- XX -

Tôi đã mau dứt bốn chiếc lon thảm hại, những vật tội nghiệp, chúng mới tàn tạ, đỏ kệch, khai khú làm sao… và thế là tôi được tự do!

Chính bây giờ tôi mới là người chỉ huy thật sự của tiểu đoàn. Ồ! Chẳng nên nhận sự chỉ huy chính thức trong quân đội cách mạng! Tôi ngỡ cấp bậc đem lại uy tín – nó làm mất đi.

Người ta chỉ là con số không trước số hiệu của các đại đội. Người ta chỉ thực sự trở thành dũng sĩ trong chiến đấu, nếu người ta đi trước, những người khác theo sau. Và muốn vậy thử phiếu là vô ích; chỉ có thử lửa!

Đúng vậy, lúc này mũ tôi không còn mang những con ròi bạc nhỏ xíu nữa, thì tất cả những ai mà trước đây tôi là tù bình của họ, và họ đã biến thành thù địch của tôi, cởi mở, và tôi chủ trì những cuộc thảo luận của tất cả các nhóm mà chẳng làm chủ tịch của ai. A ha! Xin kiếu! Lính trơn, ba mươi xu của tôi, với cái quyền đến lượt tôi thét lên: “Đả đảo bọn chỉ huy!”

- Coi chừng, ngài đại úy, ngài muốn có tôi trong đại đội của ngài!

Và viên đại úy cười, hoặc sẽ giả tảng bởi vì anh ta biết rằng từ nay chính tôi sẽ chống lại các sĩ quan, và ngầm đưa khẩu lệnh khởi nghĩa.

Tuy vậy cấp bậc của tôi cũng đã được việc, lúc chúng tôi lấy tư cách là những cấp chỉ huy để đi thành đoàn tới tòa thị chính đưa ý chí của Pari, yêu cầu người ta đừng kích thêm niềm thất vọng của nó, mà phải võ trang nó thật để chống quân thù.

Một buổi sáng, tôi đã thấy toàn thể. Chính phủ Quốc phòng lúng túng trong ngớ ngẩn và dối trá, dưới con mắt sáng suốt của Blăngki.

Bằng giọng nhỏ nhẹ, với những cử chỉ bình tĩnh, cụ vạch cho họ thấy mối nguy cơ, cụ chỉ cho họ biết phương thuốc, dạy cho họ một bài học chiến lược chính trị và quân sự.

Và Gacniê – Pagie trong chiếc cổ cồn, Fery giữa hai hàng râu quai nón, Pelơtăng trong bộ râu xồm, có vẻ những chú học trò bị lòi đuôi cái dốt.

Quả là Gămbetta không có mặt ở đấy, còn Pica thì nửa chừng cuộc hội đàm mới tới.

Khi Blăngki ngừng nói thì Môlie lên tiếng, nhân danh những người cách mạng, yêu cầu cử phái viên ra ngoài Pari “để đại diện Nhân dân ở bên quân đội”.

Này, ông Vanhtrax, lão Pica to béo vừa nói, vừa kéo tôi tới một ngách cửa sổ và lấy tay nghịch khuy áo của tôi, ông biết đấy, tôi, tôi không phản đổi một chút nào, một tí chút nào, việc ông phới đi tít tắp với chức toàn quyền đặc mệnh khu ngoại ô của ông. Tôi lại còn rất lấy làm vui lòng nữa kia… Nhưng những người khác, kia kìa, ông hãy nhìn họ xem! Các bạn đồng sự của tôi, họ cũng khá là khờ đấy chứ! Chứ sao, họ có thể loại trừ ông mà họ không làm! Riêng phần tôi, tôi sẽ ký cả hai chân, để cho những tay đỏ thẫm cuốn gói đi cho rồi!… Những tay đỏ thẫm, những tay đỏ thẫm! Lão nói thêm, vừa bắt chước những khách quen nơi khiêu vũ gọi: “Một người đối diện đây? Một người đối diện đây?”

Rồi lão ngả ra cười!

Xong lão ghé sát vào tai tôi, vừa đặt ngón tay dưới mũi tôi.

- Nhưng ông, bố ranh, ông sẽ không đi đâu! Tôi đánh cuộc một con thỏ là ông sẽ không đi.

Tôi không đánh cuộc thỏ… thời buổi này đắt lắm! Mà rồi tôi thua cuộc. Chẳng hơn gì lão, tôi không hiểu những đơn xin đưa chính phủ duyệt ấy.

Không nên rời bỏ thành phố trong thời kỳ đói kém này, trong cái lạnh dưới ba mươi độ này – bởi vì nạn đói ấy và cái lạnh ấy đang chuẩn bị cho cơn sốt nóng của khởi nghĩa! Phải ở tại chỗ người ta đang chết đói.

Không kể rằng các tỉnh nhỏ, họ đã không đến cứu chúng ta, họ cũng không cựa quậy, bởi vì những người Pari mà đến buổi sáng là buổi tối họ đã nhóm câu lạc bộ lạc biệt rồi!

Mà thế là làm “như hồi 93”.

Những người tin tưởng nghĩ thế, nhưng những kẻ tinh quái thì tự nhủ rằng một khi người ta đã đặt chân lên bàn đạp địa vị rồi, thì người ta không dễ bị hất bằng quả đấm của những cuộc nổi loạn, cũng như bằng phát súng của những cuộc khôi phục.

- Nhưng, con tiều ơi! Lão Pica kêu lên với đám đồng sự, cứ giao việc cho họ để đi cho người ta treo cổ ở chỗ khác, hoặc để họ tự chui đầu vào tròng! Một khi cổ đã mắc, họ sẽ không còn ấn cái sọ các anh, của chính các anh, vào họng máy chém nữa…chẳng hại gì! Họ sẽ yêu cầu các anh giữ họ lại sau cơn bão tố, và chính thức hóa cái chức vụ không chính thức của họ! Sự đời bao giờ cũng thế thôi.

Có điều là cái triết lý đó không ăn nhập với bọn cầm quyền, chúng không muốn có vẻ phải nhượng bộ đám dân đen, và chúng ưng đóng vai Juypite nổ sấm sét, ném ra những lời dọa nạt, làm cho những làn sóng đang nổi lên phải dẹp xuống mà rút lui.

Mỗi buổi tối, những làn sóng ấy đã nổi lên tàn nhẫn. Một đống sĩ quan ngoại ô chúng tôi, vận đồng phục đại trào, đã kéo lên chất vấn xem có phải người ta bất chấp nhân dân không?

Fery và Gămbetta đã tới. Thế là ti ta ti toe nhân danh tổ quốc… nhiệm vụ… Gămbetta đã mắng và quở trách chúng tôi.

Nhưng bọn tôi đập lại lạnh lùng và xẵng.

Lơfrăngxe đã tấn công, nhiều bạn khác nữa cũng thế: người ta xé toang cái văn bằng khoa trương của chúng.

Chúng không biết trả lời ra sao… chúng đe dọa.

- Tôi sẽ hạ lệnh bắt các anh, Fery nói với tôi.

- Ông có giỏi!

Chúng không dám, và thế là chúng rút lui thảm hại. Gămbetta lén chuồn mất, sau một hồi múa mép cuối cùng.

Fery làm vẻ cứng, ở lại. Người ta vây quanh hắn, người ta dồn hắn… Ai biết được buổi tối sẽ kết thúc ra sao, và liệu hắn sẽ còn ngủ trong giường hắn nữa không?

Mấy viên thiếu tá đã thì thầm với nhau điều gì trong một góc, và người ta thấy bàn tay họ nắm lấy chuôi gươm.

- Vanhtrax, anh biết rõ không?

- Gì vậy?

- Chúng ta ở đây có khoảng một trăm người đại diện cho một trăm tiểu đoàn. Trong số một trăm đó, quá lắm là có tám tên theo Gămbetta và Ferry. Ví thử số chín mươi hai người kia bảo tám tên và hai lão kia: “Các anh là tù binh của chúng tôi”?

Ý kiến đó đã cắn câu. Sẽ có sự mới trong một tiếng nữa!

Nhưng người ta đã đoán qua miệng qua mắt chúng tôi cái điều chúng tôi mưu mô.

Liệu chúng có đi trước, gọi các đội vệ binh tới, bao vây và tước khí giới của bọn tôi không?

Không; chúng cũng không chắc ở những người mà chúng giao nhiệm vụ bảo vệ chúng!

Nhưng vẫn phải phòng nguy.

Ai sẽ cứu chúng?

Hai tên: Giecmanh Gatxơ vẫn làm vẻ hung hăng, nhưng đã có một chân trong phe chúng, và Vabrờ[36] xưa nay vẫn đi với chúng!

Hai tên đó chuồn đi đâu một lát, để một phút sau trở lại, tóc rối bù và thở hổn hển.

- Ra chiến lũy! ra chiến lũy!

Người ta chạy tới.

- Ra chiến lũy! Địch vừa chọc phòng tuyến! Pháo đài bị chiếm rồi!

Không ai nghĩ tới cuộc âm mưu, hoặc giả có người còn nghĩ thì họ cảm thấy rõ hành động đó sẽ giết họ!

Và như thế đấy, một buổi tối tuần trước, tòa Thị chính đã thoát tay một số thiếu tá kiên quyết định chiếm nó.

Nhưng, hãy kiên tâm!… Họ sẽ chẳng mất gì về chờ đợi.

Chú thích:

[36] Vabre, trung tá Dân vệ, sau Tuần lễ đẫm máu làm chánh án tòa án đặc biệt Santơlê, đã tuyên đọc ba nghìn án tử hình.