- XXI -
30 tháng mười.
Uđê và Malê nhảy vào buồng tôi. Họ cho tôi biết tin vụ thảm sát, và cuộc thất thủ Buôcgiê.
Uđê, kéo về đây một tay lính kèn!… Malê kiếm ngay một lưỡi rìu!… Các tay trống, trống điểm quân!…
Ngoài phố nào động! Kèn, trống inh ỏi! Malê cầm lưỡi rìu trong tay.
Đây hàng trăm người đứng ở ngay dưới cửa sổ, nơi dạo nọ, người ta thét: “Đả đảo thiếu tá!”, giờ đây đang chờ Vanhtrax cho biết vì sao có cuộc báo động.
- Các bạn công dân, tôi xin rút đơn từ chức, và yêu cầu được đi đầu các bạn, và ngay lập tức, tới cứu quân ta mà để bị tàn sát không tiếp vận, ở đàng kia, ở Buốcgiê.
Rung chuyển! La ó!
- Đi Buốcgiê! Đi Buốcgiê!
Người ta bắt tay Uđê và Malê, những đồng chí lớn tuổi của tôi, bao giờ họ cũng ở đó để mở đường cho tôi bằng lòng can đảm của ho.
- Tại sao lại cầm rìu?
- Để phá thủng đạn mà người ta cấm tôi không được trao cho ai, nếu không có lệnh của ông thị trưởng, không có đủ thể thức của bộ tham mưu, nhưng tôi đã cho lăn ra phố, để các bạn có cái nhét vào bao đạn. Cậu bật nắp lên!
- Nền Cộng hòa muôn năm!
Tất cả vào hàng… không một ai vắng mặt!
Các sĩ quan tới gần tôi. Xung quanh chiếc kêpi mất lon của tôi, hình thành một thứ hội đồng quân sự.
- Ta sẽ đi, nhất định thế rồi! Nhưng trước hết phải nhất trí với Ban chỉ huy mặt trận để phối hợp việc xuất trận của chúng ta, để biết những phương sách gì đã được áp dụng…
Chính những tay lính cựu đã đưa cái ngáng ấy ra ngáng đường.
Ở nhà Clêmăng Tômax.
- Thiếu tướng có ở đây không?
- Anh không thể gặp thiếu tướng được.
- Nhất thiết phải được gặp!
- Đứng lại!
Nhưng đả đảo mệnh lệnh! Những người lính gác dẫm lên nó và nghiền nát nó dưới chân đạp giận dữ, khi chúng tôi báo cho họ những tin tức bi thảm và quyết định của chúng tôi.
Nghe tiếng ồn ào Clêmăng Tômax chạy ra.
Ông ta nổi cáu, nhận ra tôi, gọi tôi hỏi:
- Anh còn muốn gì nữa?
Điều chúng tôi muốn, tôi thét bảo ông ta, những người khác cũng thét.
- Tôi hạ lệnh bắt các anh, nếu các anh giữ cái giọng đấy. Chúng tôi vẫn giữ cái giọng ấy… bọn bắt người chẳng thấy đến! Nhưng ông ta lại dồn chúng tôi bằng quyền hành và bằng cái gọi là kinh nghiệm chiến lược của ông – viên tướng vẻn vẹn chỉ là đội trưởng kỵ binh cách đây ba mươi năm.
Ông ta ném vào mặt chúng tôi một kế hoạch vừa mới được Tòa thị chính thuyết minh với tướng lĩnh, mà cuộc hành binh không chính thức của chúng tôi sẽ làm lỡ dở.
- Lực lượng đã được phân phối theo quy luật của chiến tranh, và phải xuất trận vào những ngày giờ chính xác, theo những hiệu lệnh nhất định. Những đòn bất ngờ tài tình đã được chuẩn bị sẵn để đè bẹp địch và để trả thù cho các tử sĩ của ta… Các anh có đồng ý nhận trách nhiệm về thất bại không, có muốn bị buộc tội là điên rồ, thâm chí là phản bội không?
Tôi cúi đầu, sợ hãi, và tôi quay về đại lộ Puêbla, nơi mọi người đang chờ tôi, cờ cắm giữa.
Một viên sĩ quan của khu đã đi theo chúng tôi. Viên đó hứa nếu cần phái viện bính tới Buốcgiê, thì đơn vị 191 sẽ được ném đi trước nhất.
Chà! Thế đấy! Người ta đi ngủ nước mắt đầm đìa, và người ta lại cất vào kho lá cờ đẫm nước mưa và sặc mùi len ướt – thế mà đáng nhẽ nó phải tỏa mùi thuốc súng!
31 tháng mười.
Những tin tức khác bi thảm hơn! Bazen đã phản bội!
Chính phủ Quốc phòng biết chuyện đó và bịt đi.
- Tới thị chính!
Từ khu phố này qua khu phố khác, người ta hẹn nhau để cùng xuống đường.
Người ta xuống đường.
Nhưng tới bãi La Coocđơri, một số bạn tập hợp, họ trưng dụng tôi, bảo rằng các đại đội có thể tiếp tục tiến quân không cần đến tôi, mà ở đây đang cần thảo luận nhân danh nhân dân.
- Vấn đề là phải biết dẫn dắt phong trào như thế nào.
Có điều là chúng tôi chỉ có bảy người thôi. Thiếu mất những người tiếng tăm. Blăngki tới, rồi cụ đi ngay; Vayăng cũng vậy. Những người nổi tiếng nhất đang bị ngập trong các tiểu đoàn, đơn vị nào cũng muốn giữ họ lại không chịu buông ra. Cả tôi nữa, người ta cũng đang đòi lại, ở đàng kia, và người ta tới kéo tôi đi.
- Vanhtrax! Vanhtrax!
Chà! Những ai ngỡ rằng các cuộc khởi nghĩa là do các vị thủ lĩnh điều khiển, là những người đại ngây thơ.
Cái người ta gọi là bộ tham mưu, nó bị bẻ vụn, phân tán, xé nhỏ, nhấn chìm trong cơn lộn xộn của sóng người! Họa may vào một lúc nào đó, cái đầu của một trong đám thủ lĩnh ấy có thể nhô lên, như những bán thân đàn bà sơn, khắc ở mũi tàu, hiện lên rồi lại biến mất tùy theo gió bão, tùy theo sự lắc lư của con tàu!
Chúng tôi vẫn quyết định, trên vỉa hè với năm sáu người, rằng tối nay Công xã phải được công bố.
- Công xã… đồng ý!
- Đi về anh, kìa! Người có nhiệm vụ dẫn tồi về, kêu lên.
Dọc đường, tôi lại bị tước khỏi viên đội và bị những người cướp giật giữ chịt lấy, cũng như tôi bị viên đội làm như thế, bị tách ra khỏi đám đông, đẩy lên một cái ghế hàng bán rượu, buộc phải diễn thuyết, bị một ủy ban thành lập ngẫu nhiên quanh bàn bi-a trao trách nhiệm thảo một bản tuyên bố, và trao đổi ý kiến, giữa hai tuần rượu pha, về những người sắp “đưa lên nắm chính quyền”
Một tiếng nổ!
Trẻ con thét lên và chạy trốn!
Ủy ban ở chỗ quán rượu, gồm những tay gan dạ, bảo đây là lúc xuất đầu lộ diện, thế là chúng tôi rẽ những người chạy trốn để tiến về tòa Thị chính mà phải đánh chiếm.
- Nó về tay chúng tôi rồi, Uđê vừa ở đấy về nói: Cậu không muốn chức gì ở đây phải không?
- Thế thì! Ta quay về khu phố, và ở lại với những người vô danh ở ngoại ô.
Tôi đã không vượt lệnh! Thế mà tôi những muốn tới tòa Thị chính, rất có thể để có ở đó một vị trí chiến đấu, để đóng một vai gì trong cuộc khởi nghĩa!
Uđê làm tôi xấu hổ vì những tham vọng của tôi hay đúng hơn tôi đã thiếu can đảm. Tôi miễn cưỡng, mà quay lại.
Nhưng Uđê, mà tôi rất quý trọng, cũng mến tôi, chắc anh đã nhìn sáng suốt. Ta hãy để chỗ cho người khác, và ta lại quay về mạn bên kia.
Nhưng hãy leo lên cầu thang nhà La Coocđơri đã.
Ở đấy có khoảng bảy tám người, tôi đã làm họ sững sờ khi báo cho họ biết cái tin đó, Uđê nói: tức là chính phủ mới đã được thành lập.
Họ đang dựng bản danh sách chính phủ ấy… cũng như ở chỗ quán rượu.
- Nhưng bổn phận chúng ta là phải tham gia và đó! Một tay luật sư cộng sản trẻ tuổi vừa nói, vừa khoác vào người chiếc áo cộc màu xanh, anh đã sẵn sàng chết nếu cần dưới là cờ khởi nghĩa, nhưng anh cũng sẵn sàng thu lãi cho mối tham vọng của anh cũng như anh có cái táo tợn của nó – cái táo tợn được nâng đỡ bằng mớ tóc đen bù xù, mà những nhà hùng biện trong tranh khắc thường có, và anh rung lên theo kiểu Mirabô trên đôi vai gầy nhọn của anh.
Tôi đã phí thì giờ ở đây, bởi vì, dần dần, một số người về, và người ta hỏi nhau, cãi vã nhau và chửi nhau một cách vô vị về vấn đề thái độ phải có đối với nhân dân – dường như nhân vật ấy đang nhìn chúng tôi qua lỗ khóa, và đang đợi chúng tôi ngoài đầu cầu thang để van nài chúng tôi đứng ra làm chủ họ.
Quyết nhiên là tôi quay về với dân Xacmatờ của tôi.
- Anh có biết không, ở tòa Thị chính La Vilet, còn một số dân vệ, cho đến sáng nay vẫn không chịu tham gia phong trào.
- Ta hãy đi chiếm tòa Thị chính La Vilet!
Tôi đi guốc vì đôi bốt danh dự làm tôi đau chân. Tôi vớ lấy đôi guốc gỗ vứt ở một xó.
Ngoài chiếc áo varơ, tôi khoác một chiếc áo choàng đã cũ, sờn rách, màu xanh lơ đã ngả sang màu lục… nhưng tôi lại đeo gươm ở thắt lưng.
Tôi tuốt gươm ra. Và dưới cơn mưa đổ xuống từ một bầu trờ đùng đục và buồn bã, tôi bì bõm trong những vũng bùn, dẫn khoảng ba chục người đi về phía phố Flăngđrơ.
Trông chúng tôi thật thảm hại với đầu tóc ướt chảy nước, những chiếc quần cọc lấm bùn. Thanh gươm của tôi đã có những vết rỉ, và chiếc áo choàng rủ xuống, mềm oặt. Trông tôi như một con gà mái vừa ra khỏi một chậu nước.
- Đứng lại!… cái tiếng “Đứng lại!” muôn thủa chờ tôi ở tất cả mọi cửa, từ khi tôi sinh ra đời.
Nhưng những người ướt súng đi theo tôi đã dàn thành thế trận ở đàng sau chiếc áo choàng đang giữ nước mưa và căng ra.
- Hãy nhường chỗ cho nhân dân làm chủ chính quyền!
Cửa sắt mở ra để cho chúng tôi vào.
- Khi mà tòa Thị chính đã ở trong tay các ông rồi!…
Có tiếng ồn ào trong sân đầy lính, tua tủa súng ống.
- Lấy băng! Lấy băng!
Hai ba viên sỹ quan nhảy xổ vào tôi, ôm ghì và buộc lấy tôi.
- Nhân danh Cách mạng, chúng tôi cử ông làm thị trưởng quận! Họ vừa nói vừa xiết chặt thắt lưng… xiết quá chặt.
Người ta nới ra một chút; nhưng bây giờ đến lượt cái đầu.
- Nhân danh Cách mạng, chúng tôi ôm hôn ông!
Và tôi nhận mây cái hôn ầm ĩ; mấy cái hôn ra trò, sặc mùi hành, thậm chí cả mùi tỏi.
Và bây giờ, bắt tay vào việc!
- Bắt tay vào việc! Nhưng tôi phải làm cái gì bây giờ.
Thì diễn thuyết đi! Lẽ nào người ta lại ở đây mà không nói với nhân dân, không hứa họ là người ta sẽ chết vì họ?
- Bởi vì cuối cùng, anh sẽ chết vì nhân dân, phải không?
- Cố nhiên!
- Vậy thì anh nói với nhân dân như thế đi. Họ ưng người ta nói với họ như thế… Anh hãy trèo lên bàn… Cẩn thận… Đấy!… Bây giờ anh có thể bắt đầu.
Và tôi bắt đầu.
Lúc tôi cảm thấy ráo nước bọt tôi kết luận:
- Hỡi các công dân, thời kỳ diễn thuyết đã qua rồi!
Bây giờ tôi cần làm những việc mà những người đeo băng ngực vẫn phải làm.
- Xem nào! Họ làm những gì?
- Chết chửa! Tôi chẳng biết nữa, một người đứng cạnh tôi nói nhỏ, anh ta cũng được người ta cử một lượt lên làm phó và anh cũng đang chờ được người ta dạy nghề.
- Phải ký các phiếu, đơn giản thế thôi! Một cụ già nói, cụ có vẻ sửng sốt vì sự dốt nát của tôi.
- Ký phiếu, tôi cũng muốn đấy, nhưng phiếu gì?
- Phiếu xe, phiếu đèn, phiếu dầu, giấy, phiếu đủ mọi thứ nói chung là linh tinh, chán ốm! Như người ta thường vẫn làm lúc cách mạng!
Quỷ thật! Tôi ngỡ người ta sẽ chỉ đòi tôi súng đạn, và tôi sẽ ký cả hai tay. Chứ còn những cái khác…
- Thế tin tức phải đi lấy ở tòa Thị chính, ở khu!
Phải có xe ngựa. Với chữ ký của anh, người ta sẽ trưng dụng xe. Và ngày mai họ sẽ đến đòi tiền.
Ngày mai! tôi không biết rõ chúng tôi sẽ đi đến đâu, ngày mai.
Thế mà toi vừa không những kỳ phiếu, mà còn “ăn cắp công quỹ” nữa! Bởi vì nếu chúng phản công, chúng sẽ kết tội tôi là ăn cắp công quỹ! Tôi rất biết, những vụ án sau ngày nổi loạn, và không phải tôi chỉ thị cái mạng tôi. Tính mạng tôi hình như chẳng bị nguy hiểm lắm. Dứt khoát là danh dự của tôi đang đặt lên tấm thảm trên đó lăn lóc mấy trăm đồng xu kia, đặt dưới trách nhiệm của kẻ đang chỉ huy lúc này và nó tên là Jắc Vanhtrax.
Chà! Mặc! Số mệnh đã định! Rồi muốn xoay vần ra sao thì ra!
Nhưng tôi sẽ cố cho nó xoay tới chỗ nghiêm chỉnh, chứ không mất thì giờ để ký phiếu cỏ cho ngựa và ký hóa đơn.
Nó không xoay tới chỗ nghiêm chỉnh – ngược lại!
Tôi vừa nghe thấy trong cầu thang có tiếng ồn ào kinh khủng.
Đấy là Risa, tay thị trưởng cũ, vừa ở tòa Thị chính về, hắn đã đến lấy mệnh lệnh của các quan thầy hắn, và bây giờ đang len qua tiểu đoàn những người xâm chiếm.
- Hắn nhảy chồm lên chiếc băng ngực mà người ta đã đem bó giò tôi lại.
- Trả tôi cái máy! Anh vi phạm luật pháp. Ngày mai tôi sẽ cho bắn anh!
Hắn nắm ngang bụng tôi và định giựt chiếc thắt lưng tam đài, nó buộc thành nút thòng lọng. Cái nút đó thắt nghiến lấy rốn tôi… lưỡi tôi tím bầm.
- Người ta bóp chết anh em ta đây này! Một tay cựu hồi 48 kêu lên, mặc dù tôi chẳng có họ hàng gì với anh ta.
Thế là người ta làm thằng cha kia phải buông tôi ra, và đến lượt hắn bị người ta siết chặt. Hắn đã trợn cả hai mắt!
May sao tôi đã lại thở được:
- Các bạn công dân, không ai được đụng đến một sợi tóc của cái sọ rỗng kia, hay tôn trọng cái sọ dừa khô nước ấy!
Mọi người cười ồ. Quả dừa sùi bọt mép!
- Các người cứ việc hành hạ tôi, tôi bảo cho biết ngày mai các người sẽ bị trừng trị!
- Chẳng ai thèm hành hạ anh, nhưng để anh đừng quấy rầy thiên hạ nữa, người ta sẽ nhốt anh vào một cái tủ đứng.
Và tôi sai đem nốt hắn vào một cái tủ xây trong tường… một cái tủ rất to, hắn ở đó sẽ rất thoải mái, thật đấy nếu đứng thẳng người, và hắn rất có thể đánh một giấc nếu hắn nằm co chân trên tấm ván giữa.
Cách mạng vẫn tiến theo dòng của nó.
Một giờ sáng.
Một người gác yêu cầu gặp ông Thị trưởng đương chức, nhân danh ông Thị trưởng bị giam.
- Có chuyện gì thế? Hắn tự tử à? Hắn bị chết ngạt trong đó à?…
Không! Tay phái viên im không nói.
- Nói đi, nói đi!
Anh ta không dám, nhưng ghé sát vào tai tôi:
- Xin lỗi ông, xin ông tha thứ, thưa ngài sĩ quan,… chả là ông ấy quằn quại từ đã lâu… thế, đủ rồi!… Ông hiểu cho, có nên cho ông ấy đi không, công dân?
- Cho lão ta đi trong cái tủ ấy, được, Grêliê, phó thị trưởng, nói, trong cái tủ ấy, rõ chưa?
- Ông nhẫn tâm quá!
- Này, anh bạn! Nếu thả lão ta ra, một nửa số người có thể liên kết với lão, và sẽ đến bắt chúng ta! Lão ta hung lắm, và kiên quyết!… Vậy phải để cho lão xịt ngòi đi!
Thì cứ để cho hắn xịt ngòi!
Ngót một giờ sau, một viên đội tới, tay này là một tay bất trị! Người ta gọi anh ta là công binh, vì lông là phủ đầy mặt. Nếu cần anh ta sẽ vui lòng chết thay cấp chỉ huy “của anh”
- Dù tôi có phải cạo râu vì cấp chỉ huy! Anh nói, mắt ánh lên nhiệt tình hy sinh.
Anh ta đếm tin của cái tủ.
- Nói vô phép ngài chỉ huy, tủ bị lụt rồi! Nhưng không phải, chỉ có thế!
- Có chuyện gì thế?
Chính anh cũng không biết giải thích như thế nào nữa.
- Có điều là lão ta không con giữ gìn gì nữa… và lão yêu cầu…
- Yêu cầu gì?
- Thì thưa ngài chỉ huy, lão yêu cầu ra ngoài một phút vì… chuyện gì nghiêm trọng!
- Phe phản động ngóc đầu lên, anh thấy đấy, Grêliê vừa nói vừa lúc lắc cái đầu… Lúc nãu một chuyện, bây giờ chuyện khác!…
Rồi quay sang phía anh công binh:
- Thế đám linh gác bảo sao? Anh em nghĩ thế nào về yêu cầu của lão ta?
- Chết cái! Anh em bảo là nếu siết lão ta quá thì cũng chẳng hay ho lắm đâu…
- Thả quách lão ta ra cho tôi! Lấy thuốc clo-rờ rẩy vào tủ, giải phóng cho lão và để cho lão đi phóng uế!
Anh không đợi phải báo tới hai lần và anh phóng đi như tên lửa.
Anh xước tay vì cái khóa tủ.
- Giặc Phổ, anh em ơi! Vài anh phu đào kêu lên, suýt làm cả tiểu đoàn vớ lấy võ khí và chĩa vào cái đít rớm máu của tay thị trưởng.
Thế mà rồi ngày mai, nếu chúng tôi thất bại, họ sẽ la lên rằng tôi đã gây nên vụ thảm sát và đã cầm đầu cuộc giết tróc! Thế mà cho đến lúc này, đó là tất cả máu mà tôi làm đổ ra, máu của tên Phổ kia thôi.
Thất bại! Thì tôi xem tình hình có vẻ như thế.
Tin tức từ tòa Thị chính đưa về thật đen tối.
Hình như chính phủ lấy lại được sức, người ta đã tới cứu nó; một tiểu đoàn trật tự đã xuất phát, Fery dẫn đầu, và tấn công cuộc khởi nghĩa.
Có đúng không?….
Dù sao, đứng lên, các đồng chí! Phải tiến lên chạm trán với tiểu đoàn đó.
Chúng tôi đói! Chúng tôi khát!
Vào Pari các anh sẽ ăn uống.
Nhưng họ quả quyết là họ sẽ gan dạ hơn nếu họ nhét được chút gì vào dạ.
Thế thì hãy đục những thùng ở dưới hầm ra! Thùng cá mòi và thùng rượu vang… một con cá và một cốc mỗi người!
Và túi lên vai! Tôi lại cầm lấy thanh gươm và cởi bỏ chiếc băng tam tài. Ai muốn nó?
Không, không! Anh không đi được!
Và người ta bằng mọi cách giảo quyệt và phản trắc phản đối không cho tôi đi.
Những tay chỉ huy nào từ hai tháng nay đã công khai hay bí mật đứng về phe tay cựu thị trưởng, và căm ghét tôi vì tôi được quần chúng câu lạc bộ yêu mến, họ mạnh dạn lên khi nghe tin bọn tư sản quay lại phản công. Và đám tay sai của họ gieo rắc mầm loạn trong những nhóm đã được cốc rượu và cá mòi.
Bây giờ hắn đã gây rối loạn xong, hắn bỏ đi. Đừng để cho hắn chuồn. Người ta sẽ tóm cổ các anh và sẽ quy trách nhiệm cho các anh. Vả lại các anh có biết hắn dẫn các anh đi đâu không, và cái gì chờ đợi các anh?… Hắn đã cướp thị chính, thì hắn phải làm tù binh của thị chính.
Và khi tôi cố nài, dân Belơvin vẫn giả điếc; duy chỉ vài người chất phác và thật thà đã xếp thành đội ngũ, tiến về phía nguy hiểm.
Ngôi sao của chúng tôi đang lu mờ!
Người ta báo tin tiểu đoàn 139 đang tiến và sắp tấn công chúng tôi.
Người ta đang lay rào sắt! Một viên đại úy tới báo tôi.
Qua rào sắt ấy, các anh hãy bắn ngã bọn tiền phong của chúng! Bắn!
Thế thì đến tàn sát.
Chúng ta sẽ bị tàn sát một cách khác, nếu chúng tưởng chúng ta sợ. Hãy ra bảo chúng rằng ta sẽ bắn, nếu chúng động đậy.
Chúng đã đứng cách xa, chẳng phải vì sợ, tôi mong như thế, vì mặc dù không ở bên phe chúng tôi, họ cũng có điều đau đớn như chúng tôi và cũng mong trên sườn vết thương của những người yêu nước.
Chẳng sao! Tôi cử người đi lấy đạn ở đồn dân quân do một tay trung úy chỉ huy, anh này là bạn của tôi trong quãng đời khổ cực, hai đứa đã cùng ăn kham khổ với nhau.
Ít nhất tôi cũng tin được ở anh này: Anh sẽ không từ chối đạn dược.
Đốn đời! Anh ta từ chối.
Từ khi được đeo lon, cái anh chàng bất phục tùng ấy đã trở thành một kẻ chính quy. Có lẽ anh ta đang đợi được huân chương hoặc được bằng sĩ quan hẳn hoi trong quân đội! Và anh ta đã chiến đấu như sư tử, mà là con sư tử đã chán cảnh đói trong sa mạc, bây giờ muốn ăn patê của rạp xiếc và được quần chúng hoan hô!
Ôi chao! Thật có thể đâm đầu vào tường được!
Người ta đã chờ đợi như kẻ Hồi giáo màn kết của tấn kịch giữa mùi cá mòi và hơi rượu vang.
Ồ! Con cá mòi ấy! Chiếc băng đeo của tôi đượm mùi. Một lá cờ đỏ mà người ta lấy ở đâu ra không biết để cắm ở trước mặt bàn tôi, cũng nhiễm mùi cá mắm. Còn bao nhiêu thuốc súng, còn bao nhiêu tiền, tất cả đều bắt mùi những thùng bị đục ở trong sân.
Người ta tưởng mình đang ở phố Hàng cá tại Luân đôn, chứ không phải trong thành La Vilet của những người khởi nghĩa.
1 tháng Mười một
Cái Thành này cứ vợi người đi dần. Những người đi lấy tin tức không trở về, hoặc họ đã bị bắt làm tù binh, hoặc họ không muốn đi lại cái tổ ong đang bị những tiểu đoàn tư sản căm giận nhằm nhè.
Thế là chúng tôi chỉ còn lại vài người ở lại đó, không biết gì nữa về những việc xảy ra tại Pari.
Một bức điện vừa tới.
“Gửi ông Thị trưởng Quận XIX”
Chính tôi là Thị trưởng – vì tôi đeo băng! Tôi bóc thư và đọc: “Tất cả đã trở lại trật tự, không có đổ máu”.
Đây là lúc phải chuồn. Tôi muốn ngã gục xuống vì đói, chết vì khát.
Người rã rời, mệt mỏi, chập chờn, tôi bước vào quán ăn nơi chúng tôi vẫn tới ăn bữa trưa với các bạn đồng sự. Tôi gặp lại những người đêm qua không thấy mặt - vì họ sợ tôi hoặc họ đợi xem kết cục ra sao rồi mới quyết định.
Kết cục nghĩa là tôi sắp bị bắt, chắc thế. Có khi tôi sẽ bị tóm cổ trước khi ăn đĩa trứng tráng.
Ôi! Những kẻ tội nghiệp! Họ chúi mũi vào đĩa ăn, giả tảng không trông thấy tôi, xích ghế sát lại để không cho tôi vào cùng bàn.
Tôi lại gần họ.
Người ta sắp tóm cổ tôi vì tội nổi loạn, tội ăn cắp. Tôi sẽ nhờ các anh làm chứng.
Họ không để tôi nói hết.
Hờ!…Hừm!….Chết!….Làm sao!…. Rút cục!…. Dù sao cũng không có gì bắt buộc ông phải chiếm lấy Thị chính. Ông rất có thể cứu được Risa bằng cách tách ông ta ra khỏi đám đông, mà nếu ông không chiếm chỗ của ông ta thì họ không nghĩ tới chuyện bóp chết ông ta… Người ta bảo là ông đã hạ lệnh bắn Luy Noa, chính anh này quả quyết thế!…
Họ làm tôi buồn nôn. Tôi nốc cạn một cốc vang, rồi tôi đi về phía tòa Thị chính.
Không có dấu vết gì của một đêm nổi loạn, vài tên lính canh; không một vết đạn trên các bức tường! Tòa nhà câm lặng! Quảng trường trống rỗng!
Cho tôi mười xu xà phòng đen? Vâng, mười xu!
Rồi tôi chạy về nhà, và tôi biến gian buồng thành buồng tắm, và tôi xin cô bạn ở cùng gác một ít nước hoa Côlônhơ để rẩy vào áo varơ. Tôi ngâm chân vào nước, hai tay ôm đầu!
Thế là tôi đã sạch sẽ, và nếu có một lưỡi lê xỉa tôi ở dọc đường, thì tôi cũng sẽ tới bệnh viện với một chiếc áo sơ-mi trắng và đôi tất sạch tươm. Rất có thể người ta sẽ xỉa tôi. Tôi sắp lộn lại tòa Thị chính. Sau đó, tôi sẽ có quyền biến mất và trốn tránh sự truy nã.
Nhưng xin cô một chút nước hoa Côlônhơ nữa! Cô hàng xóm ơi, tôi có mùi cá mòi không… Thôi tạm biệt cô!
Người ta sắp bắt ông đấy! Ông Vanhtrax ạ!
Tôi cũng tin như thế.
Vậy ông ở lại đây!
Người ta sẽ đến đây bắt tôi thôi.
Cô hơi đỏ mặt. Chúng tôi vẫn có quan hệ tốt với nhau.
Tôi sẽ giấu anh trong buồng tôi, cô vừa nói, vừa cọ mõm thơm tho vào bộ râu vẫn sặc mùi cá của tôi!
Không thể được! Nhưng nếu tôi không trở về, cô sẽ gửi quần áo cho tôi nhé. Và cả nước hoa Côlônhơ…. Nhiều nước hoa Côlônhơ vào! Cảm ơn cô trước!
Bác gác cổng cho tôi mượn năm phơrăng.
Năm phơrăng! Tôi đã dốc túi, còn lại bao nhiêu nộp cả cho viên thủ quỹ phiên ban đêm – kể cả số tiền riêng của tôi. Với một trăm xu, tôi có thể chờ xem tình hình!
Tôi đang ở trong sân, tôi vào đây không đeo gươm và lần này như vào một nhà tù.
Cánh cửa sắt đã đóng lại theo lệnh của một viên thiếu tá, mà tôi đã không thấy trong cuộc lộn xộn, bây giờ tôi thất thế rồi thì hắn đến.
Mà thật sự là hắn tin rằng tôi đã định cho bắn hắn, gã khốn khổ!
Và chính là anh của Victo Noa, người đã tiếp tôi ở bên giường chết của đứa em, xác hãy còn nóng, chính hắn lên tiếng chống lại tôi, gọi tôi và tố cáo tôi trước đám lính gác mà tôi nhận ra là thuộc một tiểu đoàn do một tên Bônapactit chỉ huy.
May mà ở đây vẫn còn những người của ta, Butơlu với quân của anh, đang ngủ gối đầu lên túi dết, và nghe tiếng động thì tỉnh dậy và nói:
Không ai bắt được Jăc Vanhtrax!
Luy Noa đâm xấu hổ, hắn tất nhiên không dám gọi tên Bônapactit ra cứu, tên đó có lẽ là khách quen của nhà Ôtơi! – và hắn để tôi đi.
Ngoài tên bội bạc cuồng dại ấy và những người cùng ăn bữa sáng hôm nay, thì những người khác vẫn giữ đúng bổn phận của họ. Và lúc tôi bước vào gian phòng họ đang họp, như họp hội đồng quân sự, tất cả đã tiếp đón tôi niềm nở.
Nhưng anh hãy chuồn mau, đi đi! Sắp có lệnh bắt anh đấy, người ta đã nói với chúng tôi như vậy trong Văn phòng Chính phủ.
Tôi đi ra, có những đồng chí can đảm đưa tiễn, làm vẻ ung dung và bình tĩnh. Ở chỗ ngoặt đầu phố, một chiếc xe ngựa đợi tôi, với một bác đánh xe là người của chúng tôi.
Bác đánh xe đó quất ngựa đến chảy máu, và phóng xe đưa tôi xa cái tòa Thị chính ấy mà tôi đã ra thoát gần như một chuyện phi thường. Ếp mau!
Khi chúng tôi đã đi xa, rất xa, bác quất roi đánh đét, xin lỗi con ngựa và nói với tôi:
Mẹ kiếp hú vía! Ông ôm hôn tôi đi!