máu hắn lẫn máu người khác!

Không, đấy không phải cái đầu người chết, đấy là một khối băng tròn trên đó lưỡi dao đã vẽ và đục một hình người, và tạc bằng mũi nhọn đê tiện của nó, tính vị kỷ và nỗi ghê tởm những cái này làm thành những vết bẩn và những vệt tối, tựa như tan giá thật sự trên mầu trắng của băng.

Tất cả những cái gì gợi lên một ý niệm về sự tái xanh và giá lạnh có thể diễn tả sắc mặt ấy.

Hắn đã để lại niềm u uất của hắn trong tâm hồn tôi, cái băng giá của hắn trong mạch máu tôi!

Tôi run người khi ra khỏi nhà hắn. Ra ngoài, tôi tưởng như mạch máu tôi bớt xanh dưới làn da nâu, vành mắt tôi giãn ra, và tôi ngước đôi mắt trắng lên nhìn trời.

Vả chăng, bằng con người tôi, tôi đã dẫn đến trước hắn một kẻ nghèo khổ và một kẻ tầm thường. Hắn đã thấy ngay cái đó, tôi thấy rõ – và tôi cảm thấy hắn đã khinh ngay tôi rồi.

Tôi tới để xin hắn một ý kiến, một lời khuyên và thậm chí, trên tờ báo của hắn, một chỗ để đặt tư tưởng và tiếp tục, bằng ngòi bút, bài diễn văn chiến đấu của tôi. Hắn đã nói gì?

Bằng ngôn ngữ điện báo, với hai tiếng đông đặc, hắn đã thanh toán vấn đề của tôi:

- Bất kham! Lạc điệu!

Đối với những câu hỏi của tôi, đôi khi thúc bách hắn, hắn cũng chỉ đáp lại bằng lời lẩm bẩm đơn điệu. Tôi không rút ra được điều gì khác từ cặp môi khóa chặt của hắn.

- Bất kham! Lạc điệu!

Buổi tối gặp Vecmôren tôi đã kể lại cuộc đến thăm Giracđanh, và tôi phun niềm tức giận của tôi ra.

Vecmôren cũng đã gặp lại Giracđanh, anh ngắt lời tôi đột ngột:

- Bạn ạ! Hắn chỉ lấy vào những kẻ để hắn biến thành đầy tớ hoặc tay sai, bọn này sẽ là ánh trăng của hắn… ngoài ra hắn không lấy người khác. Hắn đã kể lại với tôi cuộc nói chuyện với anh. Anh có biết hắn nói về anh như thế nào không? “Vanhtrax của anh ấy à? Một gã khốn khổ không nhất thiết là nó sẽ không có tài, một tay liều mạng có chiếc kèn đồng của mình và muốn thổi theo ý kiến của mình và nhằm vinh quang tò te tí te, tò te! Hắn tưởng tôi sẽ đặt hắn vào giữa bọn thổi clarinét của tôi, làm át tiếng bọn này đi hay sao?”

- Hắn nói vậy à?

- Nguyên văn.

Sau đó tôi đi nằm và tôi trằn trọc suốt đêm vì câu chuyện buổi tối nó làm tôi rùng mình vì kiêu hãnh và run lên vì sợ.

Tôi không ngủ được. Hôm sau, vừa nhẩy từ trên giường xuống đất, tôi đã quyết định; tôi vận quần áo, xỏ găng, và tới nhà Giracđanh.

Hắn đã tự lột mặt nạ trước mặt Vecmôren, tôi sẽ yêu cầu hắn cũng tự lột mặt nạ trước mặt tôi; nếu hắn không chịu, tôi sẽ giựt nó xuống!

- Vâng, ông có một bản lĩnh mà tôi là nạn nhân của nó, và nó bắt ông phải sống bên ngoài báo chí của chúng tôi. Báo chí chính trị sẽ đánh bại ông: cả những người khác cũng như tôi, ông rõ chưa? Chúng tôi cần những người tôn trọng kỷ luật, cần cho sách lược và vận dụng… Không bao giờ ông chịu khuôn mình theo, không bao giờ!

- Thế những tín điều của tôi?

- Tín điều của ông? Nó phải theo phép tu từ thông thường theo cách tự vệ nó ở trong không khí ấy. Thế mà ông lại có một ngôn ngữ riêng của ông: ông không thể dứt nó ra khỏi miệng ông được, cho dù ông định thế! Không, không làm thế nào được! Dù ông trả tiền tôi, tôi cũng không muốn dùng ông!

- Thế thì! – tôi thất vọng nói – tôi không đề nghị ông để tôi làm một tay bút chiến đội mũ phù hiệu đỏ, tôi chỉ yêu cầu ông để tôi làm một cộng tác viên văn học để tôi bán tài năng của tôi cho ông… là vì ông cho rằng tôi có tài!

Hắn đặt cái cằm nhẵn nhụi của hắn vào tay và lắc đầu.

- Cũng không được, ông bạn. Trong khi ông thổi những biên điện về những bông hoa rằng nhỏ xíu hay về những cô bạn nhỏ của người nghèo, thì từ ống sáo của ông lọt ra những nốt nhạc kèn đồng. Thậm chí ông cũng không hay nữa. Và, ông biết đấy, chẳng phải chỉ lời hùng mà cả giọng khỏe cũng làm cho Đế chế sợ hãi. Người ta sẽ khử tôi vì một bài báo của ông viết về câu chuyện vui ở Rômanhvin cũng như vì một báo báo của người khác về chính phủ ông Ruhe.

- Vậy là tôi buộc phải sống trong tối tăm và cùng khổ!

- Ông hãy viết sách! Mà ngay thế nữa, tôi cũng không dám chắc người ta đã in sách của ông. Hay sách của ông không bị truy tố. Ông tin tôi, hãy kiếm lấy một món gia tài thì hơn, hay làm Chứng khoán, hay làm Ngân hàng… hay một cuộc cách mạng! Ông chọn lấy.

- Tôi sẽ chọn.

Chú thích:

[6] Emile Girardin (1806 – 1941): ông vua báo chí đương thời đã đem lại nhiều sự thay đổi mới quan trọng cho ngành báo chí.

Vermorel: nhà văn và nhà báo có tài, cộng tác với Girardin, sau trở thành đại biểu Công xã Pari.